Konferencja poświęcona literaturze i edytorstwu doby Oświecenia.

Konferencja poświęcona literaturze i

edytorstwu doby Oświecenia.

Biuletyn Polonistyczny 11/32, 5-10

1 . SPRAWOZDANIE Z KONFERENCJI POŚWIECONEJ LITERATURZE I EDYTORSTWU DOBY OŚWIECENIA

/W rocław , 25-26 k w ie tn ia 1 9 6 8 /

K o n fe re n c ja zorg an izo w an a p rz e z Z ak ład H i s t o r i i L i t e r a t u ­ ry O św iecen ia I n s t y t u t u Badań L i t e r a c k i c h b y ła w swej fo rm ie o r g a n iz a c y jn e j ro zszerzo n y m roboczym zeb ran iem s ta ł e g o ś ro d o ­ w isk a p o lo n is ty c z n e g o , s k u p ia ją c e g o swoje z a in te r e s o w a n ia wo­ k ó ł l i t e r a t u r y O św ie c e n ia .

W sposób n a t u r a l n y , o d z w ie rc ie d la ją c y p r o f i l p ra c p o d e j­ mowanych. p r z e z badaczy sk u p io n y ch wokół te m a tu l i t e r a c k i e g o O św ie c e n ia , program o b j ą ł w pierw szym d n iu k i l k a z a g ad n ie ń podstawowych kierunków l i t e r a c k i c h e p o k i, j a k rokoko i s e n ty ­ m en ta liz m o ra z p ro b le m aty k ę p o w ie ś d i, a w d n iu następnym zamk­ n ą ł t r z y w y s tą p ie n ia wokół sz e ro k o rozum ianych spraw w a r s z ta ­ towych d o ty c z ą c y c h d o k u m e n ta c ji l i t e r a c k i e j i e d y to rs tw a . W k o n f e r e n c j i u d z i a ł w z i ę l i b ad acze z ośrodków p o lo n is ty c z n y c h G dańska, P o z n a n ia , Warszawy, Ł o d z i, Krakowa, Katowic i Wroc­ ła w ia . D y s k u s ja z a p re z e n to w a ła 36 w ypow iedzi, co dowodnie św iad czy o j e j żyw ości i a k tu a l n o ś c i p o ru s z a n e j w r e f e r a t a c h p ro b le m a ty k i o ra z - co r a z je s z c z e n a le ż y p o d k r e ś lić - o r o ­ boczym c h a r a k te r z e k o n f e r e n c j i .

Dr Edmund R a b o w i c z /WSP G dańsk/' w y g ło s ił r e f e ­ r a t n a te m a t p o ls k ie g o rokoka l i t e r a c k i e g o , w którym w u j ę c i u

Ł a n a lity c z n y m p r z e d s t a w ił k s z ta łto w a n ie s i ę s t y l u rokokowego w je g o podstaw owych w y zn aczn ikach e s te ty c z n y c h na całym o b sza­ r z e l i t e r a t u r y zw anej t r a d y c y jn i e ośw ieceniow ą. S z c z e g ó ln ie i n t e r e s u j ą c e b y ło h is to r y c z n e ro z w a rs tw ie n ie postawy^ i s t y l u

6

-rokokowego, zap rezen tow an e d y n a m ic zn ie , w k o le jn y c h je g o ' f a ­ zach rozw ojow ych, w s w o is te j p e r i o d y z a c j i te g o z ja w is k a ,w p i­ sanego w ramy p e rio d y z а с у j ne g e n e r a ln ie u jm u jące c a ł ą l i t e r a ­ t u r ę doby o ś w ie c e n io w e j.

Dr T e re s a K o s t k i e w i c z o w a /UW/ w r e f e r a c i e zatytułow anym "Na b e z d ro ż a c h ro k o k a i se n ty m e n ta liz m u11 p rz e d ­ s t a w i ł a ja k o p rze d m io t a n a liz y w a ria n ty utworów p o e ty c k ic h F r a n c is z k a D .K n ia ź n in a , j a k i e u ja w n iła k o n f r o n t a c j a trz e ch ko­

le jn y c h zbiorków /"E ro ty k ó w ” z r . 1 7 7 9 » "W ie:згу " z r . 1783 i " P o e z ji" z r . 1 7 8 9 /. Celem r e f e r a t u b y ło : 1 . sform ułow anie wniosków szczegółow ych d o ty c z ą c y c h w ew nętrznych p rz e o b ra ż e ń

l i r y k i K n ia ź n in a , o raz 2. z e b ra n ie m a t e r i a ł u do wniosków o- g ó ln y ch , d o ty c z ą c y c h g e n e ra ln y c h w p o e z j i okresu k o n w en cji l i ­ t e r a c k i c h .

Z a ło ż e n ie w yjściow e przew odu a n a lity c z n e g o a u t o r k i s ta n o ­ w iło tw ie r d z e n ie o znakowym c h a r a k te r z e d z i e ł a l i t e r a c k i e g o , k tó re g o s e n s d a je s i ę o d c z y ta ć t y lk o w zw iązk ach system owych. Z a ło ż e n ie t a k i e p o c ią g a za sobą k o n ie c z n o ś ć b a d a n ia w ie lo ­

stro n n y c h sem antycznych r e l a c j i między te k s ta m i poddawanych przemianom utworów.

A o to n a j i s t o t n i e j s z e w n io sk i h i s t o r y c z n o l i t e r a c k i e :

1 . w z a k r e s ie wyboru sło w n ic tw a - e lim in o w a n ie słów o wy­ raźnym z a b a rw ie n iu ekspresywnym a lb o nacech o w an iu s t y l i s t y c z ­ nym na r z e c z sło w n ictw a bezbarw nego, n ien acech o w an eg o , o g ó l­ nego; 2 . o g ra n ic z a n ie ró ż n o ro d n o śc i i bogactw a s t y l i s t y c z n e ­ go po p rzez re z y g n a c ję z s z e ro k ie g o w y k o rzy sty w an ia wyrazów b lis k o z n a c z n y c h i z p o e ty c k ie g o p e ry fra z o w a n ia słów ; 3 . od­ r z u c e n ie w s z e lk ic h przejaw ów konw encji m it o l o g i c z n e j , a zwła­ sz c z a nazw m ito lo g ic z n y c h ; 4 . w y p ie ra n ie m odelu a b s t r a k c y j ­ nego, ponadczasowego ś w ia ta k o nw encji m ito lo g ic z n e j p rz e z ś w ia t p o e ty c k i wyposażony w elem enty c h a r a k t e r y s t y k i h i s t o r y ­ c z n e j, s p o łe c z n e j i k o l o r y t u lo k a ln e g o ; 5 . w y p ie ra n ie e l e ­ mentów k o n w en cjo n aln ej o b razo w o ści p o e ty c k ie j n rz e z w y r a z is te n a s ta w ie n ie d y d ak ty czn e w duchu s e n ty m e n ta ln e j p o e z j i c z u łe j / t e r n c ja t a powoduje c a łk o w ite p r z e k s z t a ł c e n i e z a p re z e n to ­ wanego w " E ro ty k a c h " ty p u rokokow ej p o e z j i p a s t e r s k i e j i u - p o d o b n ie n ie j e j do m odelu s i e l a n e k K a r p iń s k ie g o /; 6 . te n d e n ­ c j a do o d rz u c a n ia elem entów a b s tr a k c y j n e j r e f lc k s y jn o ś c i w l i

-гусе na r z e c z k o n k r e t y z a c j i monologu lir y c z n e g o i ir. iyw idu^- l i z a c j i p o d m io tu w ypow iadającego.

A n a liz a w y k a z u je, że podstawowy p rzeło m w tw órczości K n ia ź - n in a z a s z e d ł w o k r e s i e między "E rotyk am i" a "W ierszam i" przygotow yw anie zb io row ego w ydania " P o e z ji" b y ło ty lk o p o g łę ­ b ie n ie m i k o n ty n u a c ją p r o c e s u ju ż tr w a ją c e g o . Podstawowe t e n ­ d e n c je le ż ą c e u p o d staw d r u g ie j r e d a k c j i utworow K n ia ź n in a p o tw ie rd z o n e s ą p rz e z budowę te k s tó w p o ety ck ich . opublikow a­ nych w " W ie rsz a ch " po r a z p ie rw s z y .

D o c .d r Z o f ia S i n к o w a /IB L , W arszawa/ p r z e d s ta w iła "W arunki p o w s ta n ia i p rzy czy n y s ła b o ś c i p o w ie ś c i p o l s k i e j do­ by s ta n is ła w o w s k ie j" . P ie rw s z a c z ę ś ć r e f e r a t u pośw ięcona b y ła rozw ażaniom , w jak im s to p n i u p ow ieść p o ls k a e p o k i s t a n i s ł a ­ w ow skiej b y ł a z ja w isk ie m nowym, opartym n a za ch o d n ic h i n s p i ­ r a c j a c h i w z o ra ch , w j a k i e j z aś m ie rze naw iązy w ała do o k re ś ­ lo n y ch t e n d e n c j i p o ls k ie g o ro m a n s o p is a rstw a p rz e d o ś w ie c e n io - wego. Pow ieść p o ls k ie g o O św iecen ia c e c h u je u t y li ta r y z m , dy­ daktyzm o ra z s p o ra i l o ś ć elem entów d yskursyw cych, p rzy n i e ­ k ie d y b a rd z o n ikłym w ą tk u fa b u la rn y m . Te w ła ś n ie cechy wska­ z u j n a c i ą g ł o ś ć t r a d y c j i e k s p o n u ją c e j w p o w ie ś c i p ie r w ia s te k m o ra liz a to r s k o - d y d a k ty c z n y , w łaściw y romansom s ta r o p o ls k im , n ie m n ie j - zdaniem r e f e r e n t k i - pow ieść s ta n is ła w o w s k a , a

s z c z e g ó ln ie j e j o s ią g n i ę c i e n a jw y b it n ie j s z e - " M ik o ła ja Doś- w ia d c z y ń sk ie g o p rz y p a d k i" - w zorow ała s i ę S ie w n ie , na nowych te n d e n c ja c h w y ra ź n ie o św iecen io w ej p r o w e n ie n c ji. F a k t , i ż "D o św iad czy ński" z a w d z ię c z a swe p o w sta n ie i s t r u k t u r ę p rze d e w szy stk im nowym, i lic z n y m odmianom k s z t a ł t u j ą c e j s i ę n a Za­

ch o d zie p o w ie ś c i n o w oży tn ej i do ść n i k l e zw iązany j e s t z r o ­ dzim ą t r a d y c j ą l i t e r a c k ą , n i e upow ażnia jed n a k , do tw ie rd z e ­ n i a , i ż rom ans "D o św iad czy ń sk ieg o" j e s t t y lk o pewną wypadko­ wą obcych wpływów i z a l e ż n o ś c i . J e s t t o sa m o d z ieln a r e a l i z a ­ c j a a u to r s k a , w k t ó r e j a u to r z r ę c z n ie i n t e g r u j e motywy zapo­ życzone z p o w ie ś c i z a c h o d n ie j, p rz y s to s o w u ją c f a b u łę i wy­ n ik a ją c y s tą d m o rał do wymogów k o n k r e tn e j, p o l s k i e j , r z e c z y ­ w i s t o ś c i .

Z k o l e i s ła b o ś ć p o w ie ś c i p o l s k i e j w y ja ś n ia a u to r k a u - p r z e d n in reg re sem k u ltu ra ln y m o raz zarysow aniem s i ę w oma­ mianym o k r e s ie s w o is te j h i e r a r c h i i p o trz e b w p r o c e s ie unowo­ c z e ś n i a n i a • ż y c ia k u ltu r a ln e g o i l i t e r a c k i e g o . Na nikłym r o z ­

8

-woju p o w ie śc i s ta n is ła w o w s k ie j zaw ażyło zapewne s i l n e . i b a r ­ dzo gwałtowne o d c ię c ie s i ę od tw ó rc z o ś c i e p o k i p o p r z e d n ie j. D o c .d r Zbigniew G o l i ń s k i /IB L , W arszawa/ n a s z ­ k ico w ał w swoim w y s tą p ie n iu wybrane z ja w is k a towarzyszące k a ż ­ d e j r o b o c ie e d y t o r s k i e j w z a k r e s ie l i t e r a t u r y O św iecen ia.R e­ f e r e n t s k u p ił uwagę na. n a s tę p u ją c y c h z ja w is k a c h :

1 . w zajem nej r e l a c j i między k r y te r ia m i wyboru t e k s t u pod­ stawowego a t e c h n ik ą podawczą w opracow aniu e d y to rs k im ; 2 . u k ła d z ie wewnętrznym w zbiorow ych e d y c ja c h pism jed n eg o au­ t o r a ; 3 . elem entach, kom entarza wydarrcy ja k o s w o is te j i n t e r ­ p r e t a c j i publikow anego d z i e ł a .

Z a g a d n ie n ie p ie rw sz e sprowadzone z o s t a ł o do p o le m ik i ze stan o w isk iem c o ra z c z ę ś c i e j lansowanym - z w ła sz c z a o s t a t n i o - 7/ e d y to rs tw ie po lsk im , w yrażającym s i ę w dwu- lu b w ię c e j- k r o t n e j p u b l i k a c j i odmiennych r e d a k c j i danego u tw oru l i t e r a c ­ k ie g o na p ra\łach t e k s t u głów nego, przy równoczesnym ujmowa­ n i u podstawowego z a d a n ia te g o ż e d y to rs tw a ja k o u s t a l a n i a t e k ­ s t u k a n o n ic z n e g o . P o stęp o w an ie t a k i e - w p rz e k o n a n iu r e f e r e n ­ t a - z a c i e r a g r a n ic ę między te c h n o lo g ią a produktem w y n ik a ją ­ cym z z a ło ż e ń te o r e ty c z n y c h , t j . fin a ln y m produktem p o s tę p o ­ w ania e d y to r s k ie g o . Oznacza t o , że w w arunkach b a rd z o b o g a to p re z e n to w a n e j d o k u m en ta cji t e k s t o l o g i c z n e j , d l a auto ró w p o l­ sk ie g o O św iećenia p ie r w s z e j m ia ry , ja k t e ż d l a w ie lk ic h ob­ szarów tzw . l i t e r a t u r y u l o t n e j , z a sy g n a liz o w a n a w y ie j postaw a o tw ie r a ła b y m ożliw ość z w ie lo k ro tn io n e g o d ru k u ty c h samych u - tworów w odmiennych r e d a k c ja c h , c z ę s to m ających za sobą stem ­ p e l sp o łe c z n e g o o d b io ru , otrzym anego bądź z a p o ś re d n i.tw e m

— —'tu» bądź lic z n y c h k o p i i ręk o p iśm ie n n y ch ,

W o p a rc iu o a n a li z ę d ośw iadczeń e d y to r s k ic h w z a k r e s ie l i ­ t e r a t u r y O św iecen ia, s z c z e g ó ln ie z ró ż n ico w a n ej pod względem zachow anej d o K u m en tacji, j e j k o m p le tn o ś c i, w alorów c z y s to t e ­ c h n ic z n y c h i s t n i e j ą c y c h przekazów - r e f e r e n t u tw ie r d z a s ta n o ­ w isko uchw ycenia dynam iki tw ó rc z o ś c i danego a u to r a p rz e z u - k ła d c ń ro n o lo g ic z n y w ram ach p o sz cz e g ó ln y c h gatunków l i t e r a c — ■£ich. H ie j e s t n a to m ia s t do p r z y j ę c i a p o d z ia ł wew nętrzny na v— -L=:ia z a ż y c ia a u to r a o g ło szo n e i tzw . pism a p o ś m ie rtn e , ja k ■co proponow ały n ie k tó r e k ry ty c z n e eidycje klas:-’k i p o l s k i e j .

W tr z e c i m p u n k c ie r e f e r e n t d a ł w yraz p rze k o n a n iu ^ że po­ s t u l a t w łaściw eg o skom entow ania, w y ja ś n ie n ia sem antycznycii re ­ l a c j i ję z y k a h is to r y c z n e g o , u św iad o m ien ie s o b ie t r u d n o ś c i t a ­ k i e j .o p e r a c ji b adaw czej c z y n i b a r d z i e j a k tu a l n ą p o tr z e b ę o - p rac o w an ia s ło w n ik a l i t e r a t u r y o k re s u , k tó r y mógłby w sp o só b k o m p eten tn y u z u p e łn ić n a s z ą w iedzę o l i t e r a t u r z e e p o k i.

Dr Z o f ia W o ł o s z y ń s k a /IB L , W rocław / z a ry so w a ­ ł a p ro b le m a ty k ę e d y to r s k ą utworów s c e n ic z n y c h W o jc iec h a Bo­ g u s ła w s k ie g o . N ie z a l e ż n i e od p o sta n o w ie ń n a tu r y o r g a n i z a c y j ­ n e j : czy tw ó rc z o ś ć s c e n ic z n a B o g u sław skiego z o s t a n i e zam knię­ t a w w yborze parotomowym w s e r i i T e a tr P o ls k ie g o O św ie c e n ia , czy t e ż u z y sk a s z a n s ę p e łn e j e d y c j i - o co a u to r k a i I n s t y t u t Badań L i t e r a c k i c h z a b ie g a ją - b a d a n ia u ja w n ić m uszą c a ło ś ć p r o b le m a ty k i w ydaw niczej tw ó r c z o ś c i p i s a r z a , k tó re g o k o n to w z a k r e s ie te k s tó w d ram a ty c z n y c h w ykazuje - wg a k tu a ln e g o s ta n u b adań - 84 p o z y c je . Wprawdzie z l ic z b y t e j n i e dochow ały się t e k s t y 23 u tw ó r ów s c e n ic z n y c h , n ie m n ie j zachow ana w p r z e k a ­ z a c h tw ó rc z o ś ć j e s t o lb rz y m ia . Węzłowe z a g a d n ie n ia w z a k r e s i e r e f l e k s j i e d y t o r s k i e j s k u p ia j ą s i ę t u w p y ta n iu : c^y tw ó rc z o ś ć ośw iecen io w a B o g u sła w sk ie g o , ja k a by m ogła s i ę u k a z ać w s e r i i w ydaw niczej T e a t r P o ls k ie g o O św ie c e n ia , może być o d c i ę t a od tw ó r c z o ś c i s c e n i c z n e j a u t o r a ’’Krakowiaków i G ó r a li " w w ieku XIX? Wydanie t a k i e ozn aczać by p r a k ty c z n ie m u s ia ło , i ż XIX- w ie c zn a c z ę ś ć d o ro b k u B o g u sław sk ieg o n i e ma s z a n s w z n o w ien ia. Z r e s z t ą , p o d z ia ł m echaniczny wg t a k proponow anej c h r o n o l o g i i j e s t ró w n ież skom plikow any. R e f e r e n tk a , ro z w a ż a ją c a n a l i t y c z ­ n ie s t a n docho w ania przekazów te k sto w y c h pism B o g u sła w sk ie g o , s to p i e ń t r u d n o ś c i w r e k o n s t r u k c j i a u to r s k ie g o t e k s t u , m odel tzw . a p a r a t u k ry ty c z n e g o - p ro p o n u je p o d ję c ie e d y c j i p o za i - s t n i e j ą c ą s e r i ą t e a t r a l n ą . B yłaby t o e d y c ja p e łn a - n a m ia rę d o św ia d cz e ń w ydania pism F re d ry i W y sp ia ń sk ie g o , s c a l a j ą c a po 15 0 . l a t a c h d z i e ł a p i s a r z a zwanego "ojcem p o ls k ie g o t e a t r u " . Dr E l ż b i e t a A l e k s a n d r o w s k a /IB L 1, W rocław / p r z e d s t a w ił a sprawy d o k u m e n ta c ji i i n f o r m a c ji naukow ej w b a ­ d a n ia c h nad O św ieceniem . R o z le g ły t e n p rz e d m io t w u j ę c i u au­ t o r k i u z y s k a ł we wstępnym om ówieniu kom peten tne podsumowanie do ty ch czasow ego d o ro b k u w z a k r e s ie t e j c z ę ś c i p o lo n is ty c z n e g o w a r s z t a tu , -jaką s ta n o w ią - r a c e b i b l i o g r a f i c z n e , z b io r y d o k u

10

-m e n ta c ji p a r a l i t e r a c k i e j i p r a c e e d y t o r s k i e . Sum ując w cale r o z l e g ł y d o ro b e k p o l o n i s t y k i p o w o je n n e j, w k tórym m ie js c e s z c z e g ó ln e z a jm u je o św iecen io w a c z ę ś ć b i b l i o g r a f i i l i t e r a t u r y p o l s k i e j - ,rNowy K o rb u t” / n b . w o p racow an iu r e f e r e n t k i / o raz w stęp n e o p rac o w an ia e d y to r s k ie tw ó r c z o ś c i w ybranych p i s a r z y o k r e s u , a ta k ż e e d y c je k o r e s p o n d e n c ji /N a ru s z e w ic z a , Trembec­ k ie g o , K r a s ic k ie g o , K a r p iń s k ie g o /, r e f e r e n t k a p o ś w ię c iła uwa­ gę p rz e d e w sz y stk im program ow i p o tr z e b w tym z a k r e s i e . S p e ł­ n i e n i e p o s t u l a t u s u k c e sy w n e j, bez w ię k szy c h lu k c h ro n o lo g ic z ­ n y ch i n f o r m a c ji b i b l i o g r a f i c z n e j , p o m y ślan ej c a ło ś c io w o ,m ó g ł­ by s p e ł n i ć tz w . żywy ’’K o rb u t” , t j . d o s tę p n a p u b l ic z n ie k a r t o ­ t e k a c o rrig e n d ó w i addendów w z a k r e s ie b i b l i o g r a f i i r e t r o s ­ p ek ty w n ej o ra z k a r t o t e k a b i b l i o g r a f i i b i e ż ą c e j , budowanej w m ia rę a k tu a ln e g o p r z y r o s t u p u b l i k a c j i naukowych.

Dwie z a s a d n ic z e spraw y , j a k i e w p ro g ra m ie p rzedstaw io ny m p r z e z a u to r k ę w ysunęły s i ę n a p ie rw s z e m ie js c e - t o p o tr z e b a wydań w m ia rę p e łn y c h i n o w o cześnie opracow anych, k t ó r e by p r z y n i o s ły s c a lo n ą tw ó rc z o ś ć l i t e r a c k ą n a jw y b itn ie js z y c h r e ­ p re z e n ta n tó w p o ls k ie g o O św ie c e n ia .

D rugą p o t r z e b ą , k t ó r e j r e a l i z a c j a za ry so w u je s i ę w c ią g u n a j b l i ż s z e g o p i ę c i o l e c i a , j e s t opracow anie k o rp u su d z ie ł l i t e ­ r a c k i c h p i s a r z y tz w . ’’minorum g en tiu m ” . D otk liw y b ra k t a k i e j z e b r a n e j e d y c j i m usi być j a k n a j r y c h l e j w y p e łn io n y .

2 . KONFERENCJA POŚWIĘCONA POEZJI BOLESŁAWA LEŚMIANA W arszawa 1 0 - 1 2 czerw ca 1968

K o n fe re n c ja p o św ięco n a p o e z j i L eśm iana zo rg a n izo w a n a z o s­ t a ł a p rz e z P ra co w n ię P o e ty k i H is to r y c z n e j I n s t y t u t u Badań L i ­ t e r a c k i c h PAN. W c z a s ie o b ra d , w k tó ry c h u d z i a ł w z i ę l i ta k ż e p r z e d s t a w i c i e l e w ie lu ośrodków p o lo n is ty c z n y c h , a ró w n ież r e ­ p r e z e n ta n c i in n y c h d y s c y p lin , w ygłoszono 1 2 r e f e r a tó w :

A r t u r S a n d a u e r /W arszaw a/ - P o e z ja tw ó rcz y c h p o tę g n a tu r y J a n Prokop /K rak ó w / - ’’N iepochw ycień z ł o t y ’’.Motyw r e ­

g r e s u w p o e z j i L eśm iana Z d z isła w Ł a p iń s k i /W a rsz a w a /- M e ta fiz y k a L eśm iana