[2020/Nr 1] Zmiany w strukturze spożycia produktów spożywczych będących źródłem witamin antyoksydacyjnych wśród kobiet i mężczyzn z regionu Wielkopolski

(1)

Izabela Bolesławska, Ilona Górna, Juliusz Przysławski

ZMIANY W STRUKTURZE SPOŻYCIA

PRODUKTÓW SPOŻYWCZYCH BĘDĄCYCH ŹRÓDŁEM WITAMIN ANTYOKSYDACYJNYCH

WŚRÓD KOBIET I MĘŻCZYZN Z REGIONU WIELKOPOLSKI

Katedra i Zakład Bromatologii, Uniwersytetu Medycznego im. Karola Marcinkowskiego w Poznaniu

Kierownik: prof. dr hab. J. Przysławski

Stres oksydacyjny zwiększa ryzyko rozwoju wielu chorób, a jedną z dróg wiodących do zmniejszenia tego ryzyka jest dieta bogata w składniki odżyw-cze o właściwościach antyoksydacyjnych. Ich źródłem są produkty spożyw-cze – głównie pochodzenia roślinnego, których podaż powinna zwiększać się w kolejnych dekadach życia człowieka. Przeprowadzone badania wykazały brak istotnych statystycznie różnic w strukturze spożycia 12 grup produktów spożywczych – niezależnie od wieku i płci uczestniczących w badaniu respon-dentów.

Słowa kluczowe: struktura spożycia żywności, witaminy antyoksydacyjne, okresy życia.

Key words: food consumption structure, antioxidant vitamins, life periods.

Prawidłowo zbilansowana i urozmaicona dieta jest warunkiem niezbędnym do zachowania zdrowia i pełnej aktywności psychofizycznej każdego człowieka (1, 2, 3). Jest ona realizowana poprzez dostarczenie do organizmu niezbędnej ilości ener-gii i składników odżywczych, dla których „nośnikiem” są produkty spożywcze. Ich struktura spożycia powinna być tak dobrana, aby pozom spożycia energii, białka, tłuszczu, węglowodanów, witamin i składników mineralnych pozwalał na realizację norm żywienia i zaleceń żywieniowych (4). Ta „optymalizacja żywienia” jest szcze-gólnie istotna w przypadku profilaktyki i leczenia chorób dietozależnych, a jedną ze składowych optymalizacji jest odpowiednia podaż witamin antyoksydacyjnych (5, 6). Wiąże się to z faktem, że podłożem rozwoju wielu chorób jest zaburzenie równowagi prooksydacyjno-antyoksydacyjnej organizmu i przesunięcie jej w kie-runku reakcji utleniania, czyli stresu oksydacyjnego (7, 8). Jak wiadomo, ryzyko stresu oksydacyjnego zwiększa się wraz z upływem wieku, każdego człowieka (9). Tym niepożądanym reakcjom zapobiegają biologiczne układy enzymatyczne oraz

(2)

stanowiące tzw. „pierwszą linię obrony”, naturalne związki chemiczne występujące w żywności, do których w pierwszej kolejności zalicza się witaminy A, E, C oraz beta-karoten (7, 10). Kierując się powyższym, podjęto badania, których celem było odpowiedzenie na pytania: czy struktura spożycia produktów będących bogatym źródłem tych składników, zmienia się wraz z wiekiem badanych oraz, czy udziały poszczególnych grup produktów, są podobne w grupach kobiet i mężczyzn.

MATERIAŁ I METODY

Badania przeprowadzono na reprezentatywnej grupie 1000 kobiet i mężczyzn (500/500) z regionu Wielkopolski. Po ustaleniu niezbędnej do badań liczby respon-dentów, wyboru z populacji generalnej dokonano w oparciu o dobór losowy (loso-wanie proste zależne), pozwalający na generalizo(loso-wanie wniosków z próby na popu-lację generalną. Na podstawie wywiadu o spożyciu z ostatnich 24 godzin, określono bezwzględne spożycie produktów spożywczych, przynależnych do 12 grup produk-towych (11). Oceniono strukturę spożycia i udział 12 grup produktów spożywczych w pokryciu zapotrzebowania na witaminy A (z uwzględnieniem beta-karotenu), E i C. Do oceny wykorzystano aplikację przygotowaną w oparciu o relacyjną bazę danych – MS Access na podstawie Tabel składu i wartości odżywczej produktów i potraw (12).

WYNIKI I ICH OMÓWIENIE

Strukturę spożycia 12 grup produktów w badanych grupach kobiet i mężczyzn przedstawiono na ryc. 1. Należy podkreślić, że ze względów metodycznych, po-szczególne grupy produktów, zostały poszerzone np. produkty zbożowe i ich prze-twory, cukier i słodycze i ich przeprze-twory, co pozwoliło na sklasyfikowanie wszyst-kich produktów spożywczych występujących w bazie danych. Uwzględniają one płeć badanych oraz trzy zakresy wiekowe: 20-34 lata, 35-49 lat oraz trzeci zakres – powyżej 50 roku życia. Jak wynika z ryciny dotyczącej struktury spożycia 12 grup produktów, ten ponad 30 letni okres wykazał, że struktura spożycia była po-dobna, niezależnie od wieku badanych. W grupie mężczyzn dominowały produkty zbożowe i ich przetwory, mięso i przetwory oraz ziemniaki, natomiast w grupie kobiet – mleko i przetwory, warzywa, owoce i ich przetwory. Na podobną strukturę spożycia wskazują także wyniki badań innych autorów (13). W przypadku kobiet, udział produktów zbożowych zwiększał się powyżej 35 roku życia. Mężczyźni – niezależnie od wieku, odznaczali się wyższą podażą produktów będących źródłem węglowodanów prostych (cukier, słodycze i przetwory). Źródłem witaminy A dla kobiet i mężczyzn były: mięso i przetwory, mleko i przetwory, jaja, a w przypadku mężczyzn dodatkowo – masło i produkty zbożowe i ich przetwory. Znaczący udział w pokryciu zapotrzebowania na witaminę A miały warzywa i owoce bogate w

(3)

beta--karoten – zwłaszcza w przypadku kobiet. Wskazuje to na istotną rolę tej grupy warzyw i owoców w pokryciu zapotrzebowania na ten składnik (14). Zapotrzebo-wanie na witaminę E było realizowane w oparciu o produkty zbożowe, mięso i prze-twory, inne tłuszcze (oleje roślinne) oraz warzywa, owoce i ich przetwory łącznie. W grupie mężczyzn uwagę zwraca wyższy aniżeli wśród kobiet udział wyrobów cukierniczych, co można w pewnym stopniu tłumaczyć obecnością w składzie tych produktów roślinnych tłuszczów utwardzonych (15). W przypadku witaminy C – zarówno wśród kobiet i mężczyzn, jej zapotrzebowanie było realizowane głównie przez warzywa, owoce i przetwory bogate w witaminę C i w mniejszym stopniu przez pozostałą grupę warzyw i owoców. Ziemniaki jako jedna z grup wyraźnie poprawiała podaż tego składnika w grupie mężczyzn. Tym samym, potwierdza to tezę, że ziemniaki w zwyczajowym żywieniu Polaków, są nie tylko źródłem wę-glowodanów złożonych, lecz także mogą być brane pod uwagę – biorąc wielkość spożycia – także witaminy C (16) .

Ryc.1. Struktura spożycia oraz zawartość 12 grup produktów spożywczych jako źródła witamin antyok-sydacyjnych.

Fig. 1. The structure of consumption and the content of 12 groups of food products as a source of antioxi-dant vitamins.

Kluczowym elementem przeprowadzonych badań, było udzielenie odpowiedzi na pytania czy struktura spożycia w grupie kobiet i mężczyzn zmienia się wraz z wiekiem oraz, czy udziały poszczególnych grup produktów, jako źródeł wybranych

STRUKTURA SPOŻYCIA WITAMINA A

WITAMINA E WITAMINA C 0% 20% 40% 60% 80% 100% K 20-34 K 35-49 k >50 M 20-34 M 35-49 M > 50 0% 20% 40% 60% 80% 100% K 20-34 K 35-49 k >50 M 20-34 M 35-49 M > 50 0% 20% 40% 60% 80% 100% K 20-34 K 35-49 k >50 M 20-34 M 35-49 M > 50 0% 20% 40% 60% 80% 100% K 20-34 K 35-49 k >50 M 20-34 M 35-49 M > 50

Produkty zbożowe Mleko i przetwory Ziemniaki Warzywa i owoce bogate w wit. C Mięso, wędliny, ryby Jaja Warzywa i owoce bogate w karoten Inne warzywa i owoce Masło Inne tłuszcze Suche nasiona strączkowe Cukier i słodycze

WITAMINA E WITAMINA C 0% 20% 40% 60% 80% 100% K 20-34 K 35-49 k >50 M 20-34 M 35-49 M > 50 0% 20% 40% 60% 80% 100% K 20-34 K 35-49 k >50 M 20-34 M 35-49 M > 50 0% 20% 40% 60% 80% 100% K 20-34 K 35-49 k >50 M 20-34 M 35-49 M > 50 0% 20% 40% 60% 80% 100% K 20-34 K 35-49 k >50 M 20-34 M 35-49

M > 50 _{STRUKTURA SPOŻYCIA} _{WITAMINA A}

(4)

witamin, są podobne w grupach kobiet i mężczyzn. Analizując wartości statystyk zawartych w tab. 1 i 2, można stwierdzić, że wyniki testu ANOVA Kruskala-Walli-sa wykazały brak statystycznie istotnych różnic, biorąc pod uwagę wiek badanych (kobiety – p = 0,9933; mężczyźni – p = 0,9792) (tab. 1). Ponadto, niewielkie różnice w sumach rang wskazują, że wiek, jako kryterium dyskryminacyjne, nie odegrał istotnej roli.

Z kolei, obliczone wartości współczynników korelacji rang Tau Kendalla (tab. 2) wykazały, że struktura spożycia 12 grup produktów, jako źródeł witamin an-tyoksydacyjnych była podobna w grupie kobiet i mężczyzn (p > 0,05), aczkolwiek wartości współczynników korelacji – oparte na prawdopodobieństwie, były zróżni-cowane w zależności od rodzaju analizowanego składnika. Współczynniki te były najwyższe w przypadku witaminy C, niższe dla beta-karotenu, i kolejno witaminy A i witaminy E, przy zachowaniu podobnej siły związku korelacji rang w poszczegól-nych grupach wiekowych (17).

Tabela 1. Wartości statystyki w teście Kruskala - Wallisa dotyczące struktury spożycia 12 grup produktów w zależ-ności od wieku badanych.

Table 1. Statistics values in the Kruskal-Wallis test regarding the structure of consumption of 12 product groups depending on the age of the respondents.

Zakres wiekowy (lata)

Płeć

kobiety mężczyźni

wartości sumy rang p wartości sumy rang p

20-34 219 0,9933 224 0,9792 35-49 222 216 >50 225 226

p – wartość statystyki w teście Kruskala-Wallisa

Tabela 2. Wartości współczynników rang Tau Kendalla dotyczące porównania struktury spożycia 12 grup produk-tów jako źródeł witamin (kobiety vs mężczyźni).

Table 2. Values of Tau Kendall rank coefficients for comparing the structure of consumption of 12 product groups as sources of vitamins (women vs men).

Zakres wiekowy

(lata) _{Witamina A} _Beta-karotenAnalizowany składnik_{Witamina E} _{Witamina C}

20-34 0,7272 0,8091 0,5455 0,9682

35-49 0,6970 0,7879 0,5155 0,9670

>50 0,7576 0,7877 0,5831 0,8412

WNIOSKI

Podsumowując, należy stwierdzić, że udział 12 grup produktów w pokryciu zapotrzebowania na witaminy antyoksydacyjne w badanej grupie respondentów był podobny – niezależnie od wieku badanych i płci. Różnice w strukturze

(5)

spoży-cia były statystycznie nieistotne (p > 0,05), co wskazuje, że podaż analizowanych składników w kolejnych przedziałach wiekowych kobiet i mężczyzn, kształtowała się na podobnym poziomie.

I . B o l e s ł a w s k a , I . G ó r n a , J . P r z y s ł a w s k i

CHANGES IN THE STRUCTURE OF CONSUMPTION OF FOOD PRODUCTS CLASSIFIED AS A SOURCE OF ANTIOXIDANT VITAMINS AMONG MEN

AND WOMEN FROM WIELKOPOLSKA REGION S u m m a r y

Introduction: Oxidative stress increases the risk of developing many diseases, and one of the ways

leading to improving the body’s pro-oxidative and antioxidant balance is adequate supply of food rich in antioxidant vitamins.

Aim: The aim of the study was to assess the share of 12 food product groups as sources of antioxidant

vitamins in customary nutrition in the group of women and men, taking into account three age ranges of the respondents.

Material and methods: The study was conducted on a representative group of 1000 men and women

(500/500) from the Wielkopolska voivodeship in Poland. Based on the interview about food consumption from the last 24 hours, the structure of consumption and the share of 12 food product groups in the cov-erage of the demand for vitamins A (including beta-carotene), E and C were assessed. The application for such assessment was based on the Relational Database – MS Access.

Results: The structure of consumption of 12 product groups was similar, regardless of the age of the

respondents. In the group of men, cereals, meat and their products dominated, in the group of women - milk, vegetables, fruits, cereal and their products. Men – regardless of age, were characterized by bigger supply of products being sources of simple carbohydrates. The sources of vitamins A were: meat, milk and their products. Vegetables and fruit rich in beta-carotene had a significant share in meeting the demand for vitamin A, especially for women. The demand for vitamin E was based on cereal and meat products, and other fats. In the case of vitamin C – both among men and women, its demand was met mainly by vegetables, fruit and their processed products rich in vitamin C. The results of ANOVA Kruskal-Wallis test showed no statistically significant differences, considering age of participants (women – p = 0,9933; men – p = 0,9792). The calculated values of Kendall’s Tau rank correlation coefficients showed that the structure of consumption of 12 product groups as sources of antioxidant vitamins was similar in the group of women and men (p > 0.05), although the values of correlation coefficients were different, depending on the analyzed component.

Conclusions: The share of 12 product groups in covering the demand for antioxidant vitamins in the

studied group of respondents was similar - regardless of the age of respondents and gender. Differences in the structure of consumption were not statistically significant (P > 0.05).

PIŚMIENNICTWO

1. Owen L., Corfe B.: The role of diet and nutrition on mental health and wellbeing. Proc Nutr Soc., 2017;76(4):425-426. – 2. Butler T., Kerley C.P., Altieri N., Alvarez J., Green J., Hinchliffe J., Stanford

D., Paterson K.: Optimum nutritional strategies for cardiovascular disease prevention and rehabilitation

(BACPR). Heart, 2020; 25:[Epub ahead of print]. – 3. Wojtyła-Buciora P., Żukiewicz-Sobczak W., Wojtyła

K., Marcinkowski J.T.: Sposób żywienia uczniów szkół podstawowych w powiecie kaliskim – w opinii

dzieci i ich rodziców. Probl. Hig. Epidemiol., 2015; 96(1): 245-253. – 4. Jarosz M.: Normy żywienia dla populacji polskiej. Instytut Żywności i Żywienia, Warszawa 2017 r. – 5. Cook N.R., Albert Ch.M.,

Gazia-no J.M., Zaharris E., MacFadyen J., Danielson E., Buring J.E. , Manson J.E.: A randomized factorial trial

(6)

re-sults from the Women’s Antioxidant Cardiovascular Study. Arch Intern Med., 2007 Aug 13;167(15):1610-1618. – 6. Yasueda A., Urushima H., Ito T.: Efficacy and Interaction of Antioxidant Supplements as Adju-vant Therapy In Cancer Treatment. Integr Cancer. Ther, 2016; 15(1); 17-39. – 7.Tan B.L., Norhaizan M.e.,

Liew W.P.: Nutrients and Oxidative Stress: Friend Or Foe?. Oxid. Med. Cell Longev, 2018; Published

online 2018 Jan 31. doi: 10.1155/2018/9719584. – 8. Milani A., Basirnejad M., Shahbazi S., Bolhassani

A.: Carotenoids: biochemistry, pharmacology and . Br J Pharmacol, 2017; 174(11): 1290–1324. – 9. Tön-nies E., Trushina E.: Oxidative Stress, Synaptic Dysfunction, and Alzheimer’s Disease. J Alzheimers

Dis. 2017; 57(4): 1105-1121. – 10. Kurutas E.B.: :The importance of antioxidants which play the role in cellular response against oxidative/nitrosative stress: current state. Nutr J, 2016; 15: 71.

11. Del Gobbo L.C., Khatibzadeh S., Imamura F., Micha R., Shi P., Smith M., Myers S.S., Mozaffarian

D.: Assessing global dietary habits: a comparison of national estimates from the FAO and the Global

Di-etary Database. Am. J. Clin. Nutr. 2015; 101(5): 1038–1046. – 12. Kunachowicz H., Przygoda B., Nadolna

I., Iwanow K.: Tabele składu i wartości odżywczej żywności. PZWL Warszawa 2017. – 13. Przysławski J., Nowak J.: Ocena poziomu oraz struktury spożycia wybranych składników odżywczych występujacych

w racjach pokarmowych kobiet i mężczyzn w okresie meno- i andropauzy. Bromat. Chem. Toksykol., 1999; 32(3): 233-238. – 14. Kucharska A., Oleksiak N., Sińska B., Zegan M., Michota-Katulska E.: Warzy-wa i owoce źródłem witamin i składników mineralnych w diecie studentek Dietetyki. Bromat. Chem. Toksykol, 201; 49(2): 145–151. – 15. Niedźwiecka J., Kapka-Skrzypczak L., Michalak-Majewska M.: Zwyczaje żywieniowe związane z konsumpcją produktów stanowiących źródło kwasów tłuszczowych trans – implikacje zdrowotne wysokiego spożycia. Medycyna Ogólna i Nauki o Zdrowiu, 2013; 19(3): 385–388. – 16. Valcarcel J., Reilly K., Gaffney M.: Levels of potential bioactive compounds including carotenoids, vitamin C and phenolic compounds, and expression of their cognate biosynthetic genes vary significantly in different varieties of potato (Solanum tuberosum L.) grown under uniform cultural con-ditions. J. Sci. Food Agric., 2016; 96(3): 1018-26. – 17. Peuker Z.: Statystyka. Wydawnictwo Szkolne i Pedagogiczne, Warszawa 1967.