KS. ANTONI NADBRZEZ NY
CREDO IN PATREM OMNIPOTENTEM.
Z NAMYSU NAD WSZECHMOC
A BOGA
Ogoszony przez papieza Benedykta XVI „Rok wiary” stanowi dobr a okaz-je, aby w konteks´cie zmieniaj acych sie uwarunkowan´ kulturowych podj ac´ filozoficzn a i teologiczn a refleksje nad tres´ci a chrzes´cijan´skiego Credo. Pierwsze sowa nicejsko-konstantynopolitan´skiego symbolu wiary zawieraj a sformuowanie wskazuj ace na Boga jako wszechmog acego Ojca1. Kompen-dium Katechizmu Kos´cioa Katolickiego przypomina, ze eklezjalna wspólnota zawsze w modlitwach liturgicznych uzywa inwokacji: „wszechmog acy, wiecz-ny Boze” (Omnipotens sempiterne Deus)2. Wyznawcy chrzes´cijan´skiego teiz-mu przyzwyczaili sie do czestego wypowiadania sowa „wszechmog acy” (omnipotens), które stao sie dla nich niejako imieniem Boga.
Wszechmoc (omnipotentia), bed ac niezbywalnym atrybutem Boga, prowa-dzi jednak do wielu paradoksów, roprowa-dzi trudnos´ci natury teoretycznej i buprowa-dzi czasami w atpliwos´ci w ramach modlitewnej praktyki Kos´cioa3. Pojawia sie istotne pytanie czy wszechmoc jako przymiot Boga oznacza, ze moze On dokonac´ absolutnie wszystko? Czy istnienie za, a zwaszcza niezawinionego cierpienia nie stanowi powaznego zarzutu wobec wszechmocy i dobroci Boga wyznawanego jako miosierny Ojciec? Czy w refleksji wierz acych
wszech-Ks. dr ANTONINADBRZEZ NY– adiunkt Katedry Pneumatologii i Eklezjologii w Insty-tucie Teologii Dogmatycznej WT KUL; adres do korespondencji e-mail: a.nadbrzezny@kuria. lublin.pl
1Por. „Wierze w jednego Boga, Ojca wszechmog acego” (Credo in unum Deum Patrem
omnipotentem), w: Kompendium Katechizmu Kos´cioa Katolickiego, t. M. Murawski, Kielce 2005, s. 31.
2Por. Kompendium, nr 50.
mocny Bóg nie staje sie niekiedy Kims´ podejrzanym, a nawet gównym oskarzonym w procesie przeciwko najlepszemu z mozliwych s´wiatów? Czy atrybut wszechmocy Boga w paradoksalny sposób nie obraca sie przeciwko Niemu samemu?
Celem niniejszego artykuu bedzie próba sformuowania odpowiedzi na fundamentalne pytanie dotycz ace rozumienia natury wszechmocy Bozej i jej zakresu. W pierwszej czes´ci artykuu zostan a przedstawione aporie zwi azane z atrybutem Boskiej wszechmocy. Nastepnie na ich tle autor zaprezentuje wypracowane w dziejach mys´li chrzes´cijan´skiej interpretacje Bozej wszech-mocy. W dalszym ci agu rozwazan´ zostanie ukazana nowatorska koncepcja wynikaj aca z teoretycznego przeciwstawienia pojecia wszechmocy pojeciu istnienia. Ostatnie dwie kwestie poruszone w artykule dotyczyc´ bed a ojcow-skiego i kenotycznego wymiaru Boskiej wszechmocy.
I. WSZECHMOC BOGA W SIECI APORII
Ludzie wierz acy akcentuj a w swoich wypowiedziach wszechmoc Boga, aby wyrazic´ przekonanie, ze Jego opatrznos´ciowa troska o czowieka nie jest w zaden sposób ograniczona brakiem Boskiej mocy. Powouj a sie przy tym na teksty biblijne, które opisuj a cuda Jezusa manifestuj ace jego wadze nad fizycznym wszechs´wiatem (przemiana wody w wino, uciszenie burzy na jeziorze, uzdrowienie chromego, wskrzeszenie zmarego itp.). Zwaszcza w modlitwach bagalnych chetnie opieraj a sie na wypowiedziach Jezusa, ze „u Boga wszystko jest mozliwe” (Mt 19, 26, por. Mk 10, 27; k 18, 27). Na tej podstawie przyjmuj a stanowisko zwane absolutnym posybilizmem, wedug którego wszechmoc Boza nie posiada zadnych ograniczen´. Próba odpowiedzi na pytanie o zakres Bozej wszechmocy niesie wiele szczegóowych kwestii sprawiaj ac, ze pozornie atwa odpowiedz´ „Bóg moze absolutnie wszystko” staje sie problematyczna.
Podejmuj ac bowiem bardziej krytyczny namys nad problemem wszech-mocy napotykamy na powazne trudnos´ci wyrazone w konkretnych pytaniach:
Czy wszechmocny Bóg moze popenic´ samobójstwo? Czy wszechmocny Bóg umie biegac´?
Czy wszechmocny Bóg moze okamac´ czowieka?
Czy wszechmocny Bóg moze stworzyc´ kwadratowe koo?
Czy wszechmocny Bóg moze stworzyc´ istote doskonalsz a od siebie? Czy wszechmocny Bóg moze zmienic´ przeszos´c´?
Czy wszechmocny Bóg moze stworzyc´ s´wiat z cakowicie odmiennymi niz obecnie prawami logiki?
Czy wszechmocny Bóg móg przyj ac´ odmienny wariant ewolucji wszech-s´wiata, w którym nie wystepowayby zróznicowane przejawy za i niedosko-naos´ci widoczne w aktualnym wszechs´wiecie?
We wspóczesnych kontrowersjach filozoficznych wokó pojecia wszech-mocy wazn a role odegra, sformuowany przez australijskiego mys´liciela Johna Mackiego (1917-1981)4, tzw. paradoks wszechmocy, który wyraza sie w pytaniu: czy wszechmocny byt moze stwarzac´ rzeczy, których nastepnie nie jest w stanie kontrolowac´? Twierdzi on, ze na tak postawione pytanie nie mozna udzielic´ zadowalaj acej odpowiedzi. Jes´li odpowiedzielibys´my twierdz a-co, oznaczaoby to, ze Bóg stwarzaj ac rzeczy, których nie moze kontrolowac´, tworzy cos´, co Go ogranicza i wtedy nie jest juz wszechmocny. Natomiast odpowiedz´ przecz aca wskazuje natychmiast, ze Bóg nie moze zrobic´ pewnych rzeczy, w rezultacie czego nie jest wszechmocny5.
Zasygnalizowane powyzej trudnos´ci prowadz a do wniosku, ze potrzebuje-my odpowiedniej definicji wszechmocy, która umozliwiaby satysfakcjonuj ace rozwi azanie wskazanych problemów.
II. DYWERSYFIKACJA KONCEPCJI BOZ EJ WSZECHMOCY
Rozwazania na temat pojecia wszechmocy Boga doprowadziy do sformu-owania pieciu stanowisk, które zostan a teraz krótko omówione.
1) Wszechmoc Boga polega na tym, ze moze On uczynic´ absolutnie wszystko.
Wedug tego stanowiska Bóg potrafi uczynic´ wszystkie bez wyj atku rze-czy, gdyz nie jest ograniczony zasadami logiki. Moze dokonywac´ rzeczy sprzecznych, absurdalnych, dowolnie zmieniac´ prawa logiki. Reprezentantem powyzszego pogl adu by Kartezjusz (1596-1650). Twierdzi on, ze Bóg stwo-rzy ten s´wiat z jego zasadami logiki, lecz równie dobrze mógby stworzyc´ inne wszechs´wiaty, w których panowayby inne zasady logiki. Nie mozemy ustalic´ zadnych limitów absolutnej wszechmocy Boga, gdyz nie mamy pojecia co jest, a co nie jest mozliwe dla Boga6.
4Por. J. L. M a c k i e, Evil and Omnipotence, „Mind” 64(1955), s. 200-212.
5Por. S. J u d y c k i, Bóg i inne osoby. Próba z zakresu teologii filozoficznej, Poznan´
2010, s. 192.
Pojecie wszechmocy absolutnej w prezentowanej wersji wydaje sie byc´ nie-spójne i w konsekwencji nieprawdziwe. Bóg, który mógby kamac´ i oszukiwac´ czowieka, nie zasugiwaby tym samym na szacunek i nie mógby byc´ otaczany kultem. Logiczna zasada niesprzecznos´ci wyznacza bowiem granice tego, co mozna sensownie powiedziec´. Mówienie o kwadratowym kole jest pozbawione sensu. Teoretycznie Bóg byby zdolny stworzyc´ figure geometryczn a, któr a nastepnie mógby nazwac´ kwadratowym koem. Jednak w tym przypadku mu-siaby równoczes´nie stworzyc´ jakis´ swój prywatny jezyk, który nie byby zrozu-miay dla czowieka. Sprzeczne w sobie pojecie kwadratowego koa nalezy zatem uznac´ za wyrazenie bezsensowne, a nie za ograniczenie mocy Boga.
Wszechmoc Boga, rozumiana jako zdolnos´c´ czynienia rzeczy logicznie nie-mozliwych, prowadzi do przekonania, ze Bóg jest z gruntu zy. Spróbujmy to teraz uzasadnic´. Jes´li przyjmiemy, ze Bóg jest zdolny do tworzenia rzeczy wbrew prawom logiki, to mógby stworzyc´ s´wiat, w którym wolnos´c´ ludzkiej woli wspówystepowaaby ze s´cis a kontrol a ze strony Boga. W efekcie takiej koniunkcji Bóg pozwalaby prawdziwie wolnym istotom ludzkim dziaac´ wy acznie dobrze w aspekcie moralnym (sprawiedliwie, miosiernie, uczciwie itp.). Skoro jednak Bóg nie spowodowa takiego stanu rzeczy, to musi to s´wiadczyc´ o jego zej woli. Z jednej strony móg dokonac´ absurdalnego po a-czenia wolnos´ci czowieka z cakowit a nad nim kontrol a, co skutkowaoby uniknieciem wszelkiego za moralnego w s´wiecie. Z drugiej strony dos´wiad-czenie ewidentnie wskazuje nam, ze tego nie zrobi. W konsekwencji skoro móg, a nie zrobi, to jest z natury zy i bawi sie kosztem ludzkim dopu-szczaj ac ogrom cierpienia.
Gdybys´my przyjeli zaproponowan a przez Kartezjusza koncepcje absolutnej wolnos´ci i absolutnej wszechmocy Boga, który moze dowolnie zmieniac´ prawa logiki i przykazania moralne, atwo popadlibys´my w przekonanie, ze wszystkie zasady logiki i moralnos´ci zostay przez Boga ustanowione arbitral-nie i arbitral-nie zawieraj a zadnej immanentnej prawdy. Skoro Bóg nie jest ograni-czony przez wasne reguy, to Jego dobroc´ i m adros´c´ nie maj a nic wspólnego z naszym rozumieniem tych rzeczywistos´ci. W konsekwencji to, co nam wydaje sie dobrem, moze byc´ dla Boga zem i na odwrót. W konsekwencji istnienie Boga staje sie dla ludzkiego zycia intelektualnego i moralnego bez znaczenia. Teoria uzalezniaj aca prawa logiczne i moralne od arbitralnych decyzji Bozych postanowien´ prowadzi do Jego separacji od wszechs´wiata i ostatecznie do przyjecia deizmu7.
2) Wszechmoc Boga polega na tym, ze moze On uczynic´ wszystko, co jest logicznie mozliwe.
Powyzsza definicja wszechmocy sugeruje, ze Bóg jest zdolny do tego, aby wykonywac´ tylko rzeczy logicznie mozliwe. W pierwszym odczuciu omawiana definicja wydaje sie spójna i satysfakcjonuj aca. Jednak, jezeli wez´miemy pod uwage najbardziej elementarne ludzkie umiejetnos´ci, takie jak bieganie, pywa-nie, tan´czepywa-nie, to bez trudu zauwazymy, ze stanowi a one ograniczenia Boskiej wszechmocy, mimo iz s a logicznie mozliwe. Nie dziwi nas fakt, ze dziecko posiada umiejetnos´c´ pywania, biegania i tan´czenia, lecz w odniesieniu do Boga, rozumianego jako byt cakowicie prosty i ponadczasowy, wspomniane ludzkie umiejetnos´ci nie wchodz a w zakres Jego mozliwos´ci. Dzieje sie tak z racji tego, ze Bóg jako byt duchowy nie posiada ciaa, które jest koniecznym elementem w spenieniu ludzkich czynnos´ci.
Przy zastosowaniu definicji wszechmocy, rozumianej jako zdolnos´c´ do czy-nienia wszystkiego, co jest logicznie mozliwe, Bóg byby zdolny do czyczy-nienia takich rzeczy, których wedug osób wierz acych nigdy czynic´ nie moze (np. ka-mac´, zabijac´, oszukiwac´, popenic´ samobójstwo)8. Dochodzimy wiec do wnios-ku, ze powyzsza koncepcja wszechmocy jest wysoce niezadowalaj aca.
3) Wszechmoc Boga polega na tym, ze moze On uczynic´ wszystko, co jest absolutnie mozliwe.
Wedug tej koncepcji, sformuowanej przez s´w. Tomasza z Akwinu (1225-1274), Bóg moze czynic´ wszystko, co jest wewnetrznie niesprzeczne9. Akwi-nata formuuj ac doktryne o Bozej wszechmocy podkres´la istnienie ograniczen´ tej wszechmocy, gdy pisa: „Bóg moze uczynic´ wszystkie rzeczy, które s a mozliwe. […] Natomiast to, co zakada wewnetrzn a sprzecznos´c´, nie wchodzi w zakres Jego mozliwos´ci”10. Przyjmujemy, ze mozliwe s a dwa rodzaje sprzecznos´ci:
sprzecznos´c´ tkwi aca w tres´ci samego czynu, którego Bóg miaby dokonac´; sprzecznos´c´ zachodz aca miedzy Bogiem a czynem, który miaby On wykonac´.
W pierwszym przypadku zauwazamy, ze niemozliwe jest, aby Bóg stwo-rzy kwadratowe koo, gdyz taka rzecz sama w sobie jest sprzeczna.
Analo-zmartwieniach tak zwanej filozofii religii, Kraków 1988, s. 17-19.
8 Por. V a r d y, Krótko o filozofii Boga, s. 189-190.
9 Por. S. K o w a l c z y k, Filozofia Boga, Lublin 2001, s. 339. 10Summa Theologiae, I, 25, 3-4.
gicznie Bóg nie moze stworzyc´ ludzi wolnych, którzy zarazem pozostawaliby cakowicie zdeterminowani.
W drugim przypadku dostrzegamy, ze niemozliwe jest, aby Bóg umar, gdyz wówczas zachodziaby sprzecznos´c´ miedzy umieraniem a cakowit a niezmiennos´ci a Boga rozumianego jako byt cakowicie prosty, ponadczasowy i ponadprzestrzenny. Analogicznie Bóg nie moze pywac´, biegac´, tan´czyc´, kamac´ itp., gdyz te rzeczy byyby sprzeczne z Jego natur a11.
Powyzsza definicja wszechmocy wskazuj aca, ze jedyne ograniczenie Boga stanowi jego wasna natura, jest w duzym stopniu zadowalaj aca i znalaza swoje zastosowanie w podrecznikowych opracowaniach traktatu o Bogu Jedynym12.
4) Wszechmoc Boga polega na tym, ze moze On uczynic´ wszystko, ponie-waz posiada wszelkie mozliwe wadze.
Wedug tego stanowiska, wszechmoc Boza nie oznacza wszechmocy abso-lutnej, lecz stanowi rzeczywistos´c´ zakresowo wezsz a. Nalezy j a rozumiec´ jako posiadanie przez Boga wszelkich mozliwych z logicznego punktu widzenia wadz. Wszechmoc zostaa tu zdefiniowana przy uzyciu kategorii wadz byto-wych, które przynalez a Absolutowi. Omawiana koncepcja wszechmocy rózni sie zdecydowanie od tej, któr a zaproponowa Akwinata. Jego zdaniem Bóg, bed ac bytem cakowicie prostym, nie posiada zadnej moznos´ci, jest czystym aktem i dlatego nie posiada zadnych nieurzeczywistnionych wadz.
Jes´li jednak przyjmiemy koncepcje Boga zanurzonego w historii, czyli istniej acego w czasie, to wówczas moze On posiadac´ wadze, z których ko-rzysta b adz´ nie korzysta w róznych sytuacjach. Jest zdolny do uzywania wszelkich wadz, które posiada jako Absolut pod warunkiem, ze nie zachodzi miedzy nimi sprzecznos´c´ w danym momencie czasowym (np. Bóg ma wadze, zeby stworzyc´ gigantyczny huragan ami acy wszystkie drzewa, ale nie ma wadzy, aby w tym samym momencie uczynic´ cakowicie nieporuszone drze-wo. Gdyby obydwa zamiary urzeczywistni jednoczes´nie, wówczas mieli-bys´my do czynienia ze sprzecznos´ci a13.
Omawiana wersja wszechmocy Bozej nie wydaje sie byc´ wiarygodn a dla ludzi rozumiej acych Boga jako substancje cakowicie prost a i ponadczasow a. Jes´li natomiast pojmujemy Boga jako odwiecznego, cierpi acego, istniej acego
11Por. V a r d y, Krótko o filozofii Boga, s. 190-191.
12Por. Cz. B a r t n i k, Dogmatyka katolicka, t. I, Lublin 1999, s. 134-135; H. W a
g-n e r, Dogmatyka, t. J. Zychowicz, Kraków 2007, s. 346; W. B r e u g-n i g-n g, Nauka o Bo-gu, t. J. Fenrychowa, w: W. B e i n e r t (red.), Podrecznik teologii dogmatycznej, t. II, Kraków 1999, s. 102-103.
w czasie i podlegaj acego pewnym zmianom, to definiowanie Jego wszech-mocy w kategoriach posiadania wszelkich mozliwych z punktu widzenia logiki wadz staje sie przedsiewzieciem spójnym i przekonuj acym.
5) Wszechmoc Boga polega na tym, ze oznacza ona jedynie potege mios´ci ludzkiej.
Dotychczas zaprezentowane koncepcje wszechmocy opieray sie na rea-listycznym pojmowaniu Boga. Wedug ich zwolenników zdanie „Bóg istnieje” wyraza przekonanie, ze istnieje obiektywny niematerialny podmiot, który dziaa we wszechs´wiecie niezaleznie od tego, czy jest On pojmowany jako Bóg cakowicie prosty i ponadczasowy czy tez jako Bóg odwieczny, cierpi a-cy, „zanurzony” w czasie. Natomiast wedug zwolenników ostatniej z oma-wianych koncepcji wszechmocy Bóg nie istnieje jako realny Duch dziaaj acy we wszechs´wiecie, ale istnieje tylko w ramach formy zycia spoecznos´ci wierz acych. Bóg istnieje jedynie w s´wiadomos´ci wierz acych i w jej wielora-kich wyrazach, np. w modlitwach, pragnieniach, symbolach itp. W rezultacie mówienie o wszechmocnym Bogu dziaaj acym w s´wiecie oznacza mówienie jedynie o ludzkim dziaaniu.
W ramach tego antyrealistycznego modelu Boga jego dziaanie odnajduje-my tam, gdzie realizowane s a przez czowieka najwieksze wartos´ci: mios´c´, litos´c´, miosierdzie, przebaczenie, pokora, pokój, suzba ubogim, chorym, uwiezionym, przezwyciezanie egoizmu, pos´wiecenie dla innych. Wszelkie dobro, urzeczywistniane przez ludzi, moze zostac´ nazwane dziaaniem Boga. Zgodnie z tym pogl adem wszechmoc nie odnosi sie do absolutnej mocy Bo-ga-Stwórcy, lecz do mocy ludzi, którzy poprzez swoje szlachetne dziaania buduj a na ziemi królestwo mios´ci. Sformuowanie Wergiliusza Amor vincit omnia (mios´c´ zwycieza wszystko) wskazuje na wszechmoc ludzkiej mios´ci prowadz acej do realnej transformacji s´wiata, w której niesprawiedliwos´c´ spoeczna, krzywda zadawana czowiekowi, a nawet s´mierc´ dla susznej spra-wy zostaj a przezwyciezone poprzez realn a zmiane zego losu czowieka lub/i nadanie im gebszego sensu14.
W tej koncepcji d azenie do szeroko rozumianej s´wietos´ci czowieka moze stac´ sie sposobem oddziaywania ludzkiej wszechmocy. Rewizjonistyczny pogl ad o wszechmocy Boga zredukowanej do wszechpotegi ludzkiej mios´ci jawi sie niew atpliwie jako stanowisko atrakcyjne, wiarygodne oraz inspiruj ace do pozytywnej przemiany s´wiata. Jednak w swej radykalnej wersji jest ono ostatecznie stanowiskiem ateistycznym, w którym Bóg rozumiany jest jedynie
jako idea, nazwa, forma zycia, motyw dziaania, postulat woli, element gry jezykowej stosowanej przez ludzi wierz acych. W wersji zagodzonej rewizjo-nistyczne ujecie wszechmocy Boga daje sie po aczyc´ równiez z pogl adem teistycznym uznaj acym realne istnienie Boga. W mys´l tego stanowiska Bóg moze dziaac´ w s´wiecie zarówno w sposób bezpos´redni (okazjonalnie inge-ruj ac w s´wiat w ramach cudów), jak i posugiwac´ sie pos´rednictwem ludzi. Bóg nigdy nie zmusza nas do wyznaczania sobie okres´lonych celów. Uznaj ac istnienie u ludzi wolnej woli, dochodzimy do wniosku, ze czowiek formuu-j ac okres´lone cele realizuje swoje zamiary wedug wasnych planów. Bóg jednak w kazdej chwili podtrzymuje nasze zdolnos´ci do intencjonalnych dzia-an´ i w ten sposób sprawia, ze wyznaczone przez nas cele rzeczywis´cie zmie-niaj a s´wiat. Bóg zezwala, abys´my sami decydowali o celach i zapewnia, ze w normalnej sytuacji bed a one skuteczne15.
W obliczu poruszaj acej historii ludzkiego cierpienia pene mios´ci i wspó-czucia dziaania ludzi ukazuj a litos´c´ i aske samego Boga. W dziaaniach ludzkich realizuje sie dziaanie Boga, co nie oznacza ich absolutnej tozsa-mos´ci. Bardziej adekwatnym sposobem wyrazenia zwi azku Bozej aktywnos´ci z ludzkim dziaaniem wydaje sie byc´ twierdzenie, ze ludzie wierz acy, okazu-j ac mios´c´ i miosierdzie, dziaaj a w imieniu Boga i w ten sposób staj a sie wspópracownikami Wszechmocnego16.
III. WSZECHMOC A ISTNIENIE BOGA
W ostatnim czasie interesuj ac a koncepcje wszechmocy Boga zaprezentowa Stanisaw Judycki (ur. 1954). W nawi azaniu do stanowiska okres´lanego mia-nem uniwersalnego posybilizmu dokona intelektualnego przeciwstawienia pojecia istnienia pojeciu wszechmocy. W swoim wywodzie zwraca uwage na metafizyczn a dysproporcje zachodz ac a miedzy róznymi formami istnienia a wszechmoc a absolutn a. Ta ostania przekracza opozycje pomiedzy tym, co materialne, a tym, co duchowe. W jego interpretacji wszechmoc nie jest rze-czywistos´ci a ani materialn a w sensie przedmiotów uznawanych przez nas za materialne, ani duchow a w znaczeniu duchowej jakos´ci naszych mys´li, aktów woli i uczuc´. Wszechmoc nie mies´ci sie równiez w ramach opozycji przed-miot (rzecz) – wymiar (kategoria). Wszechmoc Boga dotyczy nie tylko
czaso-15Por. R. S w i n b u r n e, Czy istnieje Bóg?, t. I. Ziemin´ski, Poznan´ 1999, s. 18. 16Por. V a r d y, Krótko o filozofii Boga, s. 197.
przestrzennego kosmosu, w którym znajduj a sie rózne przedmioty, ale w jej zasiegu lez a równiez inne wymiary niz czas i przestrzen´ oraz inne przedmio-ty, to jest te, które znajduj a sie poza czasem i przestrzeni a. O tych przedmio-tach nie mozna mówic´ w kategoriach substancja-przypados´c´17.
Ponadto w odniesieniu do fizycznego kosmosu, uwzgledniaj ac jego ogrom-n a wielkos´c´ ukazywan a przez wspóczesn a astrofizyke, wszechmoc Boza musi byc´ rozumiana jako rzeczywistos´c´ przekraczaj aca kazdy wymiar ilos´ciowy i jakos´ciowy. Obraz s´wiata, zaprezentowany przez dzisiejsz a nauke, nie poz-wala na dalsze utrzymywanie pogl adu, ze s´wiat zosta stworzony tylko dla ludzi. Naiwny geocentryzm z towarzysz acym mu antropocentryzmem nalezy juz do przeszos´ci. Wedug Judyckiego wszechmoc Boza przekracza nasze dos´wiadczenie i pojecie istnienia. Teza ta wydaje sie byc´ w sprzecznos´ci z podstawow a logiczn a zasad a mówi ac a, ze byt jest a niebytu nie ma. Nieza-leznie od swojej natury i swego zasiegu wszechmoc nie moze przekraczac´ istnienia przynajmniej w tym sensie, ze jako rzeczywistos´c´ zawsze musi byc´ pomys´lana jako cos´ istniej acego18. W tym sensie wszechmoc nie moze prze-kroczyc´ istnienia nie popadaj ac przy tym w niebyt.
W obliczu zasygnalizowanej aporii Judycki proponuje refleksje nad do-s´wiadczeniem ludzkiego istnienia. Wyodrebnia dwa kryteria istnienia rzeczy: za istniej ace uwazamy te rzeczy, które stawiaj a opór oraz w pewien sposób zjawiskowo s a lub mog a stac´ sie obecne. Stosuj ac powyzsze kryteria mozemy powiedziec´, ze istniej a zarówno atwo obserwowalne drzewa, ludzie, zwierze-ta, niewidzialne bezpos´rednio, ale mozliwe do wywnioskowania cz astki ele-mentarne (atomy, kwarki, komórki), abstrakcyjne przedmioty matematyczne, a takze poddaj ace sie fenomenalizacji fantazje, fikcje, mys´li. Mimo dos´wiad-czenia istnienia we wszystkich wspomnianych przypadkach nie jestes´my w stanie blizej okres´lic´ jego struktury, swoistej „anatomii”. Nasze rozumienie istnienia jest bardzo powierzchowne i stanowi mieszanke dos´wiadczenia cza-su, oporu i róznych fenomenalizacji19.
Wszechmoc Boza w aspekcie pozytywnym jest czystym aktem, czyst a aktualnos´ci a. Nie zawiera w sobie zadnych niezrealizowanych mozliwos´ci. Judycki zauwaza, ze pojecie czystej aktualnos´ci przekracza zarówno tradycyj-ne arystotelesowskie odróznienie aktu i moznos´ci, jak i dystynkcje miedzy mozliwos´ci a, rzeczywistos´ci a i koniecznos´ci a. W ramach wszechmocy nie
17Por. J u d y c k i, Bóg i inne osoby, s. 193. 18Por. tamze, s. 194.
19 Por. tamze, s. 195. Na temat trzech koncepcji istnienia zob.: W. S t r ó z e w s k i,
mozna mówic´ o jakiejkolwiek niezrealizowanej potencjalnos´ci. W niej wszyst-ko jest jednoczes´nie zrealizowane. Jest to jednak realizacja, która nie oznacza istnienia czegos´ w naszym rozumieniu istnienia, które jest zbyt pytkie do wyrazenia natury wszechmocy20.
Wszechmoc Boga jest prosta z tej racji, ze w jej obrebie wszystko jest zrealizowane. Nalezy przy tym pamietac´, ze prostota wszechmocy nie oznacza jednak zwyczajnego braku zozen´ bytowych (akt–moznos´c´, istota–istnienie, przedmiot–natura). Nie mozemy jej nazwac´ nawet przedmiotem. Jej prostota jest czyms´ nieporównywalnym z zadnym przedmiotem, nawet z wyidealizo-wanym produktem mys´lenia, jakim jest punkt nie posiadaj acy zadnych wy-miarów przestrzennych. Nie posiadamy jednak adekwatnych do jej wyrazenia narzedzi pojeciowych i wyobrazeniowych, dlatego jestes´my zmuszeni do posugiwania sie w odniesieniu do wszechmocy pojeciem przedmiotu. W uje-ciu Judyckiego wszechmoc Boga jest absolutna. Nie ogranicza sie do mozli-wos´ci zakres´lonych przez zasade niesprzecznos´ci. Obejmuje równiez przed-mioty, was´ciwos´ci, stany i procesy, które jawi a sie jako sprzeczne. Zakres tego, co metafizycznie mozliwe, jest szerszy niz tego, co logicznie mozliwe. W przypadku wszechmocy Bozej wszystko jest mozliwe i zarazem wszystko jest aktualne21.
Na szczególn a uwage zasuguje stwierdzenie, ze wszechmoc jest auto-kreatywna. Oznacza to, ze jest zdolna, aby wspóistniec´ z kazdym przedmio-tem, równiez z tymi, które s a dla nas niewyobrazalne i niepojete, a mogyby istniec´ w innych wymiarach niz czas i przestrzen´. Autokreatywnos´c´ oznacza równiez, ze wszechmoc widziana w perspektywie nieskon´czonej linii czasowej ustawicznie stwarza nowe mozliwos´ci22. W tym sensie o niezmiennym ze swej natury Bogu mozemy powiedziec´, ze jest zawsze kims´ nowym (Deus semper novus)23.
Zaproponowana przez Judyckiego koncepcja absolutnej wszechmocy Boga wydaje sie byc´ koherentna i konieczna w eksplikacji takich rzeczywistos´ci, jak Trójca S´wieta, Wcielenie, Zmartwychwstanie, po aczenie w Bogu mio-sierdzia ze sprawiedliwos´ci a oraz Jego wszechwiedzy z wolnos´ci a czowieka.
20Por. J u d y c k i, Bóg i inne osoby, s. 196. 21Por. tamze, s. 197.
22Por. tamze, s. 198.
23Por. E. S c h i l l e b e e c k x, Theologisch testament. Notarieel nog niet verleden,
IV. OJCOWSKA WSZECHMOC BOGA
Wszechmoc Boza nie jest tylko przedmiotem namysu w ramach filozoficz-nej teologii, ale stanowi objawion a prawde wiary wielokrotnie pos´wiadczon a w Pis´mie S´wietym. Stary Testament przedstawia Boga, który swoj a wszech-moc manifestuje poprzez interwencje w sprawy ziemskie. Okazuje wszech-moc swej prawicy i wyci agnietym ramieniem uwalnia lud z niewoli egipskiej24. Jahwe objawia sw a potege bed ac Wojownikiem zapewniaj acym zwyciestwo swemu ludowi. Wszechmocny ingeruje w zycie sedziów, królów, wojsk. Jego nie-skon´czona moc przejawia sie w dziele stworzenia, w karz acych s adach, w kierowaniu narodami25. Psalmy opisuj a wszechmoc Boga w kategoriach jego zdolnos´ci do czynienia wszystkiego, co chce (Ps 115, 3), dowolnego dysponowania dzieem stworzenia powoanym do istnienia przez sowo i tchnienie, mozliwos´ci dynamicznej modyfikacji ustalonego porz adku stwór-czego, przywracania zycia umarym, oddziaywania indirecte na serce i wole czowieka. Panowanie Wszechmocnego dotyczy zarówno natury, jak i historii. Poprzez wiare w Boga czowiek jest zaproszony do wspódziaania z Wszech-mocnym. Wynika to z faktu, ze jest on nie tylko stworzeniem Bozym, ale równiez obrazem Boga26.
Bóg, objawiaj acy sw a moc w dziele stworzenia i wyzwolenia, pozwala dojs´c´ do gosu potegom tego s´wiata. Izrael dos´wiadcza dramatu wygnania, goryczy niewoli, upokorzenia tuaczki. W tym konteks´cie Bóg manifestuje sw a moc przez przebaczenie, przemienia sabos´c´ w moc, kruche przedmio-ty/podmioty w skuteczne narzedzia jego dziaania, zapowiada przyjs´cie Mesja-sza, który bedzie nosi imie Boga mocnego. Na nim spocznie Duch Bozy, a sam Bóg bedzie mu Ojcem. Sapiencjalny portret Wszechmocnego Boga, na-szkicowany w objawieniu biblijnym, mozna wyrazic´ za pomoc a nastepuj acych przymiotów: kocha On wszystko, co stworzy, jest sprawiedliwy i peen mio-sierdzia, otacza opiek a sprawiedliwych, dodaje nadziei przes´ladowanym, po-budza do skruchy, obdarza zyciem wiecznym27.
Nowy Testament przynosi ze sob a now a koncepcje wszechmocy Boga, której peni a objawienia jest Jezus Chrystus, wszechmocne i odwieczne Sowo Boga, które stao sie ciaem w onie Maryi dziewicy (por. k 1, 27, J 1, 14).
Inkar-24 Por. X. L é o n - D u f o u r (red.), Sownik teologii biblijnej, t. K. Romaniuk,
Poznan´ 1990, s. 739.
25W a g n e r, Dogmatyka, s. 346.
26Por. L é o n D u f o u r (red.), Sownik teologii biblijnej, s. 740. 27Por. tamze, s. 742-743.
nacja Odwiecznego Sowa jest obok stworzenia s´wiata drugim poteznym dzieem i przejawem Wszechmocy Boga. Namaszczony Duchem S´wietym i da-leki od roszczen´ politycznego, doczesnego mesjanizmu Chrystusa szuka jedynie chway Ojca i bezwarunkowo wypenia Jego wole. Moc Boza w Osobie Chrys-tusa przejawia sie w tym, ze dana jest mu wadza nad caym stworzeniem. On leczy chorych, wskrzesza umarych, odpuszcza grzechy, wyrzuca demony. Publicznie deklaruje, ze ma moc ofiarowac´ zycie w ofierze, a nastepnie powró-cic´ do zycia w zmartwychwstaniu. Zapowiada swoje miejsce po prawicy Wszechmog acego, pozbawia mocy potegi tego s´wiata, obezwadnia szatana, przyci aga wszystko ku sobie, proklamuje najwyzsz a moc duchowego Królestwa. Obiecany przez Zmartwychwstaego Chrystusa dar Ducha S´wietego jest równo-czes´nie manifestacj a mocy Zbawiciela. Duch S´wiety, jako moc z wysoka, staje sie si a Kos´cioa, przynagleniem do nawrócenia, suzby, ewangelizacji, s´wiadec-twa, skutecznej modlitwy. Historia s´wiata zmierza ku ostatecznemu objawieniu wszechmocy Boga podczas powtórnego przyjs´cia Chrystusa. Paruzyjna epifania mocy Bozej dokona definitywnego rozstrzygniecia losów ludzkich. Niewierni, których moc pochodzi od szatana, zostan a zniweczeni tchnieniem ust Pana w dniu swego ponownego przyjs´cia (por. 2 Tes 2, 8). S´mierc´ i wrogie potegi zostan a definitywnie pokonane, zas´ Bóg dokona powszechnego zmartwychwsta-nia cia i stanie sie wszystkim we wszystkich (1 Kor 15, 28). Królestwo Boga wszechmog acego i Królestwo Ojca penego mios´ci bed a udziaem tych, w któ-rych mieszka jego Duch. Królestwo, zapowiadane w Apokalipsie, urzeczywistni sie jako nowy wszechs´wiat, w którym potega chaosu zostanie zast apiona wiecz-n a doksologi a Wszechmocnego Ojca28.
W opisie jedynego Boga Tradycja chrzes´cijan´ska po aczya pojecie rodzinne („ojciec”) z pojeciem mocy kosmicznej („Pan wszechrzeczy”). Drugi tytu brzmi acy po grecku Pantokrator odsya do starotestamentalnego okres´lenia Jahwe Sabaoth, które dosownie znaczy „Bóg wojsk”, „Bóg tumów”, „Bóg mocy”. Mimo braku pewnos´ci w kwestii pochodzenia tego sowa, przyjmuje sie, ze okres´la ono Boga jako Pana nieba i ziemi. Ukazywao Boga w polemice z babilon´sk a religi a gwiazd jako Pana, któremu poddane s a gwiazdy nie bed ace samodzielnymi bogami, lecz narzedziami w Jego rekach jak zastepy wojska w reku wodza. Kosmiczne znaczenie sowa Pantokrator zostaje tu dopenione przez znaczenie polityczne, ukazuj ace Boga jako Pana nad panami29.
28Por. tamze, s. 744-745.
29Por. J. R a t z i n g e r, Wprowadzenie w chrzes´cijan´stwo, t. Z. Wodkowa, Kraków
Powi azanie atrybutów Ojca z Wszechmog acym Panem wyraza specyfike chrzes´cijan´skiego obrazu Boga paradoksów. Autorytet Boga Ojca Wszechmo-g acego nie jest ugruntowany jedynie w przewadze ontycznej Stwórcy nad stworzeniem, ale we wszechpoteznej mios´ci Ojca kochaj acego swego jedno-rodzonego Syna i troszcz acego sie nieustannie o swoje dzieci. Ojciec jawi sie jako partner zbawczego dialogu. Nie jest beznamietn a, apersonaln a, anonimo-w a czy abstrakcyjn a si a absolutnej wszechmocy, ale wszechmog ac a osob a, do której mozemy zwrócic´ sie sowami intymnego zawoania: Tatusiu (Abba)30.
V. KOSMICZNA KENOZA WSZECHMOG ACEGO BOGA
W epoce przednaukowej z racji braku rozróznienia miedzy przyczyn a gówn a a przyczynami drugorzednymi wszystkie zdarzenia wystepuj ace w przyrodzie byy traktowane jako wynik bezpos´redniej interwencji Boga. Wszechmog acy Bóg mia sprawic´, ze son´ce wschodzi i zachodzi. On posya deszcz, wywoywa burze, kierowa nastepstwem pór roku, ruchem planet itp. Od czasu zetkniecia chrzes´cijan´stwa z filozofi a greck a, a póz´niej z nowoczes-nym przyrodoznawstwem teologia stanea w obliczu koniecznos´ci reinterpre-tacji obrazu Boga31. Uwzgledniaj ac niekwestionowane osi agniecia biologii ewolucyjnej odrzucia wizje naiwnego interwencjonizmu Boga redukuj acego s´wiat biotyczny i abiotyczny do rzedu „marionetek poruszanych sznurkami” przez wszechmog acego Stwórce. Uznaj ac istnienie w przyrodzie samorzutnych naturalnych procesów, wspóczesna teologia podjea gebsz a refleksje nad znaczeniem odkryc´ w zakresie nauk przyrodniczych (w tym zwaszcza teorii ewolucji) dla ksztatowania nowego i zarazem ortodoksyjnego rozumienia Boga i jego interakcji z ustawicznie stwarzanym s´wiatem (creatio continua).
Jednak afirmacja pewnego stopnia samoczynnos´ci przyrody, ukazywana przez wspóczesn a nauke, nie musi oznaczac´ równoczes´nie odrzucenia stwór-czej wszechmocy Boga. Nalezy przy tym pamietac´, ze Boska wszechmoc nie musi realizowac´ sie na poziomie bezpos´redniej ingerencji w prawa przyrody, ale moze zostac´ zinterpretowana jako operatywna obecnos´c´ Boga u podstaw wszelkich procesów naturalnych. Nawi azuj ac do mys´li Paula Tillicha
(1886-30 Por. B. S e s b o ü é, Wierze. Wezwanie do wiary katolickiej dla kobiet i mezczyzn
XXI wieku, t. M. Z urowska, WarszawaPoznan´ 2000, s. 84.
31Por. J. F. H a u g h t, Odpowiedzi na 101 pytan´ o Boga i ewolucje, t. J.
1965), Boga nie mozna pojmowac´ jako bytu obok innych bytów lub nawet ponad innymi bytami. Nazywanie Boga bytem najwyzszym i najdoskonal-szym, przy równoczesnym stawianiu Go na poziomie innych bytów, jest pomniejszaniem jego absolutnos´ci poprzez poddawanie Go skon´czonym kate-goriom substancji i przestrzeni32. Bóg jest raczej fundamentem istnienia, „moc a bytu we wszystkim i ponad wszystkim”33, „twórczym i bezdennym gruntem bytu”34, „substancj a-symbolem tkwi ac a u podstaw caego procesu stawania sie”35, „Bogiem zywym, który moze byc´ obiektem konkretnego ludzkiego zatroskania”36.
Umieszczanie wszechmocy Boskiej na tym samym poziomie co kreatyw-nos´c´ przyrody prowadzi ostatecznie do redukcyjnej koncepcji Boga. Trzeba przyznac´, ze Duch Bozy dziaa w sposób bardziej subtelny niz interwencje opisywane za pomoc a prostych kategorii skutecznej lub/i mechanicznej przy-czynowos´ci. Bóg w swej wszechmocy wykorzystuje naturalne procesy, bez potrzeby ich zastepowania lub manipulowania nimi. Staj a sie one nos´nikami zycia i ewolucji, dzieki czemu przyczyniaj a sie do bardziej wysublimowanej idei Boga, który wspópracuje ze swoim stworzeniem (samoczynnie organizu-j acym sie s´wiatem) zamiast stwarzac´ wszystko jednym bezpos´rednim aktem bez wspóudziau stworzen´37.
Powszechnie uznawany we wspóczesnych naukach przyrodniczych para-dygmat ewolucyjny nie tylko nie musi prowadzic´ do odrzucenia koncepcji Boga Stwórcy, ale pomaga teologii wypracowac´ obraz Boga, który nie jest zimnym i odlegym architektem wszechs´wiata, lecz penym podziwu Kreato-rem z mios´ci powouj acym do istnienia samoczynnie organizuj acy sie wszechs´wiat. Bóg nie boi sie ryzyka i pozwala s´wiatu na pewien stopien´ relatywnej niezaleznos´ci od siebie38. Wszechmocny nie determinuje wczes´-niej (uprzednio) wszystkich wydarzen´, ale pragnie, aby s´wiat mia swój udzia w ksztatowaniu wasnej przyszos´ci na drodze ewolucyjnego rozwoju39. W tym wyraza sie mios´c´ wszechmog acego Boga, która zawsze wi aze sie z wolnos´ci a. Bóg, kochaj ac swoje stworzenie, nie moze traktowac´ go w
kate-32Por. P. T i l l i c h, Teologia systematyczna, t. I, t. J. Marzecki, Kety 2004, s. 217. 33Tamze, s. 218.
34Tamze, s. 220. 35Tamze. 36Tamze.
37Por. H a u g h t, Odpowiedzi na 101 pytan´ o Boga i ewolucje, s. 79. 38Por. tamze, s. 152.
goriach absolutnie bezwolnej, s´cis´le kontrolowanej i manipulowanej przez siebie wasnos´ci. Wolnos´c´ dana przez Stwórce ewoluuj acemu s´wiatu prowadzi do pewnego samoograniczenia wszechmocy Boga. Nie jest On imperialnym wadc a, bezwzglednym tyranem na wzór mitologicznego Marduka czy Jowi-sza, lecz Bogiem pokornej mios´ci, wyrazaj acej sie w ci agym samoofiarowa-niu sie s´wiatu, w którym cierpienie istot zyj acych jest równiez czes´ci a Jego historii40.
S´w. Pawe nawi azuj ac do nauczania Jezusa podkres´la, ze czowiek przez wiare otwiera sie na dziaanie potegi zbawienia, któr a jest Ewangelia (Rz 1, 16). Gosi z entuzjazmem, ze moc Boga objawia sie paradoksalnie w cierpie-niu, bezbronnos´ci i s´mierci Chrystusa. Jezus ukrzyzowany zbawia wierz acych w Niego i jest dla nich poteg a Boga (1 Kor 1, 18. 23 n.). Sabos´c´ Boga w Chrystusie jest jednak mocniejsza od potegi ludzkiej. Jego moc objawia sie w sabos´ci wierz acych s´wiadków (1 Kor 1, 25; 2 Kor 12, 9), którzy nawet id ac na s´mierc´ dos´wiadczaj a potegi Boga, który wskrzesi z martwych Chrys-tusa (Kol 2, 12)41.
W nawi azaniu do mys´li apostoa Pawa Edward Schillebeeckx (1914-2009) susznie zauwaza, ze Boska bezbronnos´c´ nie oznacza Jego sabos´ci. Bezbron-nos´c´ i podatBezbron-nos´c´ na zranienia jest wyrazem innego rodzaju mocy, potegi unizonej mios´ci, która potrafi bardziej skutecznie pokonac´ zo niz dziaanie przepojone przemoc a42. Samoograniczenie Boga w dziele stworzenia jest manifestacj a jego mocy, polegaj acej na zdolnos´ci stworzenia s´wiata obdarzo-nego wolnos´ci a i samokreatywnos´ci a. Pokorna i pena mios´ci wszechmoc Boga przejawia sie w jego zdolnos´ci do nawi azania dialogicznej relacji ze s´wiatem. Kenotyczna wszechmoc nie waha sie afirmowac´ ludzkiej wolnos´ci, nawet, jes´li ona obraca sie niekiedy przeciwko Stwórcy. Najwiekszym przeja-wem mocy Boga jest pokorne przyzwolenie, aby wszechs´wiat, rozumiany jako rzeczywistos´c´ radykalnie inna od Absolutu, móg zaistniec´ w relatywnej nie-zaleznos´ci od Stwórcy43.
Krzyz, bed acy w tradycji Janowej znakiem zarówno s´mierci, jak i uwiel-bienia Chrystusa (J 12, 32), stanowi klucz do interpretacji Boskiej mocy dziaaj acej w caym stworzeniu. Obraz ukrzyzowanego Chrystusa „przyci
aga-40Por tamze, s. 155-156.
41 Por. L é o n - D u f o u r, Sownik teologii biblijnej, s. 744; G. O’C o l l i n s,
Chrystologia. Jezus w ujeciu biblijnym, historycznym i systematycznym, t. K. Franek, K. Chrzanowska, Kraków 2008, s. 96-97.
42Por. E. S c h i l l e b e e c k x, Mensen als verhaal van God, Baarn 1989, s. 108-109. 43Por. J. H a u g h t, Odpowiedzi na 101 pytan´ o Boga i ewolucje, s. 156.
j acego do siebie wszystkich” objawia, ze Bóg stwarza nie przez ukazanie zniewalaj acej mocy, lecz przez pokorne wycofanie sie, które pozwala s´wiatu byc´ sob a w ci agym dynamicznym procesie ewolucji zmierzaj acej ku ci agle nowym formom egzystencji, nie usuwaj ac przy tym z niego wszelkiej ambi-walencji, ewolucyjnego b adzenia, za i cierpienia44. Dzieki obrazowi s´wiata, ukazanemu przez wspóczesne nauki przyrodnicze, coraz bardziej us´wiadamia-my sobie, ze zyjeus´wiadamia-my w niedokon´czonym wszechs´wiecie, w którym bezosobo-wy dobór naturalny, s´lepy przypadek i dugi okres stanowi a elementy opisuj a-ce ewolucje. Wspóistniej a one z wszechmoc a Boz a rozumian a jako kenotycz-ne samoograniczenie i obdarowanie s´wiata wolnos´ci a i samokreatywnos´ci a.
Koncepcja ewolucji, ukierunkowanej przez Boga na realizacje przyszych celów, koresponduje z pogl adami goszonymi przez Karla Rahnera, który rozumia Boga jako „Absolutn a Przyszos´c´”. W podobnym stylu wypowiadali sie Wolfhart Pannenberg, Jürgen Moltmann, Alfred N. Whitehead, Pierre Teil-hard de CTeil-hardin prezentuj ac Boga w kategoriach oddziaywania „Mocy Przy-szos´ci”. Bóg ewolucji nie determinuje jednak w sposób konieczny i jedno-znaczny kierunku zachodz acych procesów, lecz bed ac kosmicznym Atrakto-rem „przyci aga” je w strone swych Boskich ideaów dobra i piekna45. Z ra-cji róznorodnych oddziaywan´, których bogactwo nie jest jednoznacznie zde-terminowane, pojawia sie ryzyko realizowania scenariuszy rozwoju odbiegaj a-cych od tych wzorców, które proponuje Stwórca. W tej perspektywie, uzywa-j ac jezyka metaforycznego, proces ewolucji mozna porównac´ bardziej do wykonania kosmicznej symfonii niz do opartego na zbiorze algorytmów spój-nego i jednolitego programu46.
Taka interpretacja wszechmocy Bozej, po aczonej z Jego pokorn a mios´ci a, rodzi nadzieje, ze ewolucja s´wiata w caej swej zozonos´ci zmierza ku czemus´ waznemu, co w tradycji chrzes´cijan´skiej zostao nazwane wiar a w nowe stwo-rzenie.
44Por. tamze, s. 156-157.
45Por. J. Z y c i n´ s k i, Bóg i stworzenie. Zarys teorii ewolucji, Lublin 2011, s.
104-105. Zob. tez: T. P e t e r s, God – The World’s Future: Systematic Theology for a Postmo-dern Era, Minneapolis 1992; I. D e l i o, Ewolucja a Chrystus, t. M. Wojciechowski, Kraków 2010; G. M a l o n e y, Chrystus kosmiczny: od Pawa do Teilharda, t. T. Mieszkowski, Warszawa 1986.
46Por. J. Z y c i n´ s k i, Bóg i ewolucja. Podstawowe pytania ewolucjonizmu
CREDO IN PATREM OMNIPOTENTEM. REFLECTIONS ON GOD’S OMNIPOTENCE
S u m m a r y
The Christian Creed contains the truth about God as Omnipotent Father. God's Omnipoten-ce has been subject to critical reflection of both natural and systematic theologians throughout history. This paper is an attempt to present the nature of God's Omnipotence and determining the scope of the concept. The first part of the paper present contradictions within the concept of God’s Omnipotence. Next, the author presents a survey of the best recognized conceptions of God’s Omnipotence, created by Christian thought. The latter part of the paper is devoted to the conception of absolute omnipotence, as proposed by Stanisaw Judycki. Finally, the author presents the notion of divine omnipotence in its paternal and kenotic aspects.
Translated by Konrad Klimkowski
Sowa kluczowe: wszechmoc Boga, paradoks wszechmocy, wszechmoc absolutna, ojcowski
wymiar wszechmocy Bozej, kosmiczna kenoza wszechmog acego Boga, samoograniczenie Boga.
Key words: God’s Omnipotence, omnipotence paradox, absolute omnipotence, paternal aspect
