Z³o¿a kopalin w systemach planowania przestrzennego
– przegl¹d praktyk w wybranych krajach europejskich
Alicja Kot-Niewiadomska
1Mineral deposits in spatial planning systems – review of European practices. Prz. Geol., 69: 294–302; doi: 10.7306/2021.16 A b s t r a c t. Many European Union countries successfully integrated their mineral policy and spatial policy, which has ensured the proper place of mineral deposits in their spatial planning systems. These, in turn, are widely recognized as the most important mineral deposit safeguarding tool, the essence of which is to ensure long-term access to its resources. The examples of Austria, Portu-gal, Slovakia, Czech Republic, Sweden and United Kingdom, discussed in the paper, are often mentioned as examples of good practices in this area. Although none of these countries managed to avoid cases of social and environmental conflicts related to mining activities, the solutions they implement certainly deserve special attention. And for many countries, including Poland, they can be a potential source of solutions aimed at improving the protection of mineral deposits.
Keywords: land use planing, mineral deposit safeguarding, European Union, good practices
Planowanie przestrzenne to ca³okszta³t dzia³alnoœci zmierzaj¹cej do racjonalnego zagospodarowania prze-strzeni z uwzglêdnieniem bie¿¹cych i przysz³ych potrzeb spo³eczeñstwa (Ustawa, 2003). Umo¿liwia ono kszta³-towanie przestrzeni zgodnie z potrzebami mieszkañców w sposób zrównowa¿ony i zgodny z zastanymi uwarunko-waniami lokalnymi, w tym wartoœciami œrodowiskowymi, kulturowymi i krajobrazowymi, ale równie¿ czynnikami ekonomicznymi i spo³ecznymi. Jego podstawow¹ rol¹ jest wzmocnienie integracji miêdzy sektorami, takimi jak mieszkalnictwo, transport, energetyka i przemys³, oraz poprawa krajowych, regionalnych i lokalnych systemów rozwoju miejskiego i wiejskiego, z uwzglêdnieniem aspektów œrodowiskowych (Komisja Europejska, 2017).
Planowanie i zagospodarowanie przestrzenne jest od dawna uznawane za jeden z g³ównych elementów w pro-blematyce ochrony przyrody i wszystkich komponentów œrodowiska (Ociepa-Kubicka, 2014). Jest to zgodne z za-sad¹ g³osz¹c¹, ¿e podstawowym dzia³aniem zabezpiecza-j¹cym œrodowisko jest ochrona i racjonalne wykorzystanie przestrzeni (Fogel, 2014). Celowoœæ œcis³ego wi¹zania tych obszarów sta³a siê przedmiotem licznych regulacji, przede wszystkim w prawie poszczególnych krajów, ale tak¿e Unii Europejskiej. Co wiêcej w ostatnich dekadach plano-wanie przestrzenne zarówno w literaturze œwiatowej (np. Myerson, Rydin, 1996; CEMAT, 2000; Naess, 2001; Cul-lingworth, Nadin, 2006; Nguyen, 2011; Kawakami i in., 2013), jak i krajowej (Szaja, 2015; Mierzejewska, 2015; Gorzym-Wilkowski, 2017), jest rozpatrywane jako funda-ment zrównowa¿onego rozwoju.
Planowanie przestrzenne to te¿ procedura formalno--prawna, w której bior¹ udzia³ rozmaici interesariusze z ró¿nymi, czêsto rozbie¿nymi potrzebami i interesami. Czêsty brak mo¿liwoœci unikniêcia konfliktu tych intere-sów oraz mechanizmy ich rozwi¹zywania by³y i s¹ nadal
wpisane w systemy planowania przestrzennego (Szul-czewska, 2004). ród³em konfliktu w tym kontekœcie jest mo¿liwoœæ pe³nienia przez wybrany obszar dwóch lub wiê-cej funkcji i zwi¹zana z tym konkurencja miêdzy danymi podmiotami gospodarczymi i/lub osobami fizycznymi. Sytuacja konfliktowa wynika wtedy z nadmiernej rozbudo-wy jednej funkcji oddzia³uj¹cej zazrozbudo-wyczaj negatywnie na inne funkcje (s¹siednie) i/lub œrodowisko (Bañski, 1999). Natê¿enie konfliktów zmienia siê w czasie, a ich intensyw-noœæ zale¿y w du¿ej mierze od tempa przemian spo³ecz-no-gospodarczych w kraju i regionie (Zastawnik, 2013). Chocia¿ czasami rozwój spo³eczno-gospodarczy i teryto-rialny wzmacniaj¹ siê nawzajem, to mog¹ one tak¿e byæ w konflikcie w odniesieniu do przydzielenia przestrzeni okreœlonych funkcji (Zaucha, 2014).
Taka sytuacja wystêpuje w przypadku z³ó¿ kopalin, jednego z elementów œrodowiska naturalnego. Ich wydo-bycie i wykorzystanie jest kluczowe dla prawid³owego roz-woju poszczególnych gospodarek i zaspokajania potrzeb ¿yciowych spo³eczeñstwa w skali lokalnej, regionalnej i krajowej. Sam proces eksploatacji natomiast czêsto pozo-staje w konflikcie z rozwojem przestrzennym poszczegól-nych jednostek urbanistyczposzczegól-nych (miast, gmin itd.). Do-datkowo z³o¿a kopalin cechuj¹ siê nieodnawialnoœci¹ zas-obów, co istotnie odró¿nia je od innych komponentów œro-dowiska, oraz okreœlonym i niezmiennym po³o¿eniem w przestrzeni wynikaj¹cym z budowy geologicznej. Te dwa aspekty skutkuj¹ konkretnymi nastêpstwami w u¿ytkowa-niu gruntów na danym terenie. Wymieniæ nale¿y chocia¿by fakt, ¿e koniecznoœæ kompleksowego wykorzystania z³o¿a (co jest jednym z kierunków jego ochrony, ale czêsto decy-duje te¿ o ekonomice danego przedsiêwziêcia) niejedno-krotnie skutkuje tym, ¿e dany teren jest u¿ytkowany w kierunku górniczym od kilku do nawet kilkudziesiêciu lat. Tyle bowiem trwaæ mo¿e faza produkcyjna w cyklu
1
Instytut Gospodarki Surowcami Mineralnymi i Energi¹ PAN, Pracownia Polityki Surowcowej; ul. J. Wybickiego 7A, 31-261 Kraków; akot-niewiadomska@min-pan.krakow.pl
¿ycia projektu górniczego. Dodatkowo specyfika tej dzia-³alnoœci powoduje, ¿e jej nastêpstwa mog¹ byæ widoczne i odczuwalne na terenie wykraczaj¹cym poza sam teren kopalni. Nie bez powodu przecie¿ polskie prawo geolo-giczne i górnicze ustanawia teren górniczy jako przestrzeñ objêt¹ przewidywanymi szkodliwymi wp³ywami robót zak³adu górniczego (Ustawa, 2011). Z drugiej jednak stro-ny mo¿liwoœæ okreœlenia d³ugoœci trwania inwestycji gór-niczej (oczywiœcie z pewnym marginesem czasowym) jest swego rodzaju zalet¹ i cech¹ specyficzn¹ tego rodzaju dzia³alnoœci gospodarczej. Z za³o¿enia bowiem po jej za-koñczeniu obszarowi pogórniczemu musz¹ zostaæ przyw-rócone wartoœci u¿ytkowe zgodnie z obowi¹zuj¹cym
Pra-wem geologicznym i górniczym (Ustawa, 2011; p.g.g.).
Dany obszar nie jest wiêc tracony bezpowrotnie, jak ma to miejsce w przypadku inwestycji drogowych lub budowla-nych. Jednoczeœnie nie bez znaczenia jest stosunkowo niska œwiadomoœæ spo³eczeñstwa o potrzebie i znaczeniu eksplo-atacji surowców mineralnych dla nich samych i gospodarki jako ca³oœci, co skutkuje brakiem akceptacji dla tego kie-runku u¿ytkowania terenu. Mo¿na wiêc zaryzykowaæ stwier-dzenie, ¿e w³aœciwe wkomponowanie z³ó¿ kopalin w sys-temy planowania przestrzennego, stanowi jedno z trudniej-szych wyzwañ wspó³czesnych decydentów w dziedzinie kszta³towania rozwoju przestrzennego danej jednostki ad-ministracyjnej. Z jednej strony nale¿y bowiem uwzglêdniæ rozwój gospodarczy (lokalny, regionalny i ogólnonaro-dowy), dla którego surowce mineralne s¹ bezdyskusyjn¹ podstaw¹, z drugiej natomiast potrzebê rozwoju innych ni¿ górnicze kierunków u¿ytkowania gruntów, w tym zwi¹-zanych z ochron¹ œrodowiska, turystyk¹ i rekreacj¹. Dodat-kowo nale¿y uwzglêdniæ niezwykle istotny czynnik czasu zarówno w kontekœcie zmieniaj¹cych siê potrzeb surowco-wych gospodarki, jak i rozwoju samych technologii górni-czych. Ten drugi aspekt ma znaczenie szczególnie w przy-padku z³ó¿ rud metali, których eksploatacja w chwili obec-nej – w³aœnie z uwagi na brak w³aœciwej technologii – nie jest op³acalna.
Pomimo wskazanych powy¿ej trudnoœci nale¿y pod-kreœliæ, ¿e planowanie przestrzenne stanowi najwa¿niejsze narzêdzie ochrony z³ó¿ kopalin (Ga³aœ i in., 2021), jednego z elementów œrodowiska naturalnego. Przy czym ochrona jest tutaj rozumiana jako zabezpieczenie dostêpu do z³o¿a poprzez w³aœciwie u¿ytkowanie powierzchni terenu, które nie ograniczy w przysz³oœci eksploatacji zasobów. Eksplo-atacja tych z³ó¿ mo¿e, ale nie musi, nast¹piæ w najbli¿szej przysz³oœci lub przez przysz³e pokolenia. Jednak ich do-stêpnoœæ powinna pozostaæ niezak³ócona. Wyznaczenie nie-których obszarów preferencyjnych zarezerwowanych dla dzia³alnoœci górniczej powinno pozostaæ elastyczne i pod-legaæ cyklicznej aktualizacji. Wspó³czeœnie nie ma mo¿li-woœci egzystowania bez wykorzystywania œrodowiska i oddzia³ywania na nie. St¹d te¿ konieczne jest koncentro-wanie siê nie tylko na funkcjach ochronnych prawa, ale przede wszystkim, na funkcjach reglamentuj¹cych dostêp do zasobów œrodowiska i reguluj¹cych korzystanie z nich (Rakoczy, 2014).
Celem poni¿szego artyku³u jest przegl¹d europejskich rozwi¹zañ w zakresie uwzglêdniania z³ó¿ kopalin w syste-mach planowania przestrzennego poszczególnych pañstw. Ze wzglêdu na doœæ z³o¿one prawodawstwo obowi¹zuj¹ce w pañstwach cz³onkowskich oraz bior¹c pod uwagê regio-nalne i lokalne aspekty niektórych istniej¹cych ram regula-cyjnych, wyczerpuj¹cy opis ramowych warunków we wszystkich 28 pañstwach cz³onkowskich jest trudny.
Dla-tego niniejszy artyku³ koncentruje siê raczej na podkreœ-leniu dobrych przyk³adów i najlepszych praktyk z wybra-nych pañstw. Informacje zosta³y zebrane na podstawie dostêpnej literatury naukowej oraz dorobku miêdzynaro-dowych projektów MINATURA2020 oraz MinLand, które podejmowa³y problematykê ochrony z³ó¿ kopalin i jej w³aœciw¹ integracjê z polityk¹ planowania przestrzennego. Uzupe³nienie literatury stanowi³y krajowe akty prawne, polityki surowcowe poszczególnych pañstw oraz uregulo-wania zwi¹zane z ich planowaniem przestrzennym. Anali-zowane pañstwa zosta³y scharakteryAnali-zowane w kolejnoœci alfabetycznej.
Z uwagi na obszern¹ krajow¹ literaturê dotycz¹c¹ pol-skich rozwi¹zañ nie s¹ one przedmiotem niniejszego arty-ku³u. Niemniej jednak warto nadmieniæ, ¿e problematyka integracji polityki surowcowej i planowania przestrzenne-go w kontekœcie ochrony z³ó¿ kopalin pojawia siê w wielu pracach analizuj¹cych polskie propozycje w tym zakresie (m.in. Nieæ, Radwanek-B¹k, 2011, 2012, 2014; Szama³ek, 2011; Ga³aœ, Ga³aœ, 2012; Kostka, 2014; Nieæ i in., 2014; Lipiñski, 2015; Wiland, 2015, 2017; Ga³aœ, 2017; Galos i in., 2018; Kot-Niewiadomska, 2018; Stefanowicz, 2018; Wo³kowicz i in., 2018; Stefanowicz, 2019; Ga³aœ i in., 2021). Wspomniana problematyka jest równie¿ przedmio-tem projektu Polityki Surowcowej Polski (Projekt 2019), w której proponowane rozwi¹zania bazuj¹ na zapisach zawartych m.in. w Ustawie z dnia 27 marca 2003 r. o plano-waniu i zagospodaroplano-waniu przestrzennym (upizp, Ustawa, 2003) oraz Ustawie z dnia 9 czerwca 2011 r. Prawo
geolo-giczne i górnicze (p.g.g., Ustawa, 2011). Jednoczeœnie
w Polsce wypracowane zosta³o narzêdzie, które powinno byæ powszechnie stosowane w dzia³aniach podejmowa-nych w obszarze ochrony z³ó¿ kopalin w krajowym syste-mie planowania przestrzennego na wszystkich szczeblach. Jest to Mapa Geoœrodowiskowa Polski w skali 1:50 000 (MGœP), której trzecia i zarazem ostatnia edycja zosta³a zakoñczona w 2019 r., jako wieloletnie zadanie pañstwowej s³u¿by geologicznej (PSG). Niepodwa¿alnym jej atutem jest dostêpnoœæ w formie geoportalu (http://emgsp.pgi.gov.pl/). Jednym z podstawowych celów MGœP jest przedstawienie aktualnej i perspektywicznej bazy zasobowej kopalin z uwzglêdnieniem ochrony wód powierzchniowych i pod-ziemnych, walorów przyrodniczo-krajobrazowych i kultu-rowych oraz zagospodarowania przestrzennego (Brzeziñ-ski i in., 2016; Koz³owska i in., 2020; Wo³kowicz i in., 2020).
T£O EUROPEJSKIE
Systemy planowania przestrzennego (obejmuj¹ce dzia-³alnoœæ w³adz publicznych wszystkich szczebli zarz¹dzania i sterowane przez rz¹d) ukszta³towa³y siê we wszystkich pañstwach Europy Zachodniej ju¿ po II wojnie œwiatowej. Bezpoœredni¹ przyczyn¹ ich stworzenia sta³a siê potrzeba odbudowy zniszczeñ wojennych, postêpuj¹ca urbanizacja, rozwój gospodarki, wzrost poziomu ¿ycia i cywilizacji, przebudowa struktury obszarów rolnych, a przede wszystkim podjêcie sterowanych przez w³adze publiczne poszcze-gólnych pañstw wielkich programów budownictwa miesz-kaniowego oraz infrastruktury technicznej i spo³ecznej (Jêdraszko, 2007). Jednak kierunek myœlenia, zgodnie z którym planowanie przestrzenne jest czêœci¹ problematy-ki ochrony œrodowiska, pojawi³ siê na gruncie miêdzynaro-dowym dopiero pod koniec lat 60. ub.w. (Jêdraszko, 2007), a nastêpnie na Konferencji ONZ nt. œrodowiska w
Sztok-holmie w 1972 r. Deklaracja Sztokholmska (Deklaracja, 1972) g³osi, ¿e: aby doprowadziæ do racjonalnego
zarz¹-dzania zasobami i w ten sposób poprawiæ œrodowisko, pañstwa powinny zaj¹æ zintegrowane i skoordynowane stanowisko wobec swego planowania rozwojowego, w celu zapewnienia, ¿e rozwój bêdzie zgodny z potrzeb¹ ochrony i poprawy naturalnego œrodowiska dla dobra ludzkoœci.
O ile w przywo³anym fragmencie trudno dopatrywaæ troski akurat o zasoby kopalin, to w kolejnych widoczna jest ona nieco wyraŸniej. Mianowicie: racjonalne planowanie jest
podstawowym instrumentem godzenia wszelkich konf-liktów miêdzy potrzebami rozwoju a potrzebami ochrony i poprawy œrodowiska. I dalej – zgodnie z pi¹t¹ zasad¹
deklaracji – nie daj¹ce siê odnowiæ zasoby Ziemi musz¹
byæ wykorzystane w taki sposób, ¿eby strzec je przed nie-bezpieczeñstwem wyczerpania w przysz³oœci i zapewniæ równomierny podzia³ dla ca³ej ludzkoœci. Zapisy
Deklara-cji Sztokholmskiej skutkowa³y sformu³owaniem koncepDeklara-cji zrównowa¿onego rozwoju przedstawionej w Raporcie Brundtland (1987 r.) Œwiatowej Komisji ds. Œrodowiska i Rozwoju pt. Nasza wspólna przysz³oœæ (Healey, Wil-liams, 1993). W 2001 r. Unia Europejska (UE) przyjê³a strategiê na rzecz zrównowa¿onego rozwoju, który sta³ siê oficjalnie jednym z d³ugoterminowych jej celów zgodnie z art. 3 ust. 3 Traktatu o Unii Europejskiej (2001). Na are-nie europejskiej innym istotnym krokiem w zakresie plano-wania przestrzennego by³o og³oszenie dokumentu pt.
Europejska Perspektywa Rozwoju Przestrzennego (The European Spatial Development Perspective) w 1999 r.
w Poczdamie (ESDP, 1999) i jego zatwierdzenie przez ministrów odpowiedzialnych za planowanie przestrzenne w pañstwach cz³onkowskich UE. Nastêpnie w 2007 r. przedstawiono pierwsz¹ Agendê Terytorialn¹ UE
(Territo-rial Agenda of the EU), która podobnie jak ESDP nie jest
dokumentem wi¹¿¹cym, a jedynie okreœla zamiary pañstw cz³onkowskich w zakresie rozwoju terytorialnego. Oprócz okreœlenia priorytetów UE w tym zakresie, wymieniono w nim równie¿ dzia³ania, które nale¿a³o podj¹æ na szczeblu UE i na szczeblu pañstw cz³onkowskich, aby zrealizowaæ agendê. W 2011 r. uzgodniono dalsz¹ agendê terytorialn¹, która bêdzie stanowiæ wytyczne polityczne maj¹ce na celu wniesienie wk³adu do strategii Europa 2020 (2010). Wobec przywo³anych powy¿ej informacji nale¿y nadmieniæ, i¿ kompetencje w zakresie planowania przestrzennego le¿¹ na szczeblu krajowym, a nawet ni¿szym – lokalnym. Sama UE nie posiada ogólnych kompetencji w tej dziedzinie (Komisja Europejska, 2017, 2018), a mo¿e jedynie promo-waæ i rekomendopromo-waæ pewne rozwi¹zania oraz wp³ypromo-waæ na gospodarowanie przestrzeni¹ poprzez inne dzia³ania sekto-rowe, zwi¹zane np. z ochron¹ œrodowiska (m.in. wprowa-dzenie obszarów Natura 2000) czy przeciwdzia³aniem zmian klimatu (Komisja Europejska, 2018).
W wiêkszoœci krajów Europy funkcjonuj¹ trzy szczeble administracyjne, które maj¹ swoje kompetencje w zakresie planowania przestrzennego. Wyj¹tek stanowi np. Szwecja i Dania, gdzie nie ma zarz¹dzania na poziomie regional-nym, ale równie¿ Niemcy, W³ochy lub Irlandia, w których s¹ cztery poziomy zarz¹dzania (Zakrzewska-Pó³torak, 2016; Komisja Europejska, 2018). Ogólna zasada jest jednak taka, ¿e najczêœciej na poziomie krajowym (rzadko regio-nalnym) s¹ wyznaczane ogólne cele i ramy rozwoju, a na poziomie lokalnym zapadaj¹ najwa¿niejsze decyzje zwi¹-zane z u¿ytkowaniem przestrzeni. W wiêkszoœci przypad-ków obowi¹zuje równie¿ hierarchicznoœæ planów.
Równolegle z regulacjami zwi¹zanymi z planowaniem przestrzennym i w nawi¹zaniu do promowanej idei zrówn-owa¿onego rozwoju, Unia Europejska podejmuje inicjaty-wy zwi¹zane z polityk¹ surowcow¹ na poziomie unijnym. Punktem wyjœcia jest tzw. Inicjatywa Surowcowa z 2008 r. (Raw Materials Initiative, 2008), w której stwierdza siê, ¿e
dostêp do surowców mineralnych i ich cenowa przystêp-noœæ s¹ decyduj¹ce dla prawid³owego funkcjonowania gospodarki Unii Europejskiej. Ka¿de pañstwo
cz³onkow-skie powinno zidentyfikowaæ i chroniæ dostêp do istotnych i wybranych przez siebie z³ó¿ kopalin zgodnie ze swoim ustawodawstwem krajowym. W celu przeciwdzia³ania spadkowi konkurencyjnoœci gospodarczej Unii Europej-skiej, w kolejnym kroku KE w 2010 r. przyjê³a dokument
Europa 2020 – strategia na rzecz inteligentnego i zrówno-wa¿onego rozwoju sprzyjaj¹cemu w³¹czeniu spo³ecznemu
(Strategia, 2010). Strategia obejmuje trzy wzajemnie ze sob¹ powi¹zane priorytety, w tym m.in. wspieranie gospo-darki efektywniej korzystaj¹cej z zasobów, bardziej przy-jaznej œrodowisku i bardziej konkurencyjnej. Zgodnie z za³o¿eniami przywo³anych dokumentów zabezpieczenie zrównowa¿onego dostêpu do surowców, w tym surowców mine ralnych, jest kluczowe dla konkurencyjnoœci i rozwo-ju gospodarki UE oraz dla celów okreœlonych w Strategii Europa 2020 (2010). W 2011 r. Komisja Europejska opra-cowa³a dokument Stawianie czo³a wyzwaniom zwi¹zanym
z rynkami towarowymi i surowcami (Komisja Europejska,
2011), w którym po raz pierwszy zdefiniowano surowce krytyczne dla UE oraz opisano strategiê handlow¹ doty-cz¹c¹ surowców nieenergetycznych. W dokumencie przed-stawiono m.in. kierunki efektywniejszego gospodarowania zasobami, a jako przysz³e kierunki realizacji Inicjatywy
Surowcowej wskazano m.in. wspieranie dostaw z
wew-nêtrznych Ÿróde³ Unii Europejskiej oraz wspieranie efek-tywnego gospodarowania zasobami surowców. Jednak z uwagi na fakt, ¿e z³o¿a kopalin s¹ uwa¿ane za aktywa (dobra) narodowe, polityka UE w zakresie surowców mi-neralnych (Raw Materials Initiative, 2008) zaleca opraco-wanie w³aœciwych polityk i strategii na poziomie pañstw cz³onkowskich UE w celu wspierania zrównowa¿onych ich dostaw ze Ÿróde³ europejskich (zgodnie z II filarem Raw Materials Initiative).
Powy¿sze dzia³ania UE wskazuj¹ na zwiêkszaj¹c¹ siê w ostatnich latach jej œwiadomoœæ, ¿e zapewnienie nieza-wodnych, zgodnych z zachowaniem sprawiedliwoœci po-koleniowej i zrównowa¿onych dostaw surowców (w tym surowców mineralnych) jest wa¿ne dla utrzymania jej bazy przemys³owej, która jest kluczowym elementem wzrostu, dobrobytu i konkurencyjnoœci UE (Tiess i in., 2018). Tym bardziej, ¿e gospodarowanie kurcz¹cymi siê zasobami sta-je siê coraz trudniejsze w kontekœcie rosn¹cego zu¿ycia energii i zmieniaj¹cych siê modeli produkcji. Jak podkreœla Komisja Europejska oraz grupy robocze, ochrona z³ó¿ musi byæ zapewniona poprzez w³aœciwie realizowan¹ politykê przestrzenn¹ (Komisja Europejska, 2010; Tiess, 2010).
PRZEGL¥D PRAKTYK Austria
W Austrii eksploatacja kopalin (jako kluczowych zaso-bów kraju; obok wody i lasów) nale¿y do kompetencji rz¹du federalnego (Gruber i in., 2018), a za planowanie zagospodarowania przestrzennego odpowiada dziewiêæ pro-wincji (landów – terminy bêd¹ u¿ywane wymiennie), co
wynika z ustawy zasadniczej tego kraju. Natomiast najwa¿-niejszym dokumentem integruj¹cym zagadnienia ochrony z³ó¿ kopalin oraz polityki planowania przestrzennego, jest – uznany przez UE za dobr¹ praktykê (Euromines, 2014) –
The Austrian Mineral Resources Plan (2010; dalej jako
AMRP). Jest to dokument realizuj¹cy cele wskazane w po-lityce surowcowej kraju nosz¹cej nazwê The Austrian
Minerals Strategy (2002; dalej jako AMS) w zakresie
zabezpieczenia dostaw surowców ze Ÿróde³ krajowych. Tym samym AMRP nawi¹zuje do Inicjatywy surowcowej
UE (2008) i jest zgodny z wyznaczonymi przez ni¹ celami.
Zarówno AMS, jaki i AMRP podkreœlaj¹ wagê bezpieczeñ-stwa dostaw surowców ze z³ó¿ krajowych oraz rolê i zna-czenie instrumentów planowania przestrzennego dla zabez-pieczenia d³ugoterminowego dostêpu do z³ó¿ krajowych (AMRP, 2010).
The Austrian Mineral Resources Plan zosta³
przygoto-wywany jako dokument krajowy (og³oszony przez rz¹d federalny), maj¹cy na celu zabezpieczenie dostaw surow-ców mineralnych i s³u¿¹cy jako podstawa planowania przysz³ych inwestycji górniczych w Austrii. Pomimo kra-jowego charakteru, dzia³a jako instrument u³atwiaj¹cy implementacjê z³ó¿ i ich ochrony w polityce u¿ytkowania gruntów i planowania przestrzennego na poziomie regio-nalnym (landów). W Austrii ka¿dy kraj zwi¹zkowy posia-da w³asn¹ ustawê o planowaniu regionalnym. W wiêkszoœci z tych aktów wskazuje siê co najmniej na: 1) koniecznoœæ uwzglêdnienia zasobów kopalin oraz 2) brak realizacji planów, które mog³yby komplikowaæ lub utrudniaæ u¿yt-kowanie z³o¿a (Horváth i in., 2016). Jest to jeden z nielicz-nych krajów w UE, w którym zaproponowane rozwi¹zania maj¹ praktyczne zastosowanie, aczkolwiek stopieñ imple-mentacji jest ograniczony i zró¿nicowany w poszczegól-nych landach, g³ównie z uwagi na ograniczon¹ koordyna-cjê dzia³añ pomiêdzy szczeblem krajowym a federalnym (Weber, 2013; Gugerell i in., 2020). Niemniej jednak kilka prowincji w pe³ni lub przynajmniej czêœciowo postêpuje zgodnie z zaleceniami AMRP, np. poprzez wyznaczenie strefy przydatnoœci (suitability zones) lub te¿ obszarów ochrony z³ó¿ (mineral safeguard areas) dotycz¹cych z³ó¿ ¿wiru w Dolnej Austrii.
Osi¹gniêcie celu z³o¿onego AMRP wymaga³o wielo-etapowego podejœcia i wielokierunkowych analiz. Podsta-wowe za³o¿enie, jakie przyjêli autorzy dokumentu by³o jednak takie, ¿e chronione mog¹ byæ tylko te z³o¿a, co do których istniej¹ kompleksowe informacje o rodzaju, jako-œci i ilojako-œci kopaliny i s¹ rejestrowane cyfrowo (AMRP, 2010). Tylko pe³ne dane da³y podstawy do wypracowania metodyki, która w sposób obiektywny i przy u¿yciu jed-noznacznych kryteriów pozwoli³a wskazaæ z³o¿a warte
ochrony (identify mineral areas worthy of safeguarding,
zgodnie z AMRP). Dodatkowo, z uwagi na realizacjê za-dañ zwi¹zanych z ochron¹ z³ó¿ na poziomie poszczegól-nych landów, konieczne by³y d³ugoterminowe szacunki minimalnego popytu regionalnego i lokalnego (zw³aszcza na materia³y budowlane) z uwzglêdnieniem innych Ÿróde³ surowców (Horváth i in., 2016).
Z³o¿a typowano dwuetapowo. W pierwszej fazie wska-zano – na podstawie wszystkich dostêpnych danych – z³o¿a
warte ochrony. W drugim etapie wyeliminowano
wszyst-kie konflikty wynikaj¹ce z obecnych i planowanych wszyst- kieru-nków zagospodarowania. Na tym w³aœnie etapie musia³y zostaæ zaanga¿owane (g³ównie poprzez udostêpnienie cy-frowanych danych dotycz¹cych planowania regionalnego) samorz¹dy poszczególnych landów. Wynika to z faktu, ¿e
prowincje bardzo ró¿nie definiuj¹ strefy konfliktu zarówno pod wzglêdem treœci, jak i zasiêgu. Bazuj¹c na uregulowa-niach regionalnych, w pierwszej kolejnoœci wskazano obszary, na których wydobycie kopalin jest zabronione przez prawo federalne lub prowincji (tzw. prohibition lub
no-go zones), np. parki narodowe i obszary zamieszka³e.
Nastêpnie zidentyfikowano strefy konfliktu (conflict zones). Te ostatnie definiuje siê jako obszar, na którym zidentyfi-kowano pewne przeszkody w prowadzeniu eksploatacji. Za strefy konfliktu uznano np. obszary Natura 2000, na których kopaliny mo¿na wydobywaæ tylko po przeprowa-dzeniu pozytywnej analizy zgodnoœci przedsiêwziêcia z przyrod¹ (nature compatibility analysis). Odpowiada to ocenie oddzia³ywania na œrodowisko praktykowanej np. w Polsce.
W konsekwencji wskazano 400 z³ó¿ surowców bu-dowlanych, przemys³owych i rud metali, które warto zabezpieczyæ i zapewniæ do nich bezkonfliktowy dostêp w przysz³oœci. Oczywiœcie bez gwarancji, ¿e ich eksploata-cja kiedykolwiek nast¹pi i jednoczeœnie bez obowi¹zku jej realizacji. Zgodnie z dokumentem z³o¿a warte ochrony to te obszary, które nie koliduj¹ lub koliduj¹ w minimalny sposób z innymi planowanymi sposobami zagospodarowa-nia terenu. Dlatego te¿ stosuje siê w stosunku do nich rów-nie¿ okreœlenie strefy wolne od konfliktów (conflict free
zones, zgodnie z AMRP).
Portugalia
Znaczenie zasobów geologicznych w Portugalii zo-sta³o podkreœlone ju¿ w jej ustawie zasadniczej zatwier-dzonej w 1976 r. i obowi¹zuj¹cej do dzisiaj. Konstytucja kraju g³osi bowiem, ¿e z³o¿a kopalin (wraz z wodami pod-ziemnymi i leczniczymi) s¹ w³asnoœci¹ publiczn¹. Z bie-giem czasu do tych zapisów dostosowano równie¿ prawo i przepisy krajowe zapewniaj¹ce eksploracjê i eksploatacjê krajowych zasobów kopalin. W konsekwencji w Portugalii sektor wydobywczy jest przedmiotem Krajowej Strategii Zasobów Geologicznych – Zasobów Mineralnych
(Natio-nal Strategy of Geological Resources – Mineral Resources,
NSGR-MR) (NSGR-MR, 2012). Dokument ten jest kolej-nym wybrakolej-nym przez Komisjê Europejsk¹ jako przyk³ad dobrych praktyk w sektorze surowcowym (Working Group, 2014). Wskazuje on na bezdyskusyjn¹ rolê tego¿ sektora w rozwoju spo³eczno-gospodarczym kraju oraz na koniecz-noœæ rozwoju wiedzy o potencjale zasobowym kraju i jego ochronie (NSGR-MR, 2012). W zwi¹zku z powy¿szym rz¹d uzna³ potrzebê stworzenia modelu planu zagospoda-rowania przestrzennego, który obejmowa³by zasoby geo-logiczne na równi z innymi zasobami naturalnymi œro-dowiska (Horváth i in., 2016).
Zgodnie z NSGR-MR w 2015 r. uchwalono aktualnie obowi¹zuj¹ce ramy prawne dotycz¹ce odkrywania i wyko-rzystywania zasobów geologicznych kraju. Jednym z celów nowych uregulowañ by³o wprowadzenie obowi¹zku walo-ryzacji gruntów jako potencjalnego Ÿród³a surowców mi-neralnych oraz wskazanie, ¿e to w³aœnie narzêdzia gos-podarki przestrzennej powinny identyfikowaæ oraz ustalaæ granicê obszarów przeznaczonych do eksploatacji zasobów geologicznych. Zgodnie z ustawodawstwem portugalskim obszary przeznaczone do eksploatacji musz¹ zostaæ ziden-tyfikowane i uwzglêdnione we wszystkich planach zago-spodarowania przestrzennego kraju. Jednoczeœnie nowe przepisy zrównowa¿y³y kwestiê rozwoju przemys³u wydo-bywczego z trosk¹ o œrodowisko naturalne. W
konsekwen-cji wskazaæ nale¿y, i¿ najwa¿niejszymi instytucjami dla sektora wydobywczego w Portugalii s¹ gminy, Portugalska Agencja Œrodowiskowa (Portuguese Environmental
Agen-cy, APA) oraz Instytut Ochrony Przyrody i Lasów (The Nature and Forest Conservation Institute, ICNF).
Nadrzêdnym dokumentem planistycznym w Portugalii jest Krajowy Program Polityki Zagospodarowania
Prze-strzennego (The National Program of Land Use Policy,
PNPOT), który definiuje strategiczne kierunki rozwoju terytorialnego. Niedawny przegl¹d dokumentu (w roku 2016) odbywa³ siê z udzia³em portugalskiego urzêdu gór-niczego (General Directorate for Energy and Geology, DGEG), który nadzorowa³ prawid³owe w³¹czanie zasobów geologicznych na równi z innymi zasobami naturalnymi – zgodnie z postulatami NSGR-MR. Podobnie jak w Polsce – zapisy tego dokumentu musz¹ byæ uwzglêdnione we wszystkich programach pomocniczych i planach zagospo-darowania przestrzennego (regionalnych i gminnych) bu-duj¹cych portugalski system planowania przestrzennego. Przy czym najwa¿niejszym dokumentem, w którym doko-nuje siê waloryzacji i klasyfikacji gruntów na poziomie lokalnym (gminnym) jest Municipal Director Plans (dalej jako MDP). Ka¿dy MDP sk³ada siê z dokumentu zawie-raj¹cego kompleksow¹ charakterystykê gminy, mapy u¿yt-kowania gruntów i mapy ograniczeñ rozwoju oraz doku-mentu reguluj¹cego u¿ytkowanie i przekszta³cenia gruntów. Z punktu widzenia ochrony z³ó¿ kopalin najwa¿niejsza jest mapa ograniczeñ, na której to powinny zostaæ wyznaczone:
– obszary rezerwowe (reserve areas) – definiowane w celu ochrony wszelkiego rodzaju zasobów geologicz-nych o du¿ym i znanym znaczeniu dla gospodarki lokalnej, regionalnej lub krajowej;
– obszary uwiêzione (captive areas) – ustanawiane wy-³¹cznie w celu ochrony mas mineralnych; dla tych terenów s¹ narzucone zasady dotycz¹ce bie¿¹cej lub przysz³ej eks-ploatacji. W tym przypadku zasoby geologiczne teoretycz-nie s¹ chronione przez obszar koncesyjny (koncesji po-szukiwawczej lub wydobywczej).
Wymienione dwa typy kategorii obszaru, wprowadzane w gminnych dokumentach planistycznych, s¹ podstawo-wymi narzêdziami ochrony z³ó¿ niezagospodarowanych o znanych zasobach oraz z³ó¿ ju¿ eksploatowanych. Do-datkowo w zale¿noœci od uwarunkowañ lokalnych oraz poziomu wiedzy o danym obiekcie z³o¿owym, MDP mo¿e wprowadzaæ inne kategorie terenów zwi¹zane z zasobami mineralnymi. S¹ to np. (Gugerell i in., 2019):
– obszary poszukiwañ (exploration areas), na których s¹ prowadzone badania maj¹ce na celu zidentyfikowanie i scharakteryzowanie zasobów mineralnych;
– obszary potencjalne (potential areas), predysponu-j¹ce do kategorii obszarów rezerwowych;
– obszary dziedzictwa geologicznego i górniczego (geological and mining heritage areas) o funkcji konser-watorskiej;
– obszary skonsolidowanej dzia³alnoœci (consolidated
activity areas), dla obszarów na których jest ju¿
prowadzo-na eksploatacja i s¹ one objête i chronione poprzez aktual-ne koncesje wydobywcze;
– uzupe³niaj¹ce obszary eksploatacji (complementary
exploitation areas);
– obszary pogórnicze podlegaj¹ce rekultywacji (areas
under rehabilitation).
W Portugalii bardzo wa¿n¹ rolê w procesie rozwoju i promocji polityki surowcowej, w tym ochrony z³ó¿ kopa-lin, poprzez w³aœciwie prowadzon¹ politykê planowania
przestrzennego, odgrywa tamtejszy urz¹d górniczy
(Gene-ral Directorate for Energy and Geology, DGEG)
(https://-thelawreviews.co.uk/title/the-mining-law-review/portugal). Odpowiada on m.in. za nadzór nad implementacj¹ polityki ochrony i œledzi wdra¿anie planów zagospodarowania przestrzennego na szczeblu gminnym (w tym przede wszystkim MDP), które ostatecznie przyjmuj¹ formê roz-porz¹dzeñ. Wed³ug stanu na koniec 2015 r. 211 MDP (76% ca³oœci) zosta³o zaktualizowanych przy udziale portugal-skiego urzêdu górniczego (Carvalho i in., 2015). Spra-wowanie œcis³ej kontroli ma zapewniæ, ¿e wynikaj¹ce z tych rozporz¹dzeñ plany rozwoju w odpowiedni sposób uwzglêd-niaj¹ obecn¹ dzia³alnoœæ górnicz¹, a tak¿e obszary przezna-czone do poszukiwania i eksploatacji. Urz¹d górniczy uczestniczy w posiedzeniach tzw. komitetów miejskich ds. planów zagospodarowania przestrzennego, w sk³ad których wchodz¹ równie¿ przedstawiciele w³aœciwych organów ds. rozwoju regionalnego, œrodowiska i planowania przestrzen-nego oraz organów odpowiedzialnych za dziedzictwo kul-turowe. Kluczow¹ rol¹ portugalskiego urzêdu górniczego jest zapewnienie, ¿e informacje dostarczone poprzez kra-jow¹ s³u¿bê geologiczn¹ (g³ównie w postaci map) s¹ od-powiednio zintegrowane oraz ¿e istniej¹ce i potencjalne miejsca wystêpowania z³ó¿ kopalin s¹ w³aœciwie chronione.
S³owacja, Czechy
Z³o¿a kopalin w systemach planowania przestrzennego S³owacji i Czech zosta³y szczegó³owo omówione przez Ga³asia i in. (2021). W zwi¹zku z tym poni¿ej przedstawio-no jedynie kluczowe informacje z cytowanej pracy.
Podejœcie obu pañstw w zakresie integracji polityki surowcowej i polityki planowania przestrzennego jest zbli¿one i oparte na aktach prawnych, które (z drobnymi zmianami) wywodz¹ siê jeszcze z okresu funkcjonowania Czechos³owackiej Republiki Socjalistycznej. Politykê su-rowcow¹ Republiki S³owackiej zatwierdzono w roku 1995 i zaktualizowano w 2004. Znacznie póŸniej, bo dopiero 2017 r., analogiczny dokument wprowadzono w ¿ycie w Re-publice Czeskiej. Niemniej jednak g³ówny akcent w obu przypadkach jest po³o¿ony na wykorzystanie krajowych zasobów surowcowych oraz ich ochronê.
Podstawowym narzêdziem rozwoju terytorialnego Czech i S³owacji s¹ natomiast dokumentacje planowania prze-strzennego. Wystêpuj¹ one – pod ró¿nymi nazwami – na szczeblu krajowym, regionalnym i lokalnym. Przyk³ado-wo: dokumentacj¹ planowania przestrzennego na poziomie krajowym w S³owacji jest Koncepcja rozwoju
terytorialne-go S³owacji (Koncepcja, 2011), a w Czechach – Polityka rozwoju terytorialnego (Polityka, 2020). Wszystkie inne
koncepcje sektorowe zwi¹zane z rozwojem gospodarczym, spo³ecznym lub kulturalnym musz¹ byæ zgodne z obo-wi¹zuj¹cymi dokumentacjami planowania przestrzennego (Ga³aœ i in., 2021).
W dokumentacjach planowania przestrzennego wystê-puj¹cych na poziomie lokalnym obowi¹zkowo wprowadza siê granice chronionego obszaru z³o¿owego (CHOZ). W tym kontekœcie jednak kluczowe znaczenie ma podzia³ kopalin na kopaliny wy³¹czne i niewy³¹czne, obowi¹zuj¹cy w obu pañstwach. Poprzez analogiê do polskich rozwi¹zañ mo¿na sprecyzowaæ, ¿e z³o¿a kopalin wy³¹cznych w S³owacji i Czechach odpowiadaj¹ z³o¿om objêtym w³asnoœci¹ górn-icz¹. Co jednak istotne, z³o¿a wy³¹czne to równie¿ wiêk-szoœæ kopalin skalnych, które w Polsce s¹ objête prawem w³asnoœci nieruchomoœci gruntowej. O przynale¿noœci do
kategorii z³ó¿ wy³¹cznych decyduje zaœwiadczenie o z³o¿u wy³¹cznym wydane przez w³aœciwe w danym kraju Mini-sterstwo Œrodowiska. Tylko dla takich z³ó¿ wyznaczany jest CHOZ, a w dalszej kolejnoœci OG (obszar górniczy). Chroniony obszar z³o¿owy zapewnia ochronê z³o¿a wy-³¹cznego przed wp³ywami, które mog³yby zagroziæ jego przysz³emu wydobyciu. Granice CHOZ s¹ wiêksze ni¿ granice z³o¿a wy³¹cznego, gdy¿ obejmuj¹ równie¿ obszar, na którym budynki i urz¹dzenia niezwi¹zane z eksploatacj¹ z³o¿a mog³yby ograniczyæ wydobycie, a to z kolei mog³oby stworzyæ zagro¿enie dla pobliskich obiektów. Granice chro-nionego obszaru z³o¿owego okreœlaj¹ warunki ochrony z³o¿a poprzez wskazanie limitów u¿ytkowania gruntów, które nale¿y wzi¹æ pod uwagê w planowaniu przestrzen-nym gminy oraz przy przeznaczaniu terenów do pe³nienia poszczególnych funkcji spo³eczno-gospodarczych. Proce-dura okreœlania CHOZ jest inicjowana na wniosek organi-zacji lub organu administracji pañstwowej, a na S³owacji dodatkowo równie¿ z inicjatywy gminy. Natomiast decy-zja o okreœleniu CHOZ jest w Czechach powierzona Mini-sterstwu Œrodowiska (we wspó³pracy z Ministerstwem Przemys³u i Handlu i okrêgowym organem górniczym). Na S³owacji jedynie organ górniczy posiada kompetencje w tej kwestii.
Zgodnie z prawem górniczym na S³owacji i w Cze-chach organy planowania przestrzennego i sporz¹dzaj¹ce dokumentacje planowania przestrzennego, s¹ zobowi¹zane do prowadzenia swoich dzia³añ na podstawie dokumenta-cji obszarów prognostycznych i z³ó¿ kopalin wy³¹cznych, które s¹ im dostarczane przez Ministerstwo Œrodowiska. Organy te musz¹ zaproponowaæ takie rozwi¹zania, które s¹ najkorzystniejsze z punktu widzenia ochrony i u¿ytkowa-nia surowców mineralnych i innych prawnie chronionych interesów. W zwi¹zku z tym w obydwu pañstwach granice obszaru chronionego z³o¿a obowi¹zkowo zaznacza siê w dokumentacji planowania przestrzennego oraz ewiden-cji gruntów i budynków.
Szwecja
G³ównym celem szwedzkiej polityki surowcowej z roku 2013 jest przedstawienie przysz³ej wizji i kierunków roz-woju krajowego przemys³u wydobywczego. Jednym z za-mys³ów szczegó³owych jest umocnienie pozycji Szwecji w grupie wiod¹cych krajów UE w zakresie wydobycia i przetwórstwa surowców mineralnych (Sweden Strategy, 2013). Ponadto przyjêto, ¿e szwedzkie zasoby mineralne powinny byæ eksploatowane w sposób zrównowa¿ony, uwzglêdniaj¹cy d³ugoterminowy wp³yw na œrodowisko oraz sytuacjê spo³eczn¹ i kulturow¹ (W¯rell, Häggquist, 2016). Dokument definiuje ponadto pojêcie z³ó¿ kopalin o znaczeniu narodowym (mineral deposits as ‘of national
interest’, MDNI) oraz podaje ich – okresowo
aktualizo-wan¹ – listê.
Warto nadmieniæ, ¿e z³o¿a interesu narodowego okreœ-lono ju¿ w roku 1970, a nastêpnie w tzw. Kodeksie œrodo-wiskowym z 1999 r. (Gugerell i in., 2019). Obszary wskaza-ne w prawodawstwie jako obszary o znaczeniu narodowym (w Szwecji takich jest 11), to takie na których nie mo¿na podejmowaæ ¿adnych przedsiêwziêæ, które wyrz¹dz¹ oczy-wist¹ szkodê dla okreœlonej wartoœci tego obszaru. Interes narodowy to zdolnoœæ pañstwa do interweniowania w pla-nowanie gminne i ochronê interesów narodowych Szwecji. W analizowanym przypadku s¹ to z³o¿a kopaliny. W myœl
tej definicji Kodeks œrodowiskowy g³osi, i¿ tereny, na któ-rych znajduj¹ siê z³o¿a o znaczeniu narodowym bêd¹ chro-nione przed dzia³aniami mog¹cymi utrudniaæ ich wydoby-cie. Na takich obszarach w³adze lokalne i pañstwowe nie mog¹ planowaæ ani zezwalaæ na dzia³ania, które mog¹ uniemo¿liwiæ lub znacznie utrudniæ wykorzystanie zaso-bów. Szwedzka S³u¿ba Geologiczna (SGU), której powie-rzone zosta³y z³o¿a kopalin, jako jeden ze sk³adników narodowych interesów kraju, zidentyfikowa³a ³¹cznie 145 z³ó¿ o znaczeniu narodowym (w wiêkszoœci rud i surow-ców przemys³owych; Horváth i in., 2016; W¯rell, Häggquist, 2016). Tym samym to w³aœnie SGU jest odpowiedzialna w ramach wspó³pracy z rad¹ danej gminy za w³aœciwe gospodarowanie gruntami na obszarze MDNI.
W Szwecji jednostk¹ w istotnym stopniu odpowie-dzialn¹ za gospodarowanie przestrzeni¹ jest gmina. W kra-jach skandynawskich znaczna czêœæ obowi¹zków zosta³a przeniesiona z organizacji rz¹dowych na gminne, po czêœci dziêki utworzeniu nowych jednostek administracyjnych (po³¹czenie kilku gmin szwedzkich w jedn¹) (Zakrzewska--Pó³torak, 2016). W praktyce oznacza to, ¿e ¿adna zmiana sposobu u¿ytkowania terenu nie jest mo¿liwa, jeœli nie jest oparta na planie rozwoju gminy. Co wiêcej z nielicznymi wyj¹tkami nawet pañstwo nie mo¿e decydowaæ o zmia-nie sposobu u¿ytkowania gruntów, jeœli decyzja ta by³aby sprzeczna ze wspomnianym planem rozwoju. Mimo wszystko plany rozwoju szwedzkich gmin s¹ tak skonstru-owane, aby uwzglêdnia³y na szczeblu lokalnym szeroko pojêty interes narodowy, w tym z³o¿a kopalin. Jest to swe-go rodzaju porozumienie miêdzy w³adzami krajowymi a w³adzami poszczególnych gmin (Zakrzewska-Pó³torak, 2016). Tym samym wytypowane przez Szwedzk¹ S³u¿bê Geologiczn¹ z³o¿a kopalin o znaczeniu narodowym s¹ szczegó³owo wytyczane na mapach lub podawana jest ich lokalizacja za pomoc¹ wspó³rzêdnych punktu centralnego. U³atwia to gminom proces planowania przestrzennego, szczególnie w sytuacji, kiedy teren jest przedmiotem kilku wzajemnie siê wykluczaj¹cych interesów narodowych, np. hodowla reniferów i eksploatacja zasobów mineralnych. W takim przypadku pierwszeñstwo nale¿y przyznaæ temu celowi, które zapewni d³ugoterminowe u¿ytkowanie grun-tów, wód i ogólnie œrodowiska. Przy czym interes obrony narodowej ma zawsze pierwszeñstwo przed innymi, a wy-brany kierunek dodatkowo nie mo¿e byæ sprzeczny z ob-szarami Natura 2000 (W¯rell, 2015).
Wielka Brytania
Eksploatacja surowców mineralnych w Wielkiej Bryta-nii podlega tzw. procesowi planowania mineralnego
(mine-ral planning proces). Jego celem jest u³atwienie
zrówno-wa¿onych dostaw i wykorzystania surowców z wyraŸnym zastrze¿eniem, ¿e ich wydobycie nie jest trwa³ym u¿ytko-waniem gruntów, a miejsca eksploatacji s¹ zwykle przy-wracane do ponownego wykorzystania (Guidance, 2014a). Polityka planowania zagospodarowania minera³ów jest zdecentralizowana i okreœlona w: Krajowych Ramach Po-lityki Planowania (Anglia) (National Planning Policy
Fra-mework), Polityce Planowania Walii (Planning Policy Wales), Krajowych Ramach Planowania dla Szkocji
(National Planning Framework for Scotland) oraz Dekla-racji Polityki Planowania Strategicznego Irlandii Pó³noc-nej (Strategic Planning Policy Statement for Northern
jest ujêta w ramach wymienionych polityk krajowych, a jej istota jest zaczerpniêta z definicji zrównowa¿onego rozwo-ju i polega na d¹¿eniu do tego, aby dostêp do surowców mineralnych dla przysz³ych pokoleñ zosta³ zachowany w jak najwiêkszym stopniu (Wrighton i in., 2014). Kom-pleksowa integracja ochrony z³ó¿ i planowania przestrzen-nego nast¹pi³a w Wielkiej Brytanii w 2006 r. (Horváth i in., 2016), przy czym wiêkszoœæ decyzji dotycz¹cych plano-wania przestrzennego jest podejmowanych na szczeblu lokalnym przez lokalne w³adze planistyczne, a system pla-nowania jest zasadniczo zorganizowany na dwóch pozio-mach: rz¹dowym i samorz¹dowym (Wrighton i in., 2014).
Wszystkie cztery kraje Wielkiej Brytanii maj¹ system planowania oparty na planie, co oznacza, ¿e krajowa i lo-kalna polityka planowania jest okreœlona w formalnych planach rozwoju (Zakrzewska-Pó³torak, 2016). Dokumenty lokalne, które s¹ ustawowe, nazywane s¹ zbiorczo planem rozwoju (Development Plan w Szkocji i Local
Develop-ment Plan w Anglii, Walii i P³n. Irlandii) i uwzglêdniaj¹
krajowe polityki wydane przez rz¹d (Wrighton i in., 2014). Lokalne plany rozwoju opisuj¹, jakie inwestycje powinny, a jakie nie powinny uzyskaæ pozwolenia na realizacjê, jak nale¿y chroniæ ziemiê i d¹¿yæ do zapewnienia równowagi miêdzy rozwojem a ochron¹ œrodowiska w interesie pub-licznym (Winter i in., 2016). Niemniej jednak system ten jest elastyczny, a ka¿dy przypadek jest rozpatrywany indy-widualnie, co skutkuje tym, ¿e stosunkowo czêsto wyda-wane pozwolenia na inwestycje s¹ niezgodne z planem (Zakrzewska-Pó³torak, 2016).
W Anglii, Walii i Szkocji wspomniane plany lokalne s¹ równie¿ formu³owane dla ochrony z³ó¿ kopalin, a lokalna polityka ochronna zawiera szczegó³owe instrukcje doty-cz¹ce sposobu zarz¹dzania zagospodarowaniem przestrzen-nym na takich obszarach. W tym celu zosta³ powo³any organ ds. Planowania zagospodarowania minera³ów
(Mi-neral Planning Authority, MPA). W ich kompetencji jest
szereg obowi¹zków, w tym m.in. okreœlenie obszarów ochrony surowców (Minerals Safeguarding Areas, MSA) oraz ich wskazanie na mapie towarzysz¹cej lokalnym pla-nom rozwoju. Niejednokrotnie s¹ równie¿ okreœlane tzw. obszary konsultacji minera³ów (Mineral Consultation
Are-as, MCA) (Wrighton i in., 2011). MSA to obszary o
zna-nych zasobach, które maj¹ wystarczaj¹c¹ wartoœæ ekono-miczn¹ lub mog¹ byæ wykorzystywane w rewaloryzacji budynków i tym samym istnieje mo¿liwoœæ zaspokojenia potrzeb przysz³ych pokoleñ w tym zakresie (Horváth i in., 2016). Niezbêdne informacje wykorzystywane do wyzna-czania tych obszarów posiada Brytyjska S³u¿ba Geologicz-na. MSA nie wskazuj¹ jednoznacznie, ¿e dana kopalina bêdzie eksploatowana i tym samym nie wykluczaj¹ innych form zagospodarowania danego terenu. Nie bêd¹ jednak respektowane te kierunki u¿ytkowania, które mog¹ byæ niezgodne ze wzglêdu na skalê, bliskoœæ i trwa³oœæ poten-cjalnej eksploatacji kopaliny (Wrighton i in., 2014; Gui-dence, 2014b). Nale¿y nadmieniæ, ¿e w Walii wyj¹tkowo MSA s¹ definiowane na poziomie krajowym (Horváth i in., 2016).
Irlandia Pó³nocna nie posiada jednoznacznie sformu-³owanej polityki dotycz¹cej ochrony z³ó¿ w planowaniu przestrzennym. Fragmentarycznie jedynie Planning
Stra-tegy for Rural Northern Ireland dotyczy ochrony cennych
zasobów mineralnych. Zainteresowanie potencjalnych in-westorów wzros³o jednak na tyle, ¿e w³adze zdecydowa³y
siê na wprowadzenie rozwi¹zañ podobnych jak na pozo-sta³ych obszarach Wielkiej Brytanii (Wrighton i in., 2014).
PODSUMOWANIE
Z³o¿a kopalin bez w¹tpienia stanowi¹ podstawê rozwo-ju gospodarczego, technologicznego i spo³ecznego. Jednak aby w procesie zrównowa¿onego rozwoju odegra³y przypi-sywan¹ im rolê, to musz¹ zostaæ objête kompleksow¹ i systemow¹ ochron¹, na równi z innymi elementami œrodo-wiska naturalnego. Praktyka zabezpieczania dostêpu do obszarów, na których znajduje siê kopalina, opiera siê na stwierdzeniu, ¿e mo¿na wydobywaæ j¹ tylko z miejsca, w którym siê znajduje (Wrighton i in., 2011). Dlatego te¿ zapewnienie dostêpu do z³o¿a jest mo¿liwe tylko poprzez w³aœciwie prowadzon¹ politykê przestrzenn¹, szczególnie na szczeblu lokalnym, gdzie zapadaj¹ najwa¿niejsze i osta-teczne decyzje dotycz¹ce kierunków u¿ytkowania danego terenu. Szerokie kompetencje gmin w tym zakresie s¹ cha-rakterystyczne dla Polski oraz wielu krajów europejskich, w tym analizowanych w artykule.
Planowanie przestrzenne ma za zadanie chroniæ œrodo-wisko naturalne sensu largo, a wiêc w³aœciwe miejsce powinny w nim zaj¹æ równie¿ z³o¿a kopalin. One bowiem s¹ powszechnie definiowane jako jeden z elementów œro-dowiska naturalnego. W tym kontekœcie jednak ochrona z³ó¿ odbiega od tradycyjnego pojmowania ochrony œrodo-wiska. Zarówno w Polsce, jak i krajach omówionych powy¿ej, ochrona z³ó¿ pojmowana jest niemal¿e identycz-nie i oznacza w³aœciwe zagospodarowaidentycz-nie terenów nad z³o¿em i terenów przylegaj¹cych. Jej ide¹ jest mo¿liwoœæ ich pe³nego wykorzystania obecnie lub w przysz³oœci, je¿eli zaistnieje taka potrzeba lub pojawi¹ siê stosowne uwarun-kowania, w tym ekonomiczne. Ka¿dorazowo powinno byæ to unormowane w³aœciw¹ procedur¹ formalno-prawn¹, któ-ra zapewni z³o¿om kopalin miejsce w systemie planowania przestrzennego. Opisane w tekœcie przyk³ady wskazuj¹ pewne rozwi¹zania w tym zakresie. A wiêkszoœæ z nich (z wyj¹tkiem S³owacji i Czech) zosta³a oficjalnie wskazana przez Komisjê Europejsk¹ jako dobre praktyki w zakresie integracji polityki surowcowej i planowania przestrzenne-go. Nale¿y jednak podkreœliæ, ¿e przedmiotem ochrony w tych pañstwach s¹ z³o¿a o znanych zasobach i okreœlonej (znanej) wartoœci gospodarczej. Nie jest natomiast rozwa-¿ana ochrona obszarów perspektywicznych czy te¿ progno-stycznych, co w ostatnich latach jest przedmiotem publicz-nej dyskusji, np. w Polsce (Stefanowicz, 2018; Zieliñski i in., 2021).
Ka¿dorazowo niezbêdnym i wyprzedzaj¹cym dzia³a-niem jest w³aœciwa waloryzacja z³ó¿, która pozwala na wytypowanie tych najcenniejszych. Jej za³o¿enia s¹ oczy-wiœcie ró¿ne i zale¿ne od uwarunkowañ danego kraju oraz od jego aktualnych i przysz³ych potrzeb surowcowych, a tak¿e potencja³u surowcowego. Co wiêcej zmieniaj¹ce siê w czasie uwarunkowania wymuszaj¹ potrzebê cyklicz-nej aktualizacji waloryzacji z³ó¿, a co za tym idzie równie¿ dokumentów planistycznych, w których znalaz³y one sto-sowne miejsce.
W wiêkszoœci krajów europejskich plany zagospodaro-wania przestrzennego uwzglêdniaj¹ udokumentowane z³o¿a kopalin. Wyj¹tek stanowi¹ Bu³garia, Francja, Holandia i Hiszpania. Dodatkowo w krajach bêd¹cych przedmiotem artyku³u (Austria, Portugalia, Szwecja, S³owacja i Czechy, Wielka Brytania) s¹ wyznaczane specjalne obszary
pe³-ni¹ce funkcje ochronne dla z³ó¿. Ich idea bazuje na wpro-wadzeniu ograniczonych mo¿liwoœci zagospodarowania da-nego terenu w celu zapewnienia dostêpu do zasobów, co jest zgodne z definicj¹ ochrony z³ó¿ obowi¹zuj¹c¹ w tych krajach. Ka¿dorazowo jednak punktem wyjœcia jest kom-pleksowa informacja o danym obiekcie, która dajê podsta-wê wnioskowania o jego ekonomicznym znaczeniu, a któ-rej Ÿród³o znajduje siê w odpowiednich krajowych s³u¿bach geologicznych. Cech¹ wspóln¹ opisywanych pañstw jest równie¿ powierzenie kompetencji w zakresie z³ó¿ kopa-lin w³adzom lokalnym, jako najwa¿niejszym organom realizuj¹cym politykê przestrzenn¹. W konsekwencji koñ-cowym dokumentem gwarantuj¹cym ochronê z³o¿a jest lokalny dokument planistyczny. Niemniej jednak wzorce i zasady czerpi¹ z dokumentów szczebla krajowego w postaci przede wszystkim polityk surowcowych i/lub dokumentów reguluj¹cych funkcjonowanie systemów planowania prze-strzennego w danym kraju. Ka¿de z analizowanych pañstw posiada opracowan¹ politykê (lub te¿ strategiê) surowcow¹ na poziomie krajowym, która jako jeden z celów wskazuje koniecznoœæ wykorzystania i ochrony krajowej bazy zaso-bowej.
Pomimo i¿ przedmiotem artyku³u nie s¹ rozwi¹zania obowi¹zuj¹ce w Polsce w zakresie integracji polityki su-rowcowej i przestrzennej, to na zakoñczenie warto nadmie-niæ, ¿e kraj dysponuje wieloma elementami (narzêdziami), które w omówionych pañstwach sk³adaj¹ siê na powodze-nie ochrony z³ó¿ kopalin w planowaniu przestrzennym. Nale¿y wskazaæ chocia¿by rozleg³¹ bazê danych o udoku-mentowanych z³o¿ach kopalin, której autorem i dysponen-tem jest Pañstwowy Instytut Geologiczny Pañstwowy Instytut Badawczy (PIG-PIB) oraz wypracowane w prze-sz³oœci metodyki waloryzacji z³ó¿, w tym przede wszyst-kim propozycja zespo³u Radwanek-B¹k, Nieæ (2014). Dajê to niepodwa¿aln¹ podstawê do wytypowania z³ó¿ o naj-wiêkszym znaczeniu, których ochrona powinna byæ prio-rytetowa wzglêdem innych kierunków u¿ytkowania tere-nu. Istotne s¹ równie¿ istniej¹ce rozwi¹zania legislacyjne szczególnie te wynikaj¹ce z Ustawy o planowaniu i zago-spodarowaniu przestrzennym (Ustawa, 2003), ale równie¿
Prawa geologicznego i górniczego (Ustawa, 2011).
Podob-nie jak w omówionych krajach europejskich wskazuj¹ one na kluczow¹ rolê lokalnych (gminnych) dokumentów pla-nistycznych. Na podstawie wymienionych aktów prawnych istnieje obowi¹zek takiego ukszta³towania zagospodarowa-nia przestrzennego, które zapewni ochronê z³ó¿ kopalin po-przez zapewnienie mo¿liwoœci ich wydobywania. W prak-tyce jest on jednak realizowany w niezwykle skromnym zakresie (Lipiñski, 2015).
Artyku³ powsta³ w ramach projektu Narodowej Agencji Wymiany Akademickiej Ochrona z³ó¿ kopalin jako podstawa bezpieczeñstwa surowcowego Europy. Umowa nr PPI/APM/-2019/1/00079/U/001. Sk³adam serdeczne podziêkowania prof. K. Szama³kowi za wnikliw¹ recenzjê i cenne uwagi.
LITERATURA AMRP 2010 The Austrian Mineral Resources Plan. AMS 2002 The Austrian Minerals Strategy.
BAÑSKI J. 1999 – Obszary problemowe w rolnictwie Polski. Pr. Geogr., 172. Inst. Geogr. i Przestrzen. Zagospod. PAN.
BRZEZIÑSKI D., KOZ£OWSKA O., RADWANEK-B¥K B., WA-LENTEK I., SO£OMACHA M. 2016 TeraŸniejszoœæ i przysz³oœæ surowców nowe dane o kopalinach. Konferencja 200 lat pañstwowego górnictwa w Polsce. Przesz³oœæ, teraŸniejszoœæ, przysz³oœæ, Kielce.
CARVALHO J.M.F., MARQUES C., MARTINS L., CARDOSO R., CAXARIA C., MATEUS A., DINIS P. 2015 Mineral Resources: An Inherent Component of Sustainable Land Use Management. Methodolo-gies and Practices Used in Portugal. MINATURA2020 Internal Report. CEMAT 2000 Guiding Principles for Sustainable Spatial Development of the European Continent. European Conference of Ministers responsi-ble for Regional Planning (CEMAT).
CULLINGWORTH J.B., NADIN V. 2006 Town and country planning in UK. 14 ed., Londyn.
DEKLARACJA 1972 Deklaracja Sztokholmska Konferencji Narodów Zjednoczonych o Œrodowisku Cz³owieka, 16 czerwca 1972 r.
EUROMINES 2014 From Policy to Practice The Austrian Minerals Strategy. Euromines 2014 Newsletters (http://www.euromines.org/news/-newsletters/2-2014/policy-practice-austrian-minerals-strategy) ESDP 1999 – The European Spatial Development Perspective. Towards Balanced and Sustainable Development of the Territory of the European Union. Poczdam 1999 (https://ec.europa.eu/regional_policy/sources/-docoffic/official/reports/pdf/sum_en.pdf)
FOGEL A. 2014 WskaŸniki zagospodarowania jako instrument ochro-ny zasobów œrodowiska w planie miejscowym. [W:] Rakoczy B., Sza-lewska M., Karpus K. (Red.), Prawne aspekty gospodarowania zasobami œrodowiska. Toruñ.
GA£AŒ S. 2017 Assessment of implementation of protection of mine-ral deposits in spatial planning in Poland. Land Use Policy, 67: 584596. https://doi.org/10.1016/j.landusepol.2017.06.029
GA£AŒ S., GA£AŒ A. 2012 Protection of mineral resources as a part of spatial planning in Poland and in Slovakia. Pol. J. Environ. Stud., 21: 7377.
GA£AŒ S., KOT-NIEWIADOMSKA A., GA£AŒ A., KONDELA J., WERTICHOVA B. 2021 Instruments of Mineral Deposit Safeguarding in Poland, Slovakia and Czechia-Comparative Analysis. Resources, 10 (16): 1–38.
GALOS K., TIESS G., KOT-NIEWIADOMSKA A., MURGUIA D., WERTICHOVA B. 2018 Mineral Deposits of Public Importance (MDo-PI) in relation to the Project of National Mineral Policy of Poland. Gospod Surowcami Miner-Miner. Resour. Manag, 34 (4): 524. GORZYM-WILKOWSKI W.A. 2017 Spatial Planning as a Tool For Sustainable Development. Polish Realites. Barometr Regionalny, 15 (2): 7585.
GRUBER M., KANONIER A., POHN-WEIDINGER S., SCHINDE-LEGGER A. 2018 Spatial Planning in Austria with References to Spa-tial Development and Regional Policy. Austrian Conference on SpaSpa-tial Planing. Publ. Ser., 202.
GUGERELL K., CARVALHO J., GALOS K. (red.) 2019 Comparison of mineral land use vs other land use and their integration. MinLand Pro-ject Deliverable.
GUGERELL K., ENDL A., GOTTENHUBER S.L., AMMERERA G., BERGER G., TOST M. 2020 Regional implementation of a novel cy approach: The role of minerals safeguarding in land-use planning poli-cy in Austria. The Extractive Industries and Society, 7: 8796. GUIDANCE 2014a Minerals. Guidance on the planning for mineral extraction in plan making and the application proces. https://www.-gov.uk/guidance/minerals
GUIDANCE 2014b Guidence note on policy M2 safaguarding mine-rals (Minemine-rals Safeguarding Areas). Minemine-rals & Waste Local Plan. Lan-cashire.
HEALEY P., WILLIAMS R. 1993 European Urban Planning System: Diversity and Convergence. Urban Stud., 30 (4/5): 701720.
HORVÁTH Z., SÁRI K., SZABO K., VIGH C., HEGYMEGI E. 2016 Multi-sectoral analyses of mineral policies and land use policies in EU countries. MINATURA Project Deliverable.
http://emgsp.pgi.gov.pl/ Geoportal Mapy Geoœrodowiskowej Polski. https://thelawreviews.co.uk/title/the-mining-law-review/portugal https://www.gov.uk/government/publications/extractive-industries-trans-parency-initiative-payments-report-2018/mining-and-quarrying-in-the-uk JÊDRASZKO A.B. 2007 Europeizacja gospodarki przestrzennej w Polsce zarys propozycji za³o¿eñ nowej ustawy. Problemy Rozwoju Miast, 12: 66101.
KAWAKAMI M., SHEN Z., PAI J.T., GAO X.-S., ZHANG M. (red.) 2013 Spatial Planning and Sustainable Development. Approaches for Achieving Sustainable Urban Form in Asian Cities.
KOMISJA EUROPEJSKA 2010 European Commission. Improving Framework Conditions for Extracting Minerals for the EU. Report of the RMSG Ad-Hoc Working Group.
KOMISJA EUROPEJSKA 2011 Komunikat Komisji do Parlamentu Europejskiego, Rady, Europejskiego Komitetu Ekonomiczno-Spo³ecz-nego i Komitetu Regionów: Stawianie czo³a wyzwaniom zwi¹zanym z rynkami towarowymi i surowcami. KOM(2011) 25 wersja ostateczna. KOMISJA EUROPEJSKA 2017 Easing legal and administrative obstacles in EU border regions. Case Study No. 12 Spatial planning Obstacles to cross-border public consultations.
KOMISJA EUROPEJSKA 2018 Spatial planning and governance within EU policies and legislation and their relevance to the New Urban Agenda. European Committee of the Regions. https://cor.europa.eu/en/enga-ge/studies/Documents/Spatial-planning-new-urban-agenda.pdf KONCEPCJA 2011 Koncepcja Rozwoju Terytorialnego S³owacji. https://www.mindop.sk/ministerstvo?1/vystavba?5/uzemne?planovanie-/dokumenty/
KOT-NIEWIADOMSKA A. 2018 – Z³o¿a kopalin w systemie planowa-nia przestrzennego województwa lubuskiego. Quart. Environ. Eng. Desi-gn, 169 (49): 8092.
KOSTKA E.A. 2014 – Ochrona z³ó¿ kopalin w planach zagospodarowa-nia przestrzennego w œwietle prawa geologicznego i górniczego uwagi de lege lata i de legi ferenda Górn. Odkryw., 55: 2531.
KOZ£OWSKA O., GABRYŒ-GODLEWSKA A., KRASUSKA J., KOSTRZ-SIKORA P. 2020 – Mapa Geoœrodowiskowa Polski: aktualny stan realizacji i plany na przysz³oœæ. Prz. Geol., 68 (5): 414–423. LIPIÑSKI A. 2015 - Niektóre problemy ochrony z³ó¿ kopalin w plano-waniu przestrzennym. Zesz. Nauk. IGSMiE PAN, 9: 135148. MIERZEJEWSKA L. 2015 – Rozwój Zrównowa¿ony w planowaniu i zagospodarowaniu przestrzennym w Polsce. Biul. PAN, Komitet Prze-strzennego Zagospodarowania Kraju, 257258: 96118.
MYERSON C., RYDIN Y. 1996 Sustainable Development: the Impli-cation of the Global Debate for Land Use Planning. [W:] Buckingham S., Evans B (red.), Environmental Planning and Sustainable, 1934. NAESS P. 2001 Urban planning and sustainable development. Europe-an PlEurope-anning Studies, 9 (4): 503524.
NGUYEN T.V. 2011 The role of strategic spatial planning in sustaina-ble development for urban planning.
NIEÆ M., RADWANEK-B¥K B. 2011 – Propozycja ustawowej ochrony niezagospodarowanych z³ó¿ kopalin. Bezp. Pr. Ochr. Œr. Gór., 7: 1217. NIEÆ M., RADWANEK-B¥K B. 2012 Ochrona z³ó¿ kopalin jako ele-ment planowania i zagospodarowania przestrzennego-problemy prawne i mentalne. Prz. Gór., 8: 36.
NIEÆ M., RADWANEK-B¥K B. 2014 Ochrona i racjonalne wykorzy-stywanie z³ó¿ kopalin. Wyd. IGSMiE PAN, Kraków.
NIEÆ M., GALOS K., SZAMA£EK K. 2014 Main challenges of mineral resources policy of Poland. Res. Policy, (42): 93103; doi: 10.1016/j.resourpol.2014.10.010
NSGR-MR 2012 The National Strategy of Geological Resources Mineral Resources.
OCIEPA-KUBICKA A. 2014 Rola planowania przestrzennego w za-rz¹dzaniu ochron¹ œrodowiska. In¿. Ochr. Œrod., 17 (1): 135146. PROJEKT 2019 Projekt Polityki Surowcowej Pañstwa. Ministerstwo Œrodowiska, Warszawa.
POLITYKA 2020 Polityka Rozwoju Terytorialnego Republiki Cze-skiej. https://www.mmr.cz/getmedia/4f3be369?24df?4975?81cb?c8f-b91b4e65c/PUR_CR?Uplne?zneni?zavazne?od?11_9_2020.pdf.aspx RAKOCZY B. 2014 Pojêcie gospodarowania zasobami œrodowiska [W:] Rakoczy B., Szalewska M., Karpus K. (red.), Prawne aspekty gospodarowania zasobami œrodowiska. Toruñ.
RAPORT 1987 Report of the World Commission on Environment and Development: Our Common Future.
RADWANEK-B¥K B., NIEÆ M. 2014 – Valorization of undeveloped industrial rock deposits in Poland. Resour. Policy, 45: 290298. RAW MATERIALS INITIATIVE 2008 The raw materials initiative meeting our critical needs for growth and jobs in Europe Communication from the Commission to the European Parliament and the Council. COM(2008) 699 final. Brussels.
STRATEGIA 2010 Strategia Europa 2020. Strategia na rzecz inteli-gentnego i zrównowa¿onego rozwoju sprzyjaj¹cego w³¹czeniu spo³ecz-nemu. KOM(2010) 2020 wersja ostateczna. Komisja Europejska. SZAMA£EK K. 2011 – Ochrona niezagospodarowanych z³ó¿ kopalin. Stud. Kom. Przestrz. Zagospod. Kraj, 141: 3945.
STEFANOWICZ J. 2018 Polityka surowcowa-Ochrona obszarów pro-gnostycznych i perspektywicznych z³ó¿ kopalin dla rozwoju kraju w œwietle regulacji zintegrowanego zarz¹dzania przestrzeni¹. Zesz. Nauk. IGSMiE PAN, 106: 163180.
STEFANOWICZ J. 2019 Potrzeba stworzenia nowych uwarunkowañ prawnych oraz regulacji planowania przestrzennego i rozwoju przy roz-poznawaniu i dokumentowaniu z³ó¿. Gór. Odkryw., 60 (2): 4348. SWEDEN STRATEGY 2013 Swedens Mineral Strategy For susta-inable use of Swedens mineral resources that creates growth throughout
the country. Swedish Ministry of Enterprise, Energy and Communica-tions, N2013.06. 2013.
SZAJA M. 2015 Realizacja koncepcji zrównowa¿onego rozwoju a pla-nowanie przestrzenne na szczeblu lokalnym. Pr. Nauk. Ekonom. Uwr., 395: 331341; doi: 10.15611/pn.2015.395.31
SZULCZEWSKA B. 2004 Planowanie przestrzenne jako instrumenty realizacji sieci ekologicznych: miêdzy teori¹ a praktyk¹. [W:] Cieszew-ska A. (red.), P³aty i korytarze jako elementy struktury krajobrazu mo¿liwoœci i ograniczenia koncepcji. Problemy Ekologii Krajobrazu, 15: 5462.
TIESS G. 2010 Minerals policy in Europe: Some recent developments. Resour. Policy, 35: 190198;doi:10.1016/j.resourpol.2010.05.005 TIESS G., MURGUÍA D., HAMADOVÁ B. 2018 Harmonised Map-ping Framework. Deliverable D2.3. MINATURA 2020 Project. 2018; http://minatura2020.eu/wp?content/uploads/2018
TRAKTAT o Unii Europejskiej i Traktat o funkcjonowaniu Unii Europej-skiej. Wersja skonsolidowana. 2012/C 326/01; https://eur-lex.euro-pa.eu/legal-content/PL/TXT/?uri=celex%3A12012M%2FTXT USTAWA 2003 Ustawa z dnia 27 marca 2003 r. o planowaniu i zago-spodarowaniu przestrzennym. Dz.U. z 2003 r. nr 80 poz. 717 (z póŸn. zm.).
USTAWA 2011 Ustawa z dnia 9 czerwca 2011 r. Prawo geologiczne i górnicze. Dz.U. z 2011 r. nr 163 poz. 981 (z póŸn. zm.).
WRELL L. 2015 Baseline Assessment. Country Report Sweden (First Preliminary Draft). MINATURA2020 Project. Internal Report. WRELL L., HäGGQUIST E. 2016 Defining Mineral Deposits of National Interest The Case of Sweden. Europ. Geol. J., 41; https://euro- geologists.eu/european-geologist-journal-41-defining-mineral-deposits-of-national-interest-the-case-of-sweden/
WEBER L. 2013 The Austrian Minerals Plan. In Factor X, edited by Michael Angrick, Andreas Burger and Harry Lehmann, 30: 99112. WILAND M. 2015 Z³o¿a kopalin i ich wydobywanie a planowanie i zagospodarowanie przestrzenne Zesz. Nauk. IGSMiE PAN, 91: 227245.
WILAND M. 2017 Wa¿niejsze zmiany dotycz¹ce górnictwa w zakresie planowania i zagospodarowania przestrzennego w projekcie Kodeksu urbanistyczno-budowlanego. Zesz. Nauk. IGSMiE PAN, 100: 279–293. WINTER G., SMITH L., CAVE S., REGFISH A. 2016 Comparison of the planning systems in the four UK countries. Commons Library Brie-fing Paper, 07459. 2016.41 p.
WORKING GROUP 2014 Ad-Hoc Working Group of the RMSG. 2014. Recommendations on the Framework Conditions for the Extrac-tion of Non-Energy Raw Materials in the European Union.
WO£KOWICZ S., KOZ£OWSKA O., ANDRZEJEWSKA-KUBRAK K., BRZEZIÑSKI D. 2018 – Ochrona z³ó¿ kopalin – koncepcja waloryzacji i selekcji z³ó¿ o znaczeniu publicznym. Biul. Pañstw. Inst. Geol., 472: 171–184; doi: 10.5604/01.3001.0012.7098
WO£KOWICZ S., KOZ£OWSKA O., ZGLINICKI K., GABRYŒ--GODLEWSKA A. 2020 – Rola PIG w rozpoznaniu zasobów mineral-nych Polski: dzisiaj i w przysz³oœci. Prz. Geol., 68 (5): 319–329. WRIGHTON C.E., BEE E., MANKELOW J.M. 2014 – The deve-lopment and implementation of mineral safeguarding policies at national and local levels in the United Kingdom. Resources Policy, 41 (1): 160–170; doi: 10.1016/j.resourpol.2014.05.006
WRIGTHTON C.E., McEVOY F.M., BUST R. 2011 – Mineral Safeguar-ding in England: Good Practice Advice. British Geological Survey Open Report OR/11/046. 2011
ZAKRZEWSKA-PÓ£TORAK A. (red.) 2016 – Planowanie przestrzen-ne w Europie. Wyd. Uniw. Ekonom., Wroc³aw.
ZASTAWNIK A. 2013 – Kszta³towanie przestrzeni z udzia³em spo³ecz-noœci lokalnych w procesach planowania przestrzennego na wybranych przyk³adach z gmin ma³opolskich. Pkrak., praca doktorska.
ZAUCHA J. 2014 – Geneza, istota i pomiar spójnoœci terytorialnej. Wor-king Papers 001/2014, Instytut Rozwoju, Sopot, s. 11-12.
ZIELIÑSKI K., SPECZIK S., BIEÑKO T., PIETRZELA A. 2021 – Land management recommendations for protecting potential copper and silver mining areas in Lubuskie Province, western Poland. Gospod. Sur. Miner. Miner. Resour. Manag., 37: 99–116.
Praca wp³ynê³a do redakcji 28.04.2021 r. Akceptowano do druku 17.05.2021 r.
