KS. MICHA> ADAMCZYK *
NAUKA I CCIS>OCD,
CZYLI W STRONF J.F. DREWNOWSKIEGO MINIMALNEJ APARATURY SYMBOLICZNEJ
Czy ma kto ochotR poTwiRciW siR Ymudnemu, nie-efektownemu i przewaYnie niezrozumia]emu dla go-r`czkowo „zaangaYowanego” otoczenia – szlifowa-niu narzRdzi myTlenia dla przysz]ych pokolec?
J.F. D r e w n o w s k i
Jan Franciszek Drewnowski jest pionierem wTród teoretyków stosowania logiki matematycznej – logistyki, jak j` nazywano w pocz`tkach XX wieku – do katolickiej teologii, tak jak pionierem wTród praktyków jej stosowania do teologii naturalnej by] ks. Jan Salamucha. Drewnowski nie by] teologiem z wykszta]cenia, moYna go jednak okreTliW jako teologa w sensie szerokim. Wychowany w „trady-cyjnym” katolicyzmie, któremu brakowa]o racjonalnego ugruntowania, porzuci] wiarR. Po latach systematycznego studium teologii, rozwi`zywania trudnoTci w wierze, uzgadniania twierdzec teologii z twierdzeniami innych nauk, klRkn`] u kratek konfesjona]u, by dalej prowadziW Yycie o wymiarach mistyki1.
Ta intelektualno-duchowa przemiana znalaz]a swój wyraz w opracowanych przezec zagadnieniach. W pracach teologicznych Autora, maj`cych charakter
Ks. dr MICHA> ADAMCZYK – WyYsze Seminarium Duchowne Diecezji Bydgoskiej; adres do korespondencji: ul. Grodzka 18, 85-109 Bydgoszcz; e-mail: michad@o2.pl
1 Zob. J.F. D r e w n o w s k i, [Wspomnienie o ks. Janie Salamusze], 1965, mps, s. 2-6, w: AR
1.321. WiRcej na temat Autora i jego myTli: S. M a j d a c s k i, Ani scjentyzm, ani fideizm. U progu
nowoczesnej syntezy filozoficznej, czyli Jana Franciszka Drewnowskiego program precyzacji filo-zofii klasycznej, [w:] J.F. D r e w n o w s k i, Filozofia i precyzja. Zarys programu filozoficznego i inne pisma, red. S. Majdacski, S. Zalewski, Lublin 1996, s. 5-52.
Przy pierwszym cytowaniu prac archiwalnych podaje siR po tytule (w nawiasie, gdy jest nadany) rok powstania tekstu (w nawiasie, gdy jest przybliYony), formR, w jakim siR zachowa] (rRkopis – rkps, maszynopis – mps), strony, a po „w:” AR (Archiwum Rodzinne) i sygnaturR wskazuj`c` na lokalizacjR tekstu (pierwsza liczba oznacza dzia], druga teczkR, nastRpne dokument). Przy zapisie bibliograficznym strony podaje siR po roku powstania tekstu.
popularnonaukowy, wyra9nie zaznacza si? charakterystyczny dlaC sposób ujmo-wania i wyraIania problemów, który jest owocem – tak to okreKlmy – zderzenia mentalnoKci neopozytywistycznej z metafizycznM2. DbaO o KcisOoKP sformuOowaC i poprawnoKP rozumowaC, nie formalizowaO tej problematyki. Teologiczna cz?KP jego dorobku, mimo pewnej specyfiki, nie wydaje si? oryginalna. InspirujMcM z pewnoKciM jest spuKcizna metateologiczna. Grupa tych tekstów, choP maOo zna-na, stanowi waIny wkOad Autora do nauki. PracM, która czyni go pionierem w dziedzinie teorii formalizowania teologii za pomocM logiki matematycznej, jest Zarys programu u+ci+lania teologii3. MoIliwe, Ie praca ta, przedstawiona w 1936 r. ks. Salamusze oraz o. Innocentemu Marii BocheCskiemu4, staOa si? inspiracjM do przygotowania przez o. BocheCskiego artykuOu pt. O metodzie
teologii w +wietle logiki wspó8czesnej5, a ostatecznie do powstania Logiki reli-gii6. W tym kontekKcie Zarys programu u+ci+lania teologii jawiOby si? jako
„zwiastun” Logiki religii.
PROBLEM
Przedmiotem niniejszego artykuOu jest, KciKle zwiMzany z bogatymi ideami metateologicznymi Drewnowskiego, mechanizm symboliczny, który zapropono-waO Autor jako narz?dzie sOuIMce do uKciKlania nauki, w tym takIe teologii.
Mechanizm ten zostaO przedstawiony przez Drewnowskiego juI w Zarysie
programu filozoficznego7 (dalej skrót: ZPF), a wi?c w 1934 r. NazwaO go mecha-nizmem znakowym, a najwaIniejszy jego element – zdaniem elementarnym. Po
dwudziestu latach, w 1954 r., Drewnowski wróciO do tego zagadnienia w dwu konspektach: Minimalna aparatura symboliczna wystarczajBca do precyzowania
pojCD naukowych8 (dalej skrót: MAS) oraz Praktyczna symbolika logiczna i jej
2 Chodzi o takie elementy, jak: wyra9nie sformuOowane punkty wyjKcia, zdefiniowane terminy,
uwspóOczeKniony j?zyk filozofii, wskazywanie najwaIniejszych problemów, podkreKlanie istotnych zwiMzków, wychwytywanie rozmaitych analogii, integralne ujmowanie zagadnieC (przyrodzonoKP– nadprzyrodzonoKP), demaskowanie wszelkich nieKcisOoKci.
3 1936, s. 4, mps, w: AR 1.332. Praca ta zostaOa omówiona w artykule: M. A d a m c z y k, Teo-logia jako nauka +cis8a. Jana Franciszka Drewnowskiego „Zarys programu u+ci+lania teologii”,
[w:] ToMsamo+D teologii, red. A. Anderwald, T. Dola, M. Rusecki, Opole 2010, s. 223-242.
4 Notatka doOMczona do tekstu Zarys programu u+ci+lania teologii, w: AR 1.332. 5 „Collectanea Theologica” 21(1949), fasc. 2-3, s. 171-192.
6 The Logic of Religion, New York 1965 (pol. wyd. Logika religii, 1990) 7 Opublikowany w: D r e w n o w s k i, Filozofia i precyzja, s. 55-147.
zastosowanie w rozumowaniach9 (dalej skrót: PSL). W 1967 r., proszMc Alfreda
Tarskiego o recenzj? swoich poglMdów na temat stosowalnoKci logiki do filozofii, w tym o ocen? interesujMcego nas mechanizmu, pisaO:
[…] sMdz?, Ie nie tylko b?dzie Pan umiaO na nie odpowiedzieP, ale po prostu dziK jest Pan jedynym bodaj pozostaOym przy Iyciu, który mógOby mi na nie daP odpowied9. […] UkoCczyOem 70 lat i mam chore serce, tak iI raczej trzeba si? „pakowaP”. Ponie-waI zaK wKród najmOodszych moich znajomych sM osoby interesujMce si? niektórymi moimi poglMdami na stosowalnoKP logiki symbolicznej do filozofii, chciaObym upew-niP si?, czy po 30 latach coK z tych moich poglMdów wytrzymuje krytyk? naukowM. Nie chciaObym bowiem „uwodziP” mOodych ludzi na bezdroIa, ani w ogóle pozosta-wiaP w „spuKci9nie” zagadnieC, które sM jawnie bO?dnie postawione10.
Z notatki dokonanej przez Autora wiadomo, Ie Tarski na list nie odpowiedziaO. ByP moIe staOo si? tak na skutek przewidzianych przez niego trudnoKci: „Ale boj? si?, Ie naprawd? nic mu odpowiedzieP nie zdoOam – juI tyle lat temu wyszedOem z tego kr?gu zagadnieC, pozostaOy mgliste wspomnienia”11. Na list Drewnow-skiego nie odpowiedziaO takIe o. BocheCski. Autor, dzi?kujMc mu za ofiarowanM
LogikC religii, wyznaO: „Przykro mi bardzo, Ie nie mog? uzyskaP fachowej oceny
mego stanowiska”12. WczeKniejsza, nieszcz?Kliwie przerwana dyskusja ze Krodo-wiskiem lubelskim13 oraz brak informacji od o. BocheCskiego i Tarskiego spo-wodowaOy, Ie w 1971 r. skonsultowaO swe idee (zawarte w pracy zatytuOowanej
Uwagi o stosowaniu logiki symbolicznej) z prof. Andrzejem Mostowskim, który –
jak pó9niej zaznaczyO Autor – „nie wysunMO Iadnych zastrzeIeC”14.
Drewnowski do koCca Iycia (zmarO 6 lipca 1978 r.) uwaIaO swój program za aktualny, a jego realizacj? za spraw? naglMcM. Nie widziaO przeszkód w jego urze-czywistnieniu15. Przekonania te nie byOy spowodowane jego wyalienowaniem z nauki. Jeszcze w latach szeKPdziesiatych przygotowywaO wypisy z obcoj?zycz-nej literatury dla „Studia Logica”. Zarzuty, z którymi si? spotykaO w dyskusji
9 1954, s. 4, mps, w: AR 1.314.
10 List do Alfreda Tarskiego z maja 1967 r., mps, s. 1, w: AR 1.312. 11 Notatka A. Tarskiego, rkps, w: AR 1.312.
12 List do o. I. M. BocheCskiego z dnia 2.07.1968 r., rkps (brulion) w: AR, 1.322. Z ustnej
rela-cji dr. Jacka Drewnowskiego (syna Jana Franciszka) wiadomo, Ie o. BocheCski podczas spotkania z jego matkM w Szwajcarii powiedziaO, Ie swoje badania koncentruje juI na innej problematyce.
13 W notatce do caOej dyskusji Drewnowski pisaO: „OdpowiedziaOem, Ie nie podzielam, iI
wy-jaKniOy si? sprawy najistotniejsze. Skoro zaK list mój zostaO mi zwrócony, rozumiem, iI ks. K. nie pragnie dalszej dyskusji” ([Notatka o dyskusji z ks. KamiCskim], 1964, mps, s. 1, w: AR 1.322).
14 Notatka doOMczona do pracy Uwagi o stosowaniu logiki symbolicznej, w: AR 1. 312.
15 Por. Jan Franciszek Drewnowski – cz8owiek, Polak, katolik, my+liciel. Zapis rozmowy ks. Mi-cha8a Adamczyka z dr. Jackiem Drewnowskim, „Summarium” 33 (2004), s. 67.
z ks. StanisOawem KamiCskim, odpieraO, wskazujMc niejednokrotnie na niezrozu-mienie problemu16. Zaoferowana przez Drewnowskiego gotowoKP formalnego opracowania wybranego metafizycznego zagadnienia zostaOa odrzucona17. Osta-tecznie konspekty MAS i PSL oraz inne prace z nimi zwiMzane Autor pozostawiO w zbiorze swoich tekstów. Brak jasnoKci co do wartoKci i aktualnoKci tej propo-zycji zach?ca do jej przypomnienia i ponownego zbadania.
Celem niniejszego artykuOu jest ukazanie minimalnej aparatury symbolicznej Drewnowskiego w kontekKcie innych jego prac, by umoIliwiP wOaKciwe odczy-tanie tej propozycji uKciKlania nauki oraz powtórzenie proKby sprzed lat, by na mechanizm ten ponownie spojrzeP i dokonaP jego oceny w Kwietle dzisiejszej wiedzy. Proponowany tu mechanizm stanowi formalny szkielet projektowanego „systemu”, inaczej – uIywajMc sOownictwa Autora – tkank? tegoI „systemu”. Aby umoIliwiP krytycznM ocen? tej aparatury j?zykowej, chce si? przy okazji ujaKniP niektóre skróty myKlowe Autora oraz stosowane przezeC terminy i sfor-muOowania, które mogM byP niezrozumiaOe dla czytelnika niezaznajomionego z jego sOownictwem.
W celu zrealizowania tego zamierzenia zostanM wykorzystane inne prace Drewnowskiego, tak z czasu przedwojennego, jak i powojennego, poniewaI w tej materii nie stwierdzono zasadniczej ewolucji jego poglMdów. OczywiKcie podsta-wowym 9ródOem wiedzy pozostaje ZPF, bez którego trudno zrozumieP sens i do-niosOoKP proponowanego mechanizmu znakowego18.
CaOoKP podj?tej problematyki zostanie przedstawiona w nast?pujMcych kro-kach: najpierw zostanM zarysowane programowe idee Drewnowskiego; nast?pnie problem zwiMzku znaków z rzeczywistoKciM; pó9niej elementy aparatury symbo-licznej oraz zagadnienia roli, którM w tym mechanizmie odgrywa symbolika,
16 Warto wskazaP choPby nast?pujMce prace: J.F. D r e w n o w s k i, Stosowanie logiki symbo-licznej w filozofii, 1965, s. 16, mps, w: AR 1.311 (tekst wraz ze streszczeniem), takIe w: t e n I e, Filozofia i precyzja, s. 199-208; t e n I e, Uwagi do marginesowych dopisków, [1964], s. 5, mps, w:
AR 1.322; S. K a m i C s k i, Co daje stosowanie logiki formalnej do metafizyki klasycznej?, „Rocz-niki Filozoficzne” 12 (1964), z. 1, s. 107-112; t e n I e, Z. Z d y b i c k a, W odpowiedzi na uwagi
Jana Fr. Drewnowskiego, „Znak” (1965), nr 2-3, s. 355-365.
17 PisaO: „Ch?tnie bym si? czegoK takiego podjMO, gdyby mi Ks. Profesor dostarczyO materiaO
caOkowicie «rozIuty» nieformalnie, i gdyby mi zechciaO udzielaP potrzebnych wskazówek w czasie pracy” (List do ks. S. KamiCskiego wraz z uwagami Adresata z dnia 10.02.1964 r., msp, s. 5, w: AR 1.322).
18 Obok ZPF podstawowe prace dotyczMce tego zagadnienia zawarO Drewnowski w dziale 1.3
AR. Zob. PrzybliMona klasyfikacja tekstów, [w:] D r e w n o w s k i, Filozofia i precyzja, s. 560. Na szczególnM uwag? zasOugujM Metody u+ci+lania [1953], s. 12, rkps, (brulion), w: AR 1.5, a takIe teksty skOadajM si? na dyskusj? z ks. KamiCskim, w tym cytowany juI (zob. przypis 16) artykuO
klasyczny rachunek logiczny oraz stosunek zawierania si?. W zakoCczeniu, obok podsumowania, zostanM wskazane pierwsze zastosowania mechanizmu.
G)ÓWNE IDEE
ZARYSU PROGRAMU FILOZOFICZNEGO
ZPF zawiera propozycj? j?zyka i metody, umoIliwiajMcM w nowy, KcisOy
spo-sób wyraziP treKci poszczególnych nauk, treKci poznawanych wymiarów rzeczy-wistoKci19. Zdaniem Drewnowskiego KcisOoKP sformuOowaC twierdzeC róInych nauk, w tym w teologii, pozostawia wiele do Iyczenia. Rozwój logiki matema-tycznej doprowadziO jednak do powstania nowych narz?dzi myKlowych, które w sposób nieporównywalnie precyzyjniejszy niI dotMd pozwalajM ujmowaP rze-czywistoKP, formuOowaP problemy, przeprowadzaP rozumowania. Tego wymaga nauka, która, w jego przeKwiadczeniu, KciKle wiMIe si? ze KcisOoKciM – jest „bar-dziej usprawnionym, zbiorowym, zwielokrotnionym stosowaniem zwykOych wy-mogów zdrowego rozsMdku, obowiMzujMcych wsz?dzie, gdzie chodzi o poznanie prawdy”20. Wszelka wiedza, która chce pretendowaP do miana naukowej, winna speOniaP kryteria zdrowego rozsMdku, a zatem obok doKwiadczalnej sprawdzal-noKci takIe wymóg teoretycznej niesprzeczsprawdzal-noKci, a wi?c KcisOoKci. Aby to urze-czywistniP, wszelkie dziedziny nauki winny zostaP – jak to okreKlaO –
przebu-dowane, odbudowane (zrekonstruowane) w nowym j?zyku i przy uIyciu
nowo-czesnych metod. Tak rozumianM odnow? naleIaOoby zatem rozpoczMP od wypra-cowania nowego sOownictwa. Z postulatem tym wiMzaO koniecznoKP – jak ujMOby to Husserl – powrotu do rzeczy. W tym wypadku chodziOoby o KcisOe okreKlenie jakie elementy rzeczywistoKci sM oznaczane przez poszczególne znaki, a dalej – b?dzie o tym pó9niej – które kompleksy znaków prostych sM oznaczane przez inne znaki (znaki z8oMone, tzw. skróty). Ten realizm to KciKle okreKlone powiMzanie rzeczywistoKci i znaków (nawiBzanie 8Bczno+ci) miaOo umoIliwiP sformuOowane przez niego zdanie elementarne. PrzeformuOowane za jego pomocM zdania 19 Bardzo mocno trzeba podkreKliP, Ie ZPF, ta odr?bna, oryginalna metoda stosowania
sym-boliki logicznej do zagadnieC naukowych, zarysowaOa si? Drewnowskiemu wyra9nie w 1927 r., kiedy to – jak wspominaO Autor – Principia Mathematica nie wzbudzaOy zaufania, teorie LeKniew-skiego nie byOy gotowe, próby Carnapa i Chwistka nie ukazaOy si? jeszcze drukiem, prace TarLeKniew-skiego i Goedla ukazaOy si? par? lat pó9niej, inne propozycje albo opieraOy si? na poj?ciu klas z Principiów, albo posOugiwaOy si? niesformalizowanymi poj?ciami, a jedynM bezspornM teoriM byO rachunek zdaC. Por. D r e w n o w s k i, Metody u+ci+lania, s. 5.
20 T e n I e, Czy metafizyka i religia wytrzymujB krytykC naukowB, [w:] t e n I e, Filozofia i pre-cyzja, s. 181.
róInych dziedzin nauki stawaOby si? stopniowo kompatybilnymi skOadowymi caOoKci. Jeden j?zyk staOby si?, jak kiedyK metafizyka, fundamentem jednej nauki21.
Drewnowski byO Kwiadom, Ie realizacja tego projektu stanowi zadanie na caOe pokolenia22. WidziaO jednak w tym gO?boki sens. NaleIy przy tym zaznaczyP, Ie idea jednoKci nauki stanowi w myKli Drewnowskiego nie mniej waIny element niI idea jej precyzowania, moIe nawet waIniejszy, poniewaI uKciKlanie jest w sOuIbie – uIyjmy sformuOowania Autora – budowania nowoczesnej syntezy
wiedzy23.
WOaKnie w tym szerokim kontekKcie naleIy widzieP wszelkie pomysOy uKciKlania nauki, w tym teologii. Problematyka precyzji zwiMzana jest w myKli Drewnowskiego nie tylko ze sferM j?zyka, z niesprzecznoKciM, ale takIe ze sferM rzeczywistoKci, z doKwiadczeniem, ze sprawdzalnoKciM. Wydaje si?, Ie chodziOo mu o coK duIo bardziej fundamentalnego, o KcisOoKP – uIywajMc sOów o. Mieczy-sOawa Alberta KrMpca – jako wiernoKP rzeczywistoKci24. Postulowana analiza za-stanego sOownictwa, demaskowanie wieloznacznoKci, spi?trzeC znakowania, wy-korzystywanie najnowszych narz?dzi logistycznych miaOo na celu odkrycie wszelkich nieKcisOoKci, by ostatecznie odrzuciP wszelkie hipostazy, a dotrzeP do rzeczywistoKci i wiernie jM odzwierciedliP w KciKlejszych formuOach25. StMd Drew-nowski widziaO teI potrzeb? dwukierunkowych badaC: wychodzenia od bezpoK-rednich danych, by odbudowywaP metodycznie aparat j?zykowy, oraz doszuki-wania si? w nich zastanych juI nawarstwieC znaków26.
PomijajMc problem moIliwoKci zbudowania dzisiaj jakiejkolwiek sumy, a pró-bujMc oddzieliP w myKli Drewnowskiego to, co moIe byOo – jak sam z dystansem pisaO – wybuja8o+ciB wyobraZni27, od tego, co nadal moIe okazaP si? aktualne i cenne, warto chyba w sposób nieuprzedzony – to teI jego sOowa – przyjrzeP si? zaproponowanemu przez niego mechanizmowi symbolicznemu.
21 Por. t e n I e, Unowocze+nienie filozofii i teologii katolickiej, [w:] t e n I e, Filozofia i pre-cyzja, s. 220.
22 Por. t e n I e, Autoreferat [do Zarysu programu filozoficznego], [1934], rkps (brulion), s. 1, w:
AR 1.12.
23 Zob. t e n I e, U progu nowoczesnej syntezy filozoficznej, w: t e n I e, Filozofia i precyzja,
s. 165-180.
24 Zob. M.A. K r M p i e c, Filozofia co wyja+nia? Filozofia w teologii, Lublin 2000, s. 187-211. 25 Por. D r e w n o w s k i, ZPF, § 24.
26 Zob. tamIe, § 13. 27 TamIe, § 1.
RZECZYWISTOlm I ZNAKI
Drewnowski podkreKlaO, ze zanim dokona si? samego instalowania mecha-nizmu znakowego, czyli zwiMzania go z rzeczywistoKciM, trzeba najpierw do niej dotrzeP, trzeba ustaliP skOadniki, majMce byP poznaczone (oznaczone nazwM)28.
Zdaniem Autora nie jest to proste. „NagM” rzeczywistoKP przesOaniajM nam wyrabiane od dzieciCstwa skojarzenia, nawyki itp. UwaIaO, Ie czOowiek ma do czynienia raczej ze spo8ecznym przetworem rzeczywisto+ci niI z bezpoKrednimi danymi. Z tego wzgl?du postulowaO w badaniach takie podejKcie – wspomniano juI o tym – w którym traktuje si? tzw. bezpoKrednie dane jako pewne na-warstwienia znaków. W ten sposób, jak sMdziO, b?dzie moIna doszukaP si? w tym, „co bezpoKrednio dane”, czegoK jeszcze bardziej pierwotnego29.
Jego zdaniem znaki, którymi zwykOo znaczyD siC (oznaczaP) bezpoKrednie dane, sM znakami z8oMonymi, tzn. skrótami bardzo zawiOych ukOadów znaków, z których kaIdy jest zOoIonym kompleksem znaków30. Wielokrotnie podkreKlaO, Ie brak Kwia-domoKci – uIyjmy jego okreKlenia – spiCtrzania siC znaków, caOych ich ukOadów, oddala nas od rzeczywistoKci, utrwala stare bO?dy i sprawia m?tnoKP myKlenia.
Z tego wzgl?du postulowaO odbudowC (rekonstrukcj?) uIywanych poj?P. Pole-gaOaby ona na rozkOadaniu tzw. bezpoKrednich danych róInych teorii naukowych na prostsze elementy znaczeniowe, mniej intuicyjne, wyst?pujMce jednak w kaI-dym z podstawowych poj?P naukowych i odpowiadajMce rzeczywistoKci, by pó9niej tak rozOoIonM caOoKP zOoIyP na nowo za pomocM nowej aparatury, ze KwiadomoKciM zawartoKci tego poj?cia31. ByOaby to analiza i konstrukcja doko-nywana w perspektywie kategorii wskazanych przez Drewnowskiego w zdaniu elementarnym. W ten sposób, jak twierdziO, ujawniOoby si? wiele spi?trzeC znakowania i wiele wytworzonych na tej drodze hipostaz, jak np. byt idei32.
28 Drewnowski podkreKlaO dowolnoKP wyboru mechanizmu znakowego i wzgl?dnoKP
znako-wania. PisaO: „RóIne ukOady znaków wyraIajM nieraz coK bezwzgl?dnego, ale to, co wyraIajM, nie jest wszak nigdy dane bez reszty w znakach jako takich; wyraIone jest zawsze w sposób wzgl?dny czMstkowy” (tamIe, § 39).
29 Por. tamIe, § 12-13. Drewnowski nie rozróIniaO mi?dzy bezpoKrednimi danymi a tym, co
bezpoKrednio dane.
30 Jako przykOad moIna podaP termin „trwanie”, który zawiera w sobie caOM kombinatoryk?
terminów – postawa Iyciowa i nast?pstwo Iyciowe. W celu uzmysOowienia sobie tego zagadnienia moIna przeanalizowaP § 106-113.
31 Por. t e n I e, Autoreferat [do Zarysu programu filozoficznego], [1934], rkps (brulion), s. 2, w:
AR 1.12.
32 ByO przekonany, Ie w ten sposób moIna by sprowadziP na grunt rzeczywistoKci kaIdM
CaOy proces uKciKlania dokonywaOby si?, jak wskazywaO Autor w ZPF, w na-st?pujMcych etapach:
1. Ujawnienie i wyodr?bnienie wspólnych znaczeC, tkwiMcych w znakach. 2. Ustalenie nowych znaków dla tych znaczeC.
3. Budowa mechanizmu znakowego elementarnego.
4. Wybieranie z niego znaków zOoIonych i znaczenie ich skrótami bezpoKred-nich danych w pewnych dziedzinach rzeczywistoKci.
5. Budowa teorii naukowych za pomocM wypracowanych znaków33.
ZPF oprócz tego ogólnego projektu badaC zawiera takIe konkretnM propozycj?
(jednM z wielu moIliwych) jego realizacji, która zostanie poniIej zarysowana, a o której wOaKnie, w sposób skrótowy, traktuje MAS34.
TERMINY PIERWOTNE
Wyodr?bnienie wspólnych znaczeC rozmaitych znaków rozpoczMO Drewnow-ski od analizy takich wyraIeC, jak m.in. „stanowisko”, „punkt widzenia”, „sposób rozumienia”, „nastawienie”, „akt”, „treKP aktu”, „ocenianie”, „przeIywanie”, „osoba”, „indywiduum”, „konkret”, „desygnat”, „rzecz”. Ostatecznie wyróIniO trzy typy znaczeC: 1. „postawy”, 2. „doznania”, 3. „istoty i rzeczy”:
ad 1: Przez „postawy” rozumiaO charakterystyczny dla podmiotu sposób ujmo-wania otoczenia, oceniania, rozumienia35;
ad 2: przez „doznania” – treKP aktów, jakoKP biernych reakcji;
ad 3: przez „istot?” – coK samorzutnego, a przez „rzeczy” – coK bezwOad-nego36.
PodkreKlaO, Ie choP terminy te znaczM sprawy mniej bezpoKrednie, to wyraIajM jednak sprawy bardziej pierwotne, stojMce u podstaw wszelkich poj?P nauko-wych37. SOuIM one jako narz?dzia w ujmowaniu i odzwierciedlaniu rzeczywistoKci oraz w budowaniu nowej terminologii.
33 Por. tamIe, § 78.
34 We wst?pie do ZPF Autor zaznaczaO, Ie w porzMdku genetycznym pierwsze byOy jego próby
opracowywania wybranych zagadnieC (jego propozycja urzeczywistnienia programu), teoria zaK elementem wtórnym – efektem uogólnienia szczegóOowych analiz. Por. tamIe, § 2.
35 WpOyw na wyróInienie tego typu znaczenia miaOo m.in. poj?cie perspektyw wprowadzone
przez Russella. Zob. tamIe, § 81 (przypis). KsiMIki Russella: Our Knowledge of the External World, London 1961, s. 87-91; The Analysis of Matter, London 1922, s. 208, 334 i inne.
36 Por. D r e w n o w s k i, ZPF, § 80-83. 37 Por. tamIe, § 78.
ZDANIE ELEMENTARNE
Drewnowski domniemywaO, Ie jeKli w przyrodzie stwierdza si? jakieK dzia-Oanie, to dzieje si? coK tylko z istotami i rzeczami, oraz Ie polega to zawsze na przeIywaniu jakichK treKci przez istoty. Tym powodowany przypuszczaO, Ie jedy-nym typem poOMczenia wyróInionych skOadników staOych jest wspólne im zna-czenie, które majM nast?pujMce zdania:
„istota A, ujmujBc w sposób B rzecz C, doznaje D” „B jest postawB istoty A, gdy ujmujBc rzecz C, doznaje D”
„rzecz C jest ujmowana przez istotC A, gdy istota ta przybierajBc postawC B, doznaje D”
„doznanie D jest wywo8ane w istocie A przez rzecz C, gdy ujCta jest w sposób B” itd.
Znaczenie to odpowiada mniej wi?cej stosunkowi, w jakim pozostajM do siebie podmiot, ukOad odniesienia, przedmiot i treKP aktu38. KaIde zdanie, majMce tego typu znaczenie, nazwaO zdaniem elementarnym39.
Te trzy typy znaczeC znaków Drewnowski poznaczyO literami ze wska9nikami, np. b2 a1 a2 a3 – coznaczy – istota b2, ujmujBc w sposób a1 rzecza2,doznaje a3. Samego zdania elementarnego nie poznaczyO Iadnym osobnym znakiem. PrzyjMO zatem trzy typy znaczeC i odpowiadajMce im trzy typy znaków oznaczajMcych skOadniki staOe oraz jeden typ znaczenia i jeden typ znaku oznaczajMcego poOM-czenie tych skOadników w caOoKP. W ZPF symbolem zdaC elementarnych jest jedna jedyna staOa funkcja zdaniowa od czterech zmiennych argumentów, np.
f (x,y,z,u)40.
Nadanie znaczenia tej jedynej funkcji staOej umoIliwiOo Autorowi powiMzanie mechanizmu i rzeczywistoKci. Wskazuje ono, jak uIywaP tego znakowania do odtwarzania i przerabiania konkretnych treKci myKlowych41.
Drewnowski zauwaIaO, Ie w tradycyjnych – podmiotowo-orzecznikowych – sformuOowaniach naukowych stosuje si? tylko dwie kategorie terminologiczne: rzecz oraz jej jakoKci, cechy, stosunki itp. Zdanie takie ma postaP x jest y. Tego typu uj?-cia, podkreKlaO, nie sM KcisOe i nie nadajM si? do odzwierciedlania Iadnych procesów.
lcisOe formuOowanie twierdzeC umoIliwia wprowadzenie trzeciej kategorii, któ-ra odpowiada temu, co okreKla si? przez czas, miejsce, warunki. Zawiektó-ra jM zdanie
38 Por. t e n I e, Czy moMliwe jest stosowanie logiki symbolicznej w metafizyce, 1963, mps, s. 21,
w: AR 1.322.
39 Por. t e n I e, ZPF, § 84. 40 Por. tamIe, § 84, § 91.
elementarne z ZPF oraz zaprezentowana w MAS trójargumentowa funkcja „obiek-tywna”, b?dMca szczególnym przypadkiem czteroargumentowej funkcji z ZPF. Ma ona postaP f (x,y,z). Wtedy zdanie typu: przedmiot x jest y zostaje zrelatywizowane przez wprowadzenie wspóOrz?dnych i przeksztaOcone w zdanie typu: ze wzglCdu na z przedmiot x jest y, gdzie z okreKla ukOad odniesienia. Jego zdaniem dzi?ki takiemu ujmowaniu zagadnieC np. fizyka osiMga bezspornoKP swoich sformuOowaC42.
ZARYS MECHANIZMU ZNAKOWEGO
Najogólniej ujmujMc, mechanizm teorii symbolicznej Drewnowskiego skOada si? ze znaków i reguO (instrukcji wykonawczej).
W skOad znaków wchodzM: znaki funkcyjne, znaki argumentów, kwanty-fikatory i znaki poOMczeC, zwOaszcza – implikacja, koniunkcja i negacja43.
W reguOach postulowaO zawrzeP wyjaKnienia terminologiczne, reguOy
(dyrek-tywy, np. odrywania, podstawiania) oraz tzw. przepisy specjalne (np. skrócone
sposoby pisania znaków). ProponowaO równieI, aby znalazOy si? tam przeformu-Oowane na reguOy aksjomaty i definicje, o ile – jak to ujmowaO – sM one wyrazem umów przyj?tych w ramach danego znakowania. JeKli sM natomiast wyrazem przypuszczeC co do praw obowiMzujMcych w danej dziedzinie, winny byP sformu-Oowane jako warunki i wymienione w poprzednikach twierdzeC teorii44.
W MAS pisaO, Ie mechanizm znakowy, który wystarcza do KcisOego formuOo-wania zdaC naukowych, skOada si? z trzech elementów:
a) klasycznego rachunku zdaC (znaki i reguOy),
b) klasycznego rachunku kwantyfikatorów bez zmiennych funktorów45 (znaki i reguOy),
c) staOego funktora zdania elementarnego o trzech argumentach f (x,y,z). 42 Por. t e n I e, MAS, s. 1. Zob. takIe: t e n I e, PSL, s. 1.
43 Drewnowski uIywa innej terminologii: wynikania, iloczynu i przeczenia.
44 Por. t e n I e, ZPF, § 31. Dalsze uKciKlenie tego domagaOoby si? analizy zachowanych
frag-mentów jego logistycznych badaC. W tym, co pisze, nie jest doKP przejrzysty. Obok znaków kwantyfikatorów (, ) oraz znaków zmiennych argumentów staOej funkcji zdaniowej f (x, y, z), wymienia znaki poOMczeC. Uznaje za nie: 1. znaki odzwierciedlajMce stosunki zachodzMce w obr?bie danej rzeczywistoKci; 2. znaki odzwierciedlajMce dziaOania zachodzMce w obr?bie danej dziedziny rzeczywistoKci. Trudno jednoznacznie orzec, co rozumie przez pierwsze i drugie. Z pewnoKciM do-tyczy to wykorzystania staOej funkcji zdaniowej f (x, y, z) oraz takich znaków funkcyjnych, jak: w, !, ¬. Zob. tamIe, § 19, 21, 27-28. Zagadnienia epistemologiczne i ontologiczne zwiMzane z tM funkcjM zadaniowM zostaOy podj?te przez ks. Zbigniewa Wolaka. Zob. Z. W o l a k, Koncepcje
ana-logii w Kole Krakowskim, Tarnów 2005, s. 82-98. 45 Drewnowski nie rozwija tego wskazania.
Zdanie elementarne – w tym przypadku – zawiera trzy argumenty trzech róI-nych (i tylko tych) kategorii terminologiczróI-nych, które odpowiadajM ukOadom od-niesienia, rzeczom i jakoKciom rzeczy. Funktor tego zdania odpowiada zdaniom typu: ze wzglCdu na z przedmiot x jest y. W kwantyfikatorach wyst?pujM zmienne tylko tych trzech typów. KaIde zdanie zOoIone zbudowane jest wyOMcznie ze zdaC elementarnych i staOych logicznych.
Zdaniem Drewnowskiego za pomocM takiej aparatury symbolicznej, wykorzy-stujMc jedynie reguOy rachunku zdaC i kwantyfikatorów, bez wprowadzania no-wych aksjomatów46, moIna budowaP nieograniczonM iloKP dowolnie skompliko-wanych zdaC i dowodziP tautologicznych zaleInoKci mi?dzy nimi47.
NaleIy przy tym zaznaczyP, Ie Drewnowski wskazaO specyfik? tego mecha-nizmu w przypadku teorii przyrodniczych, matematycznych i teologicznych48.
ROLA SYMBOLIKI
W usprawnieniach osiMgni?tych dzi?ki zastosowaniu symboliki w matematyce i uogólnianych przez logik? matematycznM widziaO Drewnowski nie zagroIenie, ale szans? dla innych dziedzin nauki. Symbolika – powtarzaO do znudzenia – jest stosownym i dogodnym w uIyciu Krodkiem do odzwierciedlania spraw rzeczy-wistych, przy czym jej upowszechnienie nie moIe polegaP jedynie na wykorzy-staniu wypracowanych juI narz?dzi, ale nadto na tworzeniu nowych, które byOyby adekwatne do danej dziedziny rzeczywistoKci i zdolne jM odzwierciedlaP49. Wielo-krotnie podkreKlaO, Ie symbolika nie jest celem, ale Krodkiem, który usprawnia dziaOalnoKP poznawczM, nie przesMdzajMc jednoczeKnie niczego o poznawanej rze-czywistoKci50. WyjaKniaO przy tym, Ie wi?kszoKP stosunków badanych przez logi-styk? jest niezaleIna od swoiKcie matematycznej problematyki i dlatego moIe byP stosowana w innych dziedzinach51.
46 Jedynie takich, które sM symbolicznym sformuOowaniem przesOanek swoistych dla danej
dziedziny nauki. Por. J.F. D r e w n o w s k i, Stosowanie logiki symbolicznej, s. 15 (streszczenie).
47 Por. t e n I e, MAS, s. 1. 48 Zob. tamIe, § 25-63. 49 Por. t e n I e, PSL, s. 1, 4. 50 Por. t e n I e, MAS, s. 1. 51 Por. t e n I e, PSL, s. 2.
OGRANICZENIE SIy DO KLASYCZNEGO RACHUNKU LOGICZNEGO
Zdaniem Drewnowskiego z zasobów narz?dzi usprawniajMcych dziaOalnoKP poznawczM czOowieka mogM byP wykorzystane jedynie te mechanizmy, które sM bezsporne. Do takich zaliczaO klasyczny rachunek zdaC i klasyczny rachunek kwantyfikatorów bez zmiennych funktorów. Za dyskusyjne uznawaO poj?cia klasy i relacji52 oraz spi?trzanie si? typów logicznych i teorii metalogicznych.
JuI w ZPF pisaO, Ie OMczMc tego typu zdania za pomocM znaków logistycznych i kwantyfikatorów, moIna budowaP nieograniczonM iloKP dowolnie skomplikowa-nych zdaC. Od strony formalnej „nie jest [to wszystko] IadnM «nowM» teoriM, lecz jedynie zespoOem zwiMzków «analitycznych», «tautologicznych»”53. Mimo caOej swej banalnoKci – podkreKlaO – mechanizm ten odpowiada wymogom nowo-czesnej KcisOoKci54 i wystarcza do wyraIenia najbardziej nawet subtelnych odcieni treKciowych55.
STOSUNEK ZAWIERANIA SIy
Stosunek zawierania si? jest jednym z podstawowych poj?P w formalizmach Drewnowskiego, jednym z podstawowych narz?dzi myKlowych, który umoIliwia wyraIenie jego idei w filozofii i teologii.
Autor wskazywaO, Ie za pomocM zdania elementarnego o trzech argumentach, duIego kwantyfikatora i implikacji moIna zdefiniowaP szeKP formalnie ana-logicznych stosunków zawierania si? terminów jednego typu ze wzgl?du na jakiK termin innego typu. Jedna tylko z tych zaleInoKci odpowiada co do treKci zawie-raniu si? zakresów orzeczników, inne – rzeczowemu stosunkowi cz?Kci do caOoKci, pozostaOe – innym rzeczywistym stosunkom zawierania si?.
PodkreKlaO, Ie na podstawie kaIdego z wymienionych wyIej rodzajów sto-sunków moIna tworzyP wyraIenia odpowiadajMce formalnie podstawowym poj?ciom teorii zbiorów, przy czym w takim przypadku nie sM one rozumiane juI idealnie, ale jako rzeczywiste caOoKci zOoIone (przedmioty, procesy, ele-menty procesów rzeczywistych). MoIna wi?c za pomocM tego narz?dzia KciKle sformuOowaP wszystkie zastosowania teorii mnogoKci, topologii i geometrii do
52 Por. t e n I e, MAS, s. 1. WskazywaO, Ie rozumiane sM jako twory abstrakcyjne. 53 T e n I e, ZPF, § 91.
54 Por. t e n I e, Metody u+ci+lania, s. 7.
dziedzin rzeczywistych, bez uciekania si? do klas i relacji jako tworów abs-trakcyjnych.
Natomiast te dziedziny teorii klas i relacji, które nadal majM charakter abs-trakcyjny, moIna ujMP jako teorie zaleInoKci mi?dzy symbolami, np. stosunek elementu do klasy wyznaczonej przez danM funkcj? zdaniowM jako stosunek symbolu do nazwy oznaczajMcej kaIdy symbol, który speOnia danM funkcjM zda-niowM. UwaIaO, Ie post?pujMc w ten sposób, moIna ujMP caOy wspóOczesny mu abstrakcyjny dorobek matematyki i logiki matematycznej. Tak wyraIony stano-wiOby ogólnM teori? symboliki. MiaOaby ona zastosowanie nie tylko do sym-boliki matematycznej, ale do kaIdej naukowej aparatury symbolicznej56. To zagadnienie rozwinMO Drewnowski w pracy zatytuOowanej Ogólna teoria
sym-boliki naukowej57.
ZAKOzCZENIE
W skOad minimalnego mechanizmu znakowego, który wystarczyOby do Kcis-Oego formuOowania zdaC naukowych, do wyraIenia treKci caOej nauki, zaliczyO Drewnowski jedynie klasyczny rachunek logiczny wraz z funktorem zdania ele-mentarnego o trzech typach argumentów. PomijajMc problem moIliwoKci rekon-strukcji caOej nauki za pomocM wskazanej aparatury j?zykowej, trzeba jeszcze raz podkreKliP, Ie zdaniem Drewnowskiego mechanizm ten umoIliwia KcisOe upra-wianie nauki, jest wystarczajMcy do wyraIenia wszelkich odcieni treKciowych. Niestety, ze wzgl?du na odrzucenie propozycji Drewnowskiego w sprawie forma-lizacji wybranego fragmentu metafizyki, nie mamy przykOadu wykorzystania tej aparatury w filozofii. Cz?KP II ZPF stanowi jednak ilustracj? tego, jak za pomocM tego mechanizmu moIna wyraziP poj?cia z zakresu semiotyki czy arytmetyki. Drewnowski zatem nie tylko wypracowaO aparatur? j?zykowM, ale takIe – o czym si? zapomina – z powodzeniem jM stosowaO58.
Wypracowany mechanizm znakowy uwaIaO nie tylko za sprawne i wystarcza-jMce, ale takIe bezpieczne narz?dzie w naukowej dziaOalnoKci. Zdanie elementarne ma bowiem KciKle okreKlone znaczenie. OkreKlonych znaczeC nabierajM takIe wyraIenia zOoIone z takich zdaC. Nowe sformuOowania starych twierdzeC
nauko-56 Por. t e n I e, MAS, s. 2. 57 1953, s. 30, rkps, w: AR 1.5.
58 Koniecznie trzeba wspomnieP zachowanM w AR prac?, która jest jednM z pierwszych prób
zastosowania przez Drewnowskiego kategorii postaw a1 do sMdów o wartoKci: W sprawie sBdów o warto+ci, 1927, s. 6, rkps, w: AR 1.3152.
wych poOMczone staOymi logicznymi przybierajM w tym mechanizmie postaP odpowiednich tautologii. „To skrajne ubóstwo formalne jest r?kojmiM bezpie-czeCstwa logicznego. […] MajMc tak niezawodne i bezpieczne narz?dzie formalne moIna skupiP caOy wysiOek myKlowy na treKci tej jedynej funkcji czterech [lub trzech – M.A.] argumentów”59.
Za pomocM przedstawionej aparatury symbolicznej winna byP takIe przefor-muOowana teologia. WyraIona za pomocM tych samych struktur co inne dyscyp-liny, staOaby si? spójnM cz?KciM caOej nauki, nie ust?pujMc im pod wzgl?dem KcisOoKci. Trzeba by przy tym doskonalenia posiadanych juI narz?dzi (np. ana-logia) i wypracowywania nowych. Niestety, poniewaI teologia terminologi? naukowM czerpie z innych nauk, zwOaszcza z metafizyki, których j?zyk równieI domaga si? odnowienia i uKciKlenia, dlatego jej formalizacja uzaleIniona jest od metodologicznej dojrzaOoKci tych dyscyplin.
NaleIy zaznaczyP, Ie Drewnowski traktowaO swojM konkretyzacj? zarysowa-nego programu jako jednM z moIliwych. Wi?cej uwagi przywiMzywaO do ogólnych ram tego programu, do metody, którM wskazaO60.
Samo uKciKlanie (usprawnianie) rozumiaO jako ujawnianie spi?trzeC i wielo-znacznoKci j?zyka oraz wypracowywanie nowych sformuOowaC, doskonalenie znanych schematów myKlowych i tworzenie nowych. Wydaje si?, Ie ta „praca na j?zyku” nie moIe byP jednak rozumiana w oderwaniu od „pracy na rzeczy-wistoKci” i w konsekwencji KcisOoKP w rozumieniu Drewnowskiego nie moIe byP zredukowana jedynie do poziomu j?zykowego. W ZPF silnie ujawnia si? rea-listyczna postawa Autora. Jego troska nie tylko o montowanie (ustalanie dyrektyw i znaków zOoIonych), ale i o instalowanie mechanizmu znakowego (dostosowanie znaków do dziedziny rzeczywistoKci) sugerujM, Ie KcisOoKP, którM ma na myKli, zwiMzana jest tak z j?zykiem, jak i z rzeczywistoKciM. Kryteria teoretycznej nie-sprzecznoKci i doKwiadczalnej sprawdzalnoKci jawiM si? jako wymogi KcisOoKci, o jakiej pisaO Drewnowski.
U schyOku swego Iycia, w bodajIe ostatnim z zachowanych w AR tekKcie, daO wyraz dalszego przekonania co do sOusznoKci swoich mOodzieCczych pomysOów. PisaO: „Wszystko to wymaga dziK dalszego uKciKlania, uszczegóOawiania, formali-zowania, «komputeryzacji» w duchu tego mojego «Zarysu programu
filozoficz-59 T e n I e, Uwagi o stosowaniu, s. 9, 10.
60 Metanaukowe idee J. F. Drewnowskiego w oczach matematyka. Z Profesorem Antonim Wiwe-gerem rozmawia ks. Micha8 Adamczyk, „Summarium” 36 (2007), s. 82. Prof. Wiweger twierdzi, Ie
nieKwiadome nawiMzania do zdania elementarnego moIna znale9P w wielu publikacjach. ZawierajM jM zwOaszcza koncepcje dyskutowane i wprowadzane w latach siedemdziesiMtych na terenie infor-matyki, lingwistyki matematycznej, analizy logicznej materiaOów edukacyjnych.
nego». Wszystkie te rojenia pierwocin filozofii oraz caOych tradycji myKlowych Indii, Chin, Grecji, Hellenizmu, Neoplatonizmu, Scholastyki, mogM i powinny byP stopniowo formuOowane tak, jak marzyO Leibniz: «ut non jam clamoribus rem agere necesse sit, sed alter alteri dicere possit: calculemus!»”61.
BIBLIOGRAFIA PR A C E J. F. DR E W N O W S K I E G O
D r e w n o w s k i J.F.: Autoreferat [do Zarysu programu filozoficznego], [1934], rkps (brulion), w: AR* 1.12.
D r e w n o w s k i J.F.: Czy metafizyka i religia wytrzymujM krytyk? naukowM, [w:] t e n I e, Filo-zofia i precyzja. Zarys programu filozoficznego i inne pisma, red. S. MajdaCski, S. Zalewski, Lublin 1996, s. 181-191.
D r e w n o w s k i J.F.: Czy moIliwe jest stosowanie logiki symbolicznej w metafizyce, 1963, mps, w: AR 1.322.
D r e w n o w s k i J.F.: List do Alfreda Tarskiego z maja 1967 r., mps, w: AR 1.312. D r e w n o w s k i J.F.: List do ks. HOadowskiego z dnia 25.04.1974 r., w: AR 1.42.
D r e w n o w s k i J.F.: List do ks. S. KamiCskiego wraz z uwagami Adresata z dnia 10.02.1964 r., msp, w: AR 1.322).
D r e w n o w s k i J.F.: List do o. I. M. BocheCskiego z dnia 2.07.1968 r., rkps (brulion) w: AR 1.322.
D r e w n o w s k i J.F.: Metody uKciKlania [1953], s. 12, rkps, (brulion), w: AR 1.5.
D r e w n o w s k i J.F.: Minimalna aparatura symboliczna wystarczajMca do precyzowania poj?P naukowych, 1954, mps, w: AR 1.314.
D r e w n o w s k i J.F.: Notatka doOMczona do pracy Uwagi o stosowaniu logiki symbolicznej, w: AR 1.312.
D r e w n o w s k i J.F.: [Notatka o dyskusji z ks. KamiCskim], 1964, mps, w: AR 1.322.
D r e w n o w s k i J.F.: Praktyczna symbolika logiczna i jej zastosowanie w rozumowaniach, 1954, s. 4, mps, w: AR 1.314.
D r e w n o w s k i J.F.: PrzybliIona klasyfikacja tekstów, [w:] t e n I e, Filozofia i precyzja. Zarys programu filozoficznego i inne pisma, red. S. MajdaCski, S. Zalewski, Lublin 1996, s. 560-565. D r e w n o w s k i J.F.: Stosowanie logiki symbolicznej w filozofii, 1965, s. 16, mps, w: AR 1.311. D r e w n o w s k i J.F.: U progu nowoczesnej syntezy filozoficznej, [w:] t e n I e, Filozofia i
pre-cyzja. Zarys programu filozoficznego i inne pisma, red. S. MajdaCski, S. Zalewski, Lublin 1996, s. 165-180.
D r e w n o w s k i J.F.: UnowoczeKnienie filozofii i teologii katolickiej, [w:] t e n I e, Filozofia i precyzja. Zarys programu filozoficznego i inne pisma, red. S. MajdaCski, S. Zalewski, Lublin 1996, s. 224-233.
D r e w n o w s k i J.F.: Uwagi do marginesowych dopisków, [1964], mps, w: AR 1.322. D r e w n o w s k i J.F.: Uwagi o stosowaniu logiki symbolicznej, [1967], mps, w: AR 1.312. D r e w n o w s k i J.F.: [Wspomnienie o ks. Janie Salamusze], 1965, mps, w: AR 1.321.
61 List do ks. HOadowskiego z dnia 25.04.1974 r., w: AR 1.42. * AR – Archiwum Rodzinne J.F. Drewnowskiego.
D r e w n o w s k i J.F.: W sprawie sMdów o wartoKci, 1927, rkps, w: AR 1.3152.
D r e w n o w s k i J.F.: Zarys programu filozoficznego, [w:] J.F. D r e w n o w s k i, Filozofia i pre-cyzja. Zarys programu filozoficznego i inne pisma, red. S. MajdaCski, S. Zalewski, Lublin 1996, s. 55-147.
D r e w n o w s k i J.F.: Zarys programu uKciKlania teologii, 1936, mps, w: AR 1.332. OP R A C O W A N I A
A d a m c z y k M.: Teologia jako nauka KcisOa. Jana Franciszka Drewnowskiego „Zarys programu uKciKlania teologii”, [w:] ToIsamoKP teologii, red. A. Anderwald, T. Dola, M. Rusecki, Opole 2010, s. 223-242.
B o c h e C s k i I.M.: O metodzie teologii w Kwietle logiki wspóOczesnej, „Collectanea Theologica” 21 (1949), fasc. 2-3, s. 171-192.
B o c h e C s k i I.M.: The Logic of Religion, New York 1965 (pol. wyd. Logika religii, 1990) Jan Franciszek Drewnowski – czOowiek, Polak, katolik, myKliciel. Zapis rozmowy ks. MichaOa
Adamczyka z dr. Jackiem Drewnowskim, „Summarium” 33 (2004), s. 43-77.
K a m i C s k i S., Z d y b i c k a Z.: W odpowiedzi na uwagi Jana Fr. Drewnowskiego, „Znak” (1965), nr 2-3, s. 355-365.
K a m i C s k i S.: Co daje stosowanie logiki formalnej do metafizyki klasycznej?, „Roczniki Filo-zoficzne” 12 (1964), z. 1, s. 107-112.
K r M p i e c M.A.: Filozofia co wyjaKnia? Filozofia w teologii, Lublin 2000, s. 187-211.
M a j d a C s k i S.: Ani scjentyzm, ani fideizm. U progu nowoczesnej syntezy filozoficznej, czyli Jana Franciszka Drewnowskiego program precyzacji filozofii klasycznej, [w:] J.F. D r e w -n o w s k i, Filozofia i precyzja. Zarys programu filozoficz-nego i i-n-ne pisma, red. S. MajdaCski, S. Zalewski, Lublin 1996, s. 5-52.
Metanaukowe idee J. F. Drewnowskiego w oczach matematyka. Z Profesorem Antonim Wiwege-rem rozmawia ks. MichaO Adamczyk, „Summarium” 36 (2007), s. 73-84.
R u s s e l l B.: Our Knowledge of the External World, London 1961. R u s s e l l B.: The Analysis of Matter, London 1922.
W o l a k Z.: Koncepcje analogii w Kole Krakowskim, Tarnów 2005.
SCIENCE AND ACCURACY,
I.E. TOWARDS J.F. DREWNOWSKI MINIMUM SYMBOLIC APPARATUS
S u m m a r y
The subject of this article is the symbol mechanism proposed by J.F. Drewnowski as a tool for the accurate formulation of sentences in science, including theology. The tool consists of three elements: classical propositional calculus, classical predicate calculus without variable functors and constant functor of the elementary proposition f (x,y,z). This sentence contains three arguments of three different types that correspond to the frame of reference, things and qualities of things. The purpose of this article is to show the language apparatus in the context of author’s other works as well as explain the terms characteristic for the author in order to enable the assessment of the value and timeliness of this idea.
S"owa kluczowe: metodologia teologii, formalizacja teologii, KoOo Krakowskie, filozofia j?zyka,
aparat j?zykowy, zdanie elementarne.
Key words: the methodology of theology, formalization of theology, the Cracow Circle,
lan-guage apparatus, elementary proposition.
Information about Author: Rev. Dr. MICHA) ADAMCZYK – Major Seminary of the Diocese of Bydgoszcz; address for correspondence: ul. Grodzka 18, PL 85-109 Bydgoszcz; e-mail: michad@o2.pl
