S k ry p t uzupełnia w ykaz 71 regionów tu ry styczn ych , podający ich nazw y, wielkość pow ierzchni, rodzaj funkcji i nazw y podregionów. W skrypcie zamieszczono rów nież w iele m ap i w ykresów oraz tabel, któ re w sposób przy stęp n y ilu stru ją rozw ażania i w nioski autorów . Całość opracow ania zam yka bibliografia zaw ierająca 147 pozycji w róż nych językach, zwłaszcza czeskim, słow ackim , niem ieckim , rosyjskim , polskim , bułgarskim , słow eńskim , angielskim , francuskim .
Prezentow ane opracow anie ma c h a ra k te r dydaktyczny, stąd jego ce lem jest zapoznanie studentów z podstaw ow ym i zagadnieniam i badaw czymi geografii turyzm u. Cel ten auto rzy zrealizow ali w sposób popraw ny. S k ry p t p rezen tu je bowiem w sposób zwięzły współczesną wiedzę na ten tem at i jednocześnie zachęca do dalszych studiów , w skazując podsta wową lite ra tu rę z tego zakresu. Ze względu na pokrew ieństw o językow e sk ry p t ten można polecić i polskim studentom , zwłaszcza rozdział doty czący tu ry sty k i w Czechosłowacji.
Dr A n drzej M atczak
Z ak ład G eografii M iast i T uryzm u Instytut G eografii E k on om iczn ej i O rg a n iza cji P rzestrzen n ej U n iw er sy te t Łódzki al. K o ściu szk i 21 90-418 Łódź
J.-P . LOZATO-GIOTART : M É D IT E R R A N É E ET TO U RISM E „ M A S S O N ” COLLECTION GÉOGRAPHIE, PA R IS — M ILAN — BARCELONE — MEXICO 1990, SS. 216
Je a n -P ie rre Lozato-G iotart, profesor geografii, w ykładający na Sorbo nie i w Instytucie K atolickim w P ary żu , au to r trzeciego w ydania jed y nego francuskiego podręcznika z geografii tu ry zm u (patrz: „T uryzm ” 4.
1988) opublikow ał kolejną pozycję książkową, tym razem poświęconą tu - ryzm ow i w strefie śródziem nom orskiej.
Począwszy od przybycia w X V III w. pierw szych „ tu ry stó w ” b ry tyjsk ich na W ybrzeże Lazurow e i do A ten Morze Śródziem ne określane jest jako najw ażniejsze św iatow e „jezioro” tu ry styczn e. Obszar ten, o unikalnych krajobrazach n a tu ra ln y c h i antropogenicznych, nie m ający rów nych sobie w świecie jeśli idzie o frekw encję tu ry sty czn ą, doczekał się wreszcie opracow ania podnoszącego jego rangę, porządkującego do tychczasow ą wiedzę, a także rzucającego św iatło na współczesny stan rozw oju tu ry sty k i.
W p ły n ęło : 31 sty c zn ia 1991 r.
Inicjatyw a au to ra napisania książki o tu ry sty ce w regionie śródziem nom orskim jest ze wszech m iar godna pochwały.
P raca składa się z trzech, nierów nych pod względem objętości części, podzielonych na rozdziały i podrozdziały; każdą część kończą w nioski
n a tu ry ogólnej.
Część pierw sza poświęcona jest zarysow i geograficznem u i frekw encji tu ry sty czn ej, druga — typom przestrzeni i regionów turystycznych, a trzecia — ochronie środow iska, gospodarce i społeczeństw u.
J e st to układ problem ow y i logiczny. W części pierw szej, n ajob szer niejszej (La cadre géographique et la fréquentation touristique), zaw ie rają ce j dwa podstaw ow e rozdziały, om ówione zostały w a ru n k i geogra
ficzne oraz potoki i frekw encja turystyczna.
W ram ach zarysu geograficznego p rio rytetow ą pozycję zajm uje określenie granic geograficznych i tu ry sty cznych stre fy śródziem nom ors kiej. C zytelnik znajd uje tu przegląd k ry te rió w tra d y c y jn y c h , geograficz nych (klim atycznych, roślinnych) oraz granic turystyczny ch, jak np. dziedzictwo historyczne. A utor skłania się do przyjęcia p aram etrów klim atycznych, uw ażając je za najw łaściw sze dla zdefiniow ania środo w iska śródziem nom orskiego. Podkreśla, iż spośród w ielu a tra k c ji n a tu raln ych , nasłonecznienie odgryw a podstaw ow ą rolę w procesie rozw oju tu ry sty k i w tej strefie. Wiąże się to także z granicam i u praw oliwek.
Dalsza część pracy poświęcona jest granicom turystyczn y m . P róbę delim itacji tury sty czn ej p rzestrzeni śródziem nom orskiej au to r opiera głównie na dziedzictwie historycznym . W ydaje się jednak, iż k ry te ria geograficzne m ają tu pewien p rio ry te t dzięki roli w yjaśniającej w tw o
rzeniu podstaw ow ych typów turystycznych.
Osobne m iejsce zajm uje ch ara k te ry sty k a potencjału n aturalnego. J.-P . L ozato-G iotart zw raca uw agę na bogactwo i różnorodność k r a j obrazów śródziem nom orskich, zarów no tych stw orzonych przez n aturę,
jak i przez człowieka, na zróżnicow anie klim atyczne, rodzaje w ybrzeży oraz roślinność.
Rozdział drugi — jak już zaznaczono — dotyczy potoków i frek w en cji turystycznej. S trefa śródziem nom orska jest bowiem obszarem najw iększej w świecie ko n centracji ru ch u turystycznego, wywodzącego się głów nie z Europy, A m eryki Północnej, w m niejszym stopniu z Azji. Tylko w y brzeże M orza Śródziem nego oraz pozostałe regiony nadbrzeżne strefy
śródziem nom orskiej (część Portugalii, część M aroka atlantyckiego, w y brzeża południow o-zachodnie M orza C zarnego — bułgarsko-rum uńskie) przy jęły w roku 1987 około 100 m in turystów . N atom iast w k raja ch śród
ziem nom orskich w ypoczywało w ro k u 1986 ponad 200 m in tu ry stó w (w tym 117 min tu ry stó w zagranicznych).
ziem nom orskie (89%), na A frykę Północną tylko 6% , a na k ra je pozostałe 5% . Na bazie tych danych au to r dokonuje typologii potoków ru ch u turystycznego, w ydzielając i opisując główne oraz m niejsze potoki helio- i balneotropiczne. S trefa śródziem nom orska nie jest jednolita pod w zglę dem k o ncentracji ru ch u turystycznego. W ykazują to zamieszczone tabele, ilu stru jące rozw ój ru ch u w poszczególnych k raja ch śródziem nom orskich na przestrzeni lat 1970— 1986. W tej części pracy w ydzielone zostały i scharakteryzow ane ty p y frekw encji tu ry sty czn ej, historia przyjazdów na riw iery i zm iana ich c h a ra k te ru — od tu ry sty k i „de lu x e" do tu ry sty k i m asowej. Osobne m iejsce w analizie zajm uje dostępność strefy, różnorodność środków tra n sp o rtu oraz baza noclegow a (tylko m iejsca
w hotelach).
W konkluzji części pierw szej au to r podkreśla zróżnicow anie pom iędzy północną i południow ą częścią stre fy śródziem nom orskiej. K o n trasty te uw idaczniają się w odniesieniu do przyrody, frekw encji turystycznej,
a także typów przestrzeni i regionów turystycznych.
D ruga, podstaw ow a część pracy, składająca się z trzech rozdziałów, poświęcona jest typom przestrzeni i regionów tury sty czn y ch (Les types
d ’espaces et de régions touristiques).
Rozdział pierw szy dotyczy nadbrzeży (riw ier) i m ierzei (lido), któ re są najstarszy m i ogniskam i tu ry sty czn y m i w basenie śródziem nom orskim . W większości ty ch obszarów tu ry sty k a stała się głów nym czynnikiem organizacji przestrzeni. A utor w ydziela i analizuje ty p y nadbrzeży: tra dycy jn e (lazurow e, prow ansalskie), d alm atyńskie oraz nowe — w spół cześnie zagospodarowane. D okonuje dość szczegółowych ich podziałów, któ ry ch podstaw ą są nie tylko w aru n k i n atu raln e, lecz także zagospo darow anie i frekw encja turysty czn a. Duże znaczenie w ru ch u tu ry sty cz nym m ają m ierzeje. W ydzielone tu zostały m ierzeje ad riatyckie pierw szej i drugiej g eneracji (dokonana została szczegółowa ich klasyfikacja), duże m ierzeje trzeciej generacji oraz czw artej (tunezyjskie, iberyjskie, tu reckie i bliskowschodnie).
Rozdział drugi poświęcony jest tu ry sty ce na w yspach. Od czasów rozw oju tu ry zm u masowego (lata sześćdziesiąte — siedem dziesiąte na praw ie w szystkich w ysnach śródziem nom orskich odnotow ano im ponujący w zrost frekw encji tu ry sty cz n e j, k tó ry jest szybszy i silniejszy niż na w ybrzeżach kontynentaln y ch. W 1965 r. — 2 min tu ry stó w spędziło tu w akacje, a obecnie ponad 12 m in (w zrost o 600%). W rozdziale tym a u to r om aw ia wyposażenie, frekw encję oraz ty p y przestrzeni tu ry sty cz nych nadbrzeżnych oraz w ew nętrznych.
W trzecim rozdziale, dotyczącym obrzeży śródziem nom orskich oraz typów centrów tu ry sty czn y ch tam w ystępujących, au to r w eryfiku je — om ówioną w początkow ych p artiach książki — delim itację obrzeży strefy
śródziem nom orskiej. Opowiada się za połączeniem kry terió w n a tu ra ln y c h oraz antropogenicznych z frekw encją tu rystyczną i sposobem organizacji przestrzeni. I.-P. L ozato-G iotart uważa, iż jednym z zasadniczych k ry teriów tu ry styczn ych stosow anych przy delim itacji obrzeży stre fy w inna być ich zależność, pow iązania z tu ry sty k ą skoncentrow aną na w ybrze żach. D ruga część tego rozdziału pośw ięcona jest typom centrów tu ry stycznych. W yróżnione tu zostały i om ówione m iejskie w ew nętrzne centra tu ry sty czne oraz cen tra m arginalne i izolowane.
Trzecia, zasadnicza część pracy (objętościowo najm niejsza), dotyczy środow iska, gospodarki i społeczeństw a (Environnement, l’economie et
société). Ta część pracy składa się z dwóch rozdziałów. Pierw szy z nich
poświęcony jest ochronie środow iska, k tó ra stała się obecnie koniecznością nie tylko dla tu ry stów , ale także dla stałych m ieszkańców. Om ówione tu zostały różne rodzaje i form y zanieczyszczeń, ich skutki dla roślinności i człowieka. W konkluzji au to r stw ierdza, że w porów naniu z działalnoś cią gospodarczą, tu ry sty k a nie należy do głów nych czynników odpow ie dzialnych za zanieczyszczenia m orza, je s t jednak odpow iedzialna bezpo średnio za zanieczyszczenia organiczne plaż.
Obecność i gw ałtow ny rozw ój tu ry sty k i w środow isku śródziem no m orskim tw orzy wiele sy tu acji konfliktow ych, k tó re z kolei rodzą now e inicjatyw y. W rozdziale tym w skazano n a różne program y, m ające na celu ochronę środow iska n atu raln eg o, krajobrazów oraz zabytków , m. in. słynny „Plan B leu”, w którego działalność zaangażow anych jest 17 k r a jów śródziem nom orskich.
Rozdział dru gi dotyczy konsekw encji socjoekonom icznych. Różnorod ność źródeł statysty czn ych nie pozwala autorow i na przeprow adzenie dokładnych studiów porów naw czych m iędzy k ra ja m i i regionam i śród ziem nom orskim i. Niem niej jednak, dla większości k rajó w śródziem no m orskich podane zostały w pływ y z tu ry sty k i, znaczniejsze inw estycje w zakresie bazy noclegow ej, zm iany w zatru d n ien iu i efekty m nożnikowe,
a także efekty socjalne i k u ltu raln e.
Podkreślić należy, iż strefa śródziem nom orska w ydaje się praw dziw ym labo rato rium analiz i studiów nad konsekw encjam i w ynikającym i z obec ności tu ry sty k i w przestrzeni i w życiu społeczeństw.
Z ap rezentow ana pozycja je s t opracow aniem staran n y m , dobrze udo kum entow anym , o czym świadczą liczne ry su n k i (47), zdjęcia (12) oraz tabele (21). P raca zaw iera dużo m ateriałów faktograficznych. Je st to szerokie spojrzenie na tu ry sty k ę w strefie śródziem nom orskiej. Uw i doczniły się w niej zdolności au to ra do uogólnień, co zn ajdu je w yraz w licznych klasyfikacjach i typologiach zjaw isk oraz faktów tu r y stycznych.
Książkę cechuje duży ładu n ek poznawczy, co czyni ją wielce pomocną w pracach akadem ickich.
Globalne spojrzenie na całą stre fę śródziem nom orską w ydaje się bardzo istotne. Liczne bowiem problem y, k tóre niesie ze sobą rozw ój tu ry sty k i są szczególnie w ażne dla obszaru, w k tó ry m nastąp ił tak gw ałtow ny rozw ój ekonom iczny i m iejski, bardziej lub m niej k o n tro lo wany. Znajom ość realiów współczesnych pozwoli na poszukiw anie w łaś ciwych rozw iązań w polityce zagospodarowania turystycznego.
Dr E lżb ieta D z ie g ie ć W p ły n ęło :
Z a kład G eografii M iast i T uryzm u 31 sty c zn ia 1991 r.
In stytut G eografii E kon om icznej i O r g a n i z a c j i P r z e s t r z e n n e j U n iw ersy tet Łódzki al. K o sciu szk i 21 90-418 Łódź
