Ryc. 5. TermogTamy pr6bek z warstw ifowych ko-paZni ,,Adam6w".
Fig. 5. TermogTaphs samples of cZay. Zat/ers from "Adam6w" strip-mine.
~okrltglone 0 srednf.cy 0,00~1,0
mm,
przy czym~ama l'02lproszone s~ na og61 nurlejsze. Siarczki z~laza wykazujij roZny stopien utlen:l.enia - na og61
Wlt:kszy w g6rnych warstwacb ilowych Wskutek utlenienia sja~C"1Jk6w Hyp0zna6skie IJlabi~jll zaUa-wego, a niekiedy plamisto-czerwonego zabarwienia. Gru~c barwnej otocz!d wok61 ziam wylDOS':! naj-c~Aciej 0,1-0,2 mm. Silne Z6ltawe zabarwienie
ob-se.rwu,e sit: teZ na powie!'ZChniach m~kro- i makro-sPl:kan; ma ono przY'puszczalnie charakter wt6rny. W innyc!I miejscach, intensywnie zab8l'wionych tlenkami zelaza, wyst~pujll cz~to aUt'eole odbarwie-nia () grubo§ci okolo 0,1 mm, Awiadc~e 0 migracjl tlenkow zelaza. Z mineral6w ak.ce8Ol'YCZl1ych w
war-stwach Uowych wystlWUjll: biotyt i muskowit, g~f;lU kOnit, sklalenie potasowe i cyrkon. We wszystkich pr6bkach stwier<bono r6wniez obeen~c substancji organicmych.
Badaoiom rentgenoVll'S'ki:m poddano pr6bki Z WSzy5t-kich warstw ilowych w profilu piooowym. Wykazaly one mac2llle podobienstwo skladu m1neralnego tych
wamw.
Na wszystkich dyfraktc.gramaeh (rye. 4 Alwyst4:Puje intensywny refleks, kt6rego poIoZen!e od:' powiada wartoBci d = 14,2-15,0
A.
Refleks ten po nasyceniu pr6beJk: gliooryn~ (rye. 4 B) ulega przesu-ni~u w stront: mniejszych ·qt6w, iprzyjmujllcwar-tOt§C d "'" 18,'1-19,6
A.
Sw[adczy to 0 obecno§cl mont-IlXlriUonituw
badanych pr6bkach. Na dyfraktogra-mach wyost®ujll teZ refleksy pochodZllce od kaolinitu (d = 7,2A),
fiareu Cd = 3,34 A) oraz slabe refleksy i przegi~a §wfadczllce 0 .niewielldej domieszce UU-tu (d = 10,1-10,4A).
Niekt6re pr6bki wykazuj~ §la-dowe iloeci w~6w (kalcyt, dolomit) - d = 3,03i 2,88
A.
Por6wnuj~c intensywn~c odpowiednich reflek-saw badanych pr6bek "L refieksami mieszanin WD>r-cowych oceniono orientacyjnie zawartoSC poszczeg61-nyeh Sildadnik6w mlneralnych. Wynos! ooa odpo-wiednio: monfmori11onit olrolo 5(}.-(J01l/o, kaolinit
oko-10 26-30%, kJwarc okolo 10-20°/. i illit okoIo ~lO'/o. Nalety tu podkre§llc, it! nieco wit:ksza iloSc
mont-morillonitu, ~~c na podstawie intensywn~c:i. re-fleks6rw, wyst~je w warstwie flu J-III zajmujll-cego BrodkoWll PD'Lycj~ w prdfilu il6w pomanskieh
kopalni "Ada:m6w".
Montmorlllooit zawarty w badanych pr6bkach ma jednolity eharakter w obrt:bie calego profilu. Z po-loZenia ipaSIIDa podstawoweg() 001 tego mineralu moi-na wni08kowac, iZ zawiera on dwie warstwy wody mi~zypakietowej. Jest to charakt£:rystyczne dla montmorillonftu majllcego na poz,ycjach wapiennych kationy CaH i MgH.
Probki ze wszystkich warstw ilowyeh w prolfilu pionowym poddano takte termicznej ana1izi.e l'oZni-cowej. Krzywe termiczne dla badanych pr6bek sq nieomal identyczne (TYC. 5). Widoczne Sll na nich trzy podstawowe efekty endotermiczne w zakresach temperatur: 2()-.300, 500-700 i 750-850°C. Pierwszy efekt endotermiczny zwillzatly jest zapewne z dehy-dratacjll montmorillooitu stwierdzonego za pomocll badan ·rentgenowskich. iEfekt ten jest rozdzielony (130-155°C, 170-195°C), 00, podobnie jak badania rentgeoowslde, wskazuje na Obecn06C Ilia pozycjac:h
wymiennydl tego mineralu dwuwarto6clowych kaUo-n6w CaH i Mgt+. W przypadku hydromik reakcja dehydratacji zachodzllca w tym samym przedziale temperatut" bylaby mniej intensywna. Drug! efekt
endotermiczny z makslmum w 53D-550°C jest cha-rakteIysLyczny dla illitu i niekt6rych kaollnitow. Reakcja dehydroksylacji zachodU4ca w talc oiskiej temperaturze jest je<inak typowa takze dla niekt6-rych mineraJ6w z grupy monfmorillonitu, tj. beide-Uta, nontronitu i niekt6ryeh montmollillonit6w o przerostach paldetowycb. illitowo-montmcxillonlto-wych. Naleiy wi~ Slldzfc, Ze efekt ten me jest zwill-zany ze zwi~kszonl\ iloAcill il1itu, lec:z z rOwnoczesDll reakcj~ dehydroksylacji wszyatkich mlneraJ:6w Na-stych wys~pujll'CYch w pr6bkaeh. Trzecl efekt endo-termlCz.ny z ·mak:simum okoio 830°C odpowiada roz-padoowi sieci krystalicznej wszystlclcl1 mineral6w Ua-stych. Krzywe termiczne wi~kszo§cl pr6bek wykazuj, obecllOtc efektOw egzotermicznych w przedziale tern-peratur 220--480°C. ZmijZ8De Sll one z utIenieniem substancji organkznych Ol'az pirytu.
Og6lnie mozna zatem stwierdzfc, it! w-arstwy ilo-we wyr6Znrone w Uach .poznanskich z kopalni "Ada-mow" kolo Turka majll charakter Raw montmorillo-nitowo-kaolinitowo-illitowych; w warstwach mWko-wych wysttnluje gl6wnie kwarc z ldlku- lub kilku-nas.toprocentowll domieszkq mineral6w ilastych 0 ty-pie montmorlllonltowo-illitowym.
LITERATURA
1. Dyjor S., Bogda A., Chodak T. - Wst®De badania skiadu mineralnego !lOw poznanskich. Rocz. PTG
z.
4, 1969.2. For tun a t W. - Cbarakterystyczne cechy fi-zyczne trzeclo~Qwych U6w Warszawy, Byd-goszczy i Tarnobrzega. BiuI. Inst. Geru. I, 1960.
3. K u t·n i a r J. - Wrow sldadu mineralnego na l."O'l!InSkanie i ~znienie niekt6rych ll6w
trzec:i.o-~wych. Kwart. geol. 3, z. 2, 1959.
4. S
z
y s z I 0 D. - Mine-raly irowe il6w poznanskich. prz. geol. nr 5, 1964. .5. S Z Y s z 10 D. - Wlasno§ci fizyczno-mechamczne facji ilastej U6w poznaflskich (pUocenskich) na tIe ich Utologll. Biu!. geol. l 9, 196'1.
6. Tokarski Z., Kalwa M., Przybylek A. -SUTOW'Ce cerami.ki budowlanej. Pr. K()II1. Nauk Tecb.n. PAN, Cerami'ka
z. '1,
1964.SUMMARY
Lithology, development and mineral composition of Tertiary Poznan clays from the Turek area are discussed. In OOlllIParison with other sites of Poznad clays in the Turek area these clays are developed as
an
alternation of beds differing in grain-size dis-tributions. In the vertical sect101l, 5 layers of claysand 4 layers of
sR.
intercalating them are distin-guished. The variability in grain-size distribution is accompanied by variability i.n mineral compoeition. In silt layers, quartz is the predominating mineral component, whereas montmorillonite, illiti!,' kaolinite and feldspars are of secondary importance. The clay layers consist of a -mixture of day minerals, in which montmorillonite with co-occurring kaolinite and illite . predomflllate, whereas quartz and carbonates occur illl smaller amotmts.The high, ca. 50-60 per cents, montmorillonite content of the Jiloznan clays from the Turek area promise their industrial utilization, beCaUse these deposits are explolted as blanket deposits of
brown--coal ,,AdamOw" strip-rnine. PE3lOME
B· pa6o're onHcaHbI nHTOmrH'IecKHK CO-CTaB, yCJIO-BHJI paCIIPOCTPaHemm H MmrepaJIbHbI:l!: coeTaB TPeTJf'l-HbIX n03RaRCKHX rJIHH B PSKOHe MeCTHOCTH TypeK.
B OTJlH'Dle OT ,tUlyrHx PaKOROB caoerCl. paCnp0cTp8He-HMH, n03RBHCKHe rJlHHbI paCCMaTPHBaewvrO pa:l!:OHa npe,llCTaBJIeBhI '1epe,llYlO~CH CJIomm OCa,llKOB pas-HOl"O rpa8yJIOMeTpH'lecB:OrO COCTaBa. B paSpe3e 3THX OC8,llKOB Ha6JIlO,ll8eTCH 5 rJIHHHCTbIX npocnoeB H 4
ne-peCJIaHBaIO~Hx HX aJIeBpHTOBbIX
cm:m.
I'paHYJIOMeT-pH'IeCKKe oc06eHHocTH conpOBOlK,ll8lOTCH H3MeHeHHgMH MHHepaJIbHOrO COCT8B8. OCHOBHbIM KQMIIOHeH'1'OM 8JIe-BPH'1'OBbIX npocJIoeB HB3r$OOT('.J'[ KB8PI:(, a B K8'1eCTBe npHMecH npe,lleTaBJIeBhI MOHTMOPHJIJI~T, HJIJIHT, KaOJIHHHT H nOJIeSble mnnTbI. rJIHHHCTbIe CJIOH COC'I'O-HT H3 CMecK rJIHHHCTbIX MHHepaJIOB C npeo6JIa,ll8HHeM JoIOHTM'OpKJIJIOHHTa. conpOBOm~101I:(erOCH KaOJIHHH'1'OM H HJIJIHTOM. B nO,ll'IHHeHHOJol KOJIH'IeCTBe npe,llCTaBJIe-BbI B HHX KBapI:( H Kap60HaTbI.CO,llep1KaHH.'e 6oJIbworo KOJIH'leCTBa (50-60%) JoIORTHOPHJIJIOHHTa B nOSHaHCKHX rJIHHaX paKOHa Ty-peK C03,llaeT npe,llIIOCbUIKH ,llJIH npaKTH'IeCKOrO HC-IIOJIbSOBaHHH. 3THX nopo,ll, KOTopbIe COCTaB.llJ!lO'l' BCKPbIWY 6ypoyrOJIbHOK 3anelKH A,llaMYB, paspar5aTLI-SaKnI:(eKCB KapbepHbIM MeTO,llOM.
