View of Idea „Muzeum przedhistorycznego” prof. Erazma Majewskiego w Katolickim Uniwersytecie Lubelskim w latach 20. XX wieku

KRZYSZTOF PRZYLICKI

IDEA „MUZEUM PRZEDHISTORYCZNEGO”

PROF. ERAZMA MAJEWSKIEGO W KATOLICKIM

UNIWERSYTECIE LUBELSKIM W LATACH 20. XX WIEKU

O Muzeum Uniwersyteckim im. Ksidza Jana Wadziskiego, które rozpoczo

sw dziaalno podczas uroczystej inauguracji roku akademickiego w niedziel,

9 padziernika 1932 r., napisano wiele

_{. Na podstawie zachowanych dokumentów}

* _{Dr KRZYSZTOF PRZYLICKI – asystent Katedry Historii Sztuki redniowiecznej i Nowoytnej,} Instytut Historii Sztuki Katolickiego Uniwersytetu Lubelskiego Jana Pawa II, kurator w Pracowni Zbiorów Muzealnych KUL; e-mail: pzm@kul.lublin.pl

* _{Niniejszy tekst jest fragmentem mojej dysertacji doktorskiej, zatytuowanej Dzieje i charakter} zbiorów sztuki Katolickiego Uniwersytetu Lubelskiego Jana Pawa II na tle muzealnictwa uniwer-syteckiego w Polsce, napisanej pod kierunkiem dr hab. Ireny Rolskiej, prof. KUL, w Instytucie Historii Sztuki KUL. W tym miejscu pragn uprzejmie podzikowa Pani Joannie Kapitan i Panu Markowi Pawelcowi z Archiwum Uniwersyteckiego KUL za pomoc w gromadzeniu materiaów.

1 _{Anonimowy list (M.S.), „Tcza”,1934, nr 8, s. 48; Muzeum im. Ks. Kanonika Jana} Wa-dziskiego, „Gos Lubelski”, 18 (1932), nr 276, s. 2; J.W. SIENKIEWICZ, Zbiory im. Olgi i Tadeusza Litawiskich w Muzeum Katolickiego Uniwersytetu Lubelskiego, Lublin 1991; R. KNAPISKI, Na 60-lecie Muzeum Uniwersyteckiego KUL, „Lubelskie Wiadomoci Numizmatyczne”, 1993, nr 2, s. 22-28; S. GOMULANKA, Muzeum Uniwersyteckie KUL, „Archiwa, Biblioteki i Muzea Kocielne”,

1994, t. 63, s. 65-73; A. BENDER, Muzea kocielne i klasztorne w Polsce, „Klub Inteligencji Kato-lickiej. Zeszyty Spoeczne”, 6 (1998), s. 51; K. PRZYLICKI, Dzieje i charakter zbiorów artystycznych KUL, „Cenne, Bezcenne / Utracone”, 2011, nr 2, s. 10-13; TENE, Kolekcja redniowiecznej rzeby lskiej w zbiorach artystycznych Katolickiego Uniwersytetu Lubelskiego Jana Pawa II, „Roczniki Sztuki lskiej”, 2012, t. 21, s. 9-28; TENE, Odkrywanie. Sztuka polska i europejska w zbiorach Katolickiego Uniwersytetu Lubelskiego Jana Pawa II, katalog wystawy, Suwaki 2012, s. 3-10; TENE, Utracone na zawsze? Przedwojenne Muzeum im. ks. Jana Wadziskiego w Katolickim Uni-wersytecie Lubelskim, [w:] A. KAMLER, D. PIETRZKIEWICZ (red.), Dziedzictwo utracone – dziedzictwo odzyskane, Warszawa 2014, s. 349-361; TENE, Zbiory sztuki Katolickiego Uniwersytetu Lubelskiego Jana Pawa II w wietle najnowszych ustale, „Liturgia Sacra”, 20 (2014), nr 2, s. 519-533; TENE, Odzyskany blask. Ocalone dziea sztuki ze zbiorów muzealnych KUL. Katalog, Lublin 2015; TENE, Utracone na zawsze? Przedwojenne Muzeum im. ks. Jana Wadziskiego w Katolickim Uniwer-sytecie Lubelskim, [w:] A. KAMLER, D. PIETRZKIEWICZ (red.), Dziedzictwo utracone..., s. 349-361;

i przekazów ikonogra cznych do dokadnie udao si zrekonstruowa okolicznoci

utworzenia placówki, a take scharakteryzowa darowany wtedy „zbiór pamitek

historycznych i stylowych okazów z rónych zaktków kraju”. Zupenie

niezna-nym pozostaje jednak fakt, e na dugo przed otworzeniem Muzeum im. Ksidza

Jana Wadziskiego, bo w pierwszych latach dziaalnoci KUL, czyniono starania

o zorganizowanie w murach Uczelni „muzeum przedhistorycznego”, którego

pod-staw mia by zbiór archeologiczny Erazma Majewskiego, profesora Uniwersytetu

Warszawskiego, a lublinianina z urodzenia

_{. Na podstawie zachowanych w}

Archi-wum Uniwersyteckim dokumentów – dwóch listów i projektu aktu darowizny, do

wyranie rysuje si idea tamtego muzeum.

Pierwszy list, nadesany przez profesora z 29 maja 1920 r., zawiera

podziko-wania dla ks. rektora Idziego Radziszewskiego za to, „e myl o aropodziko-wania […]

miastu Lublinowi […] Muzeum przedhistorycznego znalaza tak ywy oddwik […]

w Magni cencji oraz innych czonkach Zarzdu Uniwersytetu”

_{. Z dalszej czci}

dokumentu wynika, e pod przysze muzeum planowano przeznaczy

pomiesz-czenie „w byym Gmachu koszarowym przeznaczonym obecnie na pomieszczenia

Uniwersytetu”

_{. Majewski, jak sam zaznaczy, otrzyma we wczeniejszym licie}

planik budynku, dlatego pozwoli sobie na poczynienie kilku uwag odnonie do

szczegóów przyszej placówki. Przede wszystkim pragn „wyjedna dla Muzeum

miejsce, dajce gwarancje rozwoju przez pewien czas duszy, a wic […] ni zrazu

[mogli] potrzebowa”

_{. Zaraz potem susznie doda, e „jeli takiemu warunkowi nie}

[stanie] si od razu zado, Instytucja taka rycho [dozna] zahamowania w

rozwo-ju”

_{. Jego zdaniem, pod potrzeby placówki przeznaczy naleao „przeszo poow}

parteru, frontow”

_{. Gdyby jednak ta cz budynku zarezerwowana bya ju pod}

potrzeby Uniwersytetu, bra te pod uwag „ulokowanie Muzeum na I-m pitrze”,

o ile „podoga i belki s dostatecznie mocne do zniesienia pewnych do moe

TENE, Ex Thesauro Universitatis. Katalog prac na papierze ze zbiorów muzealnych Katolickiego Uniwersytetu Lubelskiego Jana Pawa II, Lublin 2015.

2 _{M. KRAJEWSKA, Archeologiczne Muzeum Erazma Majewskiego w Warszawie, „wiatowit”.}

Rocznik Instytutu Archeologii Uniwersytetu Warszawskiego, 9 (L), 2011, s. 28; TA, Spucizna Erazma Majewskiego w Pracowni Dokumentacji Naukowej Pastwowego Muzeum Archeologicznego w Warszawie, „Wiadomoci Archeologiczne”, 60 (2008), s. 34. Monogra stce Erazma Majewskiego nie byy znane dokumenty z Archiwum Uniwersyteckiego KUL.

3 _{Archiwum Uniwersyteckie KUL, Zespó Przedwojenny, 1918-1939, Róne zapisy}

fundacyj-ne na rzecz KUL, 1920-1938,List Erazma Majewskiego do ks. rektora Idziego Radziszewskiego z 29 maja 1920 r., sygn. 869, k. 1v.

4 _{Tame, k. 1v.} 5 _Tame. 6 _Tame. 7 _Tame.

znacznych w przyszoci ciarów”

_{. Podniós wreszcie konieczno znalezienia}

„dwóch lokali 3-4 pokojowych odpowiednich dla starszyzny oraz jedno mieszkanko

dla wonego, który powinien by mieszka w samym gmachu mieszczcym zbiory”

_.

Drugi list, napisany przez Majewskiego ju w nastpnym roku, mia charakter

ponaglenia wadz Uczelni do „powzicia odpowiednich postanowie” wzgldem

przyjcia zbiorów i zapewnienia im odpowiednich warunków

_{. Profesor na samym}

wstpie uala si nad postaw Bronisawa Gembarzewskiego, ówczesnego

„nie-fortunnego” – jak go okreli – dyrektora stoecznego Muzeum Narodowego, który

czyni wszystko, „aby […] obrzydzi [mu] pozostawanie w lokalu na Podwalu”

_.

Spekulowa nawet, i w ten sposób chce doprowadzi go do „kapitulacji”, czyli do

„o arowania zbiorów Warszawie”

_{. W takich okolicznociach, zniecierpliwiony}

brakiem odpowiedzi ze strony KUL, pyta rektora wprost: „1. Czy si co zmienio

w projektach? 2. Jak prdko monaby doprowadzi do stanu naleytego przynajmniej

kilka najniezbdniejszych ubikacji, choby celem pomieszczenia tymczasowego szaf

i okazów? 3. Jak prdko monaby spodziewa si rozlokowania ostatecznego celem

otwarcia Muzeum dla publicznoci?”

_.

Najwicej faktów na temat swojego zbioru Majewski zawar w Projekcie aktu

darowizny Uniwersytetowi Lubelskiemu Muzeum Prahistorycznego Erazma

Majew-skiego w Warszawie z 1921 r.

_{Powstao ono „wasnym staraniem i funduszami”}

Majewskiego, a za cel stawiao sobie „umiejtne gromadzenie i badanie zabytków

przedhistorycznych polskich, chronienie ich od zagady i konserwowanie na poytek

nauki polskiej”

_{. Z dokumentu dowiadujemy si m.in., e stworzone 27 lat wczeniej}

muzeum do 1908 r. miecio si „przy redakcji czasopisma ‘wiatowita’, organu

powiconego prahistorji ziem polskich”

_{, po czym przeniesione zostao do Paacu}

Towarzystwa Przyjació Sztuk Piknych w Warszawie. Od 1916 r. zbiory znajdoway

si „w parterowej czci gmachu miejskiego przy ulicy Podwale Nr 15”, ówczesnej

8 _Tame. 9 _Tame.

10 _{Archiwum Uniwersyteckie KUL, Zespó Przedwojenny, 1918-1939, Róne zapisy}

fundacyj-ne na rzecz KUL, 1920-1938,List Erazma Majewskiego do ks. rektora Idziego Radziszewskiego z 7 lutego 1921 r., sygn. 869.

11 _{Tame, k. 1v.; por.: M. KRAJEWSKA, Spucizna Erazma Majewskiego..., s. 33-34.}

12 _{List Erazma Majewskiego do ks. rektora Idziego Radziszewskiego z 7 lutego 1921 r., k. 1v.} 13 _Tame.

14 _{Archiwum Uniwersyteckie KUL, Zespó Przedwojenny, 1918-1939, Róne zapisy}

funda-cyjne na rzecz KUL, 1920-1938, Projekt aktu darowizny Uniwersytetowi Lubelskiemu Muzeum Prahistorycznego Erazma Majewskiego w Warszawie, sygn. 869.

15 _{Tame, k. 1r., pkt 1.} 16 _Tame.

siedzibie Muzeum Narodowego, jako „prywatna wasno E. Majewskiego”, w peni

niezalena od tego muzeum i innych instytucji

_.

Potencjalny dar mia obejmowa „zbiór wykopalisk przedhistorycznych i

antropo-logicznych, zoonych z przeszo 31.000 N-rów, zapisanych do katalogu

inwentarzo-wego, rozstawionego systematycznie w 5-ciu salach i zaopatrzonego w ‘Przewodnik

po Muzeum’, którego druk [by] w toku”

_{, a take „niezacignite jeszcze do}

inwen-tarza nowe nabytki, znajdujce si w lokalu muzealnym […]”

_{. Do tego doczy}

miay sprzty muzealne, tj. „szafy przycienne, szafy kloszowe, witryny stoowe

i etaery w ogólnej liczbie 98 sztuk”

_{, mapy, rysunki i tablice cienne}

_{, archiwum}

z pokanym zbiorem ikonogra cznym

_{i specjalistyczna biblioteka}

_.

Równoczenie Majewski nakada na Uniwersytet szereg zobowiza.

Administro-wanie muzeum „pod wzgldem naukowym, muzealnym i gospodarczym” zamierza

powierzy Senatowi uniwersyteckiemu. Zastrzeg te wyranie, e zbiór musi by

pokazywany publicznoci i „osobom pracujcym naukowo na polu prahistorji”, co

najmniej dwa razy w tygodniu, a wszystkie obiekty „winny by uoone w szafach

i gablotach, zgodnie z wymaganiami nauki wspóczesnej”. Na utrzymanie Muzeum

oy mia Uniwersytet.

Muzeum przedhistoryczne im. Erazma Majewskiego nigdy jednak w KUL nie

powstao. Na przeszkodzie w realizacji tego ambitnego zamierzenia stana grupa

uczonych, których Majewski okrela mianem „rady przyjació”, do której naleeli

m.in. Wodzimierz Antoniewicz (1893-1973) i Kazimierz Stoyhwo (1880-1966)

_.

W konsekwencji ich zdecydowanego sprzeciwu przeniesienia zbiorów do Lublina

Warszawskie Towarzystwo Naukowe, którego Stoyhwo by Sekretarzem

Gene-ralnym, „zao arowao mu na bardzo dogodnych warunkach […] – jak zaznaczy

Majewski w udzielonym na krótko przed mierci wywiadzie – cudne pomieszczenia

na trzecim pitrze Paacu Staszica, w samem […] centrum miasta [Warszawy]”

_.

Bardziej prestiowej lokalizacji dla zbiorów nie móg sobie chyba wymarzy. Nie

17 _Tame. 18 _{Tame, k. 1r., pkt 2a.} 19 _{Tame, k. 1r., pkt 2b.} 20 _{Tame, k. 1v., pkt 2c.} 21 _{Tame, k. 1v., pkt 2d.} 22 _{Tame, k. 1v., pkt 2e.} 23 _{Tame, k. 1v., pkt 2f.}

24 _{M. KRAJEWSKA, Spucizna Erazma Majewskiego..., s. 34; TA, Archeologiczne Muzeum} Era-zma Majewskiego..., s. 28.

25 _{Prof. Erazm Majewski o losach swego Muzeum Archeologicznego, „wiatowit”.}

Rocz-nik Muzeum Archeologicznego im. Er. Majewskiego Towarzystwa Naukowego Warszawskiego, 12 (1924/1928), s. 153. By to przedruk wywiadu udzielonego przez Majewskiego przedstawicielowi dziennika „Rzeczpospolita”, opublikowanego w nr. 140, w dn. 25 maja 1921 r.; por.: M. KRAJEWSKA, Archeologiczne Muzeum Erazma Majewskiego..., s. 30-34, il. 6 na s. 34.

zapomnia jednak o lubelskim Uniwersytecie. Naoy bowiem na Towarzystwo

obowizek wyczenia na rzecz uczelni wszystkich tych ksiek z biblioteki

pod-rcznej, które powtarzayby si w zbiorach tej instytucji

_{. Poleci te wydzieli}

dla KUL-u dublety zabytków archeologicznych, tak aby mogy sta si zacztkiem

„maego muzeum prowincjonalnego ziemi lubelskiej, które doskonale bd mogli

kompletowa tamtejsi modzi archeologowie”

_{. Nic jednak nie wskazuje, e doszo}

do utworzenia takiego muzeum.

BIBLIOGRAFIA

róda

Anonimowy list (M.S.), „Tcza”,1934, nr 8, s. 48.

List Erazma Majewskiego do ks. rektora Idziego Radziszewskiego z 29 maja 1920 r. (Archiwum Uniwersyteckie KUL, Zespó Przedwojenny, 1918-1939, Róne zapisy fundacyjne na rzecz KUL, 1920-1938, sygn. 869).

List Erazma Majewskiego do ks. rektora Idziego Radziszewskiego z 7 lutego 1921 r. (Archiwum Uniwersyteckie KUL, Zespó Przedwojenny, 1918-1939, Róne zapisy fundacyjne na rzecz KUL, 1920-1938, sygn. 869).

Projekt aktu darowizny Uniwersytetowi Lubelskiemu Muzeum Prahistorycznego Erazma Majew-skiego w Warszawie (Archiwum Uniwersyteckie KUL, Zespó Przedwojenny, 1918-1939, Róne zapisy fundacyjne na rzecz KUL, 1920-1938, sygn. 869).

Literatura

BENDER A., Muzea kocielne i klasztorne w Polsce, „Klub Inteligencji Katolickiej. Zeszyty

Spo-eczne”, 6 (1998), nr 6, s. 51.

GOMULANKA S., Muzeum Uniwersyteckie KUL, „Archiwa, Biblioteki i Muzea Kocielne”, 1994,

t. 63, s. 65-73.

KNAPISKI R., Na 60-lecie Muzeum Uniwersyteckiego KUL, „Lubelskie Wiadomoci

Numizma-tyczne”, 1993, nr 2, s. 22-28.

KRAJEWSKA M., Archeologiczne Muzeum Erazma Majewskiego w Warszawie, „wiatowit”. Rocznik

Instytutu Archeologii Uniwersytetu Warszawskiego IX (L), 2011, s. 19-49.

KRAJEWSKA M., Spucizna Erazma Majewskiego w Pracowni Dokumentacji Naukowej Pastwowego

Muzeum Archeologicznego w Warszawie, „Wiadomoci Archeologiczne”, 60 (2008), s. 9-95. Muzeum im. Ks. Kanonika Jana Wadziskiego, „Gos Lubelski”, 18 (1932), nr 276, s. 2. PRZYLICKI K., Dzieje i charakter zbiorów artystycznych KUL, „Cenne, Bezcenne / Utracone”, 2011,

nr 2, s. 10-13.

26 _{Prof. Erazm Majewski o losach..., s. 153-154.} 27 _{Tame, s. 154.}

PRZYLICKI K., Kolekcja redniowiecznej rzeby lskiej w zbiorach artystycznych Katolickiego

Uniwersytetu Lubelskiego Jana Pawa II, „Roczniki Sztuki lskiej”, 21 (2012), s. 9-28. PRZYLICKI K., Odkrywanie. Sztuka polska i europejska w zbiorach Katolickiego Uniwersytetu

Lu-belskiego Jana Pawa II, katalog wystawy, Suwaki 2012.

PRZYLICKI K., Utracone na zawsze? Przedwojenne Muzeum im. ks. Jana Wadziskiego w

Katolic-kim Uniwersytecie LubelsKatolic-kim, [w:] A. KAMLER, D. PIETRZKIEWICZ (red.), Dziedzictwo utracone – dziedzictwo odzyskane, Warszawa 2014, s. 349-361.

PRZYLICKI K., Zbiory sztuki Katolickiego Uniwersytetu Lubelskiego Jana Pawa II w wietle naj-nowszych ustale, „Liturgia Sacra”, 20 (2014), nr 2, s. 519-533.

Prof. Erazm Majewski o losach swego Muzeum Archeologicznego, „wiatowit. Rocznik Mu-zeum Archeologicznego im. Er. Majewskiego Towarzystwa Naukowego Warszawskiego”, 12 (1924/1928), s. 152-154.

SIENKIEWICZ J.W., Zbiory im. Olgi i Tadeusza Litawiskich w Muzeum Katolickiego Uniwersytetu

Lubelskiego, Lublin 1991.

IDEA „MUZEUM PRZEDHISTORYCZNEGO” PROF. ERAZMA MAJEWSKIEGO W KATOLICKIM UNIWERSYTECIE LUBELSKIM W LATACH 20. XX WIEKU

S t r e s z c z e n i e

O Muzeum Uniwersyteckim im. Ksidza Jana Wadziskiego, które rozpoczo sw dziaalno podczas uroczystej inauguracji roku akademickiego w niedziel, 9 padziernika 1932 r., napisano wiele. Zupenie nieznanym pozostaje jednak fakt, e na dugo przed otworzeniem tej placówki, bo ju w pierwszych latach dziaalnoci KUL, czyniono starania o zorganizowanie w murach Uczelni „muzeum przedhistorycznego”, którego podstaw mia stanowi zbiór archeologiczny prof. Erazma Majewskiego z Warszawy. Na podstawie zachowanych w Archiwum Uniwersyteckim dokumentów – dwóch listów i projektu aktu darowizny, zrekonstruowane zostay okolicznoci tworzenia tamtego muzeum. Ostatecznie muzeum przedhistoryczne im. Erazma Majewskiego w KUL nie powstao. Na przeszkodzie w realizacji tego ambitnego zamierzenia stana bezkonkurencyjna propozycja Warszawskiego Towarzystwa Naukowego, które zao arowao profesorowi pod ekspozycj jego zbiorów pomieszczenia na 3. pitrze Paacu Staszica, w samym centrum miasta Warszawy.

DIE IDEE DAS VORGESCHICHTLICHEN MUSEUMS

VON PROF. ERAZM MAJEWSKI IN DER KATHOLISCHEN UNIVERSITÄT LUBLIN IN DEN 20-ER JAHREN DES 20. JAHRHUNDERTS

Z u s a m m e n f a s s u n g

Das Kanoniker Jan Wadziski Universitätsmuseum, das während der feierlichen Inauguration des akademischen Jahres 1932/1933 am 9. Oktober 1932 eingeweiht wurde, ist schon oft in der Literatur genannt worden. Völlig unbekannt bleibt jedoch, dass lange vor der Eröffnung dieser Einrichtung, Anstrengungen unternommen wurden, um innerhalb der Mauern der Universität ein vorgeschichtliches Museum zu aufzubauen. Dessen Grundlage war eine archäologische Samm-lung von Prof. Erazm Majewski aus Warschau. Angesichts der erhaltenen Dokumente aus dem Universitätsarchiv ist es nun möglich, einen Blick hinter die Kulissen dieser Initiative zu werfen. Letztlich ist das Museum für Vorgeschichte nicht entstanden, da Prof. Majewski inzwischen von der Warschauer Wissenschaftsgesellschaft gebeten wurde, seine imposante Sammlung in der 3. Etage des Staszic-Palastes, im Zentrum von Warschau auszustellen.