Restrukturyzacja przedsiębiorstw budowlanych w okresie transformacji ustroju gospodarczego Polski

Pełen tekst

(1)DUG' 582. 2002. Adam Nalepka Ku'edra Ekonomiki. Nieruchomości. I Procesu InwestycYlnego. Restrukturyzacja przedsiębiorstw budowlanych w okresie transfonnacji ustroju gospodarczego Polski I.. Wstęp. Dziesięć lat transformacji skłania do analizy i wstępnej. ustroju gospodarczego Polski w budownictwie oceny jej skutków. W tym okresie pojawiło się wiele nowych zjawisk w ekonomice, organizacji i technologii. Zakresem analizy procesu restrukturyzacji przedsiębiorstw budowlanych, dokonującego się w latach 1990-1998, objęto: - zmiany sieci przedsiębiorstw budowlanych (ogólna liczba przedsiębiorstw, liczba przedsiębiorstw umieszczonych na "Liście 500", liczba przedsiębiorstw notowanych na Giełdzie Papierów Wartościowych w Warszawie), - kształtowanie się poziomu produkcji budowlanej, - majątkowe wyposażenie przedsiębiorstw sfery budowłanej, - procesy komercjalizacji i prywatyzacji przedsiębiorstw , - kształtowanie się wielkości i struktury zatrudnienia w sferze budowłanej (ogólne zatrudnienie, zatrudnienie w przedsiębiorstwach małych i średnich Oraz dużych, zatrudnienie w sektorze pmlstwowym i prywatnym), - sytuację ekonomiczno-finansową przedsiębiorstw, - stosowanie nowych materiałów i technologii. Podstawowym żródłem informacji do analizY tych zmian były publikowane dane statystyczne, niestety niezbyt obszerne fw dodatku dotknięte procesami inflacyjnymi, zmianą systemu ewidencji (z KGN na EKD) , denominacją waluty oraz ograniczeniem oficjalnej sprawozdawczości statystycznej. Źródłem działalności gospodarczej w sferze budownictwa jest produkt krajowy brutto (PKB) , którego rozmiary determinują wszelką działalność rozwojową, sam zaś zależy od kreatywnej roli poszczególnych działów gospodarki narodo-.

(2) I. Adam Nalepka. wej, W tym także budownictwa. W badanym okresie PKB wzrastał w tempie ok. 9% rocznie. W 1996 l". na l mieszkańca przypadało 6698 USD, co stawia Polskę na dalekim miejscu pośród rozwiniętych krajów europejskich. Szczupłość PKB wyznaczała więc rozmiary nakładów inwestycyjnych, co istotnie wpłynęło na sytuację sfery bndowlanej.. 2. Analiza sieci. przedsiębiorstw. budowlanych. W okresie zmiany ustroju gospodarczego Polski liczba i struktura przedsię biorstw budowlanych ulegała znacznym przeobrażeniom ilościowym i strukturalnym. Zmniejszyła się przede wszystkim liczba przedsiębiorstw państwowych w następstwie ich prywatyzacji i likwidacji. Zmieniała się także liczba zakła dów należących do osób fizycznych (prowadzących działalność gospodarczą), przy czym do 1995 r. spadała, w następnych latach zaś widoczny jest wzrost liczby tego rodzaju jednostek. W okresie tym wzrastała również liczba spółek, w tym szczególnie spółek z ograniczoną odpowiedzialnością i spółek cywilnych, prowadzących działalność w sferze budownictwa. W tabeli l przedstawiono kształtowanie się liczby podmiotów działających w budownictwie według form własności.. W wyniku znacznego zmniejszenia się sektora państwowego, który składał przede wszystkim z dużych przedsiębiorstw, największy udział w produkcji budowlanej mają obecnie małe przedsiębiorstwa, zatrudniające do 50 osób. W 1992 r. funkcjonowało w Polsce 375 przedsiębiorstw budowlanych, zatrudniających powyżej 500 osób, a w 1997 r. już tylko 142. W 1991 l". przeciętne zatrudnienie na jedno przedsiębiorstwo budowlane w Polsce wynosiło 5,8 osoby, a w 1997 r. już tylko 3,5. W tabeli 2 przedstawiono strukturę ilościową przedsiębiorstw budowlanych według liczby pracujących. Powstały układ podmiotowy budownictwa, o przeważającym udziale małych, prywatnych firm, ma swoje dobre i złe strony. Duża liczba tych przedsiębiorstw tworzy wewnętrzną konkurencję, sprzyja racjonalizacji funkcjonowania całej branży. Małe przedsiębiorstwa są sprawne,jak dowodzi praktyka, przy realizacji niewielkich robót ogólnobudowlanych i remontowo-modernizacyjnych, jednak do realizacji dużych, złożonych i wyspecjalizowanych zadań inwestycyjnych są mniej przydatne. Ponadto są one niekonkurencyjne na rynkach zagranicznych. W wyniku przekształceń udział w produkcji budowlanej małych przedsię biorstw budowlanych (do 50 zatrudnionych) kształtuje się na poziomie ok. 60%. Prawie 1/3 produkcji dostarczają przedsiębiorstwa średnie, zatrudniające od 50 do 500 pracowników. Udział jednostek dużych i bardzo dużych w krajowej produkcji budowlanej ustabilizował się na poziomie ok. 12%. się.

(3) Tabela 1. Liczba przedsiębiorstw budowlanych w badanym okresie. według. fonny. '";:;. własności. Przedsię b io rstwa. Rok. państwowe. 1991 1992 1993 1994 1995 1996 1997. 1595 1367 1164 988 867 789 724 645. a Wraz ze. spółkami. 1990. komuna1ne. 125 ll 9 138 129 106 106 84. spólki prawa handlowego. ogólem. akcyjne. 5964 9632 12063 11667 12821 13624 14646 15587. -. razem. 734. 77. 996 994 1053 1050 1034 913 90 1. 79 64 60 56 52 49 47. 8370 12 199 14 404 13906 14923 15605 16 438 17272. IO.O.. 602 682 772 863. zagnmiczne. spółdzielcze. Spólki cywilne. 12094 12831 13745 14592. cywilnymi .. Źródło; Roczniki StatystycZlle 1990-1998. GUS, Warszawa.. 10646 15200 16899 17553 18276 21815. '" "'.;;;. '". Zakłady. osób. Ogółem. fizycznych. 165541' 171665' 137220 121 139 100621 89324 III 818 154893. ;."". c'. 'E. 173911 183864 162280 150245 132443 122482 146532 193980. " "~,,~. C>. ".. 'E C>. ~. ;;;. '".

(4) Adam Nalepka. Tabela 2. Struktura ilościowa przedsiębiorstw budowlanych wedlug liczby pracujących Grupy. 1992. 1993. 1994. 1995. 1996. Ogó1em. 162280 159789 879 736 501 265 110. 150245 148043 879 668 428 162 65. 132443 130055 1042 752 397 141 56. 122482. do 50 osób. 146532 144495 941 640 317 104 35. przedsiębiorstw. 51 - 100 101- 200 201-500 501-1000 1001 i więcej. 120451 930 635 318 109 39. Źród1o: Roczniki Slatyslyczne 1993-1997, GUS, Warszawa .. Ciekawym uzupełnieniem tej analizy jest charakterystyka ud ziału przedsię biorstw budowlanych znajdujących się na "Liście 500", opracowywanej na podstawie badań ankietowych przez "Gazetę Bankową". W tabeli 3 przedstawiono liczbę przedsięb iorstw budowlanych ujętych na tej liście. Tabela 3. Liczba. przedsiębiorstw. Wyszczególnienie Liczba przcdsi!tbiorstw Zatrudnienie ogółem Zatrudnienie minimalne. Zat111dnicnic maksymalne Żródło:. budowlanych. znajdujących się. na. "Liście. 500". 1992. 1993. 1994. 1995. 1996. 1997. 54 64 335 257 4668. 46 45 118 120 4538. 34 29465 32 2749. 28 42644 448 5024. 32 42632 32 10 200. 35 49417 29 12428. opracowanie własne na podslawie "Gazety Bankowej",. Jak wynika z powyższych danych, liczba Iyeh przedsiębiorstw ulegała corocznie zmianom, co wynikało z jednej strony z pojawiania się "nowych" przedsiębiorstw budowłanych, mogących wykazać się wysokimi przychodami, z drugiej natomiast - ze słabej kondycji pozostałych przedsiębiorstw w okresie dostosowywania s ię do warunków gospodarki rynkowej. W ciągu analizowanego okresu tylko osiem przedsi ębiorstw budowłanych było notowanych na "Liście 500" każdego roku; są to (podano obecne nazwy przedsiębiorstw, w nawiasie - nazwa i forma własności przedsiębiorstwa w J992 r.) : - Budimex SA Warszawa (Budimex Warszawa - własność mieszana), - Budokor SA Warszawa (Budokor Warszawa - własność prywatna), - Holding Energomontaż Północ SA Warszawa (Energom - Północ Warszawa - spółka Skarbu Pai\stwa), - Exbud SA Kielce (Exbud Kielce - własność prywatna), - Hydrobudowa 6 SA Warszawa (Hydrobudowa 6 Warszawa - spółka Skarbu Pm\stwa),.

(5) I. Restrukturyzacja przedsiębiorstw budowlanych w okresie tram/orlllacji .... - Hydrotrest SA Kraków (Hydrotrest Kraków - spółka Skarbu Państwa), - Mostostal Warszawa SA (Mostostal Warszawa - własność prywatna), - Realbud Sp. z 0.0. Kraków (PRIKB Realbud Kraków - wlasność mieszana). Tabela 4. Przedsiębiorstwa budowlane notowane. na Gieldzie Papierów Wartościowych. w Warszawie Lp. l 2 3 4 5 6 7 8 9 10 11 12 13 14 15 16 17. 18 19 20 21 .22 23 24 25. Rok pierwszego. Nazwa spółki Exbud. Mostostal Export Mostostal Warszawa Espcbcpe. Mostostal Zabrze Prochem Belon Stal Budimex Elcktromontaż-Ex port. KPBPBlCK Mostostal Gdańsk. Echo Investment Elektrobudowa. Bauma Budimcx Poznatl Elektromantaż Warszawa Encrgoaparatura Encrgomontaż Południc. GPRD. Mostostal Kraków Unibud. Budopol Wrocław Energomontaż Północ. Hydrobudowa Śląsk. PIA Piasecki. własne. Sprzedaż. w 1997 r. (w tys. PLN). notowania. 1991 1992 1993 1994 1994 1994 1995 1995 1995 1995 1995 1996 1996 1997 1997 1997 1997 1997 1997 1997 1997 1998 1998 1998 1998. 1988 1763 649 614 574 304 339 340 275 1763 1026 201 2780 81 886 758 843 1284 855 191 730 -. 452067 150939 293767 95350 249686 88965 74551 531651 50895 121247 115635 52445 261 158 22979 201 528 68407 68959 112555 167273 156268 101 268. 16639. 3437603. -. Ogó1em. 2ródlo: opracowanie. Wielkość. zatrudnienia w 1997 r.. -. -. na podstawie "Notoria Servis" ,. Obraz sieci przedsiębiorstw budowlanych może być dopełniony wykazem przedsiębiorstw notowanych na Gieldzie Papierów Wartościowych w Warszawie. Począwszy od 16 kwietnia 1991 1'., czyli od momentu powstania warszawskiej Gieldy Papierów Wartościowych i pierwszych notowm\ spólek, do kOI\ca 1998 r. do publicznego obrotu zostały dopuszczone akcje 25 spółek branży budowlanej. Spółki branży budowlanej w stosunku do całego zbioru przedsiębiorstw.

(6) I. AdalII Nalepka. tej branży stanowią grupę liczebnie niewielką. W 1994 r. sklasyfikowano 3621 przedsiębiorstw budowlanych , zatrudniających powyżej 20 osób, z czego spółki giełdowe stanowiły zaledwie 0,17% tego zbioru, a w 1997 r. udział ten wy niósł 0,57%'. W tabeli 4 przedstawiono syntetyczną charakterystykę przedsiębiorstw budowlanych notowanych na GPW w Warszawie. Spółki budowlane notowane na GPW w Warszawie ze względu na swoją wielkość zajmują się przede wszystkim budownictwem przemysłowym i dzięki temu korzy stają ze znacznego ożywienia w budownictwie przemysłowym. O coraz lepszej kondycji tej grupy przedsiębiorstw świadczy m.in. wzrost zatrudnienia. W 1997 l'. liczba zatrudnionych w tej grupie przedsiębiorstw budowlanych wzrosla o 92,5% w stosunku do 1993 1'.. 3. Zmiany. potencjału. budowlanego. 3,1, Poziom I dynamika produkcli budowlanel Produkcja budowlano-montażowa, której dynamikę określono w cenach stałych, przyjmując 1990 l'. za 100, wzrosła w badanym okresie w umiarkowanym stopniu do 132,5% w 1997 1'. Kształtowanie się poziomu produkcji budowlano-montażowej w latach 1990-1997 przedstawia tabela 5, a dynamikę wartośc i produkcji budowlanej rys. l. Tabela 5. Produkcja budowlano-montażowa (ceny stale 1990 r.) Rok 1990 1991 1992 1993 1994 1995 1996 1997. Wnrtość. produkcji. (w min zi) 11 363,9 11488 ,9 II 339,5 11 849,8 11 885,3 12550,9 12927,6 15060,8. Dynamika i990 r.. ~. 100,0 101,1 99,8 104,3 104,6 liO,4 i13,8 132,5. 100. Dynamika rok poprzedni. = 100. 100,0 101,1 98,7 104,5 100,3 105,6 103,0 i16,5. Zródlo: Roczniki Stlltyslycznc 1994, 1998, GUS, Warszawa oraz obliczenia wlasnc.. I. nr 2.. M. Kostka, WyllikijilUlIlsowe blll/uwl/lelwa HI lotacll J994-/997, .. Rynek Kapitałowy" 1998..

(7) I. Restrukwryzacja przedsiębiorstw blldowlallych w okresie trallsformacji .... 16000 14000 12000 10000 8000 6000 4000 2000. O 1990. Rys. l. Dynamika Zródło:. 3.2.. 1991. wartości. 1992. 1993. 1994. 1995. 1996. 1997. produkcji budowlanej (ceny stale 1990 L, mln z1). opracowanie własne na podstawie: Roczniki Statystyczne 1994 i 1998, GUS, Warsznwu.. Majątkowe wyposażenie. sfery budowlanej. Dostępny. uklad danych slatystycznych umożliwia zbadanie majątkowego naszego budownictwa jedynie w ujęciu wartościowym, przy czym w ogóle nie jest wykazywany areal gruntów będących w posiadaniu firm budowlanych. Wartość majątku trwalego budownictwa w badanym okresie, w układzie mniej więcej porównywalnym, przedstawiono w tabeli 6. wyposażenia. Tabela 6. Majątek trwaly w budownictwie Majątek. Polska og61cm. Rok 1990 1991 1992 1993 1994 1995 1996 1997 1998 1999. trwnly w budownictwie (w mld zl). mld zl. % IV budownictwic. ogólcl1l. budynki i budowle. w sektorze publicznym. -330,0 331,6 344,1 366,1 421.4 893,1 1086,5 1158,7 -1240,0 -1350,0. 2,7 2,5 2,3 1,9 1.8 1.0 1,0 1,2 1,3 1,3. 8,5 8,3 8,0 7,1 7,4 8,8 10,B 14,5 -16,0 -18,0. 41.8 45,9 48,4 48.4 53.8 50,4 45,1 50,3 -50,0 -50,0. 85,7 77,9 69.2 63,5 64,5 56.0 47,4 36,0 -30,0 -30.0. Źródło: L. Kalkowski, Majątek trwały'" zapiecZ/{ budowIlictwa, "Problemy Rozwoju Budownictwu" 1999, nr 2-3..

(8) I. Adam Nalepka. Odsetek krajowego zasobu majątkowego funkcjonującego w budownictwie jest stosunkowo niewielki: od początkowo 2,7% do 1,3% przewidywanego na koniec dekady. Dowodzi to specyfiki budownictwa jako działalności ciągle jeszcze wysoce pracochłonnej, lecz o niewielkiej majątkochłonności.. 4. Komerclallzacja I prywatyzacja budowlanych. przedsiębiorstw. W latach 1990-1998 w budownictwie stosowane były wszystkie, przewidziane prawem, formy przekształceń własnościowych. Dynamika tych przekształcel\ - w porównaniu z innymi działami gospodarki narodowej w tym okresie - była znacznie wyższa. W tabeli 7 przedstawiono charakterystykę tego procesu. Tabela 7. Państwowe przedsiębiorstwa budowlane objęte przeksztalceniami własnościowymi. Lata. Ogółem. 1990 1990-1991 1990-1992 1990-1993 1990-1994 1990-1995 1990-1996. 13 283 458 545 588 617 672. Poddane likwidacji. Przekształcone. w j.s.s.p.. razem. 3 28 63 90 109 122 122. 10 255 395 455 479 495 550. na podstawie U.p.p. (art. 19). 3 86. 210 253 259 270 301. na podstawie u.p.p.p. (alt. 37). 7 169 185 202 220 225 249. Źródło: Prywatyzacja przedsiębiorstw pmlsflVowych, GUS, Warszawa 1996.. Przekształcenia własnościowe pm\stwowych przedsiębiorstw budowlanych można także rozpatrywać wedlug poszczególnych gałęzi. W takim ujęciu przebiegały one w zróżnicowanym stopniu (por. tabela 8). Decydujący wpływ na. taki przebieg miała ich specjalizacja oraz sytuacja ekonomiczno-finansowa. Wśród przedsiębiorstw, które zostały przekształcone w jednoosobowe spółki skarbu pm\stwa U.s.s.p.), przeważają przedsiębiorstwa duże, zajmujące się zarówno budownictwem ogólnym, jak i specjalistycznym. Jak wynika z tabeli 8, zdecydowana większość przedsiębiorstw budowlanych wybrała likwidacyjną drogę prywatyzacji. Wybór ten był uwarunkowany przede wszystkim możliwościami finansowymi załogi, która aby wykupić przedsiębiorstwo, musi wpłacić co najmniej 20% pierwszej raty leasingowej. Na podstawie art. 37 ustawy o prywatyzacji przedsiębiorstw pm\stwowych (u.p.p.p.) likwidacją zostało objętych najwięcej przedsiębiorstw budownictwa specjalistycznego (28%), jednostek projektowych (22%) oraz budownictwa.

(9) Restrukturyzacja. w okresie. produkcyjno-usługowego. (21 %). W zdecydowanej. biorstw proces likwidacji. został zakończony.. większości. tych. przedsię. Tabela 8. Struktura branżowa przedsiębiorstw budowlanych objętych procesem przekształceń własnościowych w latach 1990-1995 Poddane likwidacji. Przekształcone. Gałąź. w j.li,s,p.. razem. nu podstawie.. na podstawie. lI.p.p. (art. (9). u.p.p.p. (art. 37). 109. 723. 377. Budownictwo ogólne Budownictwo produkcyjno-. 24. 150. 346 89. -usługowe. 37 29. 174 '167 7. Ogólcm. Budownictwo specjalistyczne Jednostki geologiczne Jednostki geodezyjno-. -. 96 60 I. 61 78. 107 6. -kartograficzne. -. Jednostki projektowe Jednostki pomocnicze. 7. 29 148. 64. 24 84. 12. 47. 30. 17. budownictwa. 5. Źródło: opracowanie własne na podstawie danych liczbowych Departamentu Prywatyzacji Małych i Srednich Przedsiębiorstw MPW.. Drugą ścieżkę prywatyzacji na podstawie art. 19 ustawy o przedsiębior państwowych (u.p.p.), polegającą na likwidacji przedsiębiorstwa ze względu na jego słabe wyniki ekonomiczno-finansowe, wybrały przedsiębior stwa budownictwa produkcyjno-usługowego (28%), budownictwa ogólnego (6%) oraz jednostki projektowe (19%). Ze względu na wydłużony proces likwidacji w większości przedsiębiorstw tego typu nie został on jeszcze zakończony.. stwach. 5.. Wielkość. I struktura zatrudnienia w sferze budowlaneJ. Przedstawiona poniżej problematyka zatrudnienia w przedsiębiorstwach budowlanych obejmuje lata 1990-1997, tj. okres najbardziej istotnych i widocznych zmian w funkcjonowaniu gospodarki. Niektóre dane przedstawione w tabelach są niekompletne ze względu na ich brak lub odmienną klasyfikację, której nie można ujednolicić. Ocenę sytuacji w sferze zatrudnienia w branży budowlanej rozpoczęto od przedstawienia przeciętnego zatrudnienia w poszczególnych okresach czasowych (tabela 9)..

(10) I Tabela 9. Rok 1990' 199 1' 1992' 1993 1994 1995 1996 1997' 1998 1999. AdalII Nalepka Przeciętne. zatrudnienie w budownictwie Jednostki mnie i średnie. Ogólem. Jednostki. duże. ty,. osób. %. tys. osób. %. tys. osób. %. 825,0 830,6 769,5 677,8 642,9 625,6 655,6 582,7 524,4 -498,2. 100 100 100 100 100 100 100 100. -. -. -. -. -. 487 ,1 421,8 405,3 405,6 355,9 3 18,1 302,2. 71,9 65,6 64,8 61,9 6 1,1 60,6 60,6. 100 100. 28,1 34,4 35,2 38,1 38,9 39,4 39,4. 190,6 22 1,1 220,3 249,9 226,8 206,3 196,0. -. n Dane z Rocznika Statystycznego. Źródło : Budownictwo - wyniki działalIIości,. Zeszyty GUS, Warszawa ,. Na rys. 2 przedstaw iono kszaltowanie nictwie w badanym okresie.. 900000. się. poziomu zatrudnienia w budow-. r-------------------------------,. 800000 700000 600000 500000 400000. 300000 200000 100000. O. Rys. 2. Kszaltownnie s i ę poziol11u zatrudnienia w budownictwie w lalach 1990-1999 Źródło: opracowanie własne na podstawie: BlfdolVllic/ll'o - wyniki clz.ia/all/ości , Zeszyty GUS, Warszawa.. Obserwacj a zatrudnienia w branży budowlanej wskazuje na powolny, ale systematyczny spadek liczby zatrudnionych . Wskazywać to może na pełniejsze.

(11) I. Restrukturyzacja przedsiębiorslIV budowlanych w okresie transformacji .... wykorzystanie istniejącego tu potencjału pracy i dążenie do obniżania kosztów funkcjonowania przedsiębiorstw. Wyjątek stanowi 1996 L, w którym liczba zatrudnionych wzrosla w porównaniu z 1995 1'. o 4,8 punktu procentowego, aby w 1997 r. spaść o 5,6%. Prawdopodobnym krótkotrwałym efektem wzrostu zatrudnienia w tej sferze był wzrost produkcji w firmach budowlanych. Powolny spadek zatrudnienia może świadczyć o starzeniu się załóg przedsię biorstw budowlanych, czego konsekwencją jest odchodzenie pracowników na emerytury. Za spadkiem zatrudnienia w najbliższych dwóch latach przemawia ogólny spadek produkcji i spadek produktu krajowego, co przewiduje projekt analiz strategicznych dla Polski. Wraz ze zmianami formy własności zmieniła się także liczba przedsiębiorstw pod względem ich wielkości. Wyraźny wzrost udziału w rynku mają male i średnie firmy budowlane, stąd zatrudnienie wzroslo w nich z 28,1 % w 19931'. do 38,9% ogólnego zatrudnienia w budownictwie w 1997 r. Zmalało natomiast zatrudnienie w dużych firmach o 10,8 punktu procentowego. W dalszej perspektywie z pewnością wzrastać będzie udział zatrudnionych w małych i średnich firmach do ogółu względem dużych przedsiębiorstw, ponieważ radzą sobie one znacznie lepiej na rynku budowlanym niż przedsiębiorstwa duże.. Tabela 10. Przeciętne zatrudnienie w budownictwie według sektorów Rok. Liczba zntl11c1nionych ogółem. 1990' 1991' t992" 1993 1994 1995 1996 1997 1998 1999. 677 800 642901 625589 655614 563983 538603 -526753. Sektor publiczny. Sektor plywatny. liczba zatrudnionych. liczba zatrudnionych. %. -. -. -. -. -. -. -. 217 600 168345 132 167 124293 71 196 67992 66496. 32,1 26,2 21,1 19,0 12.6 8.1 5,9. 460200 474556 493422 531321 492 787 470611 460257. 67,9 73.8 78.9 81.0 87,4 91.9 94,1. %. -. a W latach 1990-1992 nie prowadzono statystyki wed1ug sektorów. Źródło: Budownictwo - wYlliki dzialahlO,(:ci, Zeszyty GUS, Warszawa.. Na skutek przeobrażeń w gospodarce narodowej związanych z wprowadzeniem systemu rynkowego zmianie ulegla nie tylko liczba i struktura wlasnościowa podmiotów budowlanych. Wyraźnemu przesunięciu z sektora publicznego do sektora prywatnego uległo zatrudnienie, co wydaje się być naturalną konsekwencją zachodzących przeobrażet\ (zob. tabela 10). O ile w 1993 r. udział pracujących w sektorze publicznym wynosil32,1 % ogólnej liczby zatrudnionych w budownictwie, a w sektorze prywatnym 67,9%, o tyle w 1997 r. poziom.

(12) Adam Nalepka. zatrudnienia w sektorze publicznym spadł do poziomu 12,6%, podczas gdy udział sektora prywatnego w tym samym okresie wzrósł do poziomu 87,4%. Wzrost zatrudnienia w sektorze prywatnym ma w perspektywie dalszego rozwoju gospodarki tendencję wzrostową. Wynika to nie tylko z faktu powstawania nowych podmiotów, ale przede wszystkim z kontynuowanego przez państwo programu prywatyzacyjnego. W tabeli Iloraz na rys. 3 przedstawiono zatrudnienie w budownictwie według form własności. Tabela 11. Przeciętne zatrudnienie w budownictwie według form (w osobach) Wyszczególnienie. 1993. Sektor publiczny własność pmlstwowa własność. 1994. 1995. 1996. własności. 1997. 213432 163187 131333 110312 65361 194570 150006 120787 81241 55419 16215 11579 7412 6188 6076. komunalna. 1998. 1999. 52288 38170 5954. 47059 34353 5358. Sektor prywatny. 273689 258662 273975 295326 396764 436440 480084 plywatna krajowa 232570 221 317 236151 250548 312428 387410 426151 własność spółdzielcza 13079 8889 6024 4481 3891 3385 3046 własność osób fizycznych 40762 39125 31085 37028 53005 74208 81480 własność spółek 178668 173 303 198887 208994 255532 306638 337301 własność zagraniczna 6501 864;7 11068 12174 7162 5523 6682. własność. Źródło: Bl/downictwa -wyniki dzialah/Dści, Zeszyty GUS, Warszawa.. 900000 - , - - - - - - - - - - - - - - - - - - - , = - - , 800000. T;'. 700000 600000. ~ Iii. 500000. I:ii. •.••.•. ,:. 11. 400000; 300000. IH,. 200000. I,i:. 100000 O -. LJ1993. '.,.'. .f'. -ł-ILJ-.-ł-II-ł--~-ł--~-I. 1994. •. 1,\ IiI). '\f;). IY. I,':. 1995. 1996. sektor patistwowy. 1997. 1998. 1999. D sektor prywatny. Rys. 3. Przeciętne zatrudnienie w budownictwie z podziałem na sektor pmlstwowy i prywatny Żródlo: BudOW1lictwo - wy1liki dzialabw.<:ci. Zeszyty GUS, Warszawa..

(13) Restrukturyzacja przedsiębiorstw budowlallych IV okresie tralIsformacji .... I. W celu lepszego wyjaśnienia proporcji zatrudnienia w państwowych i prywatnych przedsiębiorstwach budowl anych na rys. 4 przedstawiono strukturę zatrudnienia w poszczególnych sektorach. 1,00 0,90 0,80. 1!,,1. 0,70. '. 0,60. ,. ;11:. 0,50 0,40 0,30 0,20 0,10 0,00 1993. 1994. •. 1995. 1996. sektor publiczny. 1997. 1998. 1999. [D ,cktor prywntny. Rys. 4. Struktura zatrudnienia w budownictwie Źródlo: Budowuictwo - wyniki dl.iala/lIoJci. Zeszyly. GUS, Warszawll.. Zmiany w wielkościach zatrudnienia znalazly potwierdzenie w wypadku podziału branży budowlanej ze względu na formę własności. Udzial przedsię biorstw będących własnością pao\stwa spadł w ogólnej liczbie zatrudnionych z poziomu 39,9% do 12,0%. W dalszej perspektywie udział tego sektora będzie się zmniejszał. Podobna tendencja występuje w odniesieniu do własności komunalnej. Odwrotna sytuacja na miejsce w przypadku firm sektora prywatnego , gdzie nastąpił znaczny wzrost zatrudnienia, zwłaszcza w wypadku firm stanowiących własność prywatną krajową i własność spółek, proporcjonalnie z 47,7% do 67,6% i z 36,6% do 55,3%. W dalszym ciągu należy się spodziewać spadku zatrudnienia w przedsiębiorstwach pm\stwowych i komunalnych na rzecz własności prywatnej..

(14) Adam. 6. Sytuacla ekonomlczno.flnansowa przedsl,blorstw budowlanych Prezentując i diagnozując sytuację ekonomiczno-finansową przedsiębiorstw budowlanych w Polsce w latach 1991-1997, celowe wydaje się jej odniesienie do sytuacji ogólu przedsiębiorstw w analogicznym okresie. Jako punkt wyjścia prowadzonej analizy przyjęto wyniki finansowe przedsiębiorstw w Polsce w latach 1991-1997. W tabeli 12 zamieszczono tego rodzaju zestawienie, ukazujące wielko ści ekonomiczne w ukladzie opartym na stl'llkturze rachunku zysków i strat przedsiębiorstwa. Zawarte w tabeli wielkości zaprezentowano, zgodnie z powyższym zalożeniem , w odniesieniu do ogólu przedsiębiorstw i dla przedsiębiorstw budowlanych. Obok wielkości przychodów, kosztów oraz wyników finansowych przedsiębiorstw zamieszczono także wielkość własnych i obcych źródeł finansowania wykorzystywanych przez przedsiębiorstwa, co z punktu widzenia procesów restrukturyzacji finansowej posiada niebagatelne znaczenie.. Tabela 12. Wyniki finansowe i źródła finansowania działaln ośc i w latach 1991-1997 (w mln zł - ceny bieżące) Wyszczególnienie. 1991. Przychody 7.C.1Ioksztnltu o dzialalnosci b. .!~2 398,8. 1992. 1993. 1994. przedsiębiorstw. 1995. 1996. 1997. ~.Z.329,e8. ~Q~,,125,6 362 186,3, .?L~.~I.~ ~6,1!2 1Il,.7 87'L~~?:!.. Wynik na działalności gospodarczej. 10321,0 13 708~ 14 694~ 18027,6 25979,2 34790,2 50939,0 o --------153609,0 ~l~.?_:?_ --253872,6 .. _-_._----,.,-- ~2?j~~,~ 0.~8_~,~ ~~.. ~6<!,,~ --,._------ 347490,1 b 9056~ 12946,2 14194,2 17380,9 25140,6 33411,6 48607,1 o 6304,3 9303,0 14696,2 18016,2 19051,9 26529,0 8789,8 b 646,7 838,6 1378,6 2331,9 1264~ 762~ 500~. Koszty uzyskmlio przychodów. _. Wynik firumsowy. o. brutto. b. Wynik finansowy netto. b. 12831il. 19056~. 394~. 835,7. 8291,2. 5266,7. 21612,6 27 961~ 1367,0 2331,3. Zobowiqzania. 4896 ,6 8550,7 9886,9 13911,8 627,3 291,0 323,8 1 259,4 o !266~q .!.!2_2.41B. 1~~.?_47-.2 _ 140446,8 .. _..... _..... _.. ~Q~_I~?,Q ~~?_:tą0~ 3?J_~~ b 3474,6 3305,1 3252,6 3303,0 5438,9 5809~ 7 835~ o 51933~ 75604,2 103073,6 126687,2 155285,7 201 526~ 281083,2. ogółem. b. Kupituly (fundusze) własne. o. 6432,6 3464,6 6334,1 1115,0 688,2 393il -2616,3 -3619,7 -I 566~ 371,1 4,9 228~. 2523,8. 3824,8. 6466,0. ._- -. 9804,7. 15145,0. Oznaczenia: o - ogółem przcdsiębiorlltwa ; b - przedsiębiorstwa budowlane. Żródlo: opracowanie w łasne na podstawie: B/tdolVllicrwo - wyniki cIzialaiIlości Zeszyty GUS, Warszawa 1998 . I. W uzupełni eniu w tabeli 13 przedsiębiorstw budowlanych. przedstawiono dynamikę wyników finansowych w badanym okresie..

(15) Resll'/lkl"ry~QcjQ pr~edsiębiorsl\V. budowlanych w okresie transformacji .... Tabela 13. Dynamika wyników finansowych przedsiębio rstw w lalach 1991-1997 (w %) Wyszczególnienie. 1991. 1992. Przychody z cafoksztaltu o. 100,0 100,0. 133,& 132,&. 100,0 100,0. 1994. 1995. 1996. 1997. 162,1 142,4. 223,0 174,7. 316,2 251,7. 411,9 337,1. 536,0 493,5. 137,4 142,9. 165,3 156,7. 226,2 191,9. 322,5 277,6. 423,1 36&,9. 549,4 536,7. 100,0 100,0. 71,7 60,3. 105,& 39,6. 167:2 51,1. 205,0 66,3. 216,& 109,0. 301,8 1&4,4. 100,0 100,0. 53,9 61,7. 9a,5 35,2. 199,5 35,4. 296,2 75,0. 336,0 122,6. 434,7 209,1. 99,5 11&,1. 10&,6 132,7. 124,5 171,7. 101,5 130,3. 111,5 145;3. 127,6 186,7. 1993. Ceny bicżące działalności. b. Koszty uzyskania. o. przychodów. b. Wynik na działalności. o. go~podnrczej. b. Wynik finansowy brutto. b. Pnychooy z calokształtu. o. dz.ialllłno~ci. b. Koszly uzyskania przychodów. o. Wynik ilU dzinlalności gospodflrczcj. o. o. b b. Wynik finansowy. o. brullo. b. Oznaczenia: () Źródło:. 100,0 100P. Ceny slalc 94,0 &4,5 113,3 97,5. 100P 100,0. 96,5 122,0. 86,2 107,3. &9,0 99.9 90,3 109.8. 100P 100,0. 50,4 51,4. 55,2 27,1. 66,7 29,3. 64,5 31,1. 57,1 42,9. 70,1 64,1. 100,0 100,0. 37,8 52,7. 51,4 24,1. 79,6 20,2. 93,3 35,2. 88,6 48;3. 101 ,0 72,7. ogółem przedsiębiorstwa;. b-. przedsiębiorstwa. budowlane.. opracowanie własne na podstawie: Budownictwo -wy"iki lizialalllości, Zeszyty GUS,. Warszawa 1998.. Dane zawarte w tabeli 13 wskazują, iż w całym rozpatrywanym okresie dynamika zarówno przychodów, jak i kosztów ogółu przedsiębiorstw wyprzedzała dynamikę odnoszon~l do grupy przedsiębiorstw budowlanych. Uwaga ta dotyczy jednak tyłko wielkości mierzonych na podstawie cen bieżących. Eliminując wplyw zróżnicowanego tempa zmiany cen w odniesieniu do calej gospodarki oraz w odniesieniu do budownictwa , okazuje się, i ż wskaźniki dynamiki przedsiębiorstw budowlanych wyprzedzają wskaźniki dła ogółu przedsię biorstw. Niestety wyraźnie wyższe tempo wzrostu kosztów ni ż przychodów w sferze budowlanej sprawia, że w odniesieniu do wyniku finansowego przedsiębiorstwa te charakteryzuje wyraźnie niższa dynamika (tak w cenach bieżą cych, jak i stałych) niż w przypadku ogółu przedsiębiorstw. Szczególnie znaczące różnice w tym zakresie dostrzec można w latach 1993-1995, co stanowi z pewnością potwierdzenie zjawisk recesyjnych mających w tym czasie miejsce w budownictwie. Począwszy od 1996 r. znuwnżalne jest zmniejszanie się tej różn icy. Dane zawarte w tabeli 12 wykorzystano również do obliczenia wskaźników analitycznych, charakteryzujących sytuację finnnsową analizowanych przedsiębiorstw oraz jej zmiany w rozpatrywanym okresie. W analizie tej wykorzy-.

(16) Adam Nalepka. stano następujące wskaźniki: poziom kQsztów (koszty/przychody),l'entowność sprzedaży (wynik finansowy/przychody), rentowność kapitału własnego (wynik finansowy/kapitał wlasny) oraz pokrycie zobowiązań w kapitalach wlasnych (kapital wlasny/zobowiązania ). Wyniki obliczeń wymienionych wskaźników prezentuje tabela 14. Tabela 14. Wybrane wskaźniki analityczne charakteryzujące przedsiębiorstw budowlanych w latach 1991-1997 (w %) Wyszczególnienie. Poziom kosztów Re ntowność sprzedaży. bmtto Rentowność sprzedaży. netto. o b o b o b. Rentowność. o. własnego. b. kupitolu netto. Pokrycie zobowiqznń w kapita łach własnych. 1991 94,59 87,75 3,% 10,80 -1,61 3,/j). -2,07 10,68 o 243,82 b 137,67. 1992 97,10 94,44 1,59 5,Q2 - 1,67 1,67 -3 .02 6,91 158,65 86,4 1. 1993 96,47 96,/j) 2,4 1 2,67 -<J,/j). 0,Q3 -1,25 0,15 121,22 39,23. sytuację finansową. 1994. 1995. 1996. 1997. 95,94 96,4 1 3,54 2, 19 1,35 1,61 3,49 8,81 110,86 62,71. 96.49 96,77 3,71 3,22 1,67 1,25 2,83 5,95 194,56 84 ,1 2. 97,1 5 96,04 3,23 3,93 1,48 1,80 3,00 10,80 163,49 59,25. 96,95 95,42 3,21 4,58 I,/j). 2,47 3,88 16.07 127,72 51,74. Oznaczenia: o - ogółe m przedsicbiorstwa; b - przedsil;biorstwa budowlane. Źródło: opracowanie własne na podstawie: DI/(/ownietwo - wyniki d1.itllalllośd, Zeszyty GUS, Warszawa 1998.. o ile dane liczbowe zawarte w tabeli 13 umożliwiały ocenę zmian w skali działalności. prowadzonej przez analizowaną grupę przedsiębiorstw, o tyle dane przedstawione w tabeli 14 dotyczą bezpośrednio problemu efektyw ności przedsiębiorstw i ich funkcjonowania w latach 1991-1997 . Dane te wskazują na generalnie wyższy poziom rentowności sprzedaży przedsiębiorstw budowlanych (z wyjątkiem lat 1994 i 1995), chociaż rentowność ta w odniesieniu do obu grup analizowanych przeds i ębiorstw kształtuje się na poziomie zaledwie 2-3%, z wyraźną tendencją rosnącą w dwóch ostatnich latach, co potwierdza postępując ą stabilizację całej gospodarki. Zwrócenia szczególnej uwagi wymaga z pewnością kształtowan ie się poziomu wskaźnika rentownoś ci kapitału własnego netto, który to wskaźnik wskazuje w sposób bezpoś redni na poziom efektywności i tempo pomnażania kapitału zainwestowanego przez w ł aścic ieli przedsiębiorstwa. W odniesieniu do wymienionego wskaźnika wyraźnie korzystniej prezentuj ą się przedsiębior stwa budowlane, które cechuje w całym analizowanych okresie dodatni, fi począwszy od 1994 l'. również rosnący poziom badanego wskaźnika. Rozpatruj ąc wymieniony wskaźnik należy zwrócić uwagę na jeden istotny czynni k, który w tego rodzaju wieloletniej analizie winien zostać dostrzeżony. Chodzi tutaj o problem tzw. obligatoryjnego przeszacowania środków trwałych.

(17) budowlanych IV okresie transformacji ... przedsiębiorstw,. co ma także wpływ na wielkość ich kapitałów własnych. Ostatnia tego rodzaju operacja miała miejsce na dzień l stycznia 1995 r. Wpły nęła ona generalnie na wzrost kapitałów własnych przedsiębiorstw (wynik przeszacowania odnoszony jest na kapitał rezerwowy), co z kolei z pewnością było bezpośrednią przyczyną obniżenia się na koniec 1995 r. poziomu rentowności kapitału własnego w obu grupach analizowanych przedsiębiorstw. Poziom rentowności kapitału własnego netto przedsiębiorstw jest również zdeterminowany ich strukturą, wyrażającą się w proporcjach, w jakich pozostaj~l względem siebie kapitały własne i obce (zobowiązania) przedsiębiorstwa. Relacja ta wskazuje zarazem na poziom zabezpieczenia zobowi~lzań przedsię biorstwa w posiadanych przez nie kapitałach własnych. Analiza zamieszczonych w tabeli 14 wskaźników pokrycia zobowiązalI w kapitałach własnych przedsiębiorstw wskazuje, iż w przypadku przedsię biorstw budowlanych występują zupełnie inne proporcje w tym zakresie niż w przypadku średniej wyliczonej dla ogólu przedsiębiorstw. Zobowiązania sfery budowlanej jedynie w 1991 1'. były w pełni pokrywane kapitałami własnymi przedsiębiorstw. W pozostałych latach analizowanego okresu stopień pokrycia wynosi! ocl ponad 86% w 19921'. do niespełna 40% w 1993 r. W dwóch ostatnich latach - 1996 i 1997 - wskaźnik ten nieznacznie przekraczał 50%.. 7. Nowe technologie w budownictwie Począwszy od 1990 r. wraz z transformacją ustrojową i rozwojem rynku budowlanego zmieniają się także technologie wznoszenia budynków mieszkalnych. Generalnie maleje udział budownictwa wielkopłytowego na korzyść budownictwa tradycyjnego (zob. tabela 15, rys. 5) Zwiększa się także udział technologii do tej pory w Polsce nie stosowanych bąclź stosowanych w bardzo ograniczonym zakresie (w tabeli 15 pod nazwą: pozostałe).. Tabela 15. Udzial technologii wznoszenia budynków mieszkalnych w Polsce (w %) Technologie Wielkoplytowe Wielkoblokowe Tradycyjne Pozostałe. 1989 65,7 11,3 15,0 8,0. 1990 65,9 12,3 14,8 7,0. 1991 61,5 14,1 16,8 7,6. 1992 52,1 13,8 26,2 7,9. 1993 34,0 14,9 40,3 10,8. 1994 26,1 12,1 46,6 15,2. 1995 20,2 11,2 53,5 15,1. 1996 14,2 9,2 57,9 18,7. Źródło:. P. Markiewicz, Vademecum projektanta, Prezentacja 1I00voczesnych technik budolVlcwych, Wyd. "Ardzi-P1us", Kraków 1998.. Na rys. 5 przedstawiono strukturę technologii zastosowanej do wznoszenia budynków w Polsce..

(18) Adam. 100. 80. ,". ... 60 ,.,,". 40. i. l .. ". 20. I:. o. I. r:. ,: ' .:. 1989 D ~. 1990. 1991. 1992. technologie wielkopłytowe technologie tradycyjne. 1993 •. O. 1994. 1995. 1996. technologie wielkoblokowe lechnologie inne. Rys, 5. SIrlIkilIra technologii wznoszenia budynków mieszkalnych w latach 1989- 1996 Żródło: opracowanie własne na podstawie: p, Markiewicz, op. cit.. Najbardziej charakterystyczne zmiany zobrazować można na podstawie technologii wznoszenia ścian, Można wyróżnić tu trzy zasadnicze trendy rozwojowe': - pierwszy polega na wdrażaniu materialów i technologii udoskonalających tradycyjną konstrukcję mm:ową z elementów drobnowymiarowych. Najbardziej reprezentatywnym przykladem w tej grupie jest ocieplona ściana z cegly lub pustaków ceramicznych. - drugi to zastępowanie tradycyjnych elementów drobnowymiarowych (takich jak cegla ceramiczna) nowoczesnymi konstrukcjami murowymi. w których pustaki lub bloczki, poza rolą konstrukcyjną. spelniają funkcję termoizolacyjną , szalunku traconego dla elementów konstrukcji wylewanych z betonu itp .• - trzeci polega na wprowadzaniu kompleksowych i energooszczędnych rozwiązm\ systemowych o szkieletowej konstrukcji nośnej, z różnorodnym, zależ nym od konkretnego systemu wypelnieniem. W okresie transformacji polskiego rynku budowlanego. zarówno projeklanci jak i inwestorzy preferują tradycyjne . udoskonalone konstrukcje murowe z drobnowymiarowych elementów budowlanych, Wynika to glównie z ogólnego przywiązania do tradycyjnego. "solidnego" sposobu budowania, co przy braku szerokiego i nowoczesnego zaplecza w przemyśle budowlanym i wynikającym sląd stosowaniu substytutów jest rzeczą zrozumialq, 2. P. Markiewicz, op, cit..

(19) Restruktury<acja prudsiębiorstw budowlanych. IV. okresie transformacji .. ,. I. Należy jednak przypuszczać, że najbliższe lata przyniosą rosnący trend upowszechniania i wdrażania rozwiązań nowych. Konieczność takiego kierunku zmian wynika z następujących powodów: - energooszczędność nowych technologii oraz krótszy czas budowy i montażu,. - coraz lepsze przeszkolenie firm wykonawczych w stosowaniu nowych technologii, - zaplecze, w postaci zakładów produkcyjnych, zlokalizowane w Polsce, gwarantujące utrzymanie się nowych produktów na rynku i zapewnienie odpowiednio wysokich standardów jakościowych, Możliwość wyboru coraz większej liczby rozwiązań alternatywnych dotyczy również (poza stanem surowym) pozostalych etapów budowy, a więc wszelkich technologii i systemów wykońcZCI1, instalacji itd, Rozwiązania technologiczne i konstrukcyjno-materialowe, jakie ma do dyspozycji projektant, to dziesiątki wariantów na każdym etapie budowy.. 8. Syntetyczna ocena przebiegu procesów w budownictwie. przekształceń. Dokonana w niniejszym artykule analiza zmian strukturalnych budownictwa w latach 1990-1998 pozwala stwierdzić, że bylo ono jednym z działów gospodarki narodowej, w którym procesy przekształcell przy braI y znaczne rozmiary, Dynamika procesów prywatyzacyjnych w budownictwie była zgodna z tendencjami charakterystycznymi dla całej gospodarki, Na podkreślenie zasługuje fakt, że procesy te następowały w warunkach głębokiej recesji gospodarczej, która w szczególny sposób dotknęła przedsiębiorstwa budowlane, Drastyczne ograniczenie popytu inwestycyjnego spowodowało, że przedsiębiorstwa te byly zmuszone do ograniczania produkcji oraz zatrudnienia, Wzrost poziomu kosztów oraz wysokie obciążenie podatkowe sprawiły, że coraz większa ich część stawala się nierentowna. Stąd też prywatyzacja kapitałowa nie odegrała więk szej roli. Natomiast podstawową formą przeksztalcell stala się prywatyzacja poprzez likwidację (najczęściej zaś oddanie w odpłatne użytkowanie spólkom pracowniczym), Wysoki udział prywatyzacji likwidacyjnej doprowadzi I do powstania dużej liczby drobnych podmiotów, charakteryzujących się z jednej strony większą możliwością i zdolnością dostosowania się do aktualnych potrzeb rynkowych, z drugiej zaś - brakiem zdolności do realizacji kompleksowych robót i obiektów występujących w budownictwie, Zbyt mułe podmioty gospodarcze nie są także w stanie konkurować na większych rynkach budowlanych, zwłaszcza na rynku międzynarodowym, Nadmiernie rozdrobnioną strukturę podmiotową bndownictwa należy jednak traktować jako model przejściowy, wynikający z początkowego okresu rozwoju sektora prywatnego,.

(20) I. Adam Nalepka. Do głównych, a zarazem pozytywnych zmian w strukturze podmiotowo-organizacyjnej budownictwa należy zaliczyć: - znaczny spadek liczby paI\stwowych podmiotów budowlanych, - spadek po trzech latach ciągłego rozwoju od 1992 r. ogólnej liczby podmiotów gospodarczych zarejestrowanych w budownictwie, zwłaszcza małych prywatnych zakładów osób fizycznych, - zahamowanie dużego wzrostu liczby i udziału prywatnych podmiotów o formie krajowych spółek praw handlowego oraz spółek cywilnych, - wzrost liczby spółek z udziałem kapitału zagranicznego. Regres wśród małych rzemieślniczych zakładów budowlanych, który wystą pił w 1995 r., spowodował zasadnicze zamiany w strukturze wielkości przedsię biorstw budowlanych. Podmioty zatrudniające do 20 osób, które w latach 1993 i 1994 wytworzyły ponad 50% produkcji budowlanej, w 1995 r. obniżyły swój udział do 40%. Pomimo korzystnych, z punktu widzenia organizacji budownictwa, zmian jego struktury podmiotowej, potencjał budowlany jest ciągle bardzo rozdrobniony, czym różni się od struktury podmiotowej w krajach rozwiniętych. Udział małych przedsiębiorstw w tych krajach w całej produkcji stanowi bowiem 20-30%. Wraz ze zmianami systemowymi oraz procesami przekształceI\ własnościo wych następowało dalsze różnicowanie form organizacyjno-prawnych przedsiębiorstw budowlanych w kraju. W miejsce przedsiębiorstw pm\stwowych i spółdzielczych, które dominowały jeszcze nie tak dawno pod względem ilościowym, wielkości produkcji i zatrudnienia oraz wypełniały prawie w całości strukturę podmiotową budownictwa, dominującą pozycję zdobył sektor prywatny. Nastąpiła rozbudowa takich jednostek, jak: przedsiębiorstwa prywatne o różnej formie (zakłady osób fizycznych, spólki prawa handlowego i cywilnego), spółki publiczne, przedsiębiorstwa zagraniczne, holdingi (grupy kapitalowe) itp. Analiza przebiegu procesu przekształceń w budownictwie w latach 1990-1998 wykazala przede wszystkim rozwój sektora prywatnego i zmniejszanie się udzialu sektora pat\stwowego w produkcji budowlanej. Pomimo wielu jeszcze niedociągnięć, proces przekształcel\ w budownictwie należy już dziś ocenić pozytywnie. Należy też mieć nadzieję, że pozytywne tendencje będą utrwalone w przyszłości, a tym samym cele dosotowania buclownic" twa do efektywnego funkcjonowania w gospodarce rynkowej zostaną w pełni osiągnięte.. The Resłrucłurlng of Consłrucłion Enłerprises During łhe Transformation of the Economlc System in Połand. The ten years of transfonnation or Polanu's economic system suggest the need for aIl analysis and evaluation or the effects of this transformatiol1, In the present study, the author focuses on the changes that have taken place in the constfl1ctioll illdustry..

(21) Restrukturyzacja przedsiębiorstw budowlanych w okresie transformacji .... I. The author analyses the chan ges that have taken place in the cOIlstruction scctor since the beginning ofthe 19908, He pays patticular attention to changes in the network of construction enterprises, the level and dynamics of production, building stock in the construction sector, the commercialisation and privatisation af construction enterprises, the level and structure of unemployment in the construction sector, the financial and ccanomie situation af construction enterprises. and the new technologies tlsed in this period. The basic information source lIsed in the unalysis these changes was officially published statistical data. These were affected, however, by the change in the system af recarding data from KGN ta EKD, and by currency denamination and inflationary processes. Moreover, the official statistical reporting by enterprises in lhis sector was limitcd. For these reaSOIlS, therefore, we should recollcile ourselves to the fact lhat the materiał presented in this article hus Iimited cognitive value.. or.

(22)