Nowe zachowania ryzykowne młodzieży - charakterystyka i tendencje rozwoju

Nowe zachowania ryzykowne mҝodzieӐy

–

charakterystyka i tendencje rozwoju

SÙawomir Kania

WSZiA w Opolu, Doktorant Uniwersytet Opolski, Email: 1kania.slawomir@gmial.com

Abstrakt

Cel badaÚ. Celem artykuÙu jest charakterystyka nowych zachowaÚ ryzykownych oraz okreïlenie tendencji ich rozwoju.

Metoda badaÚ. Charakterystyk¿ zachowaÚ ryzykownych dokonano wykorzystuj­c metod¿ przegl­du odwoÙuj­c si¿ do publikacji naukowych oraz doniesieÚ medialnych. Wyniki. WyróČniono trzy nowe zachowania ryzykowne: seksting, projekt-x oraz stosowanie restrykcyjnych diet.

Wnioski. Ustalono, Če nowe zachowani ryzykowne przejawiane przez mÙodzieČ, zwi­zane s­ z rozwojem technologii cyfrowych i ulegaj­ brutalizacji oraz rozpo-wszechnieniu

SÙowa kluczowe: projekt-x, seksting, restrykcyjne diety, zachowania ryzykowne New adventurous behaviours among teenagers - characteristics and develop-ment trends

Abstract

Purpose of research. The aim of the article is to characterize new risk behaviors and to identify trends in their development.

The method of research. The characteristics of risky behavior were made using the method of review of subjects and media reports.

Results. Awarded three new risky behaviors: sexting, project-x and the use of re-strictive diets

Conclusions. It was agreed that the new risk behavior exhibited by young people are brutalization and dissemination.

Key words: project-x, sexting, restrictive diet, risky behaviour

Wst҄p

Zachowania ryzykowne mÙodzieČy stanowi­ istotny element rzeczywistoïci funk-cjonowania wspóÙczesnej szkoÙy. Obowi­zkiem szkoÙy jest realizowanie programów proÞ laktycznych, które maj­ na celu zabezpieczanie przed inicjacj­ i nabywaniem ten-dencji do zachowaÚ ryzykownych. Obecnie moČemy jednak zaobserwowa° rozprze-doi: 10.15503/onis2017.373.382

strzenianie si¿ nowych zachowaÚ ryzykownych mÙodzieČy, które stanowi­ wspóÙcze-sne wyzwanie dla programów proÞ laktycznych. Do zachowaÚ tych moČemy zaliczy° Projekt-x, seksting oraz róČnego rodzaju restrykcyjne diety. W zwi­zku z powyČszym, gÙównym celem artykuÙu jest charakterystyka nowych zachowaÚ ryzykownych oraz okreïlenie tendencji w ich rozwoju.

Projekt-x

ZespoÙowe zachowania ryzykowne nie s­ nowym zjawiskiem, jednakČe specyÞ -ka Projektu-x jest kompli-kacj­ wielu zachowaÚ ryzykownych. Zachowanie okreïlane ogólnie jako „Projekt-x” jest zjawiskiem zapocz­tkowanym w Polsce lub teČ wzmoc-nionym przez Þ lm o tej samej nazwie, opisuj­cy zachowania nastolatków na orga-nizowanej przez siebie imprezie zorgaorga-nizowanej w domu. Warto zwróci° uwag¿, Če nie jest to domówka „starego typu” (prywatki), która polegaÙa na alkoholizowanej imprezie w gronie przyjacióÙ, w domu jednego z nastolatków, którego rodzice wy-jechali w sprawach sÙuČbowych lub na urlop. Wykraczaj­cym poza ramy „starej do-mówki”, przewaČnie zorganizowanej w w­skiej przestrzeni rówieïników, Projekt-x jest organizowany w dwóch ïwiatach jednoczeïnie – online oraz realnym. Inicjatywa zaczyna si¿ rodzi° oczywiïcie na portalach spoÙecznoïciowych typu Facebook, gdzie umieszcza si¿ informacj¿ o „domówce” (projekcie-x), z jednoczesn­ proïb­ o rozsyÙa-nie zaproszeÚ do innych znajomych i osób rozsyÙa-nieznanych. Sfera prywatna, przyjacielska zastaÙa tutaj zast­piona sfer­ publiczn­, otwart­ dla wszystkich facebookowiczów, którzy wyrazili ochot¿ uczestnictwa. Organizatorom zaleČy na jak najwi¿kszym roz-gÙosie, znaczenie ma liczba uczestników a nie jakoïci relacji przyjacielskich. Docelowo organizator ma straci° kontrol¿ nad liczb­ przybyÙych nastolatków, co jest pewnym podobieÚstwem do funkcjonowania w ramach portali spoÙecznoïciowych. Podobnie jak na portalach spoÙecznoïciowych, liczy si¿ iloï° znajomych a nie jakoï° relacji z in-nymi uČytkownikami portalu. Projekt-x jest odzwierciedleniem tych samych cech, charakteryzuj­cym uczestnictwo w spoÙecznoïciach online:

• DuČa liczba osób, przekraczaj­ca moČliwoïci percepcyjne • Powierzchownoï° uczestnictwa w zjawisku

• Deregulacja kontroli

• Ch¿° wybicia si¿ z tÙumu, poprzez jaskrawoï° zachowaÚ i wygl­du.

Projekt-x jest oczywiïcie relacjonowany za pomoc­ róČnych aplikacji innym znajo-mym, jednakČe nie stanowi to wi¿kszego fenomenu. Obecnie wi¿kszoï° nastoletniej publicznoïci podczas koncertów, imprez masowych, za zadanie stawia sobie bardziej zarejestrowanie i przekazanie dalej wÙasnych spostrzeČeÚ, niČ koncentrowanie si¿ na wspólnym przeČywaniu „tu i teraz”. Doïwiadczenia powstaÙe na tego typu impre-zach s­ niemal natychmiast przekazywane innym, z pomoc­ Internetu docieraj­ do innych miejsc, tworz­c spoÙecznoï° nieobecnych. SpoÙecznoï° nieobecnych jest ïciïle zwi­zana ze zjawiskiem przerywania rozmowy i zanurzania si¿ w ïwiat transmisji komunikatów cyfrowych – phubbingiem (Nazir, Piókin, 2016).

Charakterystyczn­ cech­ projektów-x jest komplikacja róČnych zachowaÚ ryzy-kownych w jednym miejscu i czasie. Na imprezach mÙodzieÚczych tego typu oczy-wiïcie stawia si¿ na róČnego rodzaju uČywki. Alkohol, papierosy, dopalacze i inne paranarkotyki staj­ si¿ powszechnoïci­ na takiej imprezie, pomimo nieletniego wieku

jej uczestników. MÙodzieČ, korzystaj­c z okazji znajdowania si¿ w sporej zbiorowoïci nastolatków, zatraca samokontrol¿ i obnosi si¿ w tÙumie z uČywkami, jakby byÙo to normalnym, zdrowym elementem dobrej zabawy.

Projekt-x powi­zany jest równieČ z oznakami zbiorowego wandalizmu. Zyskanie anonimowoïci w tÙumie zach¿ca do wybicia si¿ z niego oryginalnoïci­ w postaci efek-tywnego niszczeniem cudzej wÙasnoïci. W „mega domówce” w Olsztynie zorganizo-wanej przez 15-latk¿, do jej domu rodzinnego przybyÙo okoÙo 250 osób. W pewnym momencie, mÙodzieČ bawi­ca si¿ na domówce, zacz¿Ùa dewastowa° auta, które byÙy zaparkowane niedaleko posesji. DoszÙo do odkr¿cania kóÙ samochodowych i wyko-rzystywania ich jako elementów zabawy (OmylyÚski, 2012a). Inny projekt-x, zorgani-zowany w Markach byÙ tak duČy, Če przerywa° go musiaÙo 70 policjantów z okolicznej komendy (OmylyÚski, 2012b).

Zachodnia Europa boryka si¿ ze znacznie wi¿ksz­ skal­ tego typu imprez mÙodzie-Čowych. W Holandii na jedn­ z tego typu imprez przybyÙo aČ 3 tysi­ce ludzi, gdzie samo miasteczko, w którym si¿ ona odbywaÙa, liczyÙo zaledwie 16 tysi¿cy mieszkaÚców. Efektem tak duČej liczby upitych nastolatków byÙy liczne akty wandalizmu w postaci powybħ anych szyb w sklepach i powyrywanych koszy na ïmieci oraz latarÚ (ZaprosiÙa na urodziny 30 tys. osób. WybuchÙy zamieszki, 2012). W Stanach Zjednoczonych „mega do-mówki” ewoluowaÙy i obecnie zdarzaj­ si¿ przypadki imprez poprzedzonych wÙama-niem do cudzych domów. W 2013 roku okoÙo 300 amerykaÚskich nastolatków wtargn¿-Ùo do cudzego domu i imprezowawtargn¿-Ùo, relacjonuj­c to za pomoc­ Twitera oraz Instagramu (Zrobili imprez¿ w stylu Project X w cudzym domu – ich zdj¿cia traÞ Ùy do Internetu, 2013).

Zjawiska te próbuje si¿ obecnie skomercjalizowa° i niektóre Þ rmy w Polsce organi-zuj­ imprezy masowe w domu za opÙat­ (Duchowski, 2012). Na portalu www.impre-zy.pl, który relacjonuje najnowsze trendy w masowych zabawach nastolatków, moČna przeczyta° równieČ niepochlebn­ opini¿ odnosz­ca si¿ do tego zjawiska: „Film Projekt X nakr¿ciÙ mod¿ na super domówki. MÙodzieČ chce przebħ a° siebie nawzajem zapra-szaj­c wi¿ksz­ liczb¿ goïci, czy zapewniaj­c lepsz­ rozrywk¿. Najlepsze imprezy to te, które wspomina si¿ tygodniami. Warunkiem jest dzika impreza, niemoralne pro-pozycje, kosmiczne upojenie i zaČalenia s­siadów. Jeïli nikt si¿ nie skarČyÙ, znaczy Če zabawa byÙa za cicha. MÙodzieČ woli bawi° si¿ na domówkach, poniewaČ w takich warunkach czuj­ si¿ swobodniej. Kluby muzyczne, czy puby nakÙadaj­ na swoich go-ïci pewien schemat zachowaÚ. Zbyt pħ ani, szybko s­ usuwani z klubu. TaÚcz­cy na stoÙach, s­ upominani przez ochron¿. Szalej­cy na parkiecie spotykaj­ si¿ z upomina-j­cym spojrzeniem innych. Na domówkach tego typu problemy nie istniej­. MÙodzi mog­ imprezowa° bez Čadnych zahamowaÚ, dlatego mega domówki ciesz­ si¿ tak duČ­ popularnoïci­” (Film „Projekt X” wyznaczyÙ mod¿ na super domówki, 2016). Wy-miarem udanej zabawy jest wi¿c amoralnoï° zachowaÚ mÙodzieČy. Pozbawiona regu-lacji w tym zakresie zabawa przeistacza si¿ w zabaw¿ w Ùamanie norm i standardów dobrego zachowania si¿. Udana impreza, to zabawa wykraczaj­ca poza system na-kazów i zana-kazów dorosÙych, w której oczekuje si¿, Če jako uczestnik, b¿dziesz dziaÙaÙ w ramach okreïlonego schematu. Akceptacja tÙumu gwarantuje, Če nie b¿dziesz wy-kluczony, nie poczujesz si¿ odrzucony nawet jeïli upħ esz si¿ i upodlisz. Tak napraw-d¿ skrajnoïci odbierane s­ jako najlepsza forma zabawy, poniewaČ moČna si¿ z nich ïmia°, nagrywa° i przekazywa° dalej, za pomoc­ sieci internetowej.

Seksting

WspóÙczesny Internet nie jest ograniczany w zakresie dost¿pnoïci erotyki i porno-graÞ i dla jego uČytkowników, co ma szczególnie znaczenie w przypadku dzieci i mÙo-dzieČy. Jedyne moČliwoïci ograniczenia w tym zakresie wi­Č­ si¿ ze stosowaniem indywidualnych programów do zabezpieczania komputera i blokowania stron o tej tematyce. Doïwiadczenia Autora pozwalaj­ stwierdzi°, Če rodzice posiadaj­ wiedz¿ w zakresie zagroČeÚ wynikaj­cych z dost¿pnoïci i korzystania z pornograÞ i interne-towej, jednakČe niewiele z nich decyduje si¿ na stosowanie tzw. technicznej kontro-li rodzicielskiej. Obserwacje potwierdza raport przygotowany przez Lucyn¿ Kirwil (2011, s. 32-33), wskazuj­cy na to, Če nie wi¿cej niČ 20% rodziców korzysta z tego ro-dzaju zapory chroni­cej. W zwi­zku z powyČszym stwierdzi° moČna, Če wspóÙczesna mÙodzieČ funkcjonuje w ïwiecie, w którym ma bezpoïredni i nieograniczony kontakt z treïciami, które postrzegane s­ jako moralnie destrukcyjne. Sie° jest konsekwent-nie wolna od ograniczeÚ kontroli spoÙecznej dorosÙych, a efektem uczestnictwa w tej przestrzeni jest przyjmowanie, akceptowanie i przenoszenie (poČ­danie) przez nasto-latków zasad panuj­cych w sieci jako tych obowi­zuj­cych. Zdaniem Patrici Wallace „powoÙywanie si¿ na normy przy decydowaniu, Če to jest erotyka, a tamto to porno-graÞ a, staje si¿ problematyczne, szczególnie w dobie Internetu” (Wallace, 2001, s. 212). Obecnie w sieci obraz erotyki i pornograÞ i zaciera si¿.

W rzeczywistoïci spoÙeczno-kulturowej zaobserwowa° moČna podobne zjawisko, gdzie warto zwróci° uwag¿ na przemiany kina i produkcji kinowych skierowanych do wspóÙczesnej mÙodzieČy. SÙynny serial Gra o tron – który jest produkcj­ wysoko budČetow­ z ogromn­ rzesz­ fanów, gdzie tylko w 2015 roku obejrzaÙo go 23 miliony widzów (SkoworoÚski, 2016) – na staÙe w szeregach odtwórców prezentowaÙ aktorki Þ lmów pornograÞ cznych. W­tki erotyczne w serialach odgrywaj­ wi¿c aktorki porno. W innym Þ lmie 50 twarzy Greya, który traÞ Ù bezpoïrednio do kin, zawarto w fabule bardzo realistyczne sceny seksu oraz podteksty sadomasochistyczne. Wielu kryty-ków Þ lmowych odebraÙo t¿ ekranizacj¿ jako lekk­ form¿ porno, nazywaj­c j­ „por-no dla mamusiek” (Kosko, 2015). Na uwag¿ zasÙuguje jednak fakt, Če pierwszy Þ lm, który bazowaÙ na tej powieïci, powstaÙ jako peÙnometraČowe porno (Universal wy-graÙ proces z twórcami porno wersji „50 twarzy Greya”, 2013). Ostatecznym argumentem uïwiadamiaj­cym przemiany zaistniaÙe pod wpÙywem masowej dost¿pnoïci erotyki i pornograÞ i, jest powstanie pornoparodii. Zdaniem Magdy Ciereszko „dwukierun-kowy przepÙyw skÙadników mi¿dzy Þ lmowymi produkcjami z pornosfery i gÙówne-go nurtu kultury odbywa si¿ od pocz­tku funkcjonowania obu rodzajów kinema-tograÞ i, przybraÙ jednak na sile w ostatnich trzech dekadach. W wyniku przemian technologicznych, kulturowych i spoÙecznych wyksztaÙciÙ si¿ nowy typ odbiorcy: konsumuj­cy pornograÞ ¿ i kultur¿ mainstreamow­ równolegle, za pomoc­ tych sa-mych narz¿dzi. Jedn­ z konsekwencji tego procesu jest powstanie pornoparodii, czyli Þ lmów pornograÞ cznych wyraĊnie inspirowanych popularnymi serialami i innymi tekstami gÙównego nurtu kultury” (Ciereszko, 2014, s. 38). MoČna wi¿c stwierdzi°, Če wspóÙczesna kultura, równieČ mÙodzieČowa, nie tylko poddaje si¿ zmianom pod wpÙywem masowoïci i dost¿pnoïci pornograÞ i, ale wr¿cz oÞ cjalnie si¿ do tego przy-znaje. Inspirowanie si¿ pornograÞ ­, nawet jeïli jest to twarda pornograÞ a odwoÙuj­ca si¿ do sadomasochistycznych praktyk, jest wi¿c w pewnym sensie coraz bardzie

ak-ceptowane. Do tego stopnia, Če na Uniwersytecie WrocÙawskim w 2012 roku Studenc-ki Klub Filmowy podj­Ù nieudan­ prób¿ projekcji Þ lmów pornograÞ cznych (Kobiece porno zabronione na UWr, 2012).

Wszechobecnoï° pornograÞ i w sieci spowodowaÙa zatarcie norm obyczajowych pozwalaj­cych na odróČnienie pornograÞ i od erotyki, ale równieČ zdaniem Jacka Ku-rz¿py: „wszelkie tabu, ale takČe dyskrecja i wstrzemi¿Ċliwoï° w tym obszarze nie s­ ani oczekiwane, ani pragmatyczne” (Kurz¿pa, 2011, s. 208). Sfera publiczna przenika si¿ ze sfer­ prywatn­, gdzie coraz trudniej jednoznacznie wskaza°, szczególnie mÙo-dym ludziom, którzy nie maj­ jeszcze wyrobionego kr¿gosÙupa moralnego, co jest wÙaïciwe, a co nie. Przyjmuj­ to, co jest najbardziej powszechne i dost¿pne, zmieniaj­c swoje przekonania normatywne. Nie naleČy wi¿c si¿ dziwi°, Če ponad poÙowa wspóÙ-czesnych nastolatków poszukuje informacji o wÙasnej seksualnoïci i seksie w najbar-dziej dost¿pnym dla nich miejscu – Internecie (Kurz¿pa, 2007).

Zdaniem Darina Barney’a (2008) charakterystyczn­ cech­ wspóÙczesnego spoÙe-czeÚstwa jest decentralizacja odbioru treïci. Zmiana mediów na te cyfrowe, bazuj­ce na sieci internetowej, zwi¿kszyÙa moČliwoïci odbiorcze, umoČliwiaj­c uczestnictwo w tworzeniu informacji i informowaniu innych uczestników Čycia spoÙecznego. Ta zasada równieČ odnosi si¿ do ogólnodost¿pnych treïci erotycznych oraz pornogra-Þ cznych, stanowi­c podstawowy warunek sekstingu. Seksting jest pewn­ form­ pornograÞ i, przejawian­ zarówno przez dorosÙych, jak i nastolatków, polegaj­c­ na robieniu autopornograÞ cznego selÞ e, czyli zdj¿cia samemu sobie. W tym celu nasto-latkowie uwieczniaj­ swoj­ cielesnoï°, w pozach wyraĊnie seksualnych i rozsyÙaj­ swojemu partnerowi oraz potencjalnym partnerom. Pocz­tkowo seksting stanowiÙ pewien rodzaj nowej komunikacji romantycznej, jednak z czasem przerodziÙ si¿ on w zjawisko wykraczaj­ce poza sfer¿ prywatn­. W ten sposób uzyskane akty zacz¿to przesyÙa° osobom caÙkowicie nieznanym lub teČ znanym wÙ­cznie z „sieci”, na ich proïb¿ lub teČ z wÙasnej inicjatywy. WspóÙczeïnie odnotowuje si¿ powstawanie spe-cjalnych stron do tego rodzaju aktywnoïci, np. snapcenter.pl. Na portalu tym znaj-dziemy instrukcj¿, jak wÙaïciwie „bawi°” si¿ z nieznajomymi, ale równieČ jak zach¿ci° partnerów do tego. Portal snapcenter.pl umoČliwia pobieranie aplikacji, która burzy podstawowy element dziaÙaÚ powstrzymuj­cych rozrost tego zjawiska: „To nic no-wego. Kiedy wysyÙamy do kogoï swoje nagie zdj¿cia, dana osoba moČe zawsze wró-ci° do nich i ogl­da° kiedy tylko zechce. W Snapchacie, zdj¿cia wysyÙane s­ w czasie rzeczywistym, a ich znikanie sprawia, Če seksting jest jeszcze bardziej podniecaj­cy – gÙównie dlatego, Če zawsze zostawiamy partnera z apetytem na wi¿cej” (Sexting na Snapchacie, 2016). Rozwój technologii cyfrowych w tym zakresie, moČe znacznie uÙatwi° przejawianie podobnych zachowaÚ.

Trudno mówi° o konsekwencjach, poniewaČ zjawisko jest nowe i maÙo zbadane, ale poprzez analogi¿ do ustaleÚ w zakresie ogl­dania pornograÞ i moČna stwierdzi°, Če „osoby aktywne seksualnie w sieci naraČone s­ na niebezpieczeÚstwo wypacze-nia pojmowawypacze-nia kontaktów interpersonalnych, takich jak zwi­zek miÙosny, przyjaĊÚ i koleČeÚstwo. W konsekwencji taka osoba nie b¿dzie zdolna do nawi­zywania trwa-Ùych i satysfakcjonuj­cych zwi­zków” (Kania, 2016, s. 71). Wykorzystywanie aktów autopornograÞ i, nawet jeïli uznawane jest to jako komunikacja partnerska, szczegól-nie w okresie mÙodzieÚczym, jest ryzykowne, poszczegól-niewaČ zmienia warunki oceny i

po-strzegania granic. Sfera prywatna staje si¿ sfer­ moČliw­ do przekroczenia; naleČy pami¿ta°, Če prywatnoï° ma ogromne znaczenie rozwojowe, szczególnie w zakresie budowania wÙasnej toČsamoïci (J¿druszczak, 2005).

DokÙadna skala sekstingu nie jest znana, ale dotychczas dokonano kilku badaÚ w tym zakresie. W Stanach Zjednoczonych okoÙo 1/5 nastolatków deklaruje przesy-Ùanie wÙasnych erotycznych zdj¿° bliskiej osobie, gdzie najcz¿stszym motywem dzia-Ùania jest ch¿° sprawienia przyjemnoïci partnerowi. Na drugim miejscu respondenci wskazali, Če waČnym motywem dla nich jest ch¿° nawi­zania nowej oraz pogÙ¿bienia dotychczasowej relacji. Znaczna wi¿kszoïci mÙodzieČy wykorzystuje wi¿c autoporno-graÞ ¿ do komunikacji partnerskiej, ale równieČ za pomoc­ sekstingu pragnie stworzy° nowe relacje partnerskie. Jednak co dziesi­ty nastolatek nie zna lub nie znaÙ osoby, do której wysyÙaÙ zdj¿cia erotyczne z wÙasn­ osob­ (Charakowska, 2011). Inne ame-rykaÚskie badania wykazaÙy, Če podatnoï° na seksting zwi­zana jest ze stosunkiem do noïników Internetu czyli telefonów komórkowych. Ryzyko sekstingu zwi¿kszaÙo si¿ wraz ze wzrostem spostrzegania telefonu komórkowego jako pewnego rodzaju zabawki, czy teČ urz­dzenia umilaj­cego czas (Ounsbury, Mitchell, Inkelhor, 2011). Znacznie cz¿ïciej teČ decyduj­ si¿ na niego dziewcz¿ta niČ chÙopcy (B¿bas, 2015).

Zjawisko sekstingu jest zjawiskiem nowym, dotycz­cym przede wszystkim mÙo-dzieČy, równieČ tej studiuj­cej. Wi¿kszoï° spoÙeczeÚstwa nie pot¿pia tego rodzaju zachowaÚ, w szczególnoïci komunikacji partnerskiej, raczej oceniaj­c je jako form¿ zabawy lub zachowania mieszcz­ce si¿ w normie (B¿bas, 2015). Wskazanie zjawiska sekstingu jako niewÙaïciwego, powinno by° gÙównym celem dziaÙaÚ proÞ laktycz-nych.

Ryzykowne diety

WspóÙczesna skala zachowaÚ ryzykownych rozszerzyÙa si¿ o now­ kategori¿ – ry-zykownych zachowaÚ zwi­zanych z odČywaniem. Do restrykcyjnych diet i ryzykow-nych zachowaÚ tego typu zaliczy° moČna:

• Alkoreksj¿ • Ortoreksj¿

• Anarchi¿ Čywieniow­ (Grzelak, 2015)

• Stosowanie suplementów diety zwi¿kszaj­cych mas¿ ciaÙa • Stosowanie napojów energetyzuj­cych (Korczak, 2009).

Alkoreksja jest zaburzeniem odČywiania poÙ­czonym z naduČywaniem alkoholu. Jest to pewien rodzaj diety, albo raczej przekonania o sposobie na odchudzanie, po-przez gÙodzenie si¿ i przyjmowanie pokarmów w postaci alkoholu. Zachowanie to cz¿sto dotyczy osób, które przestrzegaj­ innej diety, jednak decyduj­ si¿ na zaoszcz¿-dzenie kalorii na rzecz przyszÙej imprezy z przyjacióÙmi. Omħ anie posiÙków równieČ moČe mie° na celu szybszy proces uzyskania stanu upojenia alkoholowego. Pierwsze wzmianki o tego rodzaju zachowaniu pojawiÙy si¿ w roku 2008, jednak pierwsze na-ukowe badania w tym zakresie dokonano dopiero w 2011 roku w Stanach Zjedno-czonych. Badania te obj¿Ùy grup¿ 1000 kobiet w wieku od 16 do 23 lat. Ostatecznie ustalono, Če 16% respondentów stosuje regularnie podobne praktyki (SzymaÚska, 2016). Obecnie szacuje si¿, ze 1/3 kobiet w wieku 18-23 lat stosuje podobne kuracje

od-chudzaj­ce (Symons, White, 2016). Zjawisko to w szczególnoïci dotyczy kobiet oraz nastolatek, chc­cych dostosowa° si¿ do wymogów wspóÙczesnego wizerunku atrak-cyjnej kobiety. Dotychczasowe badania nie wykazaÙy reprezentantów m¿skich przy stosowaniu tej diety, jednakČe nie jest to wykluczone.

Ortoreksja jest zachowaniem skoncentrowanym na unikaniu niezdrowej Čywno-ïci, a w niektórych przypadkach wr¿cz zaprzestaniu przyjmowania jakichkolwiek po-karmów. U podÙoČa tego rodzaju zachowania leČy przekonanie o zanieczyszczeniach poČywienia. Ortorektycy motywuj­ si¿ przede wszystkim popraw­ kondycji Þ zycznej oraz unikni¿ciem zachorowania na wspóÙczesne choroby cywilizacyjne. Ortoreksja moČe by° zwi­zana z bardziej akceptowalnymi rodzajami diet tj. wegetarianizmem, weganizmem, frutarianizmem itp. Istotnym czynnikiem przy tego rodzaju zacho-waniach jest podÙoČe ideologiczne, zawarte np. w obsesji wokóÙ cierpienia zwierz­t, Čywnoïci ekologicznej czy proteïcie wobec GMO (DiĴ feld, Koszowska, Fizia, Ziora, 2013). Badania na polskich studentach wykazaÙy, Če skala zjawiska dotyczy prawie 60% badanej grupy (studentów medycyny z Uniwersytetu Medycznego w Rodzi), gdzie statystycznie cz¿ïciej ortoreksja dotyczy m¿Čczyzn niČ kobiet (Gubiec, Stetkie-wicz-Lewandowicz, Rasmus, Sobów, 2015).

Gdyby traktowa° ortoreksj¿ jako jeden koniec kontinuum, to na jego przeciwle-gÙym biegunie znajdowa° powinna si¿ anarchia Čywieniowa. Anarchia Čywieniowa jest sposobem odČywiania si¿, który wynika z nieprzywi­zywania uwagi do jakoïci spoČywanych potraw. Zdaniem Olgi Tytko „jest to zaburzenie, polegaj­ce na zast¿po-waniu tradycyjnych posiÙków przez przek­ski lub «ïmieciowe jedzenie». Charakte-rystyczne dla tego sposobu odČywiania, jest jedzenie w poïpiechu «byle gdzie i byle jak» a takČe jedzenie w zasadzie przez caÙy dzieÚ, cho° maÙych porcji” (Tytko, 2016, s.143). Anarchia Čywieniowa jest ci­gÙym dawkowaniem sobie przek­sek jako sub-stytutów jedzenia, które wyst¿puje równolegle z tendencj­ do jedzenia fastfoodów. Badania wykazaÙy, Če anarchia Čywieniowa jest najmniej znanym problemem odČy-wiania przez mÙodzieČ ponadgimnazjaln­ (Klimaszewska, StanisÙawska, 2016).

Stosowanie suplementów diety zwi¿kszaj­cych mas¿ mi¿ïniow­ zwi­zane jest z kultem umi¿ïnionego ciaÙa oraz moČe by° zwi­zane z bigoreksj­, czyli Þ ksacj­ psy-chiczn­ na punkcie muskulatury wÙasnego ciaÙa (Wilczek, Kolarzyk, Kwiatkowski, 2013). Bigoreksja w znacznej wi¿kszoïci dotyczy pÙci m¿skiej, gdzie wielu chÙopców w wieku nastoletnim chce przyspieszy° rozwój swojej muskulatury, by by° postrze-ganym jako prawdziwy i dorosÙy m¿Čczyzna. W tym celu ucz¿szczaj­ na siÙowni¿, co coraz cz¿ïciej zwi­zane jest ze stosowaniem suplementów diety poprawiaj­cych przy-rost masy mi¿ïniowej. Warto wspomnie° w tym miejscu, Če o ile wspominanie o kulcie pi¿kna kobiecego ciaÙa jest doï° popularne w literaturze zachowaÚ ryzykownych, to juČ wizerunek „pi¿knego” m¿Čczyzny jest rzadziej poruszany. Obecnie jednym z gÙów-nych wyznaczników m¿skoïci jest posiadanie muskulatury i sprawnoïci seksualnej. Pot¿ga ciaÙa i wizerunek zewn¿trzny oczywiïcie zawsze stanowiÙy waČny wskaĊnik m¿skoïci, ale obecnie stanowi­ podstaw¿ wspóÙczesnego m¿stwa i obrazu m¿Čczyzn, którzy maj­ wygl­dem kusi° i przyci­ga° kobiety (Starzomska, Cylwik, 2013).

Napoje energetyzuj­ce stanowi­ dla mÙodzieČy legalny substytut ïrodków psy-choaktywnych, które zastosowane samodzielnie stymuluj­ i wzmacniaj­ chwilowo organizm, a zastosowane w mieszance z alkoholem zwi¿kszaj­ efekt upojenia. Wïród

motywów korzystania z tego rodzaju stymulacji wymienia si¿ „potrzeb¿ ĊródÙa nie-wyczerpanej energii: ch¿° wydÙuČenia zdolnoïci koncentracji i poprawy sprawnoïci i wydajnoïci Þ zycznej. Z drugiej strony presja psychiczna ze strony osób z najbliČsze-go otoczenia wymusza stosowanie NE [napojów energetyzuj­cych – przyp. Autora] jako swoistej «zÙotej piguÙki», zwi¿kszaj­c­ moČliwoïci organizmu i jego wydolnoï°” (Cichocki, 2012, s. 855). Statystycznie to chÙopcy cz¿ïciej decyduj­ si¿ na stosowanie wzmacniaczy w porównaniu do dziewcz­t (Kurc-Darak, Chrustowska, 2011). Sto-sowanie napojów energetyzuj­cych w mÙodym wieku jest szkodliwe oraz zwi¿ksza prawdopodobieÚstwo zaČywania innych substancji stymuluj­cych, np. alkoholu (Ja-worski, Gustek, Barcz, 2013).

Podsumowanie

Skala i spektrum zachowaÚ ryzykownych ulegÙy znacznemu przeobraČeniu w po-równania z okresem, kiedy to gÙównymi wyzwaniami dla proÞ laktyki szkolnej byÙo alkoholizowanie si¿, narkotyzowanie i przemoc rówieïnicza. WspóÙczeïnie zachowa-nia problemowe ewaluowaÙy w róČne formy i znacznie si¿ zbrutalizowaÙy.

Spektrum ryzykownych zachowaÚ seksualnych wzbogaciÙo si¿ o nowe formy tj. seksting. Seksting jest now­ form­ destrukcyjnego zachowania zwi­zanego z por-nograÞ ­, gdzie mÙody czÙowiek wykracza poza bierny odbiór destrukcyjnych treïci i staje si¿ ich twórc­. Zachowania ryzykowne zwi­zane z odČywianiem si¿ równieČ znacznie si¿ zróČnicowaÙy w swoich formach, gdzie dzisiaj obok restrykcyjnych diet i odchudzania si¿ w postaci przyjmowania napojów alkoholowych, tj. alkoreksja, zwraca si¿ teČ uwag¿ na nadkonsumpcj¿ napojów energetyzuj­cych. Znacznej bruta-lizacji ulegÙy równieČ zachowania zwi­zane ze wspóln­ mÙodzieČow­ zabaw­, które przerodziÙy si¿ w masowe, niekontrolowane i powi­zane z wandalizmem zachowa-nia grupowe okreïlane jako projekt x. Warto zwróci° uwag¿ na ĊródÙo inspiracji tego rodzaju zachowaniami, które wynikaj­ z tematyki Þ lmów kierowanych do mÙodzieČy. Nowe zachowania ryzykowne cz¿sto zwi­zane s­ z rozwojem technologii cyfro-wych oraz uczestnictwem mÙodzieČy w przestrzeni online. Proporcje tych zachowaÚ równieČ ulegÙy zmianie w szczególnoïci, kiedy rozwaČa si¿ kwestie pÙci. Obecnie na sile zyskuj­ zachowania ryzykowne przejawiane przez dziewcz¿ta, co stanowi nowe wyzwanie dla dziaÙaÚ proÞ laktycznych w szkole. MoČna przypuszcza°, Če zachowa-nia ryzykowne dalej b¿d­ ewaluowa°, dostarczaj­c nowych form, co stanowi waČny motyw dla rozwħ ania nowych kierunków dziaÙaÚ proÞ laktycznych – proÞ laktyki po-zytywnej czy proÞ laktyki opartej na wartoïciach.

Bibliografia

[1] Barney, D. (2008). SpoÙeczeÚstwo sieci. Warszawa: Wydawnictwo Sic!

[2] B¿bas S. (2015). Seksting – nowe zagroČenie wïród dzieci i mÙodzieČy, Labor et Educatio, nr 3, 431-444.

[3] Charakowska, K. (2011). Seksting – moda na autopornograÞ e wïród wspóÙczesnej polskiej mÙodzieČy, W: R. Sieroc-ki, M. SokoÙowski (red.), Konkurencyjny rynek medialny, Telewizja wobec nowych mediów (ss. 130-138). ToruÚ: Wydaw-nictwo Adam MarszaÙek.

[4] Cichocki, M. (2012). Napoje energetyzuj­ce – wspóÙczesne zagroČenie zdrowotne dzieci i mÙodzieČy, Przegl­d

[5] Ciereszko, M. (2014). WspóÙczesne seriale w pornograÞ cznych zwierciadle: rzecz o parodiach popularnych for-matów, W: A. Krawczyk-Raskarzewska, A. Naruszewicz-DuchliÚska, P. PrzytuÙa, (red.), Seriale w kontekïcie

kultu-rowym: Gatunki, konwergencja, recepcja (ss.35-46). Olsztyn: Wydawnictwo Uniwersytetu WarmiÚsko-Mazurskiego.

[6] DiĴ feld, A., Koszowska, A., Fizia, K., Ziora, K. (2013). Ortoreksja – nowe zaburzenie odČywiania, Annales Academiae

Medicae Silesiensis, Tom 67, Nr 6, 393-399.

[7] Duchowski, R. (2012.07.25). SzczeciÚski „Project X”, czyli rekordowa domówka. Pobrane z:hĴ p://warszawa.naszemiasto. pl/artykul/szczecinski-project-x-czyli-rekordowa-domowka,3151967,art,t,id,tm.html

[8] Film „Projekt X” wyznaczyÙ mod¿ na super domówki, Pobrane z:hĴ p://www.imprezenty.pl/magazyn/organizatornia/

Þ lm-projekt-x-wyznaczyl-mode-na-super-domowki (data pobrania: 10.11.16).

[9] Grzelak S. (red.) (2015), Vademecum skutecznej proÞ laktyki problemów mÙodzieČy. Przewodnik dla samorz­dowców i

prakty-ków oparty na wynikach badaÚ naukowych, Warszawa: Wydawnictwo ORE.

[10] Gubiec, E., Stetkiewicz-Lewandowicz, A., Rasmus, P., Sobów, T. (2015). Problem ortoreksji w grupie studentów kie-runku dietetyka, Medycyna Ogólna i Nauki o Zdrowiu, Tom 21, Nr 1, 95-100.

[11] Jaworski, M., Gustek, S., Barcz, M. (2013). Zwi­zek picia napojów typu cola ze stosowaniem innych uČywek przez mÙodzieČ i mÙodych dorosÙych, Alkoholizm i Narkomania, Tom 26, nr 4, 349-364.

[12] J¿druszczak K. (2005). Modele i koncepcje prywatnoïci w psychologii. Przegl­d Psychologiczny, Tom 48, Nr 2, 197-215. [13] Kania, S. (2016). DzieciÚstwo w sidÙach cyfrowego niebezpieczeÚstwa, W: B. Bernatova, S. Kania, S. gliwa (red.),

Edukacja na rozdroČu. Czeï° 3: DzieciÚstwo szans i zagroČeÚ (ss.65-75), Opole: Wydawnictwo Instytut gl­ski.

[14] Klimaszewska, K. StanisÙawska, M. (2006). WpÙyw ïrodowiska i mediów na nawyki Čywieniowe uczennic szkóÙ ponadgimnazjalnych, W: K. Kowalczuk, E. Krajewskiej-KuÙak, M. Cybulskiego (red.), Wybrane choroby cywilizacyjne

XXI wieku (ss.109-127), BiaÙystok: Wydawnictwo Uniwersytet Medyczny w BiaÙymstoku.

[15] Kirwil, L. (2011), Polskie dzieci w Internecie. ZagroČenia i bezpieczeÚstwo – cz¿ï° 2. Cz¿ïciowy raport z badaÚ EU Kids Online

II przeprowadzonych wïród dzieci w wieku 9-16 lat i ich rodziców. Warszawa: SWPS – EU Kids Online - PL.

[16] Kobiece porno zabronione na UWr. (2012.01.12) Pobrane z: hĴ

p://wroclaw.dlastudenta.pl/studia/artykul/Kobiece_por-no_zabronione_na_UWr,76889.html (data pobrania: 10.11.2016).

[17] Korczak, J. (2009). WspóÙczesne „dopalacze” – zjawisko i zagroČenia, W: M. J¿drzejko (red.), Narkomania spojrzenie

wielowymiarowe (ss.267-301), PuÙtusk-Warszawa: OÞ cyna Wydawnicza ASPRA-JR.

[18] Kosko D. (2015.02.21), Porno dla mamusiek, Pobrano z: hĴ p://londynek.net/czytelnia/article?jdnews_id=4023450 (data pobrania: 10.11.2016).

[19] Kurc-Darak, B., Chrustowska, P. (2011). Zachowania zdrowotne i Čywieniowe mÙodzieČy gimnazjalnej, W: M. SeÚ, G. D¿bska (red.), ZagroČenia zdrowotne wïród dzieci i mÙodzieČy, tom 1 (ss.11-24), Kraków: OÞ cyna Wydawnicza AFM. [20] Kurz¿pa, J. (2007), ZagroČona niewinnoï°. ZakÙócenia rozwoju seksualnoïci wspóÙczesnej mÙodzieČy, Kraków: OÞ cyna

Wy-dawnicza Impuls.

[21] Kurz¿pa, J. (2011). SpoÙeczno-kulturowe uwarunkowania zachowaÚ ryzykownych w obszarze seksbiznesu, W: A. Lisowskiej, J. Kurz¿pa (red.), Zachowania dysfunkcyjne. Uwarunkowania spoÙeczne, kulturowe i polityczno-prawne oraz

stosowane rozwi­zania (ss. 35-52), WrocÙaw: Wydawnictwo Uniwersytetu WrocÙawskiego.

[22] Nazir ,T., Piókin, M. (2016). Phubbing: Technological Invasion Which Connected the World But Disconnected Hu-mans Tehseen, The International Journal of Indian Psychology, Volume 3, Issue 4, No. 68, 39-46.

[23] OmylyÚski, J. (2012.06.24a). „Projekt X” po polsku. 15-latka w Olsztynie urz­dziÙa wielk­ imprez¿-domówk¿, która

wymkn¿-Ùa si¿ spod kontroli, Pobrane z: hĴ

p://natemat.pl/20417,projekt-x-po-polsku-15-latka-w-olsztynie-urzadzila-wielka-impreze-domowke-ktora-wymknela-sie-spod-kontroli (data pobrania: 10.11.2016).

[24] OmylyÚski, J. (2012.07.04b). „Project X” zapocz­tkowaÙ mod¿ na mega domówki. Organizator imprez zdradza nam sekrety

udanej domówki, Pobrane z: hĴ

p://natemat.pl/21857,project-x-zapoczatkowal-mode-na-mega-domowki-organizator-imprez-zdradza-nam-sekrety-udanej-domowki (data pobrania: 10.11.2016).

[25] Ounsbury, K. L., Mitchell, K. J., Inkelhor, D. F. (2011), The true prevalence of “Seksting”, Pobrane z: hĴ p://www.unh. edu/ccrc/pdf/Seksting%20Fact%20Sheet%204_29_11.pdf (data pobrania: 10.08.2016).

[26] Sexting na Snapchacie: wszystko co musisz wiedzie°, Pobrane z: hĴ p://snapcenter.pl/seksting/ (data pobrania: 10.11.2016).

[27] Skoworski R. Ilu widzów ma „Gra o tron”? (2016.06.27) Pobrane z: hĴ p://www.antyradio.pl/Film/Seriale/Ilu-widzow--ma-Gra-o-tron-9412, (data pobrania: 30.12.2016)

[28] Starzomska, M., Cylwik , M. (2013). W poszukiwaniu przyczyn bigoreksji: Wizerunek ciaÙa a dobrostan u m¿Čczyzn ucz¿szczaj­cych do siÙowni w ïwietle wyników badaÚ wÙasnych, Kwartalnik Naukowy FIDES ET RATIO, 1 (13), 204-217.

[29] Symons, J., White E., Alkoreksja zabija. Pobrane z: hĴ p://wiadomosci.onet.pl/kiosk/alkoreksja-zabħ a/ynbgh (data po-brania: 30.12.2016).

[30] SzymaÚska K. (2016.07.28), Alkoreksja (drunkoreksja): Zaburzenia odČywiania, o których prawdopodobnie nie sÙyszaÙeï. Po-brane z: hĴ p://psychodietetykablizej.blogspot.com/2016/07/alkoreksja-drunkoreksja-zaburzenia.html.

[31] Tytko, O. (2016). Zaburzenia odČywiania oblicza znane i mniej znane, W: M. WarchaÙa, (red.), Cywilizacja zdrowia (ss.133-147), Katowice: Wydawnictwo e-bookowo.

[32] Universal wygraÙ proces z twórcami porno wersji „50 twarzy Greya”,(2013.03.13)Pobrane z:hĴ p://archiwum.stopklatka.

pl/news/universal-wygral-proces-z-tworcami-porno-wersji-50-twarzy-greya, (data pobrania: 10.11.2016). [33] Wallace P. (2001), Psychologia Internetu, PoznaÚ: Dom Wydawniczy REBIS.

[34] Wilczek, W., Kolarzyk, E., Kwiatkowski J. (2013). DysmorÞ a mi¿ïniowa (bigoreksja) – czy rzeczywiïcie stanowi realne zagroČenie dla mÙodych m¿Čczyzn?, Hygeia Public Health, 48(4), 537-544.

[35] ZaprosiÙa na urodziny 30 tys. osób. WybuchÙy zamieszki. (2012.09.22) Pobrane z: hĴ

p://www.tvn24.pl/wiadomosci-ze--swiata,2/zaprosila-na-urodziny-30-tys-osob-wybuchly-zamieszki,278307.html (data pobrania: 10.11.2016).

[36] Zrobili imprez¿ w stylu Project X w cudzym domu – ich zdj¿cia traÞ Ùy do Internetu. (2013.09.20) Pobrane z: hĴ