Biuletyn patrystyczny

Marek Starowieyski, Jan Gliściński,

Tadeusz Kołosowski

Biuletyn patrystyczny

Collectanea Theologica 62/4, 89-96

B I U

L E T

Y N Y

I

R E C E N Z J E

C o lle c ta n e a T h e o lo g ic a 62 (1992) ia s c . IV

BIULETYN PATRYSTYCZNY

Z a w a r t o ś ć : I. P U B L I K A C J E . M ię d z y n a r o d o w y K o n g r e s n a t e m a t P ie lg r z y m ­ k i E g e r ii (A re zz o 23— 25 p a ź d z ie r n ik a 1987). II. K O M U N IK A T Y . C h r y s tia n i­ z a c ja w s i g a li c y js k i e j. I I I . S P R A W O Z D A N IA . K a p ła ń s t w o w sta r o ż y tn o śc i c h r z e ś c ija ń s k ie j. S y m p o z ju m p a tr y s t y c z n e , L u b lin 29— 30 p a ź d z ie r n ik a 1991 r .* I. P U B L I K A C J E M ię d z y n a r o d o w y K o n g r e s n a t e m a t P i e l g r z y m k i E g e r i i A r e z z o , 23— 25 p a ź d z i e r n i k a 1987 Z r a c ji s tu le c ia w y d a n ia p r z e z G a m u r r i n i e g o C o d e x A r e t i n u s 405 ( V I , 3), z a w ie r a ją c e g o m ię d z y in n y m i P e r e g r i n a t i o E g e r i a e o d b y ł się k o n ­ g r e s m ię d z y n a r o d o w y p o św ię c o n y te m u u tw o r o w i. A k ta te g o k o n g r e s u z o st a ły w y d a n e w 1990 r. (A c c a d e m ia P e t r a r c a d i L e t t e r e e S c ie n z e A rezz o . A tti d e l C o n v e g n o In te r n a z io n a le s u lla P e r e g r in a tio E g e r ia e , n e l c e n te n a r io d e lla p u - b lic a z io n e d e l C o d e x A r e tin u s 405 [g ia A r e tin u s V I, 3], A re z z o 23— 25 o tto b r e 1987, A re z z o 1990, s. 370). M im o je g o m ię d z y n a r o d o w o śc i z n a jd u je m y z a le d w ie k ilk a a r ty k u łó w o só b z n a n y c h ze s tu d ió w n a d E g e r i ą : C. M i l a n i i V . V a - a n a n e n — a u to r z y p r a c o ję z y k u E g e r ii; P. D e v o s — k t ó r y u s t a lił o sta te c z n ie d a tę p ie lg r z y m k i n a la t a 381— 384; P . M a r v a l — w y d a w c a E g e r ii w S o u r c e s C h ré tie n n e s i a u to r m o n u m e n ta ln e j p r a c y o p ie lg r z y m k a c h ; S . J e n e r a s — a u to r p r z e k ła d u k a ta lo ń s k ie g o P ie lg r z y m k i o r a z p r a c z d z ie d z in y litu r g ii. In n e n a z w is k a , p r z e w a ż n ie w ło sk ie , s ą n ie z n a n e w b i­ b lio g r a f ii p r a c o E g e r ii, co n ie o z n a c z a b y n a jm n ie j, że a r ty k u ły ty c h a u to ­ ró w n ie s ą in te r e s u ją c e . O to z a w a r t o ś ć o m a w ia n e g o to m u . P o o fic ja ln y c h p o w ita n ia c h (s. 9— 20), n a s t ę p u ją r e f e r a t y ; F . F a b b r i n i , L a c o r n ic e s t o r i c a d e l l a « P e r e g r i n a t i o E g e ­ r i a e » (s. 21— 75); A . C a m p a n a , L a s t o r i a d e l l a s c o p e r t a d e l c o d ic e a r e t i n o n e l c a r t e g g i o G a m u r r i n i — D e R o s s t (s. 77— 84); L . M e 1 a n i, S u l m s . 405 d e l l a B ib lio - t e c a a t A r e z z o (s. 85— 91); P . S m i r a g 1 i а , II t e s t o d i E g e r i a : p r o b ie r n i d i s t r u t - t u r a (s. 93— 108); C. M i l a n i, N o t e d i l i n g u i s t i c a e g e r i a n a (s. 109— 135); A. N o- c e n t i n i, U u s o d e i d i m o s t r a t i v i n e l l a « P e r e g r i n a t i o E g e r i a e » e l a g e n e s i d e l l ’ a r t i c o l o r o m a n z o (s. 137— 158); V . V a a n a n e n , I d u e l i v e l l i d e l lin g u - a g g i o o r a l e n elV « I t i n e r a r i u m E g e r i a e » (s. 159— 165); A . T a f i , E g e r i a e l a B i b b i a (s. 167— 176); Z. R u b i n , S i n a i in t h e « I t i n e r a r i u m E g e r i a e » (s. 177— 191); M . P i с с i г i 11 о, I l P e l l e g r i n a g g i o d i E g e r i a a l M o n te N e b o in A r a b i a (s. 193— 214); P . T e s t i n i, E g e r i a e il S . S e f u l c r o d i G e r u s a l e m m e . Q u a lc h e a p p u n t o p e r il t r a d u t t o r e (s. 215— 230); J . P i n e I I i. P o n s . O r a t io n e s a p t a e d i e i e t lo c o (s. 231— 242); R . G e l s o m i n o , E g e r i a , 381—384 d .C .: d a l l e R a d ic i r o m a n e a l l e R a d i c i B i b l i c h e (s. 243— 304); P . D e v o s , I l y a v in g t a n s . L e s a n n é e s d e p e l e r i n a g e d ’E g e r ie . S o u v e n i r s d u m o is d e f é v r i e r 1967 (s. 305— 314); p . M a r a v a l , E g e r i e e t G r é g o i r e d e N y s s e , p è l e r i n s a u x l i e u x s a i n t s d e P a l e s t i n e (s. 305— 331); F . C a r d i n i , L a G e r u s a l e m m e d i E g e r i a e il P e l l e g r i n a g g i o d e i C r i s t i a n i d ’ O c c id e n t e in T e r r a s a n t a f r a I V e V s e c o lo (s. 333— 341); A . M . d i N i n o , S u l S i n a i c o n E g e r i a (s. 343— 353); S . J а n e ­ r a s, C o n t r ib u t o a l l a b i b l i o g r a f i a e g e r i a n a (s. 355— 366).

A r ty k u ły tu p o d a n e m o ż n a p o d z ie lić n a k i lk a g r u p : d o ty c z ą c e h isto rii, w r a m a c h k t ó r e j o d b y w a się p ie lg r z y m k a (F a b b r in i); p r o b le m y k o d ik o lo - g ic z n e (C a m p a n a , M e la n i); s t r u k t u r a u tw o r u (S m ir a g lia ) ; ję z y k (N o ce n tin i, M ila n i, V a a n a n e n ); B ib lia u E g e r ii (T a f i, G e lso m in o ); t o p o g r a f ia i a r c h e o lo ­ g i a (R u b in , P ic c irillo , T e stin i, d i N in o ) i in n e te m a ty .

W a ż n ą w y d a je się b y ć g r u p a a r ty k u łó w m ó w ią c y c h o S i t z im L e b e n o r a z o a r c h e o lo g ii. T e s t in i u s k a r ż a się , słu sz n ie z r e sz tą , n a z b y t m a łą u w a g ę n a d a n e a r c h e o lo g ic z n e w b a d a n iu d z ie łk a E g e r ii. S t ą d w a r to z w ró cić u w a g ę n a a r ty k u ł M . P ic c irillo , a r c h e o lo g a z F r a n c is z k a ń s k ie j S z k o ły B i b lijn e j w J e ­ r o z o lim ie , je d n e g o z o d k ry w c ó w b a z y lik i n a G ó r z e N e b o . P . M a r a v a l, w ś w ie t ­ n y m a r ty k u le w s k a z u ją c y m n a r ó ż n ic e i p o d o b ie ń stw a p o s t a w y G r z e g o r z a z N y s s y i E g e r ii, m ó w i n ie ty lk o o ty c h d w ó c h o so b a c h , a le o ró ż n y ch p o ­ s t a w a c h w sto su n k u d o p ie lg r z y m e k . A r ty k u ł C a r d in ie g o , k tó r e g o t y t u ł n ie ­ d o k ła d n ie o d p o w ia d a t r e ś c i, d a je c ie k a w e z e sta w ie n ie p ie lg r z y m ó w z a c h o d ­ n ic h d o Je r o z o lim y . N ie p o d a je je d n a k m ie js c w ź r ó d ła c h . J a n e r a s u z u p e łn ia b ib lio g r a f ię , p o d a n ą n ie g d y ś p r z e z e m n ie w „ A u g u s tin ia n u m ” (19/1979, 278— 318). D a n e p o ls k ie u m ie s z c z a je d n a k z b łę d a m i (s. 358, 365). W s u m ie o tr z y ­ m a liś m y p o ż y te c z n y to m , k t ó r y w n ió sł sp o ro n o w e g o m a te r ia łu . A r ty k u ły je d n a k s ą b a r d z o n ie ró w n e.

W a rto zw ró cić u w a g ę n a o p in ię T e stin ie g o w s p r a w ie t y t u łu (z a c h o w a n y r ę k o p is n ie m a go , j e s t b o w ie m o k a le c z o n y ). O p o w ia d a się on z a n a z w ą „ P ie lg r z y m k a ” i u z a s a d n ia to n a s t ę p u ją c o : „ N e l v ia g g io d i E g e r i a o g n i m o ­ m e n to v o g lia e s s e r e t e s t im o n ia n z a d i fe d e , in v e r it a n o n se m p r e e s p r e s s a co n m is u r a to f e r v o r e о s c h iv a d i o ste n ta z io n e , m a p u r s e m p r e e c o m m u n q u e m i r a t a a m a n if e s t a r e l a p r o p r ia p a r t ic ip a z io n e e a d e s io n e ” (s. 216). U w a g a t a i d a ls z a m o t y w a c ja s ą w a r te w z ię c ia p o d u w a g ę p r z e z p o ls k ie g o tłu m a c z a , P io t r a I w a sz k ie w ic z a , k t ó r y p r z y g o t o w u je d la „ Z n a k u ” t o m ik o p ie lg r z y m ­ k a c h w sta r o ż y tn o śc i c h r z e ś c ija ń s k ie j. Z m a te r ia łó w d o te g o to m u u k a z a ły s ię ju ż : Li s t W a l e r i a n a z V ie r z o (M e a n d e r 46/1991, 147— 154) i P i e l g r z y m z B o r d e a u x ( t a m ż e , 63— 75). P o ls k i b o w ie m p r z e k ła d w y d a n y w P S P n ie o d p o w ia d a w y m o g o m w sp ó łc z e sn e j n a u k i. T o m re c e n z o w a n y b ę d z ie m u s ia ł z o s t a ć u w z g lę d n io n y i p r z y o p r a c o w y w a n iu E g e r ii, i c a ło ś c i p r o b le m a ty k i p ie lg r z y m k o w e j. W sk a z a n y to m n a le ż y d o ty c h c e n n y c h p u b lik a c ji, k tó r e u k a z u ją c się w n ie w ie lk ic h n a k ła d a c h i n ie w ie lk ic h m ia s t a c h s ą n ie m a lż e n ie d o stę p n e d la s z e r s z e j r z e sz y u czo n y ch . k s . M a r e k S t a r o w i e y s k i , W a r s z a w a II . K O M U N I K A T Y C h r y s t ia n iz a c ja w si g a lic y js k i e j 1

U ż y ty w ty tu le w y r a z „ c h r y s t ia n iz a c ja ” w y w o d ź i się o d p ó ź n o ła c iń sk ie - g o s ło w a c h r i s t i a n i z a r e , to z a ś z k o le i o d g r e c k ie g o c h r i s t i a n i z o , o z n a c z a ją c e g o d o sło w n ie : „ w y z n a ję c h r z e ś c ija ń s t w o ” . C h r y s t ia n iz a c ja j e s t z a te m a lb o s a ­ m y m a k te m , a lb o te ż e f e k te m d z ia ła ln o ś c i m a ją c e j n a c e lu w y z n a w a n ie w ia r y c h r z e ś c ija ń sk ie j. N a jn o w s z a E n c y k l o p e d i a k a t o l i c k a (L u b lin 1985, t. II I , k o l. 294) in fo r m u je , że p r z e z c h r y s t ia n iz a c ję n a le ż y ro z u m ie ć „ p r o c e s r o z p o w sz e c h n ia n ia c h r z e ś c ija ń st w a w śr ó d lu d ó w p o g a ń sk ic h , k o ń c z ą c y się m a so w y m p r z y ję c ie m c h r z tu ; d o k o n u je się w w y n ik u e w a n g e liz a c ji p r o w a ­ d z o n e j p r z e z m is jo n a r z y K o śc io łó w , w sp ó ln o t lu b d e n o m in a c ji c h r z e ś c ija ń ­ sk ic h (...) o r a z o f ic ja ln e j d e c y z ji w ła d c y (...). T e r m in e m ch. o k r e ś la się p o ­ n a d t o p r o c e s w łą c z a n ia d o c h rz ę ść , t r a d y c ji p r z e ja w ó w i w a r to ś c i k u ltu r y p r z e d c h rz e śc . lu b ich e le m e n tó w (...)” . T o p r a w d a , że „ w o k r e sie w c z e sn o ­ c h r z e ś c ija ń sk im e w a n g e liz o w a n o g łó w n ie lu d n o ść m ie js k ą , z m ie r z a ją c d o je j 1 O m ó w ie n ie r o z p r a w y d o k to r s k ie j k s. T a d e u s z a K o ł o s o w s k i e g o S D B , C h r y s t i a n i z a c j a w s i w e d ł u g p i s m ś w . C e z a r e g o z A r l e s , n a p is a n e j u k s p r o f, d r a h a b . E m ila S t a n u li, A T K , W a r s z a w a 1992, s. 314.

o so b iste g o n a w r ó c e n ia ” ( t a m ż e ) , c z y li s c h r y stia n iz o w a n ia . P ó ź n ie j je d n a k , z w ła sz c z a p o n a s t a n iu p o k o ju k o n st a n t y ń s k ie g o , K o ś c ió ł s k ie r o w a ł s w o ją u w a g ę n a śr o d o w is k o w ie js k ie . N a S o b o r z e N ic e js k im w 325 r. c h o re p isk o - p ó w , c z y li b isk u p ó w w ie js k ic h , b y ło o k o ło 15. C h o c ia ż n ie m o g li o n i św ię c ić k a p ła n ó w i d ia k o n ó w , to je d n a k r e z y d o w a li i d u s z p a s t e r z o w a li n a w si.

W z a k r e s ie c h r y s t ia n iz a c ji w si w I V stu le c iu n a jb a r d z ie j o d z n a c z y ł się n a Z a c h o d z ie św . M a r c in z T o u r s. P r z e z p r a w ie ć w ie r ć w ie k u p r o w a d z ił on e w a n g e liz a c ję r e g io n u ś r o d k o w e j L o a r y w c e lu w y e lim in o w a n ia p o g a ń s t w a n a w si, a n g a ż u ją c d o w a lk i z n im d w ie s w o je „ b a z y ” : d u s z p a s t e r s k ą i a s c e ­ ty c z n ą , tzn . b isk u p s t w o w T o u r s i k la s z t o r w M a r m o u tie r (p o ło ż o n y n a d b r z e g ie m L o a r y w o d le g ło śc i 4 k m o d w z g ó r z a T o u rs). J e g o b io g r a f , S u lp i- c ju s z S e w e r , p r z e d s t a w ia g o ja k o te g o , k t ó r y „ n a w r a c a w ie js k ie o k o lice w s w o je j d ie c e z ji, i to c z ę sto p o m im o siln e g o o p o ru w ie ś n ia k ó w ; a b y d o p ią ć c e lu i z n isz c z y ć ja k ie g o ś b o ż k a , m u s i n ie je d n o k r o tn ie e f e k t y n a u c z a n ia p o d ­ p ie r a ć s i łą a u to r y t e tu o r a z m o c ą c z y n ie n ia c u d ó w . G d y n a w r ó c e n ie z o s t a je d o k o n a n e , tr z e b a n a s t ę p n ie d z ie ło k o n ty n u o w a ć i u t r w a lić je g o r e z u lta ty ; św . M a r c in o w i p r z y p is u je s ię u tw o r z e n ie sz e śc iu w ie js k ic h p a r a f i i n a p e ­ r y f e r ia c h je g o b isk u p ie g o t e r y t o r iu m ” (H . I. M a rr o u ). A le b is k u p T o u r s n ie sta n o w ił w y ją t k u . P o d o b n ą d z ia ła ln o ś ć p r o w a d z ili n a p r z y k ła d św . W ik tr y - c ju s z z R o u e n , św . S y m p lic ju s z z A u tu n , z a ś p o z a te r y t o r iu m G a lii — św . W ig iliu sz z T r y d e n tu . W y sła n i p r z e z n ie g o z m i s ją d o V a l d i N o n t r z e j k a p ł a ­ n i (S y s y n iu s z , M a r t y r iu s z i A le k s a n d e r ) p o n ie ś li śm ie r ć m ę c z e ń s k ą z r ą k o p o rn y c h i fa n a t y c z n y c h g ó r a li.

K s . T a d e u s z K o ł o s o w s k i p o sta n o w ił z a ją ć się in n y m w ie lk im a p o s to ­ łe m G a lii, św . C e z a r y m z A r le s, k t ó r y d z ia ła ł ja k o b isk u p w p ie r w s z e j p o ­ ło w ie V I w . Z a in te r e s o w a ła g o p r z e d e w sz y st k im p r o w a d z o n a p r z e z n ie g o c h r y s t i a n i z a c ja t a m t e js z e j w si.

N a r o z p r a w ę k s. K o ło s o w s k ie g o s k ł a d a j ą s ię : b ib lio g r a f ia (s. 7— 17), w s t ę p (s. 18— 36), t r z y r o z d z ia ły (s. 37— 304) o r a z z a k o ń c z e n ie (s. 305— 314). W e w st ę p ie a u to r j e j w y ja ś n ia , że je g o z a m ia r e m je s t u d z ie le n ie o d p o w ie d z i n a p y t a n ie o z a le ż n o ść d u s z p a s t e r s k ie j d z ia ła ln o ś c i św . C e z a r e g o od śr o d o w is ­ k a w ie js k ie g o (s. 34). D a le j p r e c y z u je , że o d p o w ie d ź t a z o sta n ie u d z ie lo n a w trz e c h e ta p a c h , k tó r y c h o d p o w ie d n ik a m i m a ją b y ć tr z y k o le jn e r o z d z ia ­ ł y (s. 35). Z g o d n ie z t ą z a p o w ie d z ią w ro z d z ia le p ie r w sz y m (s. 37— 118) a u to r u s i ­ ł u je p o p r z e d s ta w ie n iu t ł a h isto r y c z n o - k u ltu r o w e g o o r a z t r a d y c ji r e lig ijn y c h , ta k ic h j a k : w ie r z e n ia c e lty c k ie , r e lig ia r z y m sk o - o r ie n ta ln a , k u lt y p le m io n g e r m a ń s k ic h , u k a z a ć te w sz y st k ie e le m e n ty , k tó r e s k ł a d a ł y się n a s t a n c h r z e ś ­ c i ja ń s t w a lu d n o śc i m ie js k ie j i w ie js k ie j o r a z p r z e d s ta w ić tr u d n o śc i, ja k ie się p o ja w i ł y p o d c z a s d łu g ie g o p r o c e su c h r y st ia n iz o w a n ia w si g a li c y js k i e j. W ro z d z ia le d r u g im (s. 119— 178) s w o je j r o z p r a w y a u t o r p r z e p r o w a d z a a n a liz ę e le m e n tó w r e lig ii p o g a ń s k ie j, w s k a z u ją c n a je j ż y w o tn o ść n a w si g a li c y js k i e j, p r a k t y k i k u ltu p o g a ń s k ie g o , o b ja w y o b y c z a jo w o śc i p o g a ń s k ie j o r a z n a p r z e n ik a n ie o b rz ę d ó w i m e n ta ln o ś c i p o g a ń s k ie j d o c h r z e ś c ija ń st w a . W ro z d z ia le tr z e c im i o s t a tn im (s. 179— 304) a u t o r o m a w ia p r o b le m p r z e ­ n ik a n ia e le m e n tó w r e lig ii p o g a ń s k ie j d o c h r z e ś c ija ń s t w a o r a z p o g łę b ia n ie g o p r z e z św . C e z a r e g o z A r le s z a p o m o c ą je g o p r a c y c h r y s t ia n iz a c y jn e j i d u s z ­ p a s t e r s k ie j. A u to r r o z p r a w y p o r u s z a w t y m r o z d z ia le t a k ie z a g a d n ie n ia , j a k : w a lk a o c z y sto ść w ia r y c h r z e ś c ija ń s k ie j, t r o s k a o c z y sto ść k u ltu c h r z e ś c i­ ja ń s k ie g o o r a z k s z ta łt o w a n ie m o r a ln o ś c i c h r z e ś c ija ń s k ie j. S łu s z n ie z a u w a ż a on, ż e te n ro z d z ia ł j e s t n a jw a ż n ie jsz y , g d y ż j e s t w z a s a d z ie „ o d p o w ie d z ią , w o p a r c iu o k o n k r e tn y o k r e s h isto r y c z n o - k u ltu r o w y , n a p r z y k ła d z ie je d n e g o b is k u p a , n a p o d sta w o w e p y t a n ie o z m ie n ia ją c e się f o r m y d z ia ła ln o ś c i c h r y ­ s t ia n iz a c y jn e j i d u s z p a s t e r s k ie j K o ś c io ła , w z a le ż n o śc i o d śr o d o w is k a , d o k tó r e g o s ię z w r a c a ” (s. 35— 36).

W z a k o ń c z e n iu s w o je j r o z p r a w y (s. 305— 314) a u to r w s k a z u je n a a k t u a l ­ n o ść m is jo n a r s k ie g o d z ie ła św . C e z a r e g o z A r le s . W y siłk i te g o b is k u p a u c z ą

b o w ie m „ w r a ż liw o ś c i n a r z e c z y w iste p r o b le m y śro d o w isk a ..., w s k a z u ją n a k o n ie c z n o ść p r z e p o w ia d a n ia p r a w d w ia r y ję z y k ie m k o m u n ik a ty w n y m ; u ś w ia d a m ia ją , że sp o s ó b p r z e p o w ia d a n ia E w a n g e lii n a le ż y o d n ie ść d o k u l ­ t u r y o d b io rc ó w te g o p r z e p o w ia d a n ia ; w r e sz c ie w s k a z u ją n a sp o łe c z n y w y ­ m i a r e w a n g e liz a c ji” (s. 313— 314).

W c a ło ś c i p r a c a k s. T a d e u s z a K o ło s o w s k ie g o j e s t ź r ó d ło w a , o r y g in a ln a , lo g ic z n a i sa m o d z ie ln a o r a z n a p is a n a n a o g ó ł d o b r y m ję z y k ie m . Z a s ł u g u je o n a n a z a u w a ż e n ie i m o ż e sta n o w ić w ie lk ą p o m o c w z r o z u m ie n iu p r o b le ­ m a ty k i z w ią z a n e j z c h r y s t ia n iz a c ją lu d n o śc i w s i g a lic y js k i e j w o m a w ia n y m p r z e z n ie g o o k re sie . k s . J a n C l i ś c i ń s k i S D B , W a r s z a w a I I I . S P R A W O Z D A N IA K a p ł a ń s t w o w s t a r o ż y t n o ś c i c h r z e ś c i j a ń s k i e j S y m p o z ju m p a t r y s t y c z n e , L u b l in , 29— 30 p a ź d z i e r n i k a 1991 r. W d n ia c h 29 i 30 p a ź d z ie r n ik a 1991 r o k u w g m a c h u B ib lio te k i G łó w n e j K a t o lic k ie g o U n iw e r sy te tu L u b e ls k ie g o o d b y ło s ię z o rg a n iz o w a n e p r z e z M ię d z y w y d z ia ło w y Z a k ła d B a d a ń n a d A n ty k ie m C h r z e ś c ija ń s k im K U L s y m ­ p o z ju m p a tr y sty c z n e . B y ło on o p o św ię c o n e p r o b le m o w i k a p ł a ń s t w a w s t a ­ ro ż y tn o śc i c h r z e ś c ija ń sk ie j.

R e f e r a t y p r z e w id z ia n e d o w y g ło sz e n ia z g ru p o w a n o w trz e c h g r u p a c h t e m a ty c z n y c h : k a p ła ń s t w o p r z e d c h r z e ś c ija ń s k ie ; p r z y g o to w a n ie d o k a p ła ń s t w a w s ta r o ż y tn o ś c i c h r z e ś c ija ń s k ie j; k a p ła ń s t w o i je g o u w a r u n k o w a n ia w c h r z e ś­ c ija ń s t w ie sta ro ż y tn y m .

K s . d oc. d r h ab . R e m ig iu s z P o p o w s k i (K U L ) p r z e d s ta w ił t e m a t: K a ­ p ł a ń s t w o w s t a r o ż y t n y m ś w i e c i e g r e c k o - r z y m s k im . P o p ie r w s z e p r e le g e n t z w ró c ił u w a g ę n a p o d w ó jn e z n a c z e n ie k a p ła ń s t w a , z a ró w n o w r e lig ii g r e c ­ k i e j j a k i r z y m sk ie j. W z n a c z e n iu o g ó ln y m k a p ła n e m b y ł k a ż d y , k to się m o ­ d lił, s k ł a d a ł o f ia r y i o d c z y ty w a ł w o lę b o g ó w . W o b u r e lig ia c h n a z w a k a ­ p ła n m ia ł a t a k ż e z n a c z e n ie b a r d z ie j ś c isłe . W ty m z n a c z e n iu k a p ła n e m b y ł s tr ó ż r y t u a łu r e lig ijn e g o , k t ó r y tr o sz c z y ł się o p o p r a w n e f o r m y k u ltu b ó stw , o p o sz a n o w a n ie s a c r u m i o b ie k tó w s a k r a ln y c h . K a p ła n i g r e c c y s p e łn ia li t r z y z a s a d n ic z e f u n k c je : d ia k o n a ln e (t r o s k a o o b ie k ty s a k r a ln e ), a d m in is t r a ­ c y jn e (t r o s k a o ru c h o m y i n ie r u c h o m y m a ją t e k św ią ty n i), litu r g ic z n e (r e g u ­ la r n e s k ł a d a n ie o f i a r i n a d z o r o w a n ie o f ia r sk ła d a n y c h p r z e z p r y w a tn y c h w ie rn y c h ). P o d o b n e f u n k c je p r z y p is y w a ła k a p ła n o m r e lig ia r z y m sk a . N a ­ s tę p n ie m ó w c a o m ó w ił sp o só b p o w o ły w a n ia k a p ła n ó w o r a z w y m a g a n ia , ja k ie im s ta w ia n o p r z y p o w o ła n iu n a te n u r z ą d . W G r e c ji k a p ła n a m i m o g li b y ć o b y w a te le w o ln i od in fa m ii. N ie w y m a g a n o o d n ich sz c z e g ó ln y c h stu d ió w . K a p ła n ó w w y b ie r a n o z a z w y c z a j n a o k r e ś lo n ą k a d e n c ję p o p rz e z w y b ó r, lo ­ so w a n ie , b ą d ź w sk a z a n ie p r z e z w y ro c z n ię . N o sili o n i b ia łe p r z e p a s a n e sz a ty . C z a s a m i g ło w y ich zd o b ił w ie n ie c . A t r y b u t a m i ich b y ło b e rło i k lu c z d o s a n k tu a r iu m . W R z y m ie od k a p ła n ó w in d y w id u a ln y c h b ą d ź z rz e sz o n y c h w k o le g ia c h w y m a g a n o : z d ro w ia , o b y w a te ls tw a rz y m sk ie g o , w o ln o śc i od in fa m ii p r a w n e j. W o d r ó ż n ie n iu o d G r e c ji, w R z y m ie f u n k c je k a p ła ń s k ie s p r a w o w a n o d o ż y w o tn io . N a z a k o ń c z e n ie , r e f e r e n t d o k o n u ją c p o r ó w n a n ia k a p ł a ń s t w a w o b u r e lig ia c h , z w ró c ił u w a g ę , że w r e lig ii r z y m s k ie j m iało· o n o c h a r a k t e r b a r d z ie j z in sty tu c jo n a liz o w a n y . W o b u z a ś r e lig ia c h k a p ła n i b y li w y łą c z n ie s tr ó ż a m i k u ltu , a n ie e ty k i.

K s . p r o f, d r h ab . J ó z e f H o m e r s к i (K U L ) u k a z a ł K a p ł a ń s t w o w S t a ­ r y m T e s t a m e n c i e . K a p ła ń s t w o w S t a r y m T e s t a m e n c ie za c z ę ło istn ie ć , g d y n a r ó d w y b r a n y w sz e d ł w p o s ia d a n ie s a n k tu a r ió w . K a p ła ń s t w o j e s t p o w o ła ­ n ie m p r z e z sa m e g o B o g a , c h o c ia ż k a p ła n a m i z o sta w a li lu d z ie r ó w n ie ż b e z B o ż e j in te r w e n c ji. K a p ła ń s t w o n ie b y ło c h a r y z m a ty c z n y m d a r e m je d n o s tk i, le c z p r z y n a le ż a ło o k r e ślo n e m u ro d o w i. M o n o p o l t u t a j n a le ż a ł d o r o d u L e w ie g o .

K a p ła n e m z o sta w a ło się p r z e z z d o b y c ie u p r a w n ie ń d o o k re ślo n y c h f u n k c ji, a n ie sp e łn ie n ie o k r e ślo n e g o ry tu . W ło ż en ie r ą k ja k o o z n a k a u d z ie le n ia g o d ­ n o śc i k a p ł a ń s k ie j p o ja w i a się d o p ie r o p o n ie w o li b a b ilo ń sk ie j. P r e le g e n t w sk a z a ł t a k ż e n a n a s t ę p u ją c e f u n k c je i o b o w ią z k i k a p ła n ó w s t a r o t e s t a m e n t a l­ n y ch : o p ie k a n a d s a n k t u a r iu m i n a u c z a n ie . T o o sta tn ie o d b y w a ło się w ś w ią ­ tyn i. N ie b y ło t y lk o k a z u is t y k ą , a le r o d z a je m d u s z p a s t e r s t w a w n a s z y m z n a ­ czen iu . P ie r w o tn ie do f u n k c ji k a p ła n ó w n a le ż a ło ta k ż e u d z ie la n ie w y r o c z n i b o sk ie j.

D oc. J e r z y W o j t c z a k (U W ) p r z e d s ta w ił r e f e r a t : A n t y t e z a k a p ł a ń s t w a p o g a ń s k i e g o w « D i v i n a e i n s t i t u t i o n e s » L a k t a n c j u s z a . P r e le g e n t, zg o d n ie z p r z y ję t y m te m a te m , p r z y b liż y ł n a jp ie r w sp o s ó b z w a lc z a n ia p r z e z L a k t a n ­ c ju s z a k u ltu b o g ó w p o g a ń sk ic h i z w ią z a n e g o z t y m k u lte m k a p ła ń s t w a . W y ­ k ła d o w c a w s k a z a ł s łu c h a c z o m sz c z e g ó ln ie te f r a g m e n t y d z ie ła L a k t a n c ju s z a , w k t ó r y m p ię t n u je on k a p ła ń s t w o p o g a ń s k ie ja k o sta n , k t ó r y u b liż a p o ję c iu s a c r u m . N a s t ę p n ie m ó w c a w s k a z a ł n a te t e k s t y o m a w ia n e g o d z ie ła , k tó r e m ó w ią o k u lc ie je d y n e g o i p r a w d z iw e g o B o g a i o o fia r a c h , z ja k im i s p o t y ­ k a m y się w r e lig ii c h r z e ś c ija ń sk ie j. P o d k r e ślo n o sz c z e g ó ln ie te f r a g m e n ty , w k tó r y c h L a k t a n c ju s z a k c e n tu je c z y sto ść s e r c a i p r a w o ś ć d u c h a ja k o fo r m y k u ltu c h r z e ś c ija ń sk ie g o . K s . p r o f, d r h ab . E m il S t a n u 1 a (A T K ) d o k o n a ł p r z e g lą d u b ib lio g r a ­ fic z n e g o o d n o śn ie d o li t e r a t u r y p a tr y s t y c z n e j o k a p ła ń s t w ie . P r e le g e n t d o ­ k o n a ł p r z e g lą d u w e d łu g n a s t ę p u ją c e g o k r y te r iu m : t r a k t a t y , lis ty , ró ż n o ro d n e w y p o w ie d z i p r z y o k a z ji. J e ż e li ch o d zi o t r a k t a t y o k a p ła ń s t w ie , w sk a z a n o n a jp ie r w n a ich g e n e zę . W y k ła d o w c a w s k a z a ł p r z y t e j o k a z ji n a : la i c y ­ z a c ję c h r z e ś c ija ń st w a , p o w s ta n ie m o n a sty c y z m u i s p o r y c h r y sto lo g ic z n e i e k le z jo lo g ic z n e . W sk a z a n o n a sz c z e g ó ln ą w a r to ś ć n a s t ę p u ją c y c h t r a k t a t ó w : D e s a c e r d o t i o J a n a C h ry z o sto m a , D e h i e r a r c h i a e c c l e s i a s t i c a J a n a D a m a sc e ń ­ sk ie g o , D e o f f ic is m i n i s t r o r u m A m b ro ż e g o , D e d o c t r i n a C h r is t ia n a ( k s i ę g a IV ) i D e c a t e c h i s a n d i s r u d i b u s A u g u s t y n a , L i b e r r e g u l a e p a s t o r a l i s G r z e g o r z a W ie lk ie g o , D e e c c l e s i a s t i c i s o f f i c i i s I z y d o r a z S e w illi. W s k a z u ją c z k o le i n a lis ty n a t e m a t k a p ł a ń s t w a a u t o r s t w a H ie ro n im a , A u g u s t y n a i G r z e g o r z a W ie lk ie g o r e f e r e n t p o d k r e ś lił ich p e d a g o g ic z n y c h a r a k t e r . N ie k tó r e z n ich m a ją w r ę c z c h a r a k t e r t r a k t a t u . N a z a k o ń c z e n ie m ó w c a w s k a z a ł n a ró ż n ic e w y s t ę p u ją c e w p r z e d s ta w ia n iu p r o b le m a ty k i k a p ł a ń s t w a p r z e z O jc ó w g r e c ­ k ic h i ła c iń sk ic h . P o d c z a s g d y p ie r w s i a k c e n t u ją b a r d z ie j ta je m n ic ę g o d n o śc i k a p ł a ń s k ie j, d r u d z y p r z y w ią z u ją w ię k s z ą w a g ę d o u k a z a n ia f u n k c ji k a p ła n a .

K s . d r J e r z y P a ł u c k i (K U L ) z a p r e z e n to w a ł r e f e r a t : N a j s t a r s z e S ia d y i n s t y t u c jo n a l n e g o p r z y g o t o w a n i a d o k a p ł a ń s t w a . W y k ła d o w c a w p o r z ą d k u c h r o n o lo g ic z n y m p r z e d s ta w ił k a n o n y sy n o d a ln e , a ta k ż e t e k s t y O jc ó w K o ś ­ c io ła , k t ó r e s ta n o w iły p r ó b ę r e a liz a c ji p o d ję t y c h n a sy n o d a c h u c h w a ł. M ó w ­ c a z w ró c ił u w a g ę , że w K o ś c ie le sta r o ż y t n y m o in st y tu c jo n a ln y m c h a r a k t e r z e p r z y g o t o w a n ia d o k a p ła ń s t w a , m o ż n a d o p ie r o w z a s a d z ie m ó w ić w o k r e sie p o k o n sta n ty ń sk im . O d I I w . is t n ia ł y w p r a w d z ie sz k o ły k a te c h e ty c z n e , a le t ru d n o je z a lic z y ć d o in s t y t u c ji f o r m u ją c y c h k a n d y d a t ó w d o k a p ła ń s t w a . O d IV w . ze w z g lę d u n a r o z w ija ją c ą się d z ia ła ln o ś ć c h r y s t ia n iz a c y jn ą K o ś ­ cio ła , sz c z e g ó ln ie w ś r o d o w is k u w ie js k im , i w a lk ę z h e r e z ja m i, p o ja w ił się p r o b le m in te le k t u a ln e g o i d u c h o w e g o p r z y g o t o w a n ia d o sp e łn ia n ia m i s ji c o r a z w ię k s z e j lic z b y d u ch o w n y ch . W w ie lu z a ś p r z y p a d k a c h p o z io m ich b y ł b a r d z o n isk i. P r e le g e n t p o w o ła ł się n a ś w ia d e c tw a , z k tó r y c h w y n ik a , że w s k r a jn y c h p r z y p a d k a c h o so b a s p r a w u ją c a E u c h a r y s tię n ie p o t r a f ił a n a ­ w e t c z y ta ć . N a s t ę p n ie w s k a z a ł n a sy n o d y o r a z t e k s t y O jc ó w K o ś c io ła , k tó r e ś w ia d c z ą o d e c y z ja c h i sp o s o b ie ich r e a liz a c ji o d n o śn ie d o p o w s ta n ia o śr o d k ó w stu d ió w k a p ła ń s k ic h w d o m a c h b isk u p ic h o r a z ż y c ia i d z ia ła ln o ś c i c z ło n k ó w ty c h ż e w sp ó ln o t. O m ó w io n o o ś r o d k i stu d ió w w K a r t a g in ie , R z y m ie i M e d io la n ie . W y k ła d o w c a p r z e d s ta w ił n a z a k o ń c z e n ie f r a g m e n t y p is m E u ­ z e b iu sz a z V e rc e lli, w k tó r y c h d o s t r z e g a p ie r w s z y w z o rz e c in s t y tu c jo n a ln e j f o r m a c ji k a n d y d a t ó w d o k a p ła ń s t w a .

K s . b p p r o f, d r h a b . J a n S r u t w a (K U L ) w r e f e r a c ie : P r z y g o t o w a n i e d o k a p ł a ń s t w a w A f r y c e r z y m s k i e j n a p o d s t a w i e P i s m ś w . A u g u s t y n a o m ó ­ w ił n a jp ie r w z a g a d n ie n ie in t e le k t u a ln e j i d u c h o w e j f o r m a c ji s a m e g o A u g u ­ sty n a . P o d k r e ślił b a r d z o d o b r e p r z y g o to w a n ie D o k t o r a Ł a s k i w d z ie d z in ie filo z o fii i n a u k h u m a n isty c z n y c h o r a z je g o p r o c e s s a m o k s z t a łc e n ia w te o ­ lo g ii. N a s t ę p n ie p r z e d s ta w ił ó w c z e sn ą s y t u a c ję d u c h o w ie ń stw a a fr y k a ń s k ie g o . P o z io m ty c h d u c h o w n y c h z a le ż a ł o d p o z io m u i w a lo r ó w in te le k t u a ln y c h i d u c h o w y c h m is tr z a , p o d w p ły w e m k t ó r e g o p o z o sta w a li. W ty m k o n te k śc ie w y k ła d o w c a p r z e d s ta w ił sp o só b , w j a k i sw o ic h u c z n ió w p r z y g o to w y w a ł św . A u g u s t y n w sz k o ła c h , ja k ie p r o w a d z ił w C a s s ia c u m , T a g a ś c i e i H ip p o n ie . K s i ą d z B i s k u p p o d k r e ś lił p r z e d e w sz y st k im i o m ó w ił t a k ie e le m e n ty p r o g r a m u fo r m a c y jn e g o w d z ia ła ln o ś c i w y c h o w a w c z e j św . A u g u s t y n a , j a k : m o d litw a , a s c e z a , m ilc z e n ie , s tu d iu m i d y s k u s ja n a d s p r a w a m i w ia r y . W p r o g r a m ie s tu d ió w p r o w a d z o n y c h p r z e z św . A u g u s t y n a z n a jd o w a ły s ię : n a u k i h u m a n i­ sty c z n e , d o g m a ty k a , t e o lo g ia m o r a ln a , w y k ła d y z P is m a Ś w ię te g o , k a z n o d z ie j­ stw o i k a te c h e ty k a . Z w ła sz c z a sz k o ła w H ip p o n ie b y ła m ie js c e m f o r m a t i o c o n t in u a , w k t ó r e j k ła d z io n o ró w n y n a c is k n a f o r m a c ję in te le k t u a ln ą i d u c h o ­ w ą . K s i ą d z B is k u p d o s t r z e g a w t e j sz k o le z a p o w ie d ź se m in a r ió w d u ch o w n y ch . P r o b le m k s z ta łc e n ia d u c h o w n y c h n a te r e n ie H isz p a n ii o m ó w ił k s. doc. d r h a b . M a r e k S t a r o w i e y s k i (P F T W a r sz a w a ) w r e f e r a c ie : F o r m o w a n i e d u c h o w n y c h w H i s z p a n i i W iz y g o c k ie j. M ó w c a o p a r ł s w o je w y s t ą p ie n ie n a o m ó w ie n iu r e a liz a c ji u c h w a ł d w ó c h sy n o d ó w w T o le d o w 527 i 633 ro k u . K a n o n y je d n e g o i d r u g ie g o sy n o d u z o b o w ią z y w a ły k a n d y d a t ó w do s ta n u d u ­ ch o w n e g o d o w sp ó ln e g o z a m ie sz k iw a n ia p o d o p ie k ą m is tr z a . I s t n ia ł y d w a sp o s o b y w s t ą p ie n ia d o t a k ie j sz k o ły : o fia r o w a n ie p r z e z ro d z ic ó w a lb o w ł a s ­ n a d e c y z ja . W sz k o ła c h ty c h k s z ta łc e n i b y li c h ło p c y w c ią g u o k o ło 10 la t. U c z y li się w n ie j c z y ta ć i p o z n a w a ć P ism o Ś w ię te . Z o b o w ią z y w a n o ich d o p a m ię c io w e g o o p a n o w a n ia p s a łt e r z a . S z k o ły te p r z y g o to w y w a ły g łó w n ie le k to r ó w i su b d ia k o n ó w . N a c z e le sz k o ły s t a ł p r e p o z y t. P r e le g e n t n a z a k o ń ­ cz e n ie w s k a z a ł n a ś w ia d e c tw a , k tó r e m ó w ią o z m u sz a n iu d u c h o w n y c h d o n a u k i. Z a u w a ż y ł ró w n ie ż , że w p r o g r a m a c h w id o c z n y b y ł m in im a liz m i p r a g ­ m a ty z m w p r z y g o to w a n iu d o k a p ła ń s t w a . S p r a w ę p r z y g o t o w a n ia d o s ta n u d u c h o w n e g o w G a lii o m ó w ił k s. d r A n ­ to n i Ż u r e k (T a rn ó w ) w r e f e r a c ie : W y c h o w a n ie i k s z t a ł c e n i e d u c h o w ie ń s t w a w V i V I w . w G a l i i n a p o d s t a w i e p i s m ś w . C e z a r e g o z A r l e s . P r e le g e n t p o w s k a z a n iu n a f o r m a c ję d u c h o w ą sa m e g o C e z a re g o , k t ó r a k s z ta łt o w a ła się n a j ­ p ie r w w L e r y n ie , a p ó ź n ie j w A r le s , s k o n c e n tr o w a ł się n a u k a z a n iu w y m a ­ g a ń , j a k ie C e z a r y ja k o b is k u p A r le s s t a w ia ł d u c h o w n y m w ła s n e j d ie c e z ji. B y ł y to w p ie w sz y m r z ę d z ie w y m a g a n ia n a t u r y m o r a ln e j. J a k p o ś w ia d c z a k a n o n je d n e g o z sy n o d ó w p r z e p r o w a d z o n y c h p r z e z C e z a re g o , d o s ta n u d u ­ c h o w n e g o n ie m ó g ł b y ć d o p u sz c z o n y n ik t, k to c h o ć b y r a z o k a z a ł s w o ją s ł a ­ b o ść , g d y je g o w ia r a z o st a ła w y s t a w io n a n a p r ó b ę . B is k u p A r le s w t r o sc e o d o jr z a ło ś ć o so b o w ą i d u c h o w ą k a p ła n ó w r y g o r y sty c z n ie p r z e s tr z e g a ł p r z y ic h o r d y n a c ji b a r ie r y w ie k o w e j. N ie p o z w a la ł n a u d z ie la n ie d ia k o n a tu p r z e d 25, a p r e z b it e r a tu i b is k u p s t w a p r z e d 30 r o k ie m ż y c ia . P o n a d to w t r o s ­ ce o f o r m a c ję in t e le k t u a ln ą sw o ic h k s ię ż y n a sy n o d z ie w V a iso n w 529 r. p o w o ła ł d o ż y c ia sz k o ły p a r a f ia ln e , w k tó r y c h p r e z b ite r z y s t o ją c y n a czele p a r a f i i m ie li p r z y jm o w a ć d o sw o ic h d o m ó w m ło d y c h le k to r ó w i ja k o d o b r z y o jc o w ie m ie li u c z y ć ich p s a lm ó w i k s z ta łc ić w n a u c e B o ż e j, z a p e w n ia ją c so b ie p r z e z to g o d n y c h n a stę p c ó w . W s p o s ó b te n św . C e z a r y s t a r a ł się w y jś ć n a p r z e c iw n a g lą c e j p o trz e b ie z a p e w n ie n ia w y s t a r c z a ją c e j lic z b y d u ch o w n y ch , k tó r y c h b r a k b y ł sz c z e g ó ln ie o d c z u w a ln y w ś r o d o w is k u w ie js k im . K s . p r o f, d r h a b . W in c e n ty M y s z o r (A T K ) p r z e d s ta w ił: P r z y g o t o w a n i e d o k a p ł a ń s t w a w I V— V w i e k u w K o ś c i e l e W s c h o d n im . P o d o k o n a n iu w s t ę p ­ n e j u w a g i, że w t y m o k r e s ie K o ś c ió ł W sc h o d n i n ie w y p r a c o w a ł je sz c z e in ­ s ty t u c jo n a ln e g o k s z t a łt u f o r m a c ji k a p ł a ń s k i e j, o m ó w ił w y m o g i, ja k ie s ta w ia li k a n d y d a t o m d o k a p ł a ń s t w a : B a z y li W ie lk i i J a n C h ry z o sto m . K s ią d z P r o f e ­

so r p r z e d s ta w ił t r e ś ć lis tu 54 św . B a z y le g o , w k tó r y m n a p o m in a on p o d ­ le g ły c h m u b isk u p ó w , b y n ie d o p u sz c z a li d o s ta n u d u c h o w n e g o k a n d y ­ d a tó w b e z u p r z e d n ie g o z b a d a n ia ich p r z y d a tn o śc i, ze sz c z e g ó ln y m u w z g lę d ­ n ie n ie m ich t r y b u ż y c ia . D o p ie ro p o z a s ię g n ię c iu o p in ii od w ia r y g o d n y c h ś w ia d k ó w m o ż n a d o p u śc ić k a n d y d a t a d o s ta n u k a p ła ń s k ie g o . L u d z ie n ie g o d n i k a p ła ń s t w a p o w in n i b y ć sp r o w a d z e n i d o s t a n u św ie c k ie g o . O d n o śn ie d o d z ia ­ ła ln o ś c i J a n a C h ry z o sto m a , p r e le g e n t p o d k r e ś lił p r z e d e w sz y st k im z ró ż n ic o ­ w a n ie , ja k ie g o d o k o n a ł on w śr ó d sw o ic h d u ch o w n y ch . F u n k c ja n a u c z a n ia p o w ie r z a n a b y ła w y łą c z n ie d u c h o w n y m w y k sz ta łc o n y m . P o z o s t a li m o g li s p e łn ia ć ty lk o f u n k c je s a k r a m e n t a ln e . W r e f e r a c ie w sk a z a n o t a k ż e n a w a lo r y in te le k t u a ln e sz k ó ł c h r z e ś c ija ń sk ic h w A le k s a n d r ii, A n tio c h ii i N is is , ch o ć n ie p r z y g o to w y w a ły on e b e z p o śr e d n io d o s ta n u d u ch o w n eg o .

K s . p r o f, d r h a b . J e r z y K o p e ć (K U L ) o m ó w ił: Ś w i ę c e n i a k a p ł a ń s k i e w K o ś c i e l e s t a r o ż y t n y m . A u to r o m ó w ił z n a c z e n ie i r y t g e s t u n a ło ż e n ia r ą k . W g e śc ie t y m w id z ia n o s a k r a m e n t a ln y a k t, z a p o śr e d n ic tw e m k tó r e g o w y ś w ię ­ c a n e m u p r z e k a z y w a n o s p e c y fic z n y c h a r y z m a t. P r e le g e n t p o d k r e ś lił i o m ó w ił c h a r a k t e r e p ik le ty c z n y te g o g e stu . N a s t ę p n ie w s k a z a ł n a ró ż n ic e w lit u r g ii n a ło ż e n ia r ą k w z a le ż n o śc i o d te g o , czy u d z ie la n o św ię c e ń b isk u p ic h , p r e z - b ite r a tu czy d ia k o n a tu .

W y b o r y b i s k u p ó w w s t a r o ż y t n o ś c i c h r z e ś c i j a ń s k i e j p r z e d s ta w ił k s. p r o f, d r h a b . F r a n c is z e k D r ą c z k o w s k i . P o d k r e ślo n o z a s a d ę w y b o r u , a n ie n o ­ m in a c ji d o k o n y w a n e j p rz e z h ie r a r c h ó w . W y n ik a o n a z t a k ic h ś w ia d e c tw j a k : T r a d y c j a A p o s t o l s k a H ip o lita , K o n s t y t u c j e A p o s t o l s k i e , L i s t 67 C y p r ia n a . W św ie tle te g o o sta tn ie g o d o k u m e n tu r o la lu d u n ie o g r a n ic z a ła się ty lk o do a k la m a c ji, le c z p o le g a ł a ta k ż e n a z b a d a n iu sp o s o b u ż y c ia k a n d y d a t a i p o ­ tw ie r d z e n iu słu sz n o śc i je g o w y b o r u . S y n o d y I V w . m ó w ią o u s ta n a w ia n iu b isk u p ó w p r z e z m e tr o p o litó w . N ie w s p o m in a ją o n e o u d z ia le k le r u b ą d ź lu d u , ch o ć te n u d z ia ł n a d a l b y ł p r a k ty k o w a n y . W y k ła d o w c a p o d k r e ś lił ta k ż e , że sz c z e g ó ln ie w o k r e s ie p o k o n s ta n ty ń s k im e le k c ji b isk u p ó w to w a r z y s z y ła n ie ­ r a z in te r w e n c ja w ła d z p a ń stw o w y c h , o r a z k ie r o w a n ie się in n y m i n iż d u c h o ­ w e in te n c ja m i.

K s . doc. d r B o g d a n C z ę s z (P F T P o z n a ń ) w y g ło sił r e f e r a t : K a p ł a ń s t w o I I w ie k u . A u to r m ó w ią c o k a p ła ń s t w ie w t y m c z a sie d o k o n a ł p e r io d y z a c ji n a d w a o k r e s y : p o a p o s t o ls k i i s c h y łe k I I w ie k u . O d n o śn ie d o p ie r w sz e g o w s k a z a ł n a p r z e w ija n ie się w ó w c z e sn y m K o ś c ie le s t r u k t u r y p r o fe ty c z n e j i h ie r a r c h ic z n e j. S t r u k t u r a p r o fe ty c z n a n ie m ia ł a w ó w c z a s ty lk o c h a r a k t e r u c h a ry z m a ty c z n e g o , le c z ta k ż e in st y tu c jo n a ln y . D o p ie ro w I I w . g łó w n ie m o n ta n iz m p rz y c z y n ił się do w y r a ź n e g o ro z d z ie le n ia o b u s tr u k t u r . A u to r z a u w a ż y ł, że I g n a c y A n tio c h e ń sk i, a k c e n t u ją c w sw o ic h lis t a c h ro lę b isk u p a , c h c ia ł m ię d z y in n y m i k o r y g o w a ć n ie w ła śc iw e te n d e n c je w ru c h u p r o fe t y c z ­ n y m . W d a lsz e j c z ę śc i r e f e r a t u p r e le g e n t o m ó w ił z n a c z e n ie i f u n k c je p o sz c z e ­ g ó ln y c h sto p n i s t r u k t u r y h ie r a r c h ic z n e j. P o św ię c ił p r z y t y m s z c z e g ó ln ą u w a g ę s p r a w ie p r e s b i t e r o i . Z a p r e z e n to w a ł h ip o te z ę A . H a m m a n a , k t ó r y m ó w i o d w ó c h t r a d y c ja c h w K o ś c ie le sta r o ż y t n y m o d n o śn ie do r o z u m ie n ia tego. te r m in u . T r a d y c ja ju d e o c h r z e ś c ija ń s k a d o s t r z e g a ła w p r e z b ite r a c h r a d ę s t a r ­ szy ch , k t ó r z y k i e r u ją w sp ó ln o tą c h r z e ś c ija ń s k ą . T r a d y c ja c h r z e ś c ija n n a w r ó ­ c o n y c h z p o g a ń s t w a z a ś p r z y p o d z ia le s t r u k t u r y h ie r a r c h ic z n e j n a b isk u p ó w ^ k tó r z y p r z e w o d z ą w sp ó ln o c ie , i d ia k o n ó w , k t ó r z y u s ł u g u ją , u ż y w a ła t e r m i­ n ó w : e p i s k o p o i i p r e s b i t e r o i ja k o sy n o n im ó w .

K s . d r T o m a s z K a c z m a r e k (W ło cław e k ) p r z e d s ta w ił: K a p ł a ń s t w o , j e ­ g o s t o p n ie i f u n k c j e w I I I w ie k u . A u to r z a p r e z e n to w a ł p o w y ż sz e z a g a d n ie ­ n ia n a p o d st a w ie : T r a d y c j i A p o s t o l s k i e j, K o n s t y t u c j i A p o s t o ls k ic h , w y b r a ­ n y ch p is m : O r y g e n e sa , T e r t u lia n a i C y p r ia n a . P r z e d s t a w ia ją c te o lo g ię u r z ę ­ d u b isk u p ie g o n a p o d st a w ie d z ie ł św . C y p r ia n a p r e le g e n t p o d k r e ś lił, że w m y ś li B is k u p a K a r t a g in y , b i s k u p ! ja k o n a s t ę p c y A p o sto łó w , zjed n o czen i· w je d n y m d u c h u , m a ją p r o w a d z ić K o śc ió ł. S ą o n i sz c z e g ó ln y m i n a r z ę d z ia m i D u c h a Ś w ię te g o . Ic h z a d a n ie m j e s t m ię d z y in n y m i p r z y c z y n ia n ie s ię do d u ch a.

je d n o ś c i w śr ó d w ie rn y c h . N a s t ę p n ie n a p o d st a w ie a n a liz y m o d litw y k o n se - k r a c y jn e j p r e z b ite r ó w p r e le g e n t z w ró c ił sz c z e g ó ln ą u w a g ę n a f a k t , że w c h w i­ li k o n s e k r a c ji m o d lo n o się p r z e d e w sz y st k im d la n ic h o d u c h a ra d y . W y c ią g n ą ł n a t e j p o d st a w ie w n io se k o u z u p e łn ia ją c y m c h a r a k t e r z e k a p ł a ń s t w a p r e z b i­ t e r ó w w o b e c k a p ł a ń s t w a b isk u p ó w . W re sz c ie n a p o d st a w ie je d n e g o z listó w św . C y p r ia n a w y k ła d o w c a o m ó w ił s z c z e g ó ln y a s p e k t p o s łu g i d ia k o n a ja k o s ł u g i e p is k o p a t u i K o śc io ła . K s . d r K a z im ie r z G u r d a (K ie lc e ) p r z e d s ta w ił N a u k ę o k a p ł a ń s t w ie ś w . A m b r o ż e g o . M ó w c a s u g e r o w a ł, że n a u k ę o k a p ła ń s t w ie u św . A m ­ b ro ż e g o n a le ż y in te r p r e to w a ć w św ie tle je g o e g z e g e z y a le g o r y c z n e j. T y p e m k a p ł a ń s t w a c h r z e ś c ija ń sk ie g o s ą d la A m b r o ż e g o k a p ła n i i le w ic i S t a r e g o T e s t a m e n tu . L e w ic i N o w e g o T e s t a m e n tu s ą ró w n ie ż w y b r a n i p r z e z B o g a , p r z y n a le ż ą do N ie g o . S t ą d m u s z ą o d d z ie la ć się o d ś w ia ta . P o n a d to , j a k s t a ­ r o te s ta m e n ta ln i le w ic i, k a p ł a n i N o w e g o P r z y m ie r z a p o w in n i słu ż y ć B o ż e m u m iło sie r d z iu . J a k le w ic i, k a p ł a n i C h r y s t u s a m a ją słu ż y ć s a n k t u a r iu m i go str z e c . N a z a k o ń c z e n ie p r e le g e n t z w ró c ił u w a g ę n a je d n ą ró ż n ic ę , j a k ą a k c e n ­ t u je św . A m b r o ż y w t e j a n a lo g ii. L e w ic i N o w e g o T e s t a m e n tu s łu ż ą p r a w ­ d z ie , s ą w ię c z o b o w ią z a n i d o c z e g o ś w ię c e j n iż le w ic i S t a r e g o T e s ta m e n tu , o d k tó r y c h n ie w y m a g a n o c e lib a tu .

K s . d oc. d r h ab . A u g u s t y n E c k m a n n (K U L ) w y g ło sił r e f e r a t : T e o l o g i a k a p ł a ń s t w a w p i s m a c h ś w . A u g u s t y n a . D o k to r Ł a s k i o d r ó ż n ia ł k a p ła ń s t w o w ie r n y c h o d s p e c ja ln e g o u d z ia łu w k a p ła ń s t w ie C h r y s tu s a . T y lk o d o b is k u p a i p r e z b it e r ó w n a le ż y s k ła d a n ie o fia r y . A u g u s t y n o d r ó ż n ia o r d o c l e r i c o r u m od in n y c h o ch rzcz o n y ch . S a k r a m e n t św ię c e ń le ż y u p o c z ą t k u sz c z e g ó ln e j w ła d z y . O d p o w ie d z i n a p y ta n ie , c z y m j e s t d la A u g u s t y n a s a c r a m e n t u m o r d i n a t i o n i s p r e le g e n t p r ó b o w a ł u d z ie lić n a p o d st a w ie a n a liz y fr a g m e n tu d z ie ła A u g u s t y n a C o n t r a e p i s t u l a m P a r m e n ia n i . D la A u g u s t y n a n a w e t ten z k a p ła n ó w , k t ó r y u t r a c ił ł a s k ę s a k r a m e n t u c h rz tu , n ie m o ż e u t r a c ić p r a w a d o u d z ie la n ia c h rztu , p o n ie w a ż s a c r a m e n t u m o r d i n a t i o n i s z a w ie r a w so b ie t r w a ł y s k u t e k . D la A u g u s t y n a , n a w e t ten , k to n ie m a ją c w e w n ę tr z n e j s p r a ­ w ie d liw o śc i n ie j e s t p r a w d z iw y m k a p ła n e m , je d n a k j e s t k a p ła n e m .

K s . d r h a b . W o jc ie c h K a n i a (T a rn ó w ) p r z e d s ta w ił t e m a t : G o d n o ś ć i w i e l k o ś ć c h r z e ś c i ja ń s k i e g o k a p ł a ń s t w a w e d ł u g ś w . J a n a C h r y z o s t o m a . N e sto r p a tr o lo g ó w p o lsk ic h p o d k r e ś lił p r z e d e w sz y st k im g o d n o ść k a p ła n a ń s t w a w ś w ie ­ t le t r a k t a t u o k a p ła ń s t w ie J a n a C h ry z o sto m a . D la n ie g o g o d n o ść t a w y n ik a p r z e ­ d e w s z y st k im ze sto su n k u k a p ł a n a d o E u c h a r y s tii. P o n a d to k a p ła n i c z y n ią n a z ie m i to, co B ó g p o tw ie r d z a w n ie b ie . P is z ą c o w ie lk o śc i i g o d n o śc i k a ­ p ła ń s t w a , C h ry z o sto m n ie p o m ija je d n a k o k o licz n o śc i, ż e s p r a w u je j ą z w y ­ c z a jn y c z ło w iek . P o w in ie n b y ć o n je d n a k m ę ż n e g o d u c h a , b y s p r o s t a ć t a k w ie lk ie j g o d n o śc i i z a d a n iu . N a z a k o ń c z e n ie r e f e r a t u a u to r n a z w a ł t r a k t a t św . J a n a C h r y z o sto m a n a jp i ę k n i e js z ą z ło tą k s ią ż e c z k ą o k a p ła ń s t w ie .

K s . d r J ó z e f G r z y w a c z e w s k i (S ie d lc e ) p r z e d s ta w ił: P r z y w il e je i p r a w a d u c h o w n y c h w s t a r o ż y t n o ś c i c h r z e ś c i j a ń s k i e j . P r e le g e n t sk o n c e n tr o ­ w a ł s w o ją u w a g ę n a p r a w o d a w s t w ie e p o k i K o n s ta n ty n a . P o e d y k c ie m e d io ­ la ń s k im d u c h o w n i o t r z y m a li w C e s a r s t w ie s t a t u s sz c z e g ó ln y . W y k ła d o w c a w y r ó ż n ił tr z y g r u p y p r z y w ile jó w : z w o ln ie n ie o d p o d a t k ó w i św ia d c z e ń p u ­ b lic z n y c h , sz c z e g ó ln e p r a w a m a ją tk o w e , p r z y w ile je o c h a r a k t e r z e ju r y s d y k ­ c y jn y m . W śró d ty c h o s t a tn ic h p o d k r e ś lo n o : w y ję c ie d u c h o w n y c h sp o d s ą ­ d o w n ic tw a c y w iln e g o , n a d a n ie w s p r a w a c h sp o r n y c h d e c y z jo m b is k u p a m o ­ c y p r a w n e j, p r z y w ile j w st a w ie n n ic t w a d u c h o w n y c h u w ła d z św ie c k ic h w s p r a w ie o só b p o sz k o d o w a n y c h . N ie w sz y sc y p r z e w id z ia n i p r o g r a m e m s y m p o z ju m p r e le g e n c i p r z y je c h a li d o L u b lin a . W ię k sz o ść n a d e s ł a ł a je d n a k s w o je r e f e r a ty . Z o s ta n ą on e, ja k z r e sz tą r e f e r a t y w y g ło sz o n e , o p u b lik o w a n e w je d n y m z n a s t ę p n y c h n u m e ró w ” v o x p a t r u m ” .