Wpływ bezpośrednich inwestycji zagranicznych na bilans płatniczy kraju goszczącego (na przykładzie Polski)

Pełen tekst

(1), •. ". AkademII Ekonomlcznel w Krakowie. Cz.esława. Pi!arska. Katedra Mlkr •• kono.1I. Wpływ bezpośrednich. inwestycji zagranicznych na bilans płatniczy kraju goszczącego (na przykładzie Polski) Przeprowadzenie poprawnej oceny wpl yw u bl'7.poś n::dnich inwestycji zagra nicznyc h ( 131 Z) Il~ hi lans r!lJl n iezy kraj li goszczącego jest zad a ni em Il iczm iem il' trudnym. gdy? inwestycje zag raniczne mogą \v tym sl.I mym cZJsie zarówno po/)'tywn ie (fin ansuj'lc uj emne sa ldo na rachunku obrotów bidących), ja k i negatywnie (poprzez kreowaoie deficytu handlowego) oddziaływa ć na parametry bilansu płatniczego. Dodatkowo sytuację komplikuje fakt, że wynik tego oddziaływania zmienia s i ę w czasie oraz to. że na podstawie obserwacji wyłącznic bezpośrcu niego oddziaływania filii firm zagraoiczoych na bilans płatniczy nie można uchwyc ić skutków ich całościowego wpływu na gospodark~ kraju goszczącego. Teoretyczną fo rmułę pozyt ywnego i negatywnego wp ł yw u Bł Z na bilan s płatni czy kraju goszcz4ccgo przed staw i ł FR. RootI Zdaniem autora POO"ltkowy transfer k:.tpitalu zagranicznego do kraju goszczącego w ce lu Ul wol"I...:ma filii produkcyjnej OZ IlJeZa trwa łą k orzyść dla hilanslI płatniczego, Unu: homicn ie hl)wicm nowej produkcji w filii firmy zagranicznej może przyc zy ni ć si,' UO ożywi l' lIi a eks po rtu i do og ranic ze nia impo rtu k raju goszcz~,ccgo. Z drugkj stron y rili ~1 firmy zag ranicznej moi.c irnportować surowce i materiał y dl a podtrzy mania s,,",o.jej produkcji, obc i'liaj~ c tym samym bilan s pła tn iczy. Równi ei tran sll'r zysk,"v za granict; nraz dokonywan ie płatności z tytułu zastosowania zagra nicl.ll yc h czynników prod ukcji powoduje odpływ wałuty z kraju gOSl.CZ'lcćg o. Następni,' - --. ... _---. Fi{ . ROIli , I ll/f'f!lr/fiO/wl Ilali Ohio l')t)-l. s, ())~ - () .'4. I. hlllit' III/d /J1\'t'S{IIU'IJ{,. Collq.:l' Divisiun. SIIU{ -W l'S l nn Puhl. (')tll'lll-.

(2) C::cs/fllnf I'i!anka ~---------------------------- ---~--------. wzrost dodHxlów lokalnyc h gencrowanych przez fili y moi,l' WyWlllal' 'I. \\' i (,; k s/c ni~ importu kraju goszclAccg() wskutek \\' zrnstll krarll:()wcj skłol1lH.l ści Lhl imporlu. Wreszcie likwidacja filii pOI.:iągająca za sobą prze niesienie kapitału z powrotl'1ll do kraju macierzy stego OZ IlJCZJ także, trwale obc iązenie bilan sll platniczL,t!o. ZlJprl!zentowanL' powy;i.cj korzyści i obci'li.enia bi lan su płatniczego kraju gosl.cZ'lee);" FR , Rool uj'l ł w ramy lormuł y algebraicznej. przed slawiaj'lc je IV SPOSl',1> naSI i' pul'!cy: kOI" i:'.yś ,i. platnicze ;:: K + X + ."i.. (IJ. gdzie : początkowy napływ kapilału. zagranicznego, X - eksport rilii firmy zagranicznej. S - subslytucja importowa (zaS Iąpieni e importu p rodukcją rilii): K-. olx:i ; l żc nia. platnirzc = (R ** + F *) + (M + M *) + J) .. gdl,ic: R ** - transferO\\'allt.: zyski. F* - płatności z tytułu zastosO\\/ania zagranicznych czynników produkcji. M - import filii zagr<Jnicznej, NI* _. import gen~row;jlly przez wzrost doc hodów lokalnych \Vsk ut l!k wzrostu kr<Jńcowej s kłon nośc i. D. do inlportu . - dczinIVcSl ycjc (lik widacja filii) ,. OSlaleczny rezu llal oddz ial ywania IlI Z na bilans plalniczy kraju gos/.cz;ICC~() wyrażony jest za po mocą stosunku korzyści do kosztów: K . + X+S. _. (/I" + F') + ( M + M' ) + D. ' wp I yw Ill "r. . na 1'1 )1 HIlS pI atllH.:z\, = . ,. W dłu g im okresie, zd<Jnicm autora, nil! da s ię odróż nić wpł yw u h~ z p ()śre J nich inwl:stycji zagrJnicznych na bilans płatniczy od wpływu tyc h inwestycji na przyrosi produktu narodowcgo brutto (PNB ), M ożna zroz umieć. dbczcgo lak s i ~ dzieje, patrz'lc na na stt; pll.i ~ce równanie : X - M::: PNIJ - (C + Id + ( ; J. gdl.ie: X oz nacza eksport rilii firmy zagranicznej. AJ - import filii zagrallionej, IW/! - produkt narodowy brutto. C - kOllslIlnpcjt;, Id - inwestycje kraj O\\ll: hrutto. (,' - wydatki rządowe . RÓI.nica (..\" - M) .kst w tym rl)\\, llaniu lak Zdc l'illil)W;IIl;!. /.l' nic zawiera dochodów netto z czynnik(')\\, wytwórczych za g ranic !. Z równania tego \Vy llik~1. i,e bezpoś redni e inwestycje zagranic/.ne popraw i:1 hilans plalniczy wówczas, gdy ich wpl yw na WZJ'(lst PNB nic j ~sl }..(HllPI..'IIS{)WaI IY takim ~a lllyJll luh wit;k szY I1l WZrI.ls tl'1ll ahsorhcji krajO\\'l'j (e + Id + (; ). Naj haruziej prawd()p(KI()hnYIl1 cli..~ kt e lll długoterminowy m jest dOSI()s()\\'alli l~ si,,' ah.S()rhl'ji krajowl.!j do wzrostu PNB tak. i .l' wpływ bezpoś rednich inwestycji z: l ~ r~ll1il'/.llyLh na hilan s płatniczy staje siy n l~ utralny..

(3) , redli ich il/\vcsn'lji ::llgraJlic::'/lych ... \V krótkim okresie bezpośrednie inwestycje zagraniczne mogą wywołać. deficyt bilansu płatniczego, ponieważ czynniki produkcji kraju goszczqcego nie są w pełni mobilne. To spra\via, l.e gospodarka tego kraju może być niezdolna do szyhkiego przestawienia si, z produkcji dóhr "krajowych" na produkcję dóhr eksportowych luh antyimportowych (substytucja importowa) po to, ahy osiągnąć nadv.'yżkt,; eksportową niezbędną do sfinansowania wydatków dewizowych z\\'iązanych z funkcjonov.'aniem filii. Ten stan opóźnionego dostosowania się jest szczególnie charakterystyczny dla krajóv.' rozwijających się, które cierpi q na strukturalną niezdolność do transformacji oszczędności w dewizy poprzez zwięk szenie eksportu lub zmniejszenie importu, W konsekwencji kraje rozwijające sit; doświadczają często trudności dev.'izowych oraz trudności w mohilizowaniu Oszczl,'dności na cek rozwoju gospodarczego. Dlatego też w krótkim okresie \\'Zl'ost netto importu dóbr i usług. który bezpośrednio czy pośrednio wynika z działalności filii zagranicznych finn, może spowodować trwały deficyt bilansu płatniczego (spadek rÓ/.nicy między X - M) Z powodu strukturalnego usztywnienia gospodarki kraju goszcz4cego, które zapohiega procesom dostosowawczym bilansu płatniczego. Inaczej mówiąc. w krótkim okrcsie filia firmy zagranicznej Illoi,c spowodO\vać \vzrost ahsorpcji kr . ~jowej. która przewyższa jej własny wkład w tworzenie dochodu narodowego. \V zwi . \zku z trudnościami dewizowynli i znacznymi ohciążeniami wynikającymi z obslugi kredytów, politycy gospodarczy krajów rozwijających si, faworyzują te projekty inwestycyjne, które w krótkim czasie przyczyniają si, do zastępowania importu łub kreowania eksportu zapcwniaj4ccgo dopływ dewiz l1iezb,dnych do slinansowania transferu zysków i platności z tytulu wykorzystania czynników produkcji pochodzących z zagranicy. I odwrotnie, projekty inwestycyjne, które nie są importooszczędne luh nic kreują eksportu, nil: S'ł popierane przez polityków gospodarczych. mimo że prqjekty te w swej istocie przyczyniaj,-, się znacznie do wzrostu gospodarczego. Tak więc polityka niektórych kraj{)w \v zakresie BIZ, szczególnie rozwijaj;wych sit;, nastawiona jest na maksymalizację krótkoterminowych korzyści bilansu płatniczego kosztem długoterminowych korzyści dla dochodu narodov.'cgo i Wlrostu gospodarczego. łdealniL' byłoby, gdyby kraj goszczący utrzymywał dw.'llowagę bilansu płatnil:zego pOpU.CI. I.ast{)sowanie odpmviednich środków polityki monetarnej, fiskalnej i polityki kursu walutO\\'l'go oral. polityki w I.akresie pu.yspieszenia J"L'alokacji za.'.;oh(wv·. Jednak w rzeczywistości politycy' gospodarczy krajóv,' n)l.wijaj~lcych sil,' mllsz~ł uporaL: się zl\\vL'sti~1 rlISlqCl'go popytu na brakujqce środki dcwizowe. \V tcj sytuacji kn')Ikotl?l"IllinowL' ckl\ty oddziaływania hezpośrcdnich inwestycji zagranicznych na bilans płatniczy są PI'ZCdllliotc'1ll wi~~ksh'go zainIL'I"L'sowania politY"\i)\V gospodar·· u.ycllllii. dłllglltL'l"IninowL' dl'klY odd/.ialywania tych imveslycji na doclH'){.lnaro·· dmvy. Nalei.y \vyrainiL' podkreślić. i.l' PO\VlI1110 hyL: odwrotnil". guyi. poustawowa.

(4) .)·C. <'· . . •. : ,'~?':" •.:. · '. " '·. ',i> ;. ..... ,, .' ',.... ". ",....", '.'. , ~. "-' .' • ·" . . ; , ..~.; . · ...... C:t's lllll'a Pilurska. rola hl~z poś rc dnich inwestycji zagranicznych w gospodarce kraju goszczącego polega przede wszyslkim na odd ziaływaniu Iych inwestycji nu wzrosl gospodarczy poprzez kpsZ~ł ił lokację 7,asobów. nowe lechnologie orl.lz podniesienie kwa li fi kacji lokalnej sil y roooczcj. Ilczposredn ie inwestycje zagraniczne w Pol sce postrzegane oył y do tej pory jako sla bilne ź ródlo rinansowania dericytu na rachunku obrotów bie ż,!cych bilansu platni czego. Jednakże obecnie stabiln ość tego i.ródla jest coraz czę ściej kwestionowana z dwóch powodó,,;'. Po pierwsze istnieje obawa. że wraz z u kOliczen iem procesu prywat yzacj i st ru mień naplyw u Bl Z do Pol sk i ulegn ie znaczncmu zlllniejszeniu. a co za tym idzie inwestycje be zpoś rednie bt;dą Illogly w mniej szym stopniu finansować ujemne saldo na rachunku obrot6w biel,ących. Po drugie za ś. znaczna część zaangażowania inwestorów bez poś rednich w Polsce przybrala ostatnio f,mnę kapitalu pożyczkowego. a nie udziałowego (czyli zwięk szania kapitalów \vlasnych). cn oznacza. że część zysków w najbliższym czasie będzie transfe rowana za gra nic~ celem s płaty zadlul.cnia. a nic reinwestowana w naszy m h.tiu. W latach 19%- 2()()1 hedyty i pożycz ki bezpoś rednio zw iązane z inwestycjami stanow ił y ś rednio ok . 22% strumienia napł yw u BI Z do Pol ski . W.... t ość zaci .!g ni ęt yc h w tym okresie kred ytów i pożyczek wyniosla ponad 8.5 mld US D. Poszczególne składniki strumienia napl yw u BI Z do na szego kraju w lalach 1991 - 2()1I1 przedslawia tabela J. Be zpośn:: dni e inwestycje zagraniczne od pocz~ttku procesu transfor macji stanowily z nac ząc ą pozycję finansowania deficytu na rachunku obrOlów hieżących. który w latach 1991- 2001 występował dziewięciokrotnie (zob. tahela 2). W ciągu tych jedenastu lat tylko dwukrotnie (w 1994 i w 1995 r.) odnotowano dodatnie saldo obrotów bi cż'Icych. Na początku lat 90. naplyw BIZ do Pol ski byl jeszcze stosunkowo niski i tylko w niewielkiej części finan sowal on deficyt na rachunku obrotów biei.'1 eych. W 1991 r. B1Z finansowały (z wylączeniem kapitału rzeczowego) 1<).7'~· uje mnego sa lda na rachunku obrotów bieżąc yc h , w 1992 I'. 15.8%. natomiast w 1993 r. 52.2t}k W 1()94 r. wa rtość prze pł ywaj'lcyeh przez bilans platniczy be zpoś rednich inwestycji zag .... nicznych była ju ż ponad dwukrotnie więk sza od dodalIliego salda na rachunhl obrotów bi eżącyc h . W 1995 r. BIZ rinan sował y 69% dodatniego sakla na t y m że rachunku . Sytuacja la uległa jednak zmianie pOCZ.!wszy od 19')(, r.. od kied y nOlowany był ponowny i z roku na rok cora z bard ziej pog łębiaj~cy s ię deficy t na rachunku ohrotów bież~cych. Deficyttcn IV 1997 I'. w porów naniu z rokielTl poprzed niL:Jl1 wzrós ł aż o 214(jk w 1998 L o 59'}k nat omiast w 1999 l'. o (){)fjf · . Deficyttcn zlTllliejszyl s ię dopiero w latach 11111()- 2I101. W 20011 r. wysl.!pil spadek o 14%. natomiast. w 2(0) r. 028'/(,. Wzrosl naplywu lllZ w latach 1'J'J7-2I1tll byl znacznie I11niejszy od wzrostu deficytu obrotów bi eż'Icych. SIrumieli naplywu 11IZ w 19'>7 I'. wzrósl () ')'/,. w sto-.

(5) Tabe la I. Sk lad n iki s trum ien ia naplyw u BIZ d o Polsk i w latac h 199 1- 200 1 (w mln USD) Wyszczególnie nie K apil a ł za k ł adow y _. •. ••. _. _. o ••. K apitał , " "0.0" "" "". ". _. '. _ _ _ _ _. w gotówce. ••. -_. _- - - --- - -_.._._.-.._--... •. rzeczowy "0"'. "" .. ,,".. ..• .• •. ...• ""." _. "0_'_'''.. _. _ _. ... _. ....... _- -~. -_. _. ,. -_. .•... _--_.._ ... _- _.~. 177. ...•..•..... ."",,. ". " .. 1994. 1995. 884. 1807. - .-. - '.,, - . .-. , _.. 29 8. 21. .....•..... •.....•. ,,,. ... '. 382. 888. 397. 359 --. 678 .. ._._-_._. - --- ------. 100. 188. 171 5 - -- --252. n adw y żk i. reinwestowanych zysków ne tto jest efektem. 1997. 1998. 1999. 2845. 2663. 4323. 5 143. __ o. • __. -~~ - --. 314. ,~,. 1095 - .._.- - 3659 4498. 1875. ---. ,.. ____ o_o. 109. ... _"'_0 ___ . _.. 195. 25 ---- ~. . .---- --. 1767. ---- --- - ----- ... 4908. '. ,. - 264" -453'. - --"._-. _---2025 ..._... -. ,. - --_ .. .. 141. ,. ........... ... _... ". - 400' - 1040". 1256. .... ~-. ............ ---.'. 926. 1453 ---- --_._. 57 13. ł-~. ,-, , - ,. -.. 934 1 - ----- -----. 11 4. 130. •. 337. ...... __... -,_ ... ",". .. 72 70. _____ o • • _.. 2001 4587. 8276. - - - -- -. . .•...,••........ ... '. 6365. f--- -. 2000. 403. .. ...'.. .... _... ,._... .. 109. 122. ----. 28 1. ".0 ._ " .........•....• ' ........••. 244. 666. .-- .. ,. '. -. 453. "" .... " ..• ............ '. -- - -- --.--.. --'--. -. 1996. ",--_. ". . - ,...,.,.... _---" .... ... .. ------......... .. ,. .. ".---. ". 407 --_.-9....1_.... ._-- - --. - --_._ .. ~--. warto ś ć. 892. o ••. 25. - -~-- - - - --- -. ujem na. 1993. ,.,. Kredyty i po ż ycz ki bezpośrednio zwi ąza n e z inwesty. . Cjaml -- - - ----------------"._.......-_. -_._------------- --_.-- _.,_._._----. St rum i eń nap ł yw u BI Z ogólem ..._------Dyna mika n apł yw u strumienia BIZ (rok poprzedni =100) a. b. ul. 1992. 298 _._-- - -----9 1 --_._. 2 17 _..''" 135 154 199 66 .. _- ._----_ .. .._....... -"-,,.,._.,.- .......... _-_.----. ... _----_._.-. "". _~. ............ _ , ________ ._" _._. __ " .'" '. _, ' ...••.. ,.",._.,,_ • • _" ••• _ ,_,_" . . ... _•.. _ _ __ _ _" '0. Reinwestowane zyski .. .. .. ... - - .... ...• -- -_.- •...... _.. _.,.,.,_._ ..._--,-_ _... ---- -_. __. ... 199 1. -----_._.. 128. 61. nic pokrytych strat nad reinwestowany mi zyskami. Źródło: Zagraniczne inwesr.-rcje bezpośrednie w Polsce w /99 7 r., N BP. Wa rszawa 1998, ZagralJ ic:lJc inwestycje bezpośrednie w Polsce w /998 r.,. NBP. Warszawa 1999, Zag raniczne in weSTycje bezpośredllie w Polsce w / 999 r., NBP. Warszawa 2000, Zagraniczne in westycje bezpośrednie l\" Polsce w 2000 r. . N BP. Warszawa 2001 oraz Zag raniczne in westycje be:p ośrednie 1\' Polsce U" 200/ r., N BP, Warszawa. s tycze ń 2003 r.. Tabela 2. Bezpośred n ie inwestycje zagraniczne i saldo rachun ku obrotów 1991. Wyszczegól nienie bieżących (w. Saldo na rachunku obrotów. US D) . ........ ,. ~. ,. .... '" ,,_, ... _-_.... -- ...... N apływ .... -. _._,_._.-. kapitał u N ap ły w. ........ .~, ~. ~. ... __ .,,'_.,,_... ~. - 1515 - 2868 .._,- -- ..--._1359 .. .. .... -_---- ...._.... ,----, .. .._ --. -. "., ,. -,.... .. .. --- - ",. 359. .. .............. -- ---_ .. _......... - .. - .""'-,-----,-,._,. .. o...... · ________ _. 1995. 677. 53 10. 1996. 1997. - 1371. - 4312. 2000. 2001. - 6858 - 11569 - 9952. -7 166. 1998. 1999. zagranicznego z w yłączeniem rzeczowego - ----.- _.. _.- _. __.-. ... 678 ........ ....... . ... ,. 1875. 1715 -.. . ---,_ ... ",.,.,. '. .-. --- ~ ~. ....... -_ ...... .. --_ .. -.. -.'.".'. 3659 .............. '.. _.. _..,- _.,.. ",."". 4498. " - " . ,,. , . ,. -. .. . . . .. 0 " . .. . . . . . . - , , -. --. 4908. 6365. ....... ---- .... _.. __ ...... . ................... "., ,.,. .. -_. ' .". ... ~.". ". ........ 7270 , ~._o~,·,···". " " ."". . .. . ........ ,_._---". 57 13. 9341. .... .. ........... ,.,,,. .. kapitału. - -. BI ZlSaldo obrotów. bieżących (w ---- -. Na p ływ. -_. 1994. w latach 1992-2001. ml n. BIZ na bazie transakcyjnej. ... . ..-- ... ......... . ... - ' "". Napl yw. ,_ .-- -_ __. 1993. 1992. bieżących. 268. o _ _ _ ~ __ _. -26.4. %). -------------_.. _.--. BIZ 7. w y łącze n i em ka pi tału rzeczowe go/Saldo obrotów b ieżących (w %) Ź ród ło : jak do tabeli I. oraz obliczen ia własne.. .. _. 543. -. -------_ . 44.7. 149 8. • _____ ,_. o. -1 9.7. -35.8. -. - 59.7. -- ----------- -- ----- .._-- 52 .2. 3361. 1663. .. 276.9 ~. .. --- --- _... 68.9. - ----- -----. 245.6. 41 84. _.--- -- .. ._. ... 63.2. 4455. 6084. 6867. .. -305. 2 - 103.3. -92.4. - -------. --- ~-. .. ,. - 93.8 -. ----. -88.7. - 59.0. 5376 -- -- _. .._- , - 79.7. 9200. . ----- -- 328. 1 - 11 3.8 - 92.8 - 62.8 - -- ------- --- ---_._., _. --. -. - - ___ o. -75.0.

(6) Czesława. Pilarska. sunku do roku poprzedniego, w 1998 r. o 30%, w 1999 L o 14%, zaś w 2000 L o 28%. Z kolei 2001 L przyniósł spadek napływu BIZ do Polski'- Strumień napływu tych inwestycji w 2001 r. w stosunku do 2000 r. obniżył się o prawie 39%. W tej sytuacji udział bezpośrednich inwestycji zagranicznych, mierzony wartością ich napływu, w finansowaniu ujemnego salda na rachunku obrotów bieżących stawał się z roku na rok coraz mniejszy. Ukazują to dane zawarte w tabeli 2, z których wynika, że wartość napływu BIZ w latach 1996-1997 przewyższała ujemne saldo na rachunku obrotów bieżących, przy czym w 1996 r. wskaźnik udziału napływu BIZ (pomniejszonych o wartość kapitału rzeczowego) do wartości salda na rachunku obrotów bieżących wynosił 305,2%, natomiast w 1997 r. był on już znacznie niższy i wynosił tylko 103,3%. W latach 1998-2001 wartość tego wskaźnika obniżyła się jeszcze bardziej, w 1998 r. wynosiła 88,7";;" w 1999 L 59%, w 2000 r. - 92,4%, natomiast w 20(}] r. - 75%. Oznacza to, że w latach tych bezpośrednie inwestycje zagraniczne nie były już w stanie w całości finansować deficytu na rachunku obrotów bieżących. Fakt, że deficyt obrotów bieżących bilansu płatniczego finansowany jest głów nie przez napływ netto kapitału z tytułu inwestycji bezpośrednich, oznacza, że inwestorzy zagraniczni przyczyniają się w pewnym sensie do rozwiązywania problemu, który sami stwarzają'. Podstawowym źródłem deficytu obrotów bieżących jest bowiem ujemne saldo wymiany towarowej, kreowane w decydującej mierze przez działające w Polsce spółki z udziałem kapitału zagranicznego. Udział tych spółek w tworzeniu ujemnego salda wymiany handlowej kształtował się w Polsce w latach 1994-2001 średnio na poziomie ok. 65% wartości tego salda (64,6% w 1994 L, 70,6% w 1995 r., 66,2% w 1996 r., 60,6% w 1997 L, 61,6% w 1998 L, 62,0% w 1999 r., 50,5% w 2000 r. i 81,1% w 20()] r.). Natomiast ich udział w wartości importu rósł systematycznie od 1994 do 1999 r. (w 1994 r. wynosił on 32,9%, w 1995 r. 37,1 %, w 1996 r. 42,2%, w 1997 r. 49,9%, w 1998 r. 53,4%, w 1999 r.. •. Przyczyn odnotowanego w 2001 r. spadku wartości strumienia napływu BIZ do Polski upatruje się przede wszystkim w słabnącej dynamice przepływów kapitałowych w gospodarce świato wej oraz w spowolnieniu procesów prywatyzacyjnych zachodzących w polskiej gospodarce, zob.: E. Mączyńska, Efektywność największych prZl'dsiębior5tw z udziałem kapitału ::agranicmt'go. l. Analiza IW podstawie listy 500 największych prudsiębiontw Ił' Polsce Iw:) Jłl'Zpo.{rednic imvl'· Jlycjt' zagranicme, Materiały konferencyjne Uniwersytetu Mikołaja Kopernika w Toruniu, UMK, Toruń,. 22-23 maja 2003 r.. zjawisko napływu BIZ w kategoriach wyłącznic finansowych. z pominięciem korzyści jakie daje len napływ gospodarce kraju goszczącego m.in. w postaci transferu nowoczesnej technologii, nowoczesnych metod zarządzania, umiejętności menedżerskich. poprawy kwalifikacji pracowników poprzez organizowanie różnego rodzaju szkoleń przez z firmy z udziałem kapitalu zagranicznego itp. 3. Ujmując.

(7) Wpływ bezpośrednich. inweslyeji zagrlmicZllych .. .. 55,8%)4 Niewielki spadek (o 1,6%) odnotowano dopiero w 2000 r., kiedy to udział spó łek z kapitałem zagranicznym w wartości importu wynos ił 54,2'!f... Spadek ten okazał się jednak krótkotrwały. gdyż już w 2001 r. wska ź nik ten ponownie wzrósł, tym razem do 60,7%. Największy deficyt, który przekroczył wartość 3,8 mld USD, wystąpił w 2001 r. w wymianie handlowej maszynami i urządzeniami oraz sprzętem elektrycznym i elektrotechnicznym'. Ilustrację graficzną wielkości oraz dynamiki eksportu i importu w Polsce w latach 1990-2001 stanowi rys. I. Warto zaznaczyć, że przewaga importu nad eksportem nie jest wyłącznie polską specyfiką. W wielu krajach firmy z udziałem kapitału zagranicznego przyczyniają się do powstawania deficytu handlowego (USA, Austria, Meksyk), bądź też wykazują nadwyżkę importu, przy ogólnie dodatnim saldzie bilansu handlowego (Japonia, Chiny)". Wysoka chłonność importowa firm z udziałem kapitału zagranicznego nie stanowi dużego problemu dla gospodarki kraju goszczącego pod warunkiem, że firmy te cechuje właściwa struktura tego importu oraz równie wysoka skłonność do eksportu'. .. B. Durka. 1. Chojna. Udz iał podmiOlów z kapitałem z.agrallicl.1lym w polskim /tan d/II :.agraniem ym [w:] lI/we.Hycje zagranicwe w Polsce, pod re,d. B. Durki. lKCf-IZ . Warszawa 2002. s. 52. B. Durka. Udział podmiotów z kapitałem zagranicznym [w :llnwestycje wgranicme w Po/sa. pod red. B. Durh IKCHZ. Warszawa 2000. s. 46. s S zczegółowa analiza roli spółek l udzialem kap i tału zagranicznego w polsk im handlu zagranicznym przedstawiona jest w następujących puhlikacjach: A. Karpiń s ki . Udział kapitał" :agra nicznego w ekspan sj i ekJportowej oraz rozwoju wymiany mif;dzynarodowrj Iw:J Kapi/ał zagra niem y w Polsct' - wanmld działania. pod red. Z. Sadowskiego. PTE. Warszawa 1999, s. 185-220, S. Umiński. Handel z.agranicZ/lY pr::ed:iiebiorstw z udziałem kapitału zagranicznego. "Gospodarka Narodowa" 1999. nr 10, s. 54-68 oraz w raportach: Inwes/ycje zagranicme w PO/!iCt'. 1KCHZ, Warszawa 2001. s. 52- 71 i Im"esl)'cje zagraniczne w Polsce. IKCHZ. Wars7_awa 2002. s. 52-72. 6 World Inves,melll Repor/. UNCTAD. New York. Genewa 1999. cy" za: 1. Chojna. B. Sokoł ow s ka. Wpływ bezpoś rednich inwestycji zagranicznych w Polsce na bilans płalniczy [w :J Zagra,,;C:.IW polit,vka gospodarcza i handell.agranicmy Polski, 1999-2000, IKCHZ. Warszawa 2000, s. t64. Z analizy stat ystyk polskiego handlu zagraniclnego na podstawie dokumentów celnych (SA D) wynika. że spóJki z udziałem kapitału zagranicznego wykazują większą orientację proeksportową n iż podmioty w y lącz nie z polskim kapitałem. W 2001 r. wartość eksportu spółek z udzial em kapitału zagranicznego w y niosła 19.0 mld USD. co wobec 17.8 mld USD w 2000 r. oznacz a wzrost o 6.8%. Wyroby i u s ługi eksportowane z Polski znalazły odbion:ów przede wszystkim w l1 z i e więciu krajach Unii Europejskiej (w Niemczech. Holandii. Francj i. Szwecji. Wie lkiej Brytanii. Wł os zech . Dani I. Austrii, Belgii), w USA oraz sześciu państwach Europy ŚrodkowowsdlOdn iej (W Rosji. Czechach. na Ukrainie. Litwie, Słowacji i na Węgrzech ) . Wś ród firm z udziakm kapitalu zagraniczIlegn. którydl eksport w 2001 r. przekroczyi wartość J mld 7.1 ?nalazły s ię w kolejności n as tępuj ące firmy : Volkswagen Motor Polska Polkowice. Fmt Auto Poland SA. Philips Kwidzyń SA. Thompson Multimedia SA Piaseczno. Isuzu Moton; Polska sp. z 0 .0 . TYl.:hy, Volkswagen Poznań sp. z 0. 0 omz Ph1l ips Lighting Poland SA . Wyż sz a s kłonność do eksportu w spółka c h z kapitałem zagran icznym 1.

(8) C:.eJlaWll Pilarska. Otwarta i dynamicznie rozwijająca się gospodarka może kreować wysoki popyt na import. Problem jednak polega na tym, że w wypadku Polski je st to głównie import zaopatrzeniowy (ok. 60%), w mniejszym stopniu konsumpcyjny (ok. 20%), a w najmniejszym inwestycyjny (ok. 15%)"' Tak wysoka skłonnoś ć do importu ze strony inwestorów zagranicznych nie wynika zatem z potrzeby modernizacji i rozbudowy potencjału produkcyjnego wpływającego na poprawę konkurencyjności produkowanych w Poł sce wyrobów, a ze zwiększania produkcji bieżącej , a więc z zapotrzebowania na surowce, półprodukty, części zamienne i podzespoły. Należy zaznaczyć, że część firm z udziałem kapitału zagranicznego, szczególnie w przemyśle transportowym, komputerowym, a także elektronicznym ma charakter montowni, oznacza to, że nie zajmują się one produkcją, a jedynie montażem gotowych podzespołów pochodzących w całości z importu. Im więcej jest firm tego typu w gospodarce, tym większy jest popyt na import zaopatrzeniowy. Import zaopatrzeniowy oddziałuje pozytywnie na bieżące procesy gospodarcze poprzez lepsze wykorzystanie i stniejącego potencjału produkcyjnego polskiej gospodarki, jednak że nie wpływa na procesy rozwojowe, nie przyczynia się on bowiem do zmiany tradycyjnej struktury gospodarki. Rozwój przemysłu wysokiej techniki w Pol sce można osiągnąć jedynie dzięki zwiększeniu importu inwestycyjnego. Niewielki udział tego importu sprawia, że pod stawę eksportu Pol ski stanowią gł ównie surowce i wyroby nisko przetworzone, natomiast z zagranicy sprowadzane są towary wymagające wysokich nakładów. a więc kapitalochlonne oraz wysokiej techniki, przede wszystkim: maszyny i urządzenia, chemikalia , artykuly spożywcze, celuloza, papier, wyroby z gumy i tworzyw sztucznych oraz sprzęt elektroniczny. Udział firm z kapitałem zagranicznym w wartośc i ek sportu rósl nieprzerwanie od 1994 do 2000 r. (w 1994 r. wynosił on 25,0%, w 1995 r. 30,0%, w 1996 r. 33,8%, w 1997 r. 43,0%, w 1998 r. 47,9%, w 1999 r. 51,6%, natomiast w 20nO r. 56,2%)9 Dopiero w 2001 r. wskaźnik ten uległ pogorszeniu i wynosil - 52,6%_ tj. o 3,6% mniej niż w 2000 r. Należy jednak zwrócić uwagę na fakt , że pomimo wzrostu udziału spólek z kapitałem zagranicznym w wartości eksportu wynika z wyższej jako ś ci i konkurencyjności międzynarodowej wyrobów produkowólnydl przez te firmy oraz możliwości wykorzystywania zagranicznych kanałów zbytu i nowoci'.csnyi.:h mctoo marketingu. zob. B. Durka. 1. Chojna, Ud::.ial podmiotów 1. kapitah>1II :::agral/;c:uym w polskim handlll :,agran;c:nym Iw : l/llwe '~ ' y(j(' ::agnmicZJle w Pol!,'C(', IKCHZ, Warszawa 200] . ~. ) ~-7 ~ , D ziala ll/m'l gmpodarcUl spńl rk :: ud:. iałem kapi/alll :.agraflic::'I/f'go IV 2001 f . • GUS. Warszawa 2002. s. 14 - 15. P. Jahłoński . IJu ; f'lIajbcml::ili 1·1I'kty wltl', .. Rzcrzpospolila" I. ~ maja 2001 r. oraz U. GrzclOliska . Akct'So(;u ; l "~ e.f(: i .UlIIIOcllOdowe. chemia i w(gid l'olJki4' .~/)(' l ja llJ ().~ d ('b Jlo", 1011'(' ,. " R zcc zposJ~)lita". z 8 maj:1 2002 r.. H W. Karaszewski, Pr:.c(/.\·ie!JiOr.\'lwa :: IId:.;a/('1I/ kapit ll /u :.agralliczlII'Xo II ' l 'U/,I'I ' f' 1\ ' /0/(/ ('" jf) ()() - /9 9CJ (/11;1'/\'('(' II' gOJpodarc(' krajII, czpllliki i pt'rJpl'kty wy rozwojO\\'l' ), Uniwersy tet 1\-1ikołaja. Kopernika w Toruniu, TorUl'l2001. s. 245, ') B. Durka. 1. Choj na, Ud,~illł podmiot/nr .. . , s. 52 oraz B. Durka, lId:.;al p odlll io /t}II', .. , s, 46..

(9) Wpływ bezpośrednich. inwestycji zagranicznych .... ogółem. (w latach 1994-2000) relacja eksportu do importu w tych spółkach z roku na rok stawała się coraz mniej korzystna. O ile w 1994 r. eksport spółek tego typu pokrywał 60,6% ich importu, to w 1999 r. było to już tylko 55,2%. Wskaźnik ten poprawił się dopiero w latach 2000-2001.. 6D , - - - - - - - - - - - - - - - - - - - - - - r 300 250. 50. +. 40 , , , , ,. 30. aVl ;:J. -'"E. p,. 150. •...... ,,. ,,. 200. ,, ,. ,. 20. 100 IX). 10. 50. O. o. -10 -1. -20. -50. +--,-- - - - - , - - - r - . . , . - - , - - , - = ---=r--,--. -100. 1990 1991 1992 1993 1994 1995 1996 1997 1998 1999 2000 20(H Lata. D. eksport. -o-. dynamika eksportu. import. saldo. - -.o - - dynamika importu. Rys. I. Dynamika eksportu i importu w Polsce w latach 1990-2001 , Zródlo: opracowanie własne na podstawie danych Centrum Informatyki Handlu Zagranicznego, http://www.mg.gov.pl/struktur/DaiP/2001.pllw_06d.hlm. Kreowany przez firmy z udziałem kapitału zagranicznego deficyt obrotów towarowych wynosił w 2001 r. ponad 11,5 mld USD. Wydaje się, że dopóki rząd będzie realizował politykę prywatyzacyjną, Polska nie powinna mieć większych problemów ze zrównoważeniem tego deficytu poprzez odpowiedni naplyw BlZ do gospodarki. Sytuacja ta może jednak ulec zmianie z chwilą ukOI1czenia procesu prywatyzacji, gdyż obecny potencjał absorbcyjny polskiej gospodarki w odnie-.

(10) Cuslcnva Pijarska. sieniu do inwestycji "od podstaw" (greenJie/d investmellts), ocenia się na ok. 5-6 mld USD rocznie 'o, a to jest znacznie mniej niż wynosil strumiel] naplywu BIZ do Polski w ostatnich latach. Aby w przyszłości możliwe było trwałe rozwiązanie problemu dotyczącego deficytu na rachunku obrotów bieżących i jego finansowania, należy dążyć przede wszystkim do zwiększenia skłonności spółek z udziałem kapitału zagranicznego do eksportu prly równoczesnym obniżeniu ich chlonności importowej . Osiągnięcie tego celu nie jest jednak zadaniem prostym, gdyż zachę cenie inwestorów zagranicznych do zwiększania produkcji na eksport wymaga zastosowania określonych bodźców, a te z uwagi na przyjętą zasadę "traktowania narodowego" inwestorów" są w dużej mierze ograniczone. Na liście środków pobudzających inwestorów zagranicznych do aktywności eksportowej oraz zastępowania importu produkcją krajową pozostają jedynie bieżące instrumenty polityki handlowej oraz dopuszczalne instrumenty specyficzne (specjalne strefy ekonomiczne czy negocjowanie warunków umów prywatyzacyjnych) . Pomocne w tej sytuacji będą także wszelkie działania na rzecz zwiększenia międzynarodo wej konkurencyjności polskiej gospodarki". 10 Zac:.( ły. ('/(sporlowe", Spółki <-ag rallieVJ,. l wiekszajq udział szajq w dlfic)'cie. " Rzeczpospolila" z 26 kwielnia 2001 r.. Ji<. "żlliwa. lo\'. e/aporcll'. :.mlliej-. 11 Zasada. ..traktowania narodowego" inwestorów zagranicznych oznacza zrównanie warunk.ów funkcjonowania prz.edsiębiorstw l udziałem kapitału zagranicznego. oddzialów przedsiębiorstw zagranicznych i innych form zagranicznych inwestycji bezpośrednich "- warunkami funkcjonowania ich odpowiedników krajowych. Stosowanie przez Polskę zasady traklowania narodowego wynika ze wbowi"zań przyjętych przez Polskę w trakcie negocjacji o czlonkostwo w OECD i ohowlą zujących bezwarunkowo od 12 lipca 1996 L. kiedy to Polska slala się oficjalnym czlonkiem tej organizacji. a tak ie po ś rednio ze zobowiązań zawartych w Układzie Europejskim. w części dotyczącej zakladania i funkcjonowania przedsiębiorstw. porozumieniach Rundy Urugwajskiej GATT oraz w dwustronnych umowach w sprawie popierania i wzajemnej ochrony inwestycji. Zrównanie warunków runkcjonowania przedsiębiorstw z udziałem kapitału zagranicz nego z krajowymi firmami obejmuje zarówno warunki prawne, jak i praktykę postępowania administracyjnego. Z zasady Iraktowania narodowego wyłączone są m.i n. takie dziedziny. jak : obronność i bczpicci'.eńs two państwa oral. usługi transportu lotniczego. usługi audiowizualne i telekomu nikacyjne. gry losowe. zaklady wzajemne. a także gry na aulomatach . W Iych dl.iedzinach. w których Pol ska z wa ż nyc h przyczyn gospodarnych nic mogła przyzna ć inwe storom zag raniczny m traktowania narodowego. utr zym ala regulacje specjalne, polegają c e na ograniczaniu do s tępu inwestorów zugranicl.Oych do określonych sektorów gospodarki luh ograniczając ich udział w kapitale zakła dow ym tworzonych przez nich spólek . Jest to praktyka akceptowana. oczywiście wc wlaściwych proporcjach prz.ez kraje cz lonkowsk ie OECD i nosi nazwę wyjątków od traktowania narodowego. Ograniczenia dla inwestorów zagran icznych zostaną zniesione po wcjśdu Polski do Unii Europejskiej. zoh. Z. Jani ec. Warunki prawne działalrlOJci j'lwrslorów ..agranic':. nych w !-'o!sC(' [w:] hlw('st. . . . {j(~ .... s. 22-21 Zdaniem W. Bieńkowskiego do działań sprzyjających poprawie mic;dzynarodowej konkurencyjnoki gospodarki pOlskiej moina zaliczyć m.in.: l) skuteczną polilykC; makroekonomiczną. której celem Jesl ograniczanie inflacji oraz zwiększanie swohody działania podmiotów gospodarczych poprzez ohniżanie podalków i politykę deregulacyjną obejmuj"cą zarówno odejście od regulacji 12.

(11) inwestycji zagranicznych .... Literatura Bieńkowski. W., Polilyka ekonomicZllll rządu jako czynnik poprawy zdolności konk"rencyjnej gospodarki polskiej w lataclt dziewięćdziesiątych Iw:} Proces ,/oslO.wwalłia gospollarki polskiej do kryleriów członkowskich Ullii Europejskiej. pod red . S. Lisa. AE w Krakowie, Małopoł ska Wyższa Szkoła Ekonomiczna w Tarnowie, Kraków-Tarnów 2000, Chojna l , Sokołowska B., Wpływ bezpośrednich inwestycji zagranicznych w Polsce na bilans płlltniczy I'w:} Zagraniczna polityka gospodarcza; handel zagrallicmy Polski, 1999-2000, IKC HZ, Warszawa 2000. Durka B .. Udział podmiotów z kapitałem zagranicznym lw:1 /mvestycje zagraniczne w Polsce, pod red. B. Durki, IKCHZ, Warszawa 2000. Durka B., Chojntl J., Udział podmiotów z kapitałem zagranicZll ym IV polskim handlu zagrallicZ/ly/ll [w:}lllwestycje zagraniczne w Polsce. pod red. B. Durki, IKCHZ. Warszawa 1998. Durka B.. C hojna J.. Udz.ia ł podmiotów Z kapitałem zagra nicznym IV polskim handlu Zllgrall ic:'li ym Iw : j/n we.Hycje zagranicme", Polsce. Warszawa 2002. Dz iała/11m:,: gospodarc:." spó łek Z tuhialem kapitalII za.~ranicznego IV 200 / r.. GUS. Warszawa 2002. Grzeloń ska U., Akce.wriil i częśc i samochodowe, chemia; w«giel. Polskie specjalności ekspo rtowe, "Rzeczpospolita" z 8 maja 2002 r. Inwestycje zagraniczne w Polsce, IKCHZ, Warszawa 2001, 2002, Janiec Z., Warwlki prawfłe działalności inwestorów zagranicznych w Polsce Iw:}/nwesty,je zag raniczne w Polsce, IKCHZ, Warszawa 2002 Jabłoński P.. Duże najbardziej efektywne, "Rzeczpospolita" z 8 maja 2001 r. , Karaszewski W., Przedsiębiorstwa Z udziałem kapitału zagranicznego w Polsce w latach 1990- 1999 (miejsce w gospodarce kraju, czynniki i perspektywy rozwojowe). Uniwersytet Mikołaja Kopernika w Toruniu, Toruń 2001.. w zak resie cen. jak i pol i lykę antymonopolową i swobodny przepł yw kapitału, 2) działania wspierające i ulcps zają,e instytucje. do których należy zaliczyć: konstytucję. prawodawstwo. system egzekucji prawa. system instytucji publil''Znych i prywatnych odpowiadających za życie gospodarcze i społeczne. 3) .. politycznie neutralną malą polit ykę przemysłową" obejmując", działania na rzeez rozwoju infrastruktury i oduony środowiska. wzrost działań na rzecz edukacji. wzrost skutcanok i dzilllań nll rzecz. hczpicczc- ńslwa obywateli i systemu egzekucji prawa. W. B ieńkowski. Polil yka eKOIIOm;ClłIll. r;,tldll jako czynnik poprawy zdoLności konkurencyjllrj gospodarki pohkiej w latach d:.iewir:r.rdzi(·s;ąrych Iw:jl'roceJ dOJlOsowania gospodarki polJkiej do kryrt'riów czło nkowskich. pod red. S. Lisa. AE w Krakowie. Małopol ska Wy7. sza Szkoła Ekonomiczna w Tarnowie. Kraków - Tarnów 2000, s. 130. Na temat działań wzmacniaj",cych konkurencyjność z wykorzystaniem rÓŻnorod nych narzędzi i instrumentów d ostę pnych władzom publicznym na róż.nych szczchladl pisze także A. Zielińska-Głęhocka w pracy pl. : KOllk"reflcyjlloJ{ prumysłowa Po!.ski IV proce.,·ie illlc'gracji z Ul/iq Europejskq, Teoria. praktyka, polityka. Fundacja Rozwoju Uniwersytetu Gdańskiego. Gdańsk 2000. s. 22. lIlIij. ElIropej~' kit-j..

(12) Czesława. Pilarska. Karpiński. A .. Udział kapitału zagraniczllego w ekspansji eksportowej oraZ rozwoju wymiany międzynarodowej [w:] Kapitał zagraniczny w Polsce - warullki działania. pod red. Z. Sadowskiego, PTE, Warszawa 1999. Mączyńska E. Efektywnoś( największych przedsiębiorstw Z udziałem kapitału zagranicznego. Analiza na podstawie listy 500 największych przedsiębiorstw w PoLsce [w:] Bezpo.rredllie inwestYLje lagranicwe. Materiały konferencyjne Uniwersytetu Mikołaja Kopernika w Toruniu, UMK, Toruń, 22-23 maja 2003 r. Root F.R..lllternational Trade and Investment, College Division Sout-Western Publ. Co., Cincinnati Ohio 1994. Umiński S., Handel zagraniczny przedsiębiorstw Z udziałem kapitału zagranicznego, "Gospodarka Narodowa" 1999, nr 10. Zaczęły się "żniwa eksportowe". Spółki zagraniczne n'v'iększają udział w eksporcie. zmniejszają w deficycie, "Rzeczpospolita" z 26 kwietnia 2001 r. Zagraniczne inwestycje bezpo,{:rednie w Polsce w 1997 r.. Warszawa 1998. 1999,2000. 2001,2003. Zielińska-Głębocka A" Konkurencyjność przemysłmva Polski Hi procesie integ((u:ii Z Unią Europejską. Teoria, prak(vka, polityka, Fundacja Rozwoju Uniwersytetu Gdańskiego, Gdańsk 2000.. The Impact of Foreign Direct Investment on the Host Country's Balance of Payments (Using the Example of Poland) This article discusses the impaeł of foreign dircet investment (FDI) 011 the hOSl country's balance of payments with particular consideration to Poland. The first section ot' the article preSCllts a theoretical formuła ot' the positive and negative impaeł of FDI on the host country 's halance of payments based on the work of the Amcrican economist ER. Root, entitled Inlanational Trade and IlIvestment. Next. the author analyses the impact of dircet investment on Poland's balance of payrnents from 1991 to 2000. The analysis shows that since the beginning of the transformation process, FDI has held a significant position in financing the eunent aceount balance of paymcllts deficit. On the other hand. the author also notes the negative impact of cornpanies with foreign capi tal on the current account balance due to their high import intensity..

(13)