Reforma szkolnictwa zawodowego po ſƇƆƇ r. na przykҝadzie
Zespoҝu SzkÓҝ Tekstylno-Handlowych w aganiu
Katarzyna gliwak, katarzyna.sliwak@poczta.onet.pl Uniwersytet WrocÙawski
plac Uniwersytecki 1, 50-137 WrocÙaw
Abstrakt
W artykule autorka krótko przedstawiÙa histori¿ szkolnictwa zawodowego, pierwszych jej prób reform w okresie dwudziestolecia mi¿dzywojennego. Z uwzgl¿dnieniem sytuacji polityczno-gospodarczej na Ziemiach Zachodnich po drugiej wojnie ïwiatowej, na przykÙadzie konkretnej placówki oïwiatowej,szkoÙy ïredniej o proÞ lu zawodowym – Ze-spoÙu SzkóÙ Tekstylno-Handlowych w aganiu autorka krótko scharakteryzowaÙa histori¿ placówki wraz z kierunkami ksztaÙcenia oraz unaoczniÙa jak przemiany gospodarczo-polityczne roku 1989 wpÙyn¿Ùy na funkcjonowanie szkoÙy o pro-Þ lu wÙókienniczym. Na koniec opisaÙa jakie dziaÙania zostaÙy podj¿te przez wÙadze polityczne, oïwiatowe, aby propro-Þ l ksztaÙcenia szkoÙy byÙ adekwatny do moČliwoïci gospodarczych agania.
SÙowa kluczowe: agaÚ, ZespóÙ SzkóÙ Tekstylno-Handlowych, szkoÙa zawodowa, rok 1989, reformy gospodarcze Reform of vocational education after 1989 as exempliÞ ed in the Textiles and Commerce School in agaÚ
Abstract
In the article the author presents the history of vocational education, the Þ rst aĴ empts to reform in the post-war period, taking into account the political and economic situation in the Western Territories aĞ er World War II with the example of a particular educational institution, the school-professional proÞ le of the School of Textile and Trade in Sagan. The author characterizes the history of this institution, together with the directions of education as were revealed as political-economic changes, of 1989 aě ecting the functioning of the textile school proÞ le. At the end she describes what action has been taken by the political, educational, vocational school proÞ le as adequate for economic opportunities in Sagan.
Key words: agaÚ, School Textile and Trade in agaÚ, vocational school, 1989 year, economic reforms
Kondycja polskiego szkolnictwa zawodowego w okresie dwudziestolecia mi¿dzywojennego oraz powojennego od-rodzenia si¿ polskich placówek oïwiatowych na Ziemiach Zachodnich po drugiej wojnie ïwiatowej skÙania historyków oïwiaty do porównaÚ. Dwudziestolecie to czas reform (reforma J¿drzejewiczowska) oraz prób ujednolicenia oïwiaty b¿-dcej pod wpÙywem trzech paÚstw zaborczych. Czasy powojenne to budowa nowego szkolnictwa, które niestety musiaÙo stawi° czoÙa nowej sytuacji politycznej i gospodarczej.
Na przykÙadzie konkretnej placówki oïwiatowej, szkoÙy ïredniej o proÞ lu zawodowym — ZespoÙu SzkóÙ Tekstylno--Handlowych w aganiu, autorka chce przedstawi° krótk histori¿ tej placówki wraz z kierunkami ksztaÙcenia oraz una-oczni° jak przemiany gospodarczo-polityczne roku 1989 wpÙyn¿Ùy na funkcjonowanie szkoÙy o proÞ lu wÙókienniczym i jakie dziaÙania podj¿te zostaÙy przez wÙadze polityczne, oïwiatowe, aby proÞ l ksztaÙcenia byÙ adekwatny do moČliwoïci gospodarczych agania.
KrÓtki zarys historyczny szkolnictwa zawodowego i pierwsze jego reformy
Nauka w placówkach szkolnictwa zawodowego byÙa, i jest nadal, w Polsce niedoceniana. MaÙa rzesza osób zdaje sobie jednak spraw¿, iČ edukacja zawodowa w naszym kraju si¿ga korzeniami wielu lat. Pierwsz koncepcj organizacji ksztaÙcenia zawodowego poddali do debaty uczestnicy Nadzwyczajnego Zjazdu Techników Polskich, który odbyÙ si¿ w Warszawie w kwietniu 1917 r. Wïród prelegentów tego zjazdu znaleĊli si¿: WÙadysÙaw Piotrowski z rozpraw „O kilku
bÙ¿dach w tak zwanym szkolnictwie zawodowym” (w wystpieniu podwaČyÙ tez¿, iČ szkoÙy zawodowe byÙy przeznaczone dla
osób mniej zdolnych). StanisÙaw Twardo zajÙ si¿ spraw organizacji niČszego szkolnictwa zawodowego. Jego zdaniem niČsze szkoÙy zawodowe powinny dzieli° si¿ na szkoÙy przyuczajce uczniów do zawodu we wÙasnych warsztatach oraz doksztaÙcajce — przeznaczone dla mÙodzieČy juČ pracujcej. Rektor Politechniki Warszawskiej, StanisÙaw Patschke,
stulowaÙ napraw¿ stosunków na linii wyČsze szkoÙy techniczne - oïrodki nauk technicznych, gdyČ to „uczelnia winna by° w staÙej Ùcznoïci z inČynierami pracujcymi naukowo w przemyïle i jej pracownie, laboratoria i wykÙady winny by° dla polskiego ïwiata technicznego otwarte”1.
W 1918 r. odbyÙa si¿ w Ministerstwie WyznaÚ Religħ nych i Oïwiecenia Publicznego narada kierowników szkóÙ zawo-dowych zwoÙana przez Sekcj¿ Szkolnictwa Zawodowego. To spotkanie miaÙo na celu zatwierdzenie podlegÙoïci organi-zacyjnej tego typu placówek pod wyČej wspomniane ministerstwo. Kolejnym krokiem ze strony ministerstwa dČcego do uregulowania sprawy szkolnictwa zawodowego, byÙ opublikowany w 1922 r. projekt ustawy o szkolnictwie zawodo-wym. ZawieraÙ on wiele kontrowersyjnych postanowieÚ, gÙównie niekorzystnych dla zakÙadów przemysÙowych oraz organizacji kupieckich, toteČ nie zostaÙ przedstawiony pod obrady Sejmu2.
Ówczesne pogldy dotyczce szkóÙ zawodowych byÙy niemal identyczne do dzisiejszych. Politycy uwaČali, iČ zdolne dziecko naleČaÙo posÙa° do szkoÙy ogólnoksztaÙccej, poniewaČ szkoÙa zawodowa prezentowaÙa gorszy poziom. W czasie kryzysu gospodarczego w 1929 r. zauwaČono, iČ w II RP byÙ problem nadprodukcji inteligencji z wyksztaÙceniem uniwer-syteckim. Zjazd delegatów polskich szkóÙ zawodowych zgromadziÙ 141 przedstawicieli szkóÙ wszystkich typów oraz ok. 1600 nauczycieli. Zebrani postanowili wprowadzi° w Čycie uchwaÙ¿ o powoÙaniu do istnienia Stowarzyszenia Nauczycieli SzkóÙ Zawodowych z siedzib w Warszawie, co byÙo bardzo waČnym krokiem w ujednoliceniu prawnym dziaÙania tych placówek oraz ich zbliČeniu3.
Kolejny waČnym problemem w szkolnictwie zawodowym byÙ brak wyspecjalizowanej kadry oïwiatowej. Przyczyna tkwiÙa w rozwoju Čycia gospodarczego (wi¿kszy popyt na pracowników wykwaliÞ kowanych) oraz ich lepszych zarob-kach w przemyïle4. Szkolnictwo zawodowe, przez dÙugi czas w okresie mi¿dzywojennym, byÙo lekcewaČone przez wÙadze oïwiatowe. CechowaÙ je niedorozwój, zarówno pod wzgl¿dem organizacyjnym, jak i Þ nansowym, co wynikaÙo przede wszystkim z problemów gospodarczych kraju. Po wejïciu w Čycie ustawy j¿drzejewiczowskiej powstaÙy szkoÙy zawodowe na poziomie gimnazjalnym oraz licealnym (absolwenci zyskali prawo wst¿pu na uczelnie wyČsze), które oprócz wi¿ksze-go prestiČu borykaÙy si¿ mi¿dzy innymi z takimi problemami, jak odpÙyw nauczycieli specjalistów w danych zawodach5.
W latach 1939—1944 szkolnictwo przeČywaÙo chwile kryzysu. Na terenach Polski wÙczonych bezpoïrednio do Rze-szy Niemieckiej wRze-szystkie polskie szkoÙy zostaÙy zamkni¿te. Tylko na ziemiach Generalnej Guberni pozostawiono jedynie szkoÙy powszechne i zawodowe, lecz usuni¿to z nich nauk¿ historii i geograÞ i Polski, a w szkoÙach zawodowych takČe na-uk¿ j¿zyka polskiego. Nauka w szkoÙach zawodowych ograniczaÙa si¿ do minimum. NajwaČniejszym ich zadaniem byÙo przygotowanie robotnika dla przemysÙu niemieckiego. Polacy, nieustannie bronic swojej narodowoïci, zorganizowali tajne nauczanie. W 1939 r. powstaÙa Tajna Organizacja Nauczycielska zrzeszajca czÙonków Zwizku Nauczycielstwa Pol-skiego, w skÙad którego wchodzili przedstawiciele Towarzystwa Nauczycieli SzkóÙ grednich i WyČszych, Stowarzyszenia Nauczycieli SzkóÙ Zawodowych, Stowarzyszenia Chrzeïcħ aÚsko-Narodowego Nauczycielstwa SzkóÙ Powszechnych6.
Po zakoÚczeniu dziaÙaÚ wojennych priorytetem dla oïwiaty w Polsce, a szczególnie na Ziemiach Zachodnich, byÙo przyczynienie si¿ do poprawy bytu spoÙeczeÚstwa. Instytucje oïwiatowe miaÙy odegra° szczególn rol¿ w integracji róČ-nych grup ludnoïci, ich przystosowaniu do nowego miejsca i warunków. Placówki oïwiatowe byÙy doszcz¿tnie znisz-czone, lecz nie tylko w wyniku dziaÙaÚ wojennych w 1945 r., równieČ przez wykorzystywanie obiektów jako szpitali, magazynów. Z materiaÙów Ministerstwa Oïwiaty z 1948 r. wynika, iČ zdewastowano podczas wojny i okupacji w Okr¿gu Szkolnym WrocÙawskim 459 budynków szkóÙ powszechnych, 13 szkóÙ ïrednich oraz 21 szkóÙ zawodowych7.
Historia Zespoҝu SzkÓҝ Tekstylno-Handlowych w aganiu
Nawizujc do rozkwitu szkolnictwa zawodowego w kraju w latach pi¿°dziesitych chciaÙabym przedstawi° krótko histori¿ budynku, w którym znajdowaÙo si¿ póĊniejsze Technikum i Zasadnicza SzkoÙa WÙókiennicza w aganiu (dzisiej-szy ZespóÙ SzkóÙ Tekstylno-Handlowych w aganiu).
1 H. Raczek, Koncepcje ksztaÙcenia zawodowego w projektach edukacyjnych Drugiej Rzeczypospolitej, [w:] R. Kucha, H. Fuchs (red.), Koncepcje ksztaÙcenia i rozwój szkolnictwa zawodowego w XIX i XX wieku. Wybrane zagadnienia, Lublin 1992, s. 189.
2 K. PoznaÚski, Wybrane zagadnienia z historii wychowania, Warszawa 2006, s. 213. 3 Zjazd nauczycielstwa polskich szkóÙ zawodowych, „Polska Zachodnia” 1928, nr 88, s. 6. 4 Brak nauczycieli szkóÙ zawodowych,„Polska Zachodnia” 1939, nr 29, s. 12. 5 J. Miso (red.), Historia wychowania wiek XX, Warszawa 1980, s. 280.
6 S. WoÙoszyn, Dzieje wychowania i myïli pedagogicznej w zarysie, Warszawa 1964, s. 639. Zob. G. Michalski, DziaÙalnoï° Stowarzyszenia Chrze-ïcijaÚsko-Narodowego Nauczycielstwa SzkóÙ Powszechnych 1921-1939, RódĊ 2001.
W 1658 r. w miejscu dzisiejszej szkoÙy jezuici utworzyli swoj rezydencj¿, a rok póĊniej otworzyli kolegium. Owo ČagaÚskie kolegium byÙo szkoÙ szeïcioklasow z klas przygotowawcz. W 1803 r. gimnazjum zostaÙo zdegradowane do trzyklasowej szkoÙy, a w czasie wojen napoleoÚskich znajdowaÙ si¿ w nim szpital wojskowy. Po wielokrotnych znisz-czeniach przez poČary szkoÙa od 1846 r. staÙa si¿ peÙnoprawnym gimnazjum — Fryderyk Wilhelm nadaÙ szkole peÙne prawa oïmioklasowej szkoÙy ïredniej. W gmachu tym od pocztku XX w. funkcjonowaÙy róČne instytucje. Prawie sto lat (w jednej z cz¿ïci budynku) istniaÙ tam, zlikwidowany w 1928 r. zakÙad karny dla kobiet8. W 1933 r. w 200-lecie istnienia, gimnazjum nadano imi¿ Albrechta von Wallensteina. Doï° obszerny budynek zostaÙ podzielony na trzy cz¿ïci — jedn zaj¿Ùo istniejce do koÚca wojny muzeum miejskie, nast¿pn z kondygnacji przeznaczono dla SzkoÙy Rolniczej, a pozo-staÙa znajdowaÙa si¿ w r¿kach rodziny Talleyrandów9. W 1945 r. cz¿ï° pomieszczeÚ oddano do uČytku dla Prokuratury Rejonowej i Komendy Milicji Obywatelskiej10. Przez kilka miesi¿cy po zakoÚczeniu wojny w jednej cz¿ïci przebywali jeÚcy wojenni Wehrmachtu. Od 1947 do lipca 1948 r. w drugim skrzydle funkcjonowaÙo Gimnazjum Miejskie i Liceum dla DorosÙych, które zostaÙo przeniesione do budynku na ówczesnym pl. Jana KiliÚskiego 4 (obecnie pl. Orlt Lwowskich 4), gdzie znajduje si¿ do dnia dzisiejszego ZespóÙ SzkóÙ OgólnoksztaÙccych im. Stefana Banacha11. Po roku 1948 cz¿ï° budynku nie byÙa wykorzystywana.
Czas powstania istniejcej do dziï szkoÙy doskonale si¿ wpisuje w histori¿ polskiej oïwiaty. WaČnym etapem w dziejach edukacji byÙ rok 1950, w którym to utworzono Centralny Urzd Szkolnictwa Zawodowego i Ministerstwo Szkolnictwa WyČ-szego. Zlikwidowano kuratoria i inspektoraty, a ich kompetencje przekazano WydziaÙom Oïwiaty Prezydiów Powiatowych i Wojewódzkich Rad Narodowych. SzkoÙy ogólnoksztaÙcce podlegaÙy Ministerstwu Oïwiaty, które zajmowaÙo si¿ gÙów-nie wprowadzegÙów-niem nowych planów nauczania oraz szukagÙów-niem Þ nansów na rozwój tego typu placówek. SzkoÙy zawo-dowe byÙy kontrolowane przez Centralny Urzd Szkolnictwa Zawozawo-dowego (z wyjtkiem szkóÙ o proÞ lu rolniczym)12.
Na Ziemi Lubuskiej w latach pi¿°dziesitych XX stulecia, istotn gaÙ¿zi przemysÙu byÙ przemysÙ lekki oraz wÙókien-niczy. W 1950 r. nadzór nad szkolnictwem zawodowym w aganiu przej¿Ùa Dyrekcja Okr¿gowa Szkolenia Zawodowe-go we WrocÙawiu. Druga poÙowa lat pi¿°dziesitych to okres zmian organizacyjnych w PRLowskiej oïwiacie. W 1956 r. szkolnictwo zawodowe zostaÙo wÙczone do resortu oïwiaty. W 1959 r. uruchomiono agaÚsk Czesalni¿ WeÙny, która dysponowaÙa wieloma etatami, brakowaÙo jednak wykwaliÞ kowanych pracowników. WÙaïnie dzi¿ki predyspozycji mia-sta i zapotrzebowaniu lokalnego rynku pracy zapadÙa decyzja o powmia-staniu w aganiu ïredniej szkoÙy o proÞ lu wÙókien-niczym13.
Remont szkoÙy trwaÙ od pocztku 1959 r. i byÙ prowadzony przez szkoÙy zawodowe z Zielonej Góry, Wschowy oraz Zasadnicz SzkoÙ¿ Metalow w aganiu, a pracami kierowaÙ MieczysÙaw Szewczyk (póĊniejszy kierownik warsztatów szkolnych)14. W lipcu 1959 r. Minister Oïwiaty wydaÙ oÞ cjalne rozporzdzenie o utworzeniu Technikum i Zasadniczej SzkoÙy WÙókienniczej w aganiu. Pierwszym dyrektorem szkoÙy zostaÙ St. Gawlik15. Pocztki istnienia szkoÙy byÙy bardzo trudne ze wzgl¿du na brak sal lekcyjnych, pomocy naukowych, podr¿czników. Lekcje podczas remontu odbywaÙy si¿ na trzecim pi¿trze. Remont zakoÚczono 17.02.1960 r. W tym teČ roku odbyÙa si¿ w szkole Krajowa Konferencja Dyrektorów SzkóÙ WÙókienniczych, co ïwiadczyÙo o aktywnoïci kadry kierowniczej16.
Pocztkowo kadra pedagogiczna szkoÙy oprócz dyrektora liczyÙa siedmiu peÙnoetatowych nauczycieli, a dwóch ko-lejnych zatrudniono w niepeÙnym wymiarze godzin. SkÙad kadry stanowili: St. Gawlik — dyrektor, M. Szewczyk — kie-rownik zaj¿° praktycznych, mgr J. PÙatun — nauczyciel j¿zyka rosyjskiego i historii, M. Garbicz — kierownik internatu i nauczyciel j¿zyka polskiego, mgr I. Ruczak — nauczyciel wychowania Þ zycznego, mgr inČ. J. Bugajska — nauczyciel przedmiotów zawodowych i zaj¿° praktycznych, mgr inČ. J. Litwin — równieČ nauczyciel przedmiotów zawodowych i zaj¿° praktycznych, mgr W. Król — nauczyciel matematyki, M. Kment — nauczyciel j¿zyka polskiego, W. Zarzecki —
8 Ksi¿Čna agaÚska Dorota de Talleyrand- Perigord odwiedziÙa to wi¿zienie i napisaÙa o nim w jednym z listów: „Wczoraj odwiedziÙam bardzo pi¿kny Centralny ZakÙad Karny w tej cz¿ïci glska. Jest on w samym aganiu i znajduje si¿ w budynku, który wczeïniej byÙ klasztorem jezuitów. Jest to niezwykle pi¿kny zakÙad prowadzony po chrzeïcħ aÚsku przez barona von Stanger, wdowca”. Zob. M. RadziwiÙÙ, Aus der Chronik, der Herzogin von Dino, Berlin 1911, s. 139.
9 M. gwitek, Od konwiktu do liceum, „Goniec agaÚski” 2008, nr 3, s. 6. 10 Do dnia dzisiejszego obok szkoÙy znajduje si¿ komenda policji. 11 K. Adamek, M. gwitek, agaÚ znany i nieznany, WrocÙaw 2002, s. 111. 12 J. Miso, dz. cyt., s. 365.
13 K. Adamek, M. gwitek, dz. cyt., s. 100.
14 Cz. Zarzycki (red.), 40-lecie ZespoÙu SzkóÙ Tekstylno-Handlowych w aganiu, agaÚ 1999, s. 13. 15 F. Jarlarczyk, Z dziejów szkolnictwa, „Zeszyty Lubuskie” 1981, nr 18, s. 92.
nauczyciel Þ zyki. Spoïród wymienionego skÙadu tylko troje nauczycieli posiadaÙo doïwiadczenie pedagogiczne, reszta stawiaÙa pierwsze kroki w zawodzie nauczyciela. Liczba uczniów wynosiÙa 207 osób w szkoÙach róČnego typu. W roku 1959 zacz¿Ùo funkcjonowa°: Technikum WÙókiennicze o specjalnoïci tkactwo, Zasadnicza SzkoÙa Zawodowa o specjalno-ïci prz¿dzalnictwo oraz tkactwo, Zasadnicza SzkoÙa Zawodowa dla MÙodocianych, która byÙa wielozawodowa i Wieczo-rowa SzkoÙa Mistrzów, której absolwent otrzymywaÙ tytuÙ mistrza w okreïlonym zawodzie o specjalnoïci wÙókienniczej. SzkoÙa posiadaÙa swoje Þ lie w caÙym regionie: Lubsku, Zielonej Górze, które w póĊniejszych latach stawaÙy si¿ szkoÙami samodzielnymi. W 1962 r. uruchomiono WydziaÙ Zaoczny Technikum WÙókienniczego dla pracujcych.
W 1975 r. zostaÙa przeprowadzona reforma administracji publicznej. agaÚ w latach 1975–1999 znajdowaÙ si¿ w wo-jewództwie zielonogórskim, a siedzib oddziaÙu Kuratorium Oïwiaty i Wychowania byÙa Zielona Góra. Ministerstwo Oïwiaty i Wychowania zmierzaÙo do rozwħ ania wielokierunkowoïci szkóÙ zawodowych, wszechstronnoïci form ksztaÙ-cenia (szkoÙy dzienne, wieczorowe, zmianowe, zaoczne) oraz ustalenia zasad i form wspóÙpracy zakÙadów pracy ze szko-Ùami w zakresie organizacji praktycznej nauki zawodu i staČów pracy. Tezy programowe znaczenia pracy wychowawczej w szkole, jak i poza ni, zostaÙy poruszone w l972 r. podczas VII Plenum Komitetu Centralnego, którego naczelne hasÙo wypowiedziane przez pierwszego sekretarza Komitetu Centralnego Edwarda Gierka brzmiaÙo: „Zbudujemy drug Pol-sk¿”17.
Oprócz dziaÙaÚ kierownictwa szkoÙy w celu podniesienia standardów mieszkaniowych dla przebywajcych w a-ganiu uczniów, zadbano o rozwój zawodowy kadry pedagogicznej. Nauczyciele dzi¿ki systematycznemu doksztaÙcaniu legitymowali si¿ w ponad 50% wyČszym wyksztaÙceniem. W 1976 r. szkoÙa podpisaÙa umow¿ o wspóÙpracy z agaÚskimi ZakÙadami PrzemysÙu WeÙnianego i agaÚsk Czesalni WeÙny. TakČe w tym samym czasie szkoÙa podj¿Ùa dwuletni wspóÙprac¿ z WyČsz SzkoÙ WÙókiennicz w Turne w Belgii, a tylko na rok nawizano kontakt ze SzkoÙ WÙókienni-cz w IdČewan w Armenii. Te wydarzenia odegraÙy strategiczn rol¿ wedÙug absolwenta oraz nauczyciela z wieloletnim staČem pracy mgr inČ. Jana OgiÚskiego, w zdobywaniu niezb¿dnego doïwiadczenia praktycznego przez uczniów dla rozwoju pobliskich zakÙadów wÙókienniczych i odzieČowych18.
W prezentowanym okresie czasowym szkoÙa byÙa uznawana w ïrodowisku lokalnym za dobr; braÙa czynny udziaÙ w spotkaniach przedstawicieli placówek tegoČ proÞ lu ksztaÙcenia z caÙego województwa oraz kraju. gwiadczyÙa o tym chociaČby iloï° kandydatów do poszczególnych klas, liczba ta byÙa duČo wi¿ksza niČ liczba miejsc. Zast¿pca dyrektora w latach 1968—1976 mgr M. Górski podaÙ, iČ byÙo osiemdziesit miejsc w pierwszej klasie na wydziale prz¿dzalnictwa
i tkactwa. Ch¿tnych kandydatów kusiÙa przede wszystkim moČliwoï° zatrudnienia si¿ po ukoÚczeniu szkoÙy w zakÙa-dach takich jak Čarska „BaweÙna”, zielonogórska „Polska WeÙna”, czy nowosolska „Odra”. Innym powodem byÙa zwykÙa ch¿° ksztaÙcenia si¿ w szkole o tradycjach i wysokim poziomie ksztaÙcenia zawodowego, dzi¿ki któremu uczniowie odno-sili sukcesy w wielu konkursach i olimpiadach19.
Rok 1979 byÙ przeÙomowy. Po dwudziestu latach pracy w kierownictwie szkoÙy, dyrektora inČ. St. Gawlika zastpiÙ mgr Cz. Zarzycki20. Nowy dyrektor wspóÙorganizowaÙ wspólnie z Kuratorium Oïwiaty i Wychowania X Wojewódzk Sesj¿ Post¿pu Pedagogicznego, w której wzi¿li udziaÙ przedstawiciele innych szkóÙ oraz gminy agaÚ. W czerwcu odda-no do uČytku kolejn hal¿ warsztatow z tkalni dywanów, dziewiarni, szwalni dzianin. Ostatecznie teČ przeniesioodda-no tam urzdzenia wczeïniej znajdujce si¿ w szkole. Zakup nowych maszyn, na potrzeby warsztatów szkolnych, zostaÙ sÞ nansowany przez Ministerstwo Oïwiaty i Kuratorium Oïwiaty, cz¿ï° zostaÙa przekazana jako darowizny od zakÙadów pracy. ZakÙady te znajdowaÙy si¿ w Bielsku-BiaÙej, Rodzi, aganiu, IÙowej agaÚskiej, Sulechowie, arach, Kowarach, Kie-trzu21. Powi¿kszeniu ulegÙa równieČ baza sportowa szkoÙy, gdyČ zakoÚczyÙa si¿ budowa stadionu przyszkolnego oraz sali gimnastycznej, poÙoČonej tuČ za szkoÙ. W kwietniu w szkole miaÙa miejsce sesja popularno-naukowa, której organizacj zaj¿li si¿ harcerze. DotyczyÙa ona XXXV-lecia ukÙadu wzajemnej pomocy mi¿dzy ZSRR a PRL. Uczestnicy wystpili na niej z referatami dotyczcymi pocztków nawizania wspóÙpracy ZSRR i PRL, wspóÙpracy kulturalnej oraz gospodarczej22. W 1979 r. dyrekcja nawizaÙa wspóÙprac¿ ze SzkoÙ WÙókiennicz w CzardČou nr 16 w Turkmeni.
17 J. Miso, dz. cyt., s. 413.
18 J. OgiÚski, Wspomnienia mgr inČ. Jana OgiÚskigo - nauczyciela ZespoÙu SzkóÙ Tekstylno-Handlowych. Dost¿pne w zbiorach autorki. 19 T. Palto, Od prz¿dzy do tkaniny, [w:] Co o nas pisz, publikacja okolicznoïciowa (1959-1979), agaÚ 1980, s. 6.
20 Dyrektor S. Gawlik zginÙ ïmierci tragiczn po postrzeleniu go na terenie szkoÙy. Sprawa ta odbiÙa si¿ szerokim echem w ČagaÚskim spoÙeczeÚstwie.
21 Cz. Zarzycki, dz. cyt., s. 21.
Reformy polityczno-gospodarcze roku 1989 i jej skutki dla szkoҝy
Po 1990, roku zmian polityczno-gospodarczych zachodziÙy intensywne reformy majce na celu uatrakcyjnienie oferty dydaktycznej. WynikaÙo to przede wszystkim z przemian gospodarczych i nowych realiów rynku oraz potrzeb dostoso-wania si¿ do nowych wymogów Ministerstwa Edukacji Narodowej. W 1991 r. szkoÙa zgÙosiÙa si¿ do udziaÙu w progra-mie PHARE/MOVE. Program MOVE jako jedyny z licznych programów Þ nansowanych z funduszu Phare Wspólnot Europejskich (przyszÙej Unii Europejskiej) dotyczyÙ edukacji, a w szczególnoïci szkolnictwa zawodowego. Program ten obejmowaÙ szeï°dziesit szkóÙ zawodowych w Polsce, a pi¿° w województwie (od 1996 r.). Jego celem byÙo wspomaganie modernizacji oraz reformowania szkolnictwa zawodowego dla lepszego przygotowania absolwentów do dalszej nauki i podj¿cia pracy. W szkole zmieniono programy nauczania w specjalnoïciach wÙókienniczych i odzieČowych, system ksztaÙcenia w zakresie j¿zyków obcych, powoÙano nowe specjalnoïci w zawodach: technik handlowiec, technik techno-logii odzieČy, krawiec, sprzedawca, utworzono pierwsz szkoÙ¿ policealn w zawodzie technik informatyk i trzyletnie liceum handlowe na podbudowie zasadniczej szkoÙy zawodowej23.
Z relacji mgr inČ. J. OgiÚskiego, który ïciïle nadzorowaÙ program PHARE/ MOVE wynika, iČ najwi¿ksze zmiany dotyczyÙy pi¿cioletniego Technikum WÙókienniczego na podbudowie szkoÙy podstawowej w specjalnoïciach: prz¿dzal-nictwo, tkactwo, dziewiarstwo. Nowy program ksztaÙcenia opracowaÙ zespóÙ pedagogów w skÙadzie: mgr inČ. J. OgiÚski - przewodniczcy, spec. ds. prz¿dzalnictwa, inČ. K. Sawicki – spec. ds. wÙókiennictwa z materiaÙoznawstwem, mgr inČ. D. Nowak – spec. ds. tkactwa oraz informatyki w przedmiotach zawodowych, mgr inČ. T. Werecka – spec. ds. dziewiar-stwa, mgr inČ. Z. Mazur — przewodniczca Komisji Przedmiotów Zawodowych. Celem wprowadzenia tej tak zwanej innowacji pedagogicznej byÙa zmiana organizacji nauczania przedmiotów zawodowych. PolegaÙa ona na tym, Če kaČdy uczeÚ musiaÙ w trakcie ksztaÙcenia w szkole przejï° aČ trzy kursy róČnych technologii wÙókienniczych, a specjalizacj¿ wybieraÙo si¿ dopiero w czwartym roku nauki (mowa tutaj o pi¿cioletnim Technikum WÙókienniczym). Postulowano rozpocz¿cie wykorzystywania informatyki w przedmiotach zawodowych, gdyČ w 1990 r. powstaÙa w szkole pierwsza pracownia informatyczna. Zmianie ulega równieČ organizacja praktyk zawodowych, które miaÙy si¿ odbywa° w klasie III (praktyka ogólna) oraz klasie IV (praktyka zwizana z wybran wczeïniej specjalizacj)24.
Podsumowujc, pierwsze zmiany ksztaÙcenia w szkolnictwie zawodowym mog¿ stwierdzi°, iČ posiadaÙy one pewne zalety. Opisany wczeïniej nowy program nauczania pomagaÙ uczniom bardziej ïwiadomie wybra° specjalizacj¿ w dal-szym toku nauczania. Nast¿pnie po ukoÚczeniu szkoÙy uczeÚ posiadÙ szersz wiedz¿ z wi¿kszej iloïci przedmiotów zawodowych, co dawaÙo póĊniej moČliwoï° przekwaliÞ kowania si¿. Ten ostatni fakt miaÙ gÙównie znaczenie w sytuacji podupadania przemysÙu wÙókienniczego w rejonie agania w wyniku zachodzcych zmian po roku 1989.
Struktura ogólnopolskiego systemu ksztaÙcenia zawodowego zgodnie z ustaw o systemie oïwiaty z 1991 r.25 zosta-Ùa podzielona nast¿pujco na: szkoÙy zasadnicze, ïrednie szkoÙy zawodowe oraz szkoÙy policealne. Czas trwania nauki w poszczególnych typach szkóÙ zawodowych zaleČaÙ od ramowych programów nauczania (stanowiÙo to istotn róČnic¿ w porównaniu z ustaw o rozwoju oïwiaty i wychowania z 1961 r. oraz 1984 r.)26.
Oprócz zmian w programach nauczania w szkole, powstaÙy nowe kierunki ksztaÙcenia: Liceum Handlowe o specjalnoïci technik handlowiec oraz Liceum Zawodowe — krawiec konfekcyjno-usÙugowy. Pierwsi uczniowie tych kierunków rozpocz¿li nauk¿ w roku szkolnym 1992/1993. Wtedy teČ utworzono pracowni¿ odzieČownictwa oraz punkt doradztwa metodycznego dla wÙókienników z województwa zielonogórskiego. SzkoÙa po raz kolejny dziaÙaÙa aktywnie w regionie i odbywaÙy si¿ w niej warsz-taty metodyczne dla dyrektorów i wicedyrektorów szkóÙ zawodowych w 1993 r. oraz konferencje przedmiotowo-metodyczne (przykÙad konferencja pt. „Kierunki rozwoju wÙókiennictwa i odzieČownictwa w aspekcie uczelni wyČszych, szkóÙ ponadpod-stawowych i przedsi¿biorstw z uwzgl¿dnieniem moČliwoïci wspóÙpracy mi¿dzy tymi instytucjami” zorganizowana w 1994 r.). W roku nast¿pnym do szkoÙy przybyli uczniowie na I Mi¿dzyszkolny Sejmik Samorzdów Uczniowskich z województwa zielo-nogórskiego. Tematem, którym zaj¿li si¿ uczestnicy byÙy szkolne konß ikty i sposoby ich rozwizywania. Do gÙównych postulatów naleČaÙo: utworzenie Organizacji Ochrony Szkolnej oraz Rzecznika Praw Ucznia, do którego w kaČdym momencie mógÙby zgÙo-si° si¿ przeïladowany uczeÚ. W trakcie trwania sejmiku doszÙo do wspólnej inicjatywy trzech ČagaÚskich szkóÙ ponadpodstawo-wych, których reprezentanci wyrazili ch¿° utworzenia MÙodzieČowej Rady Miejskiej. NaleČy wspomnie° równieČ, iČ w obradach sejmiku wzi¿Ùy udziaÙ osoby takie jak: posÙanka J. BÙoch, senator Z. PiwoÚski, wiceprzewodniczca Wojewódzkiego Sejmiku
Sa-23 J. OgiÚski, Czas na innowacje, „Grono” 1995, nr 2, s. 12-14. 24 Cz. Zarzycki, dz. cyt., s. 75.
25 Ustawa z dn. 7 wrzeïnia 1991 r. o systemie oïwiaty (Dz. U. Nr 95, poz. 425).
morzdowego w Zielonej Górze M. RuliÚska, wicekurator Oïwiaty w Zielonej Górze M. Marciniak, ówczesny burmistrz agania Z. Janek, przewodniczcy Rady Miasta agania M. Zapotoczny, przewodniczcy MÙodzieČowej Rady MÙodzieČy w Zielonej Górze J. Niedziela. Delegacja szkoÙy póĊniej braÙa udziaÙ w warszawskim spotkaniu laureatów ogólnopolskiego konkursu pt.
Debaty konstytucyjne w szkoÙach ïrednich27.
Rok szkolny 1995/199628 to czas wprowadzenia w Čycie kolejnych innowacji, tym razem w zawodzie technik techno-logii odzieČy. Wprowadzono do planów nauczania zaj¿cia oparte na konstruowaniu i projektowaniu odzieČy w oparciu o program GRAFIS. ByÙo to moČliwe dzi¿ki wspóÙpracy ze szkoÙ niemieck — WyČsz SzkoÙ Tekstylno-OdzieČow w Mönchengladbach. Delegacja niemiecka pod kierownictwem prof. dra Hansa Johema Mertensa zorganizowaÙa przy-jazd do agania, na którym potwierdziÙa, iČ poziom nauczania przedmiotów zawodowych byÙ porównywalny do ich uczelni na pierwszym roku studiów. Obydwie szkoÙy w wyniku rozmów zadeklarowaÙy ch¿° wspóÙpracy — strona nie-miecka obiecaÙa pomoc w dokupieniu sprz¿tu, przekazaÙa specjalne programy do projektowania GRAFIS29.
W ramach wspomnianego juČ wczeïniej programu PHARE ze szkoleÚ skorzystali dyrektorzy i wicedyrektorzy szkóÙ, co dawaÙo moČliwoï° podniesienia poziomu kwaliÞ kacji kadr oraz konsultacji z innymi przedstawicielami placówek tego typu. Ówczesny dyrektor inČ. K. Sawicki30 nawizaÙ wspóÙprac¿ z Instytutem Technologii Eksploatacji w Radomiu w zakresie opracowywania programów nauczania dla zawodów branČy mechanicznej. Delegowani nauczyciele i kadra kierownicza byli czÙonkami Komisji Programowej Specjalistycznych Przedmiotów Zawodowych Ministerstwa Przemy-sÙu i Handlu, peÙnicymi funkcje rzeczoznawców przy opiniowaniu i zatwierdzaniu programów wspólnych dla róČnych zawodów. Nauczyciele przedmiotów zawodowych wÙókienniczych i odzieČowych brali udziaÙ w pracach Komisji Pro-gramowej Instytutu BadaÚ Edukacyjnych Ministerstwa Edukacji Narodowej w opracowaniu podstawy proPro-gramowej dla zawodu technik wÙókiennik i technik technologii odzieČy. Mgr inČ. J. OgiÚski wraz z mgr inČ. D. Nowakiem zaprezen-towali swoj propozycj¿ na ogólnopolskiej konferencji dyrektorów w Centralnym Oïrodku Doskonalenia Nauczycieli w Warszawie (CODN) na pocztku roku szkolnego 1997/199831.
Mimo prób dyrekcji, nauczycieli oraz metodyków, ZespóÙ SzkóÙ Tekstylno-Handlowych w aganiu w latach dzie-wi¿°dziesitych ksztaÙciÙ coraz mniejsz iloï° uczniów. Spowodowane byÙo to wieloma czynnikami. Jednym z nich byÙ upadek zakÙadów, w których uczniowie mogli odbywa° praktyki zawodowe oraz ewentualnie po zakoÚczeniu ksztaÙce-nia, podj° w nich prac¿. Jednoczeïnie rosÙa wartoï° ksztaÙcenia w technikach oraz szkolnictwie ïrednim.
Iloïciowemu ograniczeniu dost¿pu do szkolnictwa zawodowego nie towarzyszyÙa praca nad jego modernizacj i two-rzeniem nowych mechanizmów powizania z gospodark. Brak caÙoïciowych reform w szkolnictwie zawodowym wynikaÙ nie tylko z braku jasnej, docelowej wizji tego segmentu sektora edukacyjnego, ale takČe z bardzo niskich nakÙadów Þ nanso-wych na caÙ edukacj¿ (szkolnictwo zawodowe jest droČsze niČ szkolnictwo ogólnoksztaÙcce) oraz zachowawczoïci instytucji edukacyjnych. Zasadnicze szkoÙy zawodowe skupiaÙy uczniów o najniČszych wynikach edukacyjnych i staÙy si¿ symbolem marginalizacji kulturowej, spoÙecznej i zawodowej. W tej sytuacji rodzice i uczniowie, podejmujc decyzje o wyborze szkoÙy ponadgimnazjalnej, nie kierowali si¿ ani analiz moČliwoïci mÙodych ludzi, ani analiz oferty edukacyjnej. Ulegali modzie i stereotypowym negatywnym opiniom o szkolnictwie zawodowym i w zdecydowanej wi¿kszoïci wybierali licea ogólno-ksztaÙcce32. W szkolnictwie zawodowym powodowaÙo to kryzys popytu i przyczynienie si¿ do decyzji o likwidacji szkóÙ. Dla lepszego zobrazowania poda° tutaj naleČy dane z roku szkolnego 1990/1991, gdzie w szkoÙach zawodowych ksztaÙciÙo si¿ 814.525 uczniów w caÙym kraju, natomiast w roku szkolnym 1996/1997 liczba tych uczniów spadÙa do 691.335 (spadek 15,1%)33.
27 Kronika szkolna ZespoÙu SzkóÙ Tekstylno-Handlowych z roku 1995.
28 Od roku szkolnego 1995/1996 ofert¿ szkolnictwa zawodowego wzbogacono o nowy typ szkoÙy — liceum techniczne, w którym ksztaÙ-cenie miaÙo trwa° cztery lata. MEN przewidziaÙo utworzenie liceów technicznych o proÞ lach: ksztaÙtowania ïrodowiska, mechaniczno- techno-logicznym, elektryczno-energetycznym, elektronicznym, leïnictwa i technologii drewna, komunikacji i transportu, chemicznym, usÙugowo- go-spodarczym, rolno-spoČywczym, tekstylnym, ekonomiczno-administracyjnym, spoÙeczno-usÙugowym. Zob. Ministerstwo Edukacji Narodowej, Edukacja…, dz. cyt., s. 72.
29 R. Zarzycki, WÙókiennik partnerem, „Gazeta Lubuska” 1995, nr 223, s. 7.
30 W 1996 r. dyrektor inČ. K. Sawicki zostaÙ wybrany podczas walnego zebrania Stowarzyszenia SzkóÙ WÙókienniczych na prezesa, sekreta-rzem zostaÙ jeden z nauczycieli mgr J. Sosnowski, a skarbnikiem wspominany mgr inČ. J. OgiÚski. Zob. R. Zarzycki, Razem silni, „Gazeta Lubuska” 1996, nr 278, s. 17.
31 J. OgiÚski, Wspomnienia mgr inČ. Jana OgiÚskiego..., dz. cyt.
32 Po 1989 r. moČna zaobserwowa° dynamiczny przyrost liczby szkóÙ ogólnoksztaÙccych, przede wszystkim niepublicznych z uprawnie-niami szkóÙ publicznych prowadzonych przez organizacje spoÙeczne, wyznaniowe, osoby Þ zyczne.
33 GUS, Oïwiata i wychowanie w roku szkolnym 1996/1997, Warszawa 1997, [cyt. za:] A. Bogaj, S. Kwiatkowski, M. SzymaÚski, Edukacja w pro-cesie przemian spoÙecznych, Warszawa 1998, s. 25. Zob. S. Kaczor, Stan i perspektywy szkolnictwa zawodowego w Polsce, Warszawa - Kraków 1989.
Zmiany gospodarcze po 1989 r. wpÙyn¿Ùy na system oïwiaty, póĊniej z czasem rosÙy aspiracje edukacyjne spoÙeczeÚ-stwa. „Odziedziczony po PRL system edukacji Ċle funkcjonuje nie tylko przez swoje rozwizania strukturalne, ale takČe (…) poprzez utrwalony model ksztaÙcenia, który uznaje zdecydowany priorytet wspierania organizacji i struktur nad wspieraniem rozwoju jednostki”34. Wprowadzone zmiany w 1990 r. nie przyniosÙy oczekiwanych rezultatów. Nadal zwi-zek mi¿dzy zdobytym wyksztaÙceniem a zapotrzebowaniem na rynku pracy byÙ nieznaczny. Z porównania klasyÞ kacji zawodów z 1982 r., 1986 r. oraz 1993 r. moČna wywnioskowa°, iČ spadek liczby zawodów z 527 do 138 wynikaÙ przede wszystkim z upadku wielu gaÙ¿zi przemysÙu. Wiele szkóÙ utraciÙo moČliwoï° wspóÙpracy z zakÙadami pracy, natomiast pracodawcy nie wzi¿li aktywnego udziaÙu we wÙczeniu si¿ do prac nad tworzeniem nowych podstaw programowych. Jednym z efektów niedostosowania struktury szkolnictwa zawodowego do nowych warunków gospodarczych byÙ wy-soki odsetek jego absolwentów w grupie bezrobotnych.
Szkolnictwo zawodowe, zwÙaszcza w dniu dzisiejszym, powinno podČa° za potrzebami rynku pracy oraz moČliwie jak najwi¿cej korzysta° z udziaÙu w programach unħ nych. Realizacja projektów Þ nansowanych z funduszy unħ nych daÙa ZespoÙowi SzkóÙ Tekstylno-Handlowych ogromn szans¿ na zmian¿ swego „wÙókienniczego” wizerunku. ZmieniÙy si¿ realia spoÙeczno-ekonomiczne, a szkoÙa postanowiÙa dostosowa° potrzeby ksztaÙcenia do potrzeb rynkowych. Dziï wida°, jak rol¿ odegraÙa dla funkcjonowania placówki rozszerzona oferta nauki przedmiotów zawodowych — obecnie gÙównie ekonomicznych oraz handlowych, jak równieČ nauka technologii informacyjnej i j¿zyków obcych. SzkoÙa przygotowaÙa wzbogacon ofert¿ edukacyjn na rok szkolny 2013/2014. Nowoïci s tutaj proÞ le liceów ogólnoksztaÙccych: wojskowy (pierwszy rocznik rozpoczÙ nauk¿ od roku szkolnego 2009/2010) i bezpieczeÚstwa publicznego. Absolwenci szkoÙy gim-nazjalnej mog ksztaÙci° si¿ równieČ w technikach o zawodach: technik spedytor, technik hotelarstwa, technik informatyk, technik logistyk, technik handlowiec. Do dorosÙych kierowane s kursy kwaliÞ kacyjne35. Oferta dydaktyczna szkoÙy caÙy czas sprawia, iČ cigle pojawia si¿ duČo kandydatów, którzy chc si¿ w tej placówce ksztaÙci°.
Bibliografia Teksty ĊródÙowe/ akty prawne
[1] Kronika szkolna ZespoÙu SzkóÙ Tekstylno – Handlowych z lat 1979—1980. [2] Kronika szkolna ZespoÙu SzkóÙ Tekstylno – Handlowych z roku 1995.
[3] OgiÚski J., Wspomnienia mgr inČ. Jana OgiÚskigo – nauczyciela ZespoÙu SzkóÙ Tekstylno-Handlowych, w zbiorach autorki, agaÚ 2009. [4] RadziwiÙÙ M., Aus der Chronik, der Herzogin von Dino, Berlin 1911.
[5] Ustawa z dn.7 wrzeïnia 1991 r. o systemie oïwiaty (Dz. U. Nr 95, poz. 425). KsiČki/czasopisma
[6] Adamek K., gwitek M., agaÚ znany i nieznany, WrocÙaw 2002.
[7] Bogaj A., Kwiatkowski S., SzymaÚski M., Edukacja w procesie przemian spoÙecznych, Warszawa 1998. [8] Brak nauczycieli szkóÙ zawodowych, „Polska Zachodnia” 1939, nr 29.
[9] Jarlarczyk F., Z dziejów szkolnictwa, „Zeszyty Lubuskie” 1981, nr 18.
[10] Kaczor S., Stan i perspektywy szkolnictwa zawodowego w Polsce, Warszawa — Kraków 1989. [11] Miso J. (red.), Historia wychowania wiek XX, Warszawa 1980.
[12] Michalski G., DziaÙalnoï° Stowarzyszenia ChrzeïcijaÚsko — Narodowego Nauczycielstwa SzkóÙ Powszechnych 1921—1939, RódĊ 2001. [13] Ministerstwo Edukacji Narodowej o szkolnictwie zawodowym, Warszawa 1999.
[14] Ministerstwo Edukacji Narodowej, Edukacja w zmieniajcym si¿ spoÙeczeÚstwie, Warszawa 1996. [15] OgiÚski J., Czas na innowacje, „Grono” 1995, nr 2.
[16] Palto T., Od prz¿dzy do tkaniny, [w:] Co o nas pisz,publikacja okolicznoïciowa (1959-1979), agaÚ 1980. [17] PoznaÚski K., Wybrane zagadnienia z historii wychowania, cz. 2, Warszawa 2006.
[18] Raczek H., Koncepcje ksztaÙcenia zawodowego w projektach edukacyjnych Drugiej Rzeczypospolitej, [w:] R. Kucha, H. Fuchs (red.), Koncepcje ksztaÙce-nia i rozwój szkolnictwa zawodowego w XIX i XX wieku. Wybrane zagadnieksztaÙce-nia, Lublin 1992.
[19] gwitek M., Od konwiktu do liceum, „Goniec agaÚski” 2008, nr 3. [20] WoÙoszyn S., Dzieje wychowania i myïli pedagogicznej w zarysie, Warszawa 1964. [21] Zarzycki Cz. (red.), 40-lecie ZespoÙu SzkóÙ Tekstylno-Handlowych w aganiu, agaÚ 1999. [22] Zarzycki R., Razem silni, „Gazeta Lubuska” 1996, nr 278.
[23] Zarzycki R., WÙókiennik partnerem, „Gazeta Lubuska” 1995, nr 223. [24] Zjazd nauczycielstwa polskich szkóÙ zawodowych, „Polska Zachodnia”, R. 3, nr 88.
Netografia
[25] ZespóÙ SzkóÙ Tekstylno-Handlowych, hĴ p://www.zsth.zagan.pl/index.php?id=0103, 28.11.2013. 34 Ministerstwo Edukacji Narodowej o szkolnictwie zawodowym, Warszawa 1999, s. 3.
