Tomasz Sawicki,Tomasz Janiak
Gniezno, st. 22 - jezioro Święte, gm.
loco, woj. poznańskie, AZP
50-34/-Informator Archeologiczny : badania 27, 73-74
Inform ator Archeologiczny 73
G n ie z n o , s t. 22 — j e z io r o Ś w ię te M uzeum Początków P ań stw a Polskie-gm . lo c o , w o j. p o z n a ń s k i e go w G nieźnie
A Z P 5 0 -3 4 /—
B adania prowadził m gr Tomasz Sawicki przy współudziale mgr. To m asza Jan iak a. Finansow ane przez Generalnego K onserw atora Za bytków i Wydział K ultury Urzędu Wojewódzkiego w Poznaniu, P ier wszy sezon badań. Wczesne i późne średniowiecze, okres nowożytny. W sezonie 1993 zapoczątkowano nowy cykl badań na nie eksplorowanym dotąd stan o wisku 22, tj. na te ren ie dawnego jeziora Świętego (obecnie ogrody sem inaryjne). Stanow i sko przylega od zachodu do Góry Lecha i zajmuje ok. 3 ha. W średniowieczu i początkach okresu nowożytnego jezioro opływało wzgórze (gród i podgrodzie I) od zachodu, na połu dniu łączyło się z jeziorem Jelonek, a na północy z Jeziorem Świętokrzyskim.
Badania o charakterze długoterm inow ych prac ratowniczych (pól roku) podjęto w maju 1993 r. w związku z planow aną przebudow ą zachodniego stoku Góry Lecha (wału obron nego podgrodzia I). Na zboczu tym m ają powstać platform y ołtarzow e w raz z zespołem schodów. Projekt zakłada także splantow anie części teren u po dawnym jeziorze i założenie tam placu-parku dla zgrom adzeń wiernych, W związku z tym, w miejscu przyszłej inw e stycji założono 6 wykopów o łącznej powierzchni 354 m 2. Wykopy zlokalizowane były u podstawy podgrodzia I, w przybliżeniu n a osi wschód-zachód. Swym zasięgiem obejmo wały podstawę wału obronnego, n astępnie brzeg, a potem ju ż daw ną strefę jezierną. Największa głębokość eksploracji wyniosła 6,5 m, najm niejsza 1,8 m. Łączna k u b a tu ra wydobytej ziemi — 1451 m3.
W wykopie n r 1 u sytuow anym w podstaw ie w zgórza n a tra fio n o na głębokości 2,4-3,6 m n a drew niane konstrukcje odsadzki wału obronnego. W ykonano ją z belek dębowych, ułożonych rusiotow o z zastosowaniem haków. K onstrukcja spoczywała na w ar stwie faszyny z plecionych gałązek, co zabezpieczało ją przed osiadaniem w grząskim gruncie. O dsadzka była dostaw iona do ją d ra walu, którego drew niane elem enty lica również odsłonięto. Niewykluczone, iż może to być kolejna, wyższa odsadzka, poprzedza jąca właściwe jądro w ału. Chronologia odsadzki op arta na datow aniu ceram iki wydobytej spomiędzy jej belek oraz w stępnych wyników analiz dendrochronologicznych przypada na 1. ćw, XI w. Odsadzka je st więc późniejszym elem entem , dostawionym do zasadniczej konstrukcji wału, którego datow anie na podstawie analiz dendrochronologicznych w ska zuje na schyłek 1, poł, X w. Pod odsadzką wystąpiły n atu raln e w arstw y torfów drzewnych.
W wykopach n r 4 -7 założonych w strefie pogranicza brzegu i jeziora odsłonięto um oc nienia linii brzegowej w postaci bruków kam iennych lub dwóch rodzajów faszyn (z gałęzi brzozy albo z plecionych gałęzi innych drzew). Zarówno bruk, ja k i faszyny pochodzą z XIV/XV w. N astępnie odsłonięto dobrze zachowane grodzie w form ie płotów plecionko wych ustawionych w czworobok. Chroniły one przed erozyjnym działaniem wód jeziora. Pomiędzy płotam i sąsiadujących ze sobą grodzi odkryto pomosty drew niane usytuow ane na osi północny zachód-południow y wschód. Zarejestrowano częściowo naw arstw iające się dwa ich poziomy. Starszy, datow any stratygraficznie i de nd r o chronologicznie, pochodzi z 1. ćw. XV w., młodszy — z 1. 70, XVI w. O statnich napraw pomostów dokonano w 1. 80. XVT w, W pom ostach (zwłaszcza starszym ) były w tórnie użyte elem enty drew niane, pocho dzące jeszcze z XIV w. W sąsiedztw ie starszych pomostów w XVI w. wykonano nowe gro dzie, tym razem z gęsto wbijanych palików dębowych. W strefie brzegowej znaleziono również fragm. lodzi dłubanki, w tórnie użytej do um ocnienia przyczółka pomostu.
Zespołom pomostów obu faz towarzyszyły liczne zabytki ruchome. Znaleziono kilka dziesiąt tysięcy fragm . ceram iki datowanej od schyłku XIV do pocz. XVII w., w tym uzyska no ok. 50 naczyń całych. R eprezentow ane są niemal w szystkie formy w ytwarzanych wówczas naczyń glinianych. Uwagę zwraca bardzo liczny zbiór kafli z XV i XVI w. — uzyskano ich kilka tysięcy fragm. i 60 okazów całych. Kafle cechuje duża różnorodność form, przedstaw ień ikonograficznych i zdobniczych. Ponadto znaleziono liczne przedm ioty z drew na i skóry. Wytwory z żelaza reprezentow ane są przez noże {bojowe, gospodarcze,
74 Wczesne średniowiecze
stołowe), topór, sierp, pogrzebkę do pieca Î wiele innych. Większość zabytków ruchom ych je s t doskonale zachowana.
Na głębokości ok. 3 m (brzeg) io k . 5 m (d. strefa jezierna) zarejestrow ano śm ietnisko- wą w arstw ę wczesnośredniowieczną z ceram iką z XII w. i kośćmi zwierzęcymi. Metodycz na eksploracja tej w arstwy była niem ożliwa z racji stałego występowania wód gruntowych.
M ateria! i dokum entacja znajdują się w M uzeum Początków P aństw a Polskiego w Gnieźnie.
Badania będą kontynuow ane.
G r o t n i k i , s t. 6 P aństw ow a S łużba O chrony Zabytków g m . W ł o s z a k o w i c e , w o j. le - w L esz n ie W ydział A rc h eo lo g iczn y
s z c z y ń s k ie w T rzebinach
A Z P 6 2 -2 2 /6 3
B adania prow adziła m gr E lżbieta Wy г wińska. Finansow ane przez Spółkę W odno-Ściekową „Boszkowo" w Lesznie. Pierw szy sezon b a dań. Obozowisko mezolityczne, osada z wczesnego okresu epoki b rą zu, osada ludności k u ltu ry łużyckiej, osada wczesnośredniowieczna. Polowa XI-XII w.
Stanowisko położone je s t 700 m na pólnocny-zachód od wsi, w strefie brzegowej ak tu aln ie wyschniętej rynny jeziornej. Obecnie je st to teren płaskiego torfowiska, przecho dzącego w kierunku wschodnim w niskie terasy jeziorne, a dalej w stok i wysoczyznę piej- stoceńską.
Prace wykopaliskowe podjęto w związku z planow aną budową oczyszczalni ścieków. Badaniam i objęto obszar 57 arów. Z arejestrow ano 865 obiektów. Efektem badań ratow ni czych było odkrycie w ielokulturowego stanow iska, na którym wyróżniono 4 fazy zasiedle nia. N ajstarsze osadnictwo związane je s t z m ezolitem. Z wczesnego okresu epoki brązu odkryto obiekty typu szałasowego, prawdopodobnie o funkcji mieszkalnej, Z osadnictwem k u ltu ry łużyckiej łączą się pozostałości m ieszkalnych obiektów naziem nych oraz liczne jam y gospodarcze, Nąjm łodszy horyzont chronologiczny to osada z wczesnego średniow ie
cza. Zarejestrow ano na niej pozostałości po obiektach mieszkalnych (9), obiektach gospo darczych, jam ach zasobowych i odpadkowych (108), obiektach produkcyjnych (5) i slupach (150), stanow iących bądź elem enty konstrukcyjne obiektów, bądź elem enty slupów bez uchwyconego celowego układu. Nie m ożna jednoznacznie stwierdzić jakiego rodzaju kon strukcji były odkryte obiekty. Obiekty m ieszkalne wzniesione były prawdopodobnie w kon strukcji zrębowej (zachowana jed n a belka z zaciosem n a zrąb) lub częściowo połączonej z sum ikow o-lątkow ą. Były to obiekty naziem ne, z nieckowatymi, płytkim i zagłębieniam i w ew nątrz. W większości ch at były paleniska. Ich powierzchnia użytkow a mieści się w g ra nicach 15-18 m . Część obiektów m ieszkalnych m iała podłogi drew niane. Część jam stanow iła przybudówki gospodarcze (w arsztaty) przy obiektach m ieszkalnych, niektóre interpretow ać m ożna jako piwniczki czy w ędzarnie (lub jam y zasobowe). Wśród obiektów gospodarczych wyróżniono w arsztat bednarsko-ciesieiski z 30 cm w arstw ą ścinków drew n a i żelaznym strugiem . Zarejestrow ano także 10 palenisk wolno stojących, piec do wypału ceram iki oraz piec wapienniczy. Wyniki prac dostarczyły istotnych informacji dotyczących wew nętrznego rozplanow ania osady. O biekty występowały w skupieniach, tw orząc zagro dy w rozproszonym układzie przestrzennym . Na szczególną uwagę zasługuje odkrycie w strefie brzegowej osady dużej ilości przedm iotów z drew na, będących m.in, pozostało ściami po w arsztatach produkcyjnych: ciesielskim (17 pałek, 3 pół wy twory radeł) i to k a r skim.
Pozyskane m ateriały ruchom e pozwalają na dość precyzyjną rekonstrukcję k u ltu ry m aterialnej ludności zamieszkującej osadę. O dkryto przedm ioty związane z zajęciami rol niczymi (radia, sierpy, radlice, widły), lybołówstwem (ciężarki ołowiane, raki, szydełko do sieci), produkcją odzieży (drew niana przęślica, przęśliki, szydła, igły, hetki), wyposażeniem
