Adrian Sieradzki
1, A, C–F, Katarzyna Górska
2, B, CObjawy lękowe i depresyjne a poziom funkcjonowania
w grupie osób po przeszczepie nerek i wątroby
Anxiety and Depression Symptoms and Social Status
of Persons After Kidney and Liver Transplantation
1 Zakład Chorób Układu Nerwowego, Katedra Pielęgniarstwa Klinicznego, Uniwersytet Medyczny
im. Piastów Śląskich we Wrocławiu, Wrocław
2 Uniwersytecki Szpital Kliniczny im. Jana Mikulicza-Radeckiego we Wrocławiu, Wrocław
A – koncepcja i projekt badania; B – gromadzenie i/lub zestawianie danych; C – analiza i interpretacja danych; D – napisanie artykułu; E – krytyczne zrecenzowanie artykułu; F – zatwierdzenie ostatecznej wersji artykułu
Streszczenie
Wprowadzenie. Pacjenci po przeszczepie napotykają na swojej drodze wiele przeszkód związanych
z utrudnie-niami w codziennym funkcjonowaniu i niesprawnością. Postępowanie po przeszczepie związane z koniecznością farmakoterapii (podawanie leków immunosupresyjnych i wspomagających proces terapeutyczny) wiąże się moż-liwością wystąpienia zaburzeń sfery psychicznej.
Cel pracy. Określenie częstości i nasilenia występowania objawów lękowych i depresyjnych w subiektywnej ocenie
pacjenta przed przeszczepieniem nerki i wątroby oraz po nim.
Materiał i metody. Grupę badaną stanowiło 40 chorych po przeszczepie nerek oraz 27 po transplantacji wątroby.
Zbadano również po jednym pacjencie po przeszczepie zarówno nerki i trzustki, jak i nerki i wątroby. Badanie o charakterze przekrojowym przeprowadzono za pomocą kwestionariusza lęku i depresji Hospital nad Anxiety Depression Scale (HADS) Zigmonda i Snaitha.
Wyniki. W grupie badanych po przeszczepie wątroby lęk został niemal całkowicie wyeliminowany, z wyjątkiem
populacji osób bezrobotnych, w przypadku których utrzymywał się mimo przeszczepu. Osoby poddane retrans-plantacji odczuwają niższy poziom lęku. Transplantacja wpłynęła na ustąpienie objawów depresyjnych po prze-szczepie, szczególnie w grupie osób aktywnych zawodowo.
Wnioski. Przeszczepienie narządu prowadziło do zmniejszenia lęku w całej populacji badanych. Po
transplanta-cji zaobserwowano wyraźne zmniejszenie nasilenia objawów depresyjnych, szczególnie widoczne w grupie osób aktywnych zawodowo. Badania wykazały, że wraz z biegiem lat po przeszczepie w większym stopniu wzrasta ryzy-ko pojawienia się zaburzeń lęryzy-kowych niż depresji. Zarówno w jednym, jak i drugim przypadku w okresie 0–5 lat ich poziom zaburzeń jest niski, lecz podnosi się nieznacznie w ciągu dalszego życia ze wszczepem. Sytuacja ta nie dotyczy osób bezrobotnych, u których brak pracy wydaje się stanowić niezależny czynnik lękotwórczy. Ewentualna konieczność ponownego przeszczepu tego samego narządu nie wpłynęła na zwiększenie częstości i objawów lęko-wych, zwiększyła natomiast częstość występowania objawów depresyjnych u części badanych. Osoby z grupy bada-nej nadal pozostają świadczeniobiorcami rent i emerytur. W ograniczonym zakresie biorcy przeszczepów podej-mują pracę (Piel. Zdr. Publ. 2015, 5, 3, 239–246).
Słowa kluczowe: depresja, lęk, przeszczep, niesprawność.
Abstract
Background. Transplantation may elicit burden to the overall functioning and it can cause mental disturbances.
There are few studies dealing with the effect of transplantation on the longterm wellbeing of patients. Depression is often connected to somatic disease and triggered by stress. Anxiety is linked to somatic disease, individual vulner-ability and prolonged stress.
Objectives. The aim of this study was to observe depressive and anxiety symptoms in people that underwent
trans-plantation of kidneys and liver in the past. This is a cross-sectional study with a retrospective assessment.
Piel. Zdr. Publ. 2015, 5, 3, 239–246 ISSN 2082-9876
PRACE ORYGINALNE
Pacjenci mający schyłkową niewydolność na-rządową kwalifikowani do przeszczepu narządów (wątroba, nerki) charakteryzują się często nie-sprawnością nie tylko fizyczną, ale także psycho-społeczną spowodowaną m.in. obciążeniem choro-bowym, stresem, czynnikami jatrogennymi [1, 2]. Opieka zdrowotna nad takimi osobami wymaga współudziału zespołu terapeutycznego, ze szcze-gólnym uwzględnieniem roli personelu pielęgniar-skiego w nowoczesnym modelu ochrony zdrowia.
Celem badania była retrospektywna ocena występowania objawów depresyjnych i lękowych w subiektywnej ocenie pacjenta przed przeszcze-pieniem nerki i wątroby oraz po nim.
Materiał i metody
Badanie o charakterze przekrojowym przepro-wadzono za pomocą kwestionariusza ankiety zbudo-wanego na podstawie ogólnodostępnej skali Hospital Anxiety and Depression Scale (HADS) opracowanej w 1983 r. przez Zigmonda i Snaitha. Jest to praktycz-ny instrument pomiarowy do celów przesiewowych, o potwierdzonej rzetelności i trafności w wielu po-pulacjach osób cierpiących na przewlekłe choroby somatyczne, w tym ze schyłkową niewydolnością nerek i wątroby. Skala składa się z 14 pytań ułożo-nych naprzemiennie po 7 dla każdego z parame-trów. Pacjent za każdym razem wybiera jedną z 4 od-powiedzi, co pozwala wykluczyć wartości środkowe, które mogą być postrzegane jako odpowiedź aseku-rująca, gdy pytanie nie będzie się podobało ankieto-wanemu. Poszczególnym odpowiedziom jest przy-pisana odpowiednia liczba punktów, tj. 0–3, dlatego sprawdzanie ankiet musi odbywać się z kluczem. Sumując odpowiednie wartości punktowe za każ-de pytanie, badacz otrzymuje wynik osobno dla lę-ku i depresji. Według klucza odpowiedzi uzyskana liczba punktów od 0 do 7 mówi o braku odchyleń od normy, 8–10 stanowi poziom graniczny, a wynik 11–21 punktów wskazuje na możliwość wystąpienia zaburzeń z grupy lękowej i/lub depresyjnej i wyma-ga dalszej weryfikacji klinicznej.
Kwestionariusz ankiety zawierał pytania skali HADS odnoszące się do retrospektywnej oceny sa-mopoczucia i kondycji psychicznej przed procedurą przeszczepu i po niej. Ankieta zawierała również py-tania o przeszczepiony organ i konieczność ponownej transplantacji, wiek, płeć i status zawodowy pacjenta.
Losowo wybrani pacjenci po przeszczepie zo-stali poproszeni o skoncentrowanie się na wyda-rzeniu transplantacji narządu i swoich odczuciach towarzyszących we wskazanych okresach.
Wśród pacjentów po transplantacji pod kątem rodzaju przeszczepionego narządu dominowały nerki: 57,9% (n = 40), a następnie wątroba: 39,13% (n = 27). Do próby zakwalifikowano również po jednym pacjencie po przeszczepie zarówno nerki i trzustki, jak i nerki i wątroby, którzy stanowili po 1,45% badanej populacji (tab. 1).
W badanej grupie nieznacznie dominowały kobiety – 52,17% (n = 36). Częściej niż mężczyźni były pacjentkami po przeszczepie wątroby (n = 17 vs. n = 10), panowie natomiast będący po prze-szczepie nerki (n = 22) oraz wątroby i nerki (n = 1) stanowili pozostałe 47,83% ankietowanych. Z da-nych demograficzZ da-nych wynika również, że naj-liczniejszą grupą były osoby w przedziale wieko-wym 56–65 lat (31,88%, n = 22), następnie 36–45 (18,84%, n = 13) i 18–25 lat (17,39%, n = 12). Naj-mniej liczna była grupa ankietowanych w wieku powyżej 65. roku życia (8,70%, n = 6) (tab. 2).
Pacjenci w wieku 18–25 lat byli najbardziej zróżnicowaną grupą pod kątem aktywności zawo-dowej. Ponad 50% osób w tej grupie podejmuje
Material and Methods. Forty persons after kidney transplantation, 27 after liver transplantation, and 2 after double
transplantation (liver, kidneys and kidneys, pancreas) were included. Anxiety and depression were assessed with the Hospital Anxiety and Depression Scale by Zigmond and Snaith. The sociodemographic traits have also been estimated.
Results. Anxiety level was reduced after liver transplantation, but it mantained in part of the kidney transplantation
patients, even with increasing trend, apart from the group of unemployed patients where the anxiety level remained unaffected. Depression was reduced in both groups of patients after the transplantation procedure, particularly in the employed group of people.
Conclusions. The duration of the after-transplantation period may be connected to the anxiety but not to the level
of depression. Interventions aiming at reducing anxiety and strenghtening the work capacity, thus reducing depres-sion risk, may improve functioning and partial disability in presented group of patients (Piel. Zdr. Publ. 2015, 5,
3, 239–246).
Key words: depression, anxiety, graft, disability.
Tabela 1. Ilościowa charakterystyka przeszczepów według płci Table 1. Number of grafts by sex
Przeszczepiony organ Kobieta Mężczyzna Suma
Nerka 18 22 40
Wątroba 17 10 27 Nerka i wątroba 0 1 1 Nerka i trzustka 1 0 1 Podsumowanie 36 33 69
pracę przy założeniu, że kontynuacja nauki i pod-jęcie pracy mimo pobierania świadczeń rentowych jest również przejawem aktywności zawodowej (tab. 2). Nieznacznie większą aktywność zawodo-wą w badanej grupie wykazują mężczyźni niż ko-biety (n = 10 vs. n = 7), niezależnie od pobierania dodatkowo świadczeń rentowych.
44% ankietowanych w wieku 26–35 lat i 61% osób w wieku 36–45 lat jest nieaktywnych zawo-dowo i pozostają tylko na rencie.
Wyniki
Subiektywne odczuwanie
lęku wśród pacjentów
po transplantacji
Według subiektywnej oceny pacjentów w okresie do 5 lat po transplantacji narządu po-ziom lęku się obniżył (ryc. 1 i 2). Pozytywne zmia-ny w odczuwaniu zaburzeń lękowych odnotowano niezależnie od czasu, który minął od zabiegu.
Naj-większe zmniejszenie objawów lękowych wystąpiło 6–10 lat po transplantacji. W okresie 16–20 lat po przeszczepie pacjenci odczuwali natomiast zwięk-szone nasilenie objawów lękowych.
Analizując wpływ aktywności zawodowej na subiektywną ocenę lęku wśród ankietowanych pacjentów, można uznać, że ocena ta poprawi-ła się prawie we wszystkich podgrupach. Według oceny retrospektywnej osoby bezrobotne zarów-no przed przeszczepem, jak i po transplantacji narządu wykazywały podwyższony poziom lęku (ryc. 3 i 4).
Transplantacja narządu wpłynęła w nieco in-ny sposób na poziom lęku odczuwanego przez pa-cjentów po przeszczepie wątroby i nerki. Choć lęk wśród tych pacjentów zmniejszył się, nadal 15% chorych (n = 6) zgłaszało obecność objawów lę-kowych. Można zatem sądzić, że przeszczep ner-ki spowodował częściowe rozładowanie napię-cia i obniżenie poziomu lęku wśród pacjentów po przeszczepie nerki. W grupie osób po transplanta-cji wątroby 92,59% (n = 25) objawy lękowe ustą-piły, a tylko 2 pacjentów (7,41%) wskazało na ich obecność w niewielkim nasileniu.
Tabela 2. Charakterystyka grupy według wieku i statusu zawodowego Table 2. Characterictics of the research group by age and occupation
Przedział wiekowy Kobiety
(n) Mężczyźni(n) (n) (%)Łącznie
Status zawodowy
18–25 lat
aktywny zawodowo bezrobotny
bezrobotny szukający pracy nauka
renta/emerytura
renta/emerytura i aktywny zawodowo 7 3 1 1 1 1 0 5 0 0 0 2 2 1 12 3 1 1 3 3 1 100,00 25,00 8,33 8,33 25,00 25,00 8,33 26–35 lat aktywny zawodowo renta/emerytura
renta/emerytura i aktywny zawodowo 4 0 2 2 5 2 2 1 9 2 4 3 100,00 22,22 44,44 33,33 36–45 lat aktywny zawodowo renta/emerytura
renta/emerytura i aktywny zawodowo 5 1 4 0 8 3 4 1 13 4 8 1 100,00 30,77 61,54 7,69 46–55 lat aktywny zawodowo renta/emerytura
renta/emerytura i aktywny zawodowo 4 1 3 0 3 2 0 1 7 3 3 1 100,00 42,86 42,86 14,29 56–65 lat aktywny zawodowo
bezrobotny w trakcie ustalania prawa do emerytury renta/emerytura 13 1 1 11 9 0 0 9 22 1 1 20 100,00 4,55 4,55 90,91 > 65 lat renta/emerytura 3 3 3 3 6 6 100,00100,00 Suma 36 33 69 100,00
Ryc. 3. Ocena poziomu lęku przed przeszcze-pem według aktywności zawo-dowej – ujęcie retrospektywne Fig. 3. Assessment of anxiety symp-toms measured by HADS scale by occupation in retrospect
Ryc. 1. Rozkład poziomu lęku przed
transplantacją według przeszczepionego organu – ujęcie retrospektywne
Fig. 1. Anxiety symptoms measured
by HADS scale before transplantation in retrospect (divided according to the transplanted organ)
Ryc. 2. Rozkład poziomu lęku po
trans-plantacji według przeszczepionego organu
Fig. 2. Anxiety symptoms measured by
HADS after transplantation divided into the groups by transplanted organ
W czasie badań brano pod uwagę, czy wystą-piła konieczność ponownego przeszczepu chorego organu. Osoby poddane ponownemu
przeszczepo-wi mają niższy poziom lęku w porównaniu z oso-bami, które tylko raz zostały poddane procedurze transplantacji narządu.
Subiektywne odczuwanie
objawów depresji wśród
pacjentów po transplantacji
Stwierdzono niewielkie różnice między odczu-wanym poziomem depresji w populacji pacjentów oczekujących na przeszczep nerki i wątroby. Pod-wyższone wskaźniki objawów depresyjnychdo-tyczyły 30% pacjentów będących po przeszczepie (n = 12) i 37% osób przed transplantacją wątro-by (ryc. 5).
Transplantacja wpłynęła na poziom występo-wania depresji. Wyniki w granicach normy osiąg-nęło 100% grupy (n = 27) po przeszczepie wątro-by, a w przypadku chorych po przeszczepie nerki – 90% (ryc. 6). Nieistotne statystycznie i niewielkie
Ryc. 4. Ocena poziomu lęku po przeszczepie według aktyw-ności zawodo-wej Fig. 4. Assessment of anxiety symp-toms measured by HADS scale after transplan-tation according to the occupa-tional activity
Ryc. 5. Rozkład poziomu depresji po
transplan-tacji według przeszczepionego organu – ujęcie retrospektywne
Fig. 5. Depressive symptoms measured by
HADS scale before the transplantation divided into the groups by transplanted organ
Ryc. 6. Rozkład poziomu depresji po
transplan-tacji według przeszczepionego organu
Fig. 6. Depressive symptoms measured by
HADS scale beDepressive symptoms measured by HADS scale after the transplantation divided into the groups by transplanted organ
poziomy nasilenia objawów depresyjnych odnoto-wano wśród osób w przedziale wiekowym 18–25, 26–35 i 56–65 lat (mała liczebność podgrup).
Grupą szczególnie podatną na występowanie objawów depresyjnych okazały się osoby aktyw-ne zawodowo (ryc. 7). Minimalizacja objawów de-presyjnych na skutek udanej procedury transplan-tacyjnej może wskazywać na związek z łańcuchem patogenetycznym łączącym indywidualną wraż-liwość ze stresorem neurobiologicznym w posta-ci nieuleczalnej choroby z posta-ciężką niesprawnośposta-cią oraz stresorem psychospołecznym (utrata pracy skutkująca utratą sieci społecznej i prowadząca do wtórnej psychospołecznej niesprawności).
Konieczność ponownego przeszczepu wpłynę-ła natomiast na zwiększenie nasilenia objawów de-presyjnych wśród części pacjentów, na co wskazu-je wskazu-jedna czwarta ankietowanych.
Omówienie
Ciężka i schyłkowa niewydolność narządowa (nerki, wątroba) powoduje niesprawność fizyczną, a zgodnie z neurobiologiczną koncepcją
podatno-ści i stresu również niesprawność psychospołecz-ną. Ponad 70% chorych odczuwa istotne nega-tywne zmiany dotyczące sfery psychospołecznej w badaniach osób hemodializowanych na oddzia-łach nefrologicznych w Szczecinie [3]. Badani pa-cjenci czuli się wyizolowani z życia towarzyskiego i zawodowego, a przyczyny dopatrywali się w sa-mej chorobie. 84% zapytanych pacjentów nie było aktywnych zawodowo, pozostawali na rencie lub emeryturze, przy czym szansę na przeszczep ner-ki miało zaledwie 39,36% badanych. Aż 62,77% chorych dializowanych nie szukało celu, do które-go dążyłoby. Badanie pozwoliło potwierdzić także negatywny wpływ stałej konieczności poddawania się dializom na poziom nasilenia stresu. Dwie trze-cie pacjentów wskazały chorobę podstawową ja-ko czynnik wywołujący u nich stres, poczucie bez-radności, rezygnacji oraz przygnębienie należące do objawów depresyjnych. Pacjenci wskazywali najczęściej lęk jako towarzyszące im uczucie pod-czas leczenia. Kojarzony był ze skutkami choroby i skutkami dializoterapii. Do czynników korzystnie wpływających na postrzeganie choroby i sposobu leczenia zaliczono stan cywilny i relacje rodzinne (sieć wsparcia społecznego), wykształcenie, wiek.
Ryc. 7. Ocena poziomu depresji przed przeszcze-pem według aktywności zawo-dowej – ujęcie retrospektywne Fig. 7. Depression symptoms mea-sured by HADS before transplan-tation according to occupation in retrospective assessment Ryc. 8. Ocena poziomu depre-sji po prze-szczepie według aktywności zawodowej Fig. 8. Assessment of depressive symptoms by HADS scale after the trans-plantation according to the occupation
Za pomocą kwestionariusza SF-36 i skali samo- oceny objawów stresu (Posttraumatic Syndrom Scale, PTSS-10) Austriacy wskazali zależność mię-dzy pogarszającą się jakością życia związaną ze zdrowiem na przykładzie pacjentów po ortotopo-wym przeszczepie wątroby. Odnotowano zaburze-nia w codziennym funkcjonowaniu, sprawności fi-zycznej, wskazano na obecność czynników ryzyka depresji, takich jak przewlekłe dolegliwości bólo-we. Do czynników modyfikujących jakość życia w tej grupie badanych zaliczono ból, witalność, funkcjonowanie społeczne, towarzyszące emocje i dobrostan psychiczny [4].
Przeszczep nie tylko wpływa na życie pacjen-ta, ale zmiany, jakie po nim następują, dotyczą również najbliższego otoczenia chorego. Wzajem-ne relacje powodują, że stres z nim związany jest też odczuwany przez współmałżonka, jak dowo-dzą Dahl et al. [5]. Podkreślono rolę stresu, który oprócz wpływu na jakość życia małżonków potrafi również wywoływać depresję u partnera.
SF-36 i kwestionariusz do oceny przewlekłej choroby wątroby (Chronic Liver Disease Questiona-ire – CLDQ) posłużyły do oceny zmian, jakie zaszły po przeszczepie wątroby w grupie pacjentów i wśród osób im najbliższych [6]. W ocenie brano pod uwagę takie wskaźniki, jak: zmęczenie, objawy ogólne cho-roby, dolegliwości jamy brzusznej, kondycję emo-cjonalną, zdolność radzenia sobie ze zmartwieniami i aktywność. Wśród 59 pacjentów posttransplanta-cyjnych, zarówno kobiety (36,8%), jak i mężczyźni (63,2%) oraz ich opiekunowie i małżonkowie wyka-zali lepsze wskaźniki w ocenie jakości życia.
Pacjenci po transplantacji nerek w badaniach włoskich [7] wykazali zarówno rozwinięte zabu-rzenia emocji, jak i zabuzabu-rzenia afektywne. Wśród wykrytych schorzeń znalazły się lęk i depresja wpływające na jakość życia. Zaobserwowano, że wraz z przeszczepem narządu ustąpiły objawy lę-kowe i depresyjne u pacjentów.
Hiszpańskie badania z użyciem kwestionariu-szy HADS i SF-36 miały na celu ustalenie różnic w objawach lękowych i depresyjnych wśród bior-ców wątroby w porównaniu z pacjentami cierpiący-mi na marskość wątroby [8]. Co ciekawe, w grupie badanej zarówno po przeszczepie, ale z niższą sa-mooceną zdrowia i wśród pacjentów oczekujących na przeszczep odnotowano wystąpienie na tym sa-mym poziomie objawów lękowo-depresyjnych.
Badacze węgierscy [9, 10] zaprojektowali ba-danie mające na celu ustalenie możliwych korela-cji wpływu czynników, takich jak emocje i choroba podstawowa na czynność przeszczepionych nerek. Do zebrania potrzebnych informacji skorzystano ze skali depresji Becka (Beck Depression Invento-ry – BDI), a do oceny poziomu lęku posłużono się kwestionariuszem Spielbergera (State-Trait
Anxie-ty Inventory – STAI). Badanym 58 osobom zapro-ponowano ponadto test polegający na graficznej projekcji przeszczepionej nerki. Część pacjentów wykazała zwiększoną częstość i nasilenie objawów lękowych na wskazanych skalach. Jednocześnie ci sami pacjenci narysowali znacznie większe nerki, a w ich badaniach laboratoryjnych zaobserwowa-no podwyższone stężenie mocznika i kreatyniny. Autorzy zasugerowali, że integralność ciała biorcy zostaje naruszona przez wszczepienie nowego na-rządu i może być powodem pojawienia się neuro- psychologicznych procesów prowadzących do uczucia wewnętrznego niepokoju. Zaburzenia te z kolei mogą stać się przyczyną pogorszenia funkcji czynnościowych nerek po przeszczepie i wtórnego zaburzenia homeostazy. Przedstawione badania wskazują również na wpływ kondycji psychicznej na proces rekonwalescencji po przeszczepie.
Saab et al. (2007) w swoich badaniach longitu-dinalnych wskazali na znaczące różnice w pozio-mie zatrudnienia osób przed przeszczepem wątro-by i po nim w porównaniu z grupą w niniejszym badaniu. Z 308 osób 218 (70,8%) przed, a 78 (27%) po podejmowało aktywność zawodową. Do czyn-ników występujących przed przeszczepem, które bezpośrednio wiązały się z zatrudnieniem po prze-szczepie, należały: brak renty inwalidzkiej, liczba godzin pracy dziennie, brak cukrzycy, dobry po-ziom funkcjonowania fizycznego oraz pozostawa-nie w odpowiednim systemie ubezpieczeniowym – health maintenance organization (HMO) [11].
W innych amerykańskich badaniach w gru-pie 91 osób przed przeszczepem wątroby i po nim Gorevski et al. (2011) stwierdzili zwiększoną czę-stość występowania depresji do 23% przed i 29% po transplantacji narządu. Autorzy ci wykazali również związek depresji z niezdolnością do pracy [12].
W badaniach brazylijskich przeprowadzo-nych w populacji 511 osób po przeszczepach ne-rek stwierdzono powrót do pracy w przypadku 26% respondentów i związek z takimi cechami, jak młodszy wiek, przeszczep od żyjącego dawcy oraz rodzaj schorzenia nerek (przewlekłe zapalenie kłę-buszków nerkowych) [13].
Warte odnotowania wydaje się również do-niesienie badaczy z Tajwanu, którzy w szeroko zakrojonych badaniach obejmujących 17 889 pa-cjentów cierpiących na przewlekłą chorobę nerek leczonych zachowawczo, 3823 poddawanych he-modializie, 351 dializowanych otrzewnowo i 322 poddanych przeszczepowi nerek zaobserwowa-li najniższe ryzyko wystąpienia depresji w grupie ostatniej [14].
Podsumowując, wydaje się, że problematyka funkcjonowania psychofizycznego osób dotknię-tych nieuleczalną chorobą wątroby lub nerek obej-muje wiele aspektów interwencji medycznych
i so-cjalnych i stanowi nadal wyzwanie oraz otwarty teren badawczy w obszarze współczesnego zdro-wia publicznego.
Wnioski
Przeszczepienie narządu prowadziło do zmniej-szenia lęku związanego z przeżywaniem choroby niewydolnego narządu wśród pacjentów będących zarówno po transplantacji nerek, jak i wątroby.
Po transplantacji zaobserwowano wyraź-ne zmniejszenie nasilenia objawów depresyjnych, szczególnie widoczne w grupie osób aktywnych za-wodowo.
Badania wykazały, że wraz z biegiem lat po
przeszczepie w większym stopniu wzrasta ryzy-ko pojawienia się zaburzeń lęryzy-kowych niż depre-sji. Zarówno w jednym, jak i drugim przypadku w okresie 0–5 lat ich poziom zaburzeń jest niski, lecz podnosi się nieznacznie w ciągu dalszego życia ze wszczepem. Sytuacja ta nie dotyczy osób bezro-botnych, u których brak pracy wydaje się stanowić niezależny czynnik lękotwórczy.
Ewentualna konieczność ponownego prze-szczepu tego samego narządu nie wpłynęła na zwiększenie częstości i objawów lękowych, zwięk-szyła natomiast częstość występowania objawów depresyjnych u części badanych.
Osoby z grupy badanej nadal pozostają świad-czeniobiorcami rent i emerytur. W ograniczonym zakresie biorcy przeszczepów podejmują pracę.
Piśmiennictwo
[1] Heinrich T.W., Marcangelo M.: Psychiatric Issue in Solid Organ Transplantation. Harvard Rev. Psychiatry 2009,
17, 6.
[2] Crone C.C., Gabriel G.M.: Treatment of anxiety and depression in transplant patients. Clin. Pharmacokinet. 2004,
43, 361–394.
[3] Marchelek-Myśliwiec M., Misiewicz A., Różański J., Wiśniewska M.: Problemy psychospołeczne chorych
prze-wlekle dializowanych. Post. Nauk Med. 2010, 3, 188–191.
[4] Baranyi A., Rothenhäusler H.B., Rösler D.: Stress symptoms and health-related quality of life in patients after
or-thotopic liver transplantation. Psychosom. Med. Psychother. 2012, 58(4), 417–428.
[5] Dahl K.E.W., Davis-Ali S., Frazier P.: Stressors, social support, and adjustment in kidney transplant patients and
their spouses. Social Work in Health Care 1995, 21, 2.
[6] Dumronggittigule W., Limsrichamrern S., Sirivatanauksorn Y., Iramaneerat C., Kolladarungkri T., Kos-itamongkol P., Mahawithitwong P., Asavakarn S., Tovikkai C.: Quality of life among liver transplantation
pa-tients. Transplant. Proc. 2012, 44(2), 532–538.
[7] Clarici A., Nardone I.B., Pascazio L.: Anxiety, depression and emotional profile in renal transplant recipients and
healthy subjects: a comparative study. Transplant. Proc. 2010, 42(9), 3586–3590.
[8] Dominquez-Cabello E., Martin-Rodriguez A., Perez-San-Gregorio M.A.: Affective status in liver transplant
re-cipients as a function of self-perception of general health. Transplant. Proc. 2012, 44(9), 2619–2621.
[9] Barabás K., Látos M., Lázár G., Szederkényi E., Szenohradszky P., Marofka F., Csabai M.: Mental
representa-tions of the new organ and posttransplant patients’ anxiety as related to kidney function. Transplant. Proc. 2012, 44(7), 2143–2146.
[10] Barabás K., Látos M., Lázár G., Szederkényi E., Szenohradszky P., Marofka F., Csabai M.: Psychological factors
of successful kidney transplantations. The effects of anxiety and intrapsychic integration of the organ on recovery. Orv. Hetil. 2012, 15, 153(15), 592–597.
[11] Saab S., Wiese C., Ibrahim A.B., Peralta L., Durazo F., Han S., Yersiz H., Farmer D.G., Ghobrial R.M., Gold-stein L.I., Tong M.J., Busuttil R.W.: Employment and quality of life in liver transplant recipients. Liver Transpl.
2007, 13(9), 1330–1338.
[12] Gorevski E., Succop P., Sachdeva J., Scott R., Benjey J., Varughese G., Martin-Boone J.: Factors influencing
posttransplantation employment: does depression have an impact? Transplant. Proc. 2011, 43(10), 3835–3839.
[13] Messias A.A., Reichelt A.J., Dos Santos E.F., Albuquerque G.C., Kramer J.S., Hirakata V.N., Garcia V.D.:
Re-turn to work after renal transplantation: a study of the Brazilian Public Social Security System. Transplantation 2014, 15, 98(11), 1199–1204.
[14] Chen S.F., Wang I.J., Lang H.C.: Risk of major depression in patients with chronic renal failure on different
treat-ment modalities: A matched-cohort and population-based study in Taiwan. Hemodial. Int. 2015 (w druku).
Adres do korespondencji:
Adrian Sieradzki
Zakład Chorób Układu Nerwowego Wydział Nauk o Zdrowiu UMW ul. K. Bartla 5
50-996 Wrocław
e-mail: adrian.sieradzki@umed.wroc.pl Konflikt interesów: nie występuje
Praca wpłynęła do Redakcji: 14.05.2015 r. Po recenzji: 27.06.2015 r.
Zaakceptowano do druku: 27.08.2015 r. Received: 14.05.2015
Revised: 27.06.2015 Accepted: 27.08.2015
