Efekty produkcyjne i ekonomiczne zagonowej technologii produkcji ziemniaka.

EFEKTY PRODUKCYJNE I EKONOMICZNE

ZAGONOWEJ TECHNOLOGII PRODUKCJI ZIEMNIAKA

IHAR, Zakład Nasiennictwa i Ochrony Ziemniaka w Boninie e-mail: kazikjab@wp.pl

iski poziom agrotechniki, wynikający między innymi z niedostatecznego po-ziomu wykształcenia rolników - przy nie-wielkim zużyciu nawozów mineralnych oraz środków ochrony roślin i niedostatecznej wymianie sadzeniaków - wpływa w dużym stopniu na to, że przeciętne plony ziemniaka w Polsce są ponad 2-krotnie niższe niż w większości krajów Unii Europejskiej. Szcze-gólnie dużą rolę w uzyskaniu wysokiego plo-nu w każdym kierunku użytkowania ziemnia-ka odgrywa jakość i zdrowotność

sadzenia-ków (ok. 30%) oraz współczynnik rozmnaża-nia materiałów nasiennych.

W tradycyjnej, redlinowej technologii uprawy ziemniaków nasiennych nie zawsze można uzyskać dobre efekty produkcyjne i wysoką jakość sadzeniaków. Dlatego też w wielu krajach o wysokim poziomie rolnictwa prowadzi się obecnie wiele doświadczeń z nowymi technologiami uprawy dla różnych kierunków użytkowania ziemniaków (Jabłoń-ski 2001; Marks 1994; Scholz 1994; Skwar-ski, Skwarska 1995; Spiess, Heusser 1995; Turska 2003). Na glebach zakamienionych i

N

zbrylonych wprowadza się technologię pole-gającą na wyorywaniu zagonów o szerokości 150 lub 180 cm i głębokości 50-60 cm, które następnie podkopuje się specjalnym odsie-waczem przenośnikowym na głębokość 25- -30 cm, odsiewając bryły i kamienie o śred-nicy >3 cm do uprzednio wykopanych bruzd. Na tak dokładnie przygotowanej roli, przy bardzo dużych nakładach energetycznych i finansowych, ziemniaki sadzi się sadzarkami tradycyjnymi zagonowymi 2-, 3- lub 4- -rzędowymi. Wyorywacze zagonów i odsie-wacze przenośnikowe brył i kamieni do za-gonowej technologii uprawy ziemniaka na glebach zakamienionych produkują takie firmy jak: Reekie, Kverneland, Grimme, Pre-stige i Agronomic (Jabłoński 2002). Szeptyc-ki (2002) podaje, że zagonowa uprawa ziemniaków po odkamienieniu gleby zmniej-sza ilość kamieni w plonie do 0,6%, a ilość uszkodzeń mechanicznych bulw do 7,9%. Przy zbiorze dwufazowym w uprawie zago-nowej w zależności od warunków zbioru zmniejsza się ilość uszkodzeń mechanicz-nych z 20-40 do 7-14%. Według Jabłońskie-go (2001), SkwarskieJabłońskie-go i Skwarskiej (1995) oraz Turskiej (2003) zagonowa technologia uprawy jest szczególnie przydatna w pro-dukcji nasiennej, a także propro-dukcji ziemnia-ków jadalnych do bezpośredniej konsumpcji i przetwórstwa spożywczego.

W doświadczeniach polowych z zagono-wą technologią uprawy ziemniaka, przepro-wadzonych w Instytucie Hodowli i Aklimaty-zacji Roślin w Boninie w latach 2000-2002 na glebie średnio zwięzłej, stwierdzono przy-spieszenie wschodów i dojrzewania w po-równaniu z uprawa tradycyjną – redlinową, mniejszą zwięzłość gleby w warstwie do 20 cm i płytsze zaleganie bulw przed zbiorem, ułatwiające zbiór i obniżające wskaźnik uszkodzeń mechanicznych podczas zbioru. Przy pielęgnacji mechaniczno-chemicznej z zastosowaniem herbicydu w okresie wscho-dów ziemniaka nie zaobserwowano różnic w zachwaszczeniu plantacji oraz porażeniu roślin chorobami bakteryjnymi i grzybowymi w stosunku do uprawy redlinowej.

W nowoczesnej technologii dużą rolę, oprócz wysokości plonu, odgrywa jakość ziemniaka oraz koszty produkcji. W techno-logii zagonowej z odkamienianiem gleby wysokie koszty wyorywaczy zagonów i od-siewaczy brył i kamieni w dużym stopniu obciążają produkcję ziemniaka i przy niskim poziomie nawożenia oraz braku intensywnej ochrony na małych powierzchniach taka uprawa staje się nieopłacalna. Dlatego no-woczesne techniki produkcji ziemniaka na różne kierunki użytkowania muszą uwzględ-nić aspekty nie tylko ilościowe, ale także jakościowe, energetyczne, ekonomiczne i ekologiczne (Szeptycki 2002).

W Polsce technologia zagonowa z wy-orywaniem zagonów i odsiewaniem brył i kamieni może być upowszechniana na du-żych plantacjach ziemniaków. Natomiast u pozostałych producentów sadzeniaków przy niewielkim zakamienieniu gleb można zrezy-gnować z drogich wyorywaczy zagonów oraz odsiewaczy brył i kamieni i ziemniaki sadzić

sadzarką zagonową w normalnie przygoto-waną rolę na wiosnę, a do pielęgnacji sto-sować obsypniki zagonowe, których ceny są zbliżone do cen podobnych maszyn w trady-cyjnej uprawie redlinowej.

W zagonowej technologii uprawy osią-gnięto istotną zwyżkę plonu ogólnego - o 4,6 t/ha, tj. 9,4%, a plonu sadzeniaków o 8,5 t/ha, tj. o 22,9%. W strukturze plonu w upra-wie zagonowej stupra-wierdzono większy udział frakcji bulw małych, o średnicy do 40 mm, natomiast w uprawie redlinowej większą ilość bulw dużych – o średnicy >50 mm. Wy-soki wzrost plonu sadzeniaków sprawia, że ta metoda uprawy może być polecana do stosowania w nasiennictwie celem szybkiego rozmnożenia cennych odmian dla towarowej produkcji różnych kierunków użytkowania ziemniaków. W technologii zagonowej więk-sza obsada roślin, przy dużej gęstości sa-dzenia, wpłynęła na zmniejszenie plonu ogólnego, handlowego i bulw dużych, a zwiększenie plonu sadzeniaków. Najniższy plon ogólny, handlowy i bulw dużych stwier-dzono przy gęstości sadzenia co 21 cm. Najwyższy plon sadzeniaków uzyskano przy gęstości sadzenia co 27 cm, zaś najniższy przy 36 cm. Różnica w plonie sadzeniaków pomiędzy najwyższym i najniższym pozio-mem plonu wynosiła 4,7 t/ha, tj. 10,7%. Na-tomiast w tradycyjnej uprawie redlinowej gęstość sadzenia w zakresie od 21 do 32 cm nie miała wpływu na wysokość plonu ogól-nego, handlowego i bulw dużych. Przy gę-stości sadzenia co 36 cm i mniejszej obsa-dzie roślin na 1 ha uzyskano nieco niższy plon ogólny i plon sadzeniaków (tab. 1).

Przeciętnie najwyższy plon sadzeniaków w uprawie zagonowej osiągnięto przy gęsto-ści sadzenia co 27 cm (tab. 2), natomiast w latach o korzystnych warunkach wegetacji przy gęstości co 32 cm. Różnica w plonach w stosunku do uprawy tradycyjnej wynosiła wówczas 20,1 t/ha, tj. 64,2%.

W miarę zagęszczania sadzenia od 36 do 21 cm w rzędzie w technologii zagonowej malała średnia masa bulwy z 67 do 42 g, a w

technologii redlinowej z 79 do 63 g. W tech-nologii zagonowej uzyskano przeciętny współczynnik rozmnażania 20,3, który w zależności od gęstości sadzenia wahał się od 16,9 do 25,0, natomiast w uprawie redli-nowej 13,0 – z wahaniami od 10,7 do 16,5 (tab. 3). Wzrost współczynnika rozmnożenia w stosunku do tradycyjnej technologii upra-wy upra-wyniósł 56%.

Tabela 1 Wpływ technologii uprawy ziemniaka i gęstości sadzenia

na plon i jego strukturę oraz zawartość skrobi Plon (t/ha) Technologia uprawy Gęstość sadzenia ogólny handlowy >40 mm sadzeniaków bulw dużych >50 mm skrobi Procent skrobi 21 cm 52,6 39,8 46,2 18,4 7,57 14,4 27 cm 53,3 43,5 48,2 22,9 7,94 14,9 32 cm 54,1 45,1 44,5 23,3 8,01 14,8 Zagonowa 36 cm 54,5 47,3 43,5 28,9 7,96 14,6 21 cm 49,9 42,5 38,3 27,4 7,13 14,3 27 cm 49,4 43,2 38,2 27,2 6,87 13,9 32 cm 49,8 42,2 37,0 27,9 7,07 14,2 Redlinowa 36 cm 47,8 42,2 35,0 28,2 6,78 14,2 Technologia zagonowa 53,7 43,9 45,6 23,1 7,87 14,6 Technologia redlinowa 49,1 42,5 37,1 27,5 6,96 14,2

Źródło: badania IHAR Bonin

Tabela 2 Efekty produkcyjne zagonowej uprawy

ziemniaka na sadzeniaki przy różnej gęstości sadzenia Plon sadzeniaków

przy gęstości sadzenia w rzędzie (t/ha) Wyszczególnienie 21 cm 27 cm 32 cm 36 cm Średnia Uprawa zagonowa 46,2 48,2 44,5 43,5 45,6 Uprawa redlinowa 38,3 38,2 37,0 35,0 37,1 t/ha 7,9 10,0 7,5 8,5 8,5

Wzrost plonu sadzeniaków

w stosunku do uprawy redlinowej % 20,6 26,2 20,3 24,3 22,9

Tabela 3 Wpływ technologii uprawy ziemniaka i gęstości sadzenia

na obsadę roślin, liczbę bulw pod krzakiem i współczynnik rozmnażania Liczba bulw pod krzakiem (szt.) Współczynnik rozmnażania* Technologia uprawy, gęstość sadzenia (cm) Obsada roślin tys.

szt./ha ogółem sadzeniaków

Średnia masa 1 bulwy (g) ogółem sadzeniaków Uprawa zagonowa 21 95,2 21 11,8 42 32,2 25,0 27 74,1 16,1 13,4 47 26,5 22,1 32 62,5 15,9 12,2 57 22,1 16,9 36 55,5 15,9 12,4 67 19,6 17,2 Uprawa redlinowa 21 63,5 14,8 11,7 63 20,9 16,5 27 49,4 15,2 12,2 71 16,7 13,4 32 41,7 16,1 12,4 72 14,9 11,5 36 37,0 16,1 13,0 79 13,2 10,7 Zagonowa 71,8 15,8 12,4 53 25,1 20,3 Redlinowa 47,9 15,6 12,3 71 16,4 13,0

* liczba hektarów, którą można obsadzić sadzeniakami zebranymi z 1 ha plantacji nasiennej Źródło: badania IHAR Bonin

Tabela 4 Rozprzestrzenianie się wirusa liściozwoju ziemniaka (Potato Leafroll Virus – PLRV)

przy zagonowej i redlinowej technologii uprawy oraz trzech gęstościach sadzenia Porażenie bulw (%) lata badań Technologia uprawy, gęstość sadzenia 2000 2001 2002 Średnia 2000-2002 21 cm 0,4 0,9 7,5 2,9 27 cm 0,4 0,5 2,5 1,1 Technologia zagonowa 36 cm 2,7 1,4 12,9 5,7 21 cm 1,4 1,0 2,8 1,7 27 cm 0,6 1,0 18,6 6,7 Technologia redlinowa 36 cm 1,6 0,6 24,2 8,8 Technologia zagonowa 1,2 0,9 7,6 3,2 Technologia redlinowa 1,2 0,9 15,2 5,7

Tabela 5 Uproszczona kalkulacja efektów

zagonowej technologii produkcji ziemniaka. Średnie z lat 2000-2002 Gęstość

sadzenia

Zwyżka plonu w stosunku do technologii

tradycyjnej(t/ha)

Zysk lub strata brutto w uprawie zagonowej*

(zł/ha)

Zysk lub strata netto w uprawie zagonowej**

(zł/ha) Produkcja ziemniaków jadalnych

21 cm -2,7 -810 -1760 27 cm 0,3 100 -650 32 cm 2,9 870 270 36 cm 3,4 1020 520 Średnia 1,4 420 -405 Produkcja sadzeniaków 21 cm 7,9 3950 3000 27 cm 10,0 5000 4250 32 cm 9,5 4750 4150 36 cm 6,5 3250 2750 Średnia 8,5 4250 3537

* przyjęta cena 1 t ziemniaków jadalnych - 300 zł, 1 t sadzeniaków - 500 zł ** zysk po odliczeniu wartości zwiększonego zużycia sadzeniaków do sadzenia Źródło: badania IHAR Bonin

Zagonowa technologia uprawy ziemniaka nie miała wpływu na porażenie bulw par-chem zwykłym oraz na zazielenienie i pu-stowatość. Stwierdzono nieco większą liczbę bulw z objawami rdzawej plamistości miąż-szu, ale udział ich w plonie był niewielki.

Badania serologiczne bulw po zbiorze wykazały wyraźną poprawę zdrowotności sadzeniaków pochodzących z uprawy zago-nowej, a przede wszystkim zmniejszenie porażenia wirusem liściozwoju (tab. 4) i brak wpływu na porażenie bulw wirusami Y i M.

Zagonowa technologia uprawy ziemnia-ków na sadzeniaki przynosi wysokie efekty ekonomiczne i gospodarcze, a upowszech-nienie jej u producentów sadzeniaków i w firmach nasiennych przyspieszy rozwój na-siennictwa, które jest ważnym czynnikiem wzrostu plonów. Chociaż technologia

zago-nowa, w porównaniu z uprawą tradycyjną, daje przy podobnej obsadzie roślin na 1 ha zbliżone ilości bulw spod jednej rośliny, to jednak umożliwia znaczne zwiększenie ob-sady roślin, do wielkości w zasadzie nieosią-galnej w warunkach uprawy redlinowej. Dla-tego przede wszystkim w produkcji nasiennej ujawnia swoje zalety.

Wysokie efekty produkcyjne i ekonomicz-ne można uzyskać także przy uprawie zago-nowej ziemniaków jadalnych i do przetwór-stwa przy gęstości sadzenia 36 cm (tab. 5).

Uprawa ziemniaków w zagonach nie stwarza w kraju żadnych problemów tech-nicznych, gdyż sadzarki i obsypniki do tej technologii mogą być produkowane w Rem-prodex Człuchów, a kopaczki i kombajny może na zlecenie wykonać Fabryka Maszyn Rolniczych w Brzegu lub firma Krukowiak.

Literatura

1. Jabłoński K. 2001. Nowe technologie produkcji

ziemniaka dla różnych kierunków użytkowania. – Wieś Jutra 3: 9-15; 2. Marks N. 1994. Nowa technika upra-wy ziemniaków. – Zesz. Probl. Post. Nauk Rol. 415: 185-192; 3. Scholz B. 1990. Anbau von Kartoffeln in Dammen oder Betten? – Kartoffelbau 41 (3): 80-83; 4.

Skwarski B., Skwarska O. 1995. Agrotechniczne,

ekonomiczne i ekologiczne aspekty alternatywnych

technologii uprawy ziemniaka. – Inż. Rol. 4: 67-78; 5.

Spiess E., Heusser J. 1995. Beetanbau: Eine

Alterna-tive im Kartoffelbau? T.I. – Kartoffelbau 46 (2): 46-49;

6. Szeptycki A. 2002. Efektywność postępu technicz-nego w technologiach towarowej produkcji ziemnia-ków. Rozpr. habilit. 10. – Inż. Rol. 1 (34): 128 s. + 27 nlb; 7. Turska E. 2003. Zagonowa i redlinowa uprawa ziemniaka w produkcji nasiennej. – Ziemn. Pol. 1: 4-8