Udział Związku Samopomocy Chłopskiej w zagospodarowaniu Warmii i Mazur

Porzuczek, Mieczysław

Udział Związku Samopomocy

Chłopskiej w zagospodarowaniu

Warmii i Mazur

Komunikaty Mazursko-Warmińskie nr 3, 405-418

M IE C Z Y S Ł A W P O R Z U C Z E K

UDZIAŁ ZWIĄZKU SAMOPOMOCY CHŁOPSKIEJ

W ZAGOSPODAROWANIU WARMII I MAZUR

Z w ią z e k S a m o p o m o c y C h ło p s k ie j, ja k o o r g a n iz a c j a m a ło - i ś r e d n io r o ln y c h c h ło p ó w , p o w s t a ł w w a r u n k a c h b a r d z o tr u d n y c h — w c h w ili w y z w o le n ia p ie r w s z y c h s k r a w k ó w z ie m i p o ls k ie j s p o d o k u p a c j i h it le r o w s k ie j . P o w s t a n i e j e g o , j a k w ia d o m o , p o p r z e d z iły h is t o r y c z n e u c h w a ły P o ls k ie g o K o m ite tu W y z w o le n ia N a r o d o w e g o .

K o n g r e s c h ło p s k i w L u b lin ie , k t ó r y o d b y ł s ię w d n ia c h 30 i 31 g r u d n ia 1944 r., ta k m . in . o k r e ś la ł c e le Z w ią z k u S a m o p o m o c y C h ło p s k ie j: „ Z w ią z e k S a m o p o m o c y C h ło p s k ie j, j a k o m o to r m a s o w e j s p ó łd z ie lc z o ś c i c h ło p s k ie j , p o ­ w o ła n y j e s t , a b y s t a ć s ię g łó w n ą d ź w ig n ią p r z e b u d o w y w s i p r z e z u d o s t ę p ­ n ie n ie g o s p o d a r s t w o m c h ło p s k im z d o b y c z y n o w o c z e s n e j t e c h n ik i a g r o n o ­ m ic z n e j ” l.

R e a liz a c j a r e fo r m y r o ln e j , o d b u d o w a , a n a s t ę p n ie r o z w ó j k r a ju , m o g ły n a s t ą p ić j e d y n ie n a g r u n c ie t r w a łe g o s o j u s z u r o b o t n ic z o - c h ło p s k ie g o . W y m a ­ g a ło to s t w o r z e n ia s iln e j o r g a n iz a c j i c h ło p s k ie j , k tó r a z e s p a la j ą c c h ło p ó w , p o t r a f iła b y a k t y w n ie r e a liz o w a ć z a d a n ia p o lit y c z n e i g o s p o d a r c z e 2.

K o n g r e s lu b e ls k i p o w o łu j ą c d o ż y c ia Z w ią z e k S a m o p o m o c y C h ło p s k ie j (d a le j Z S C h ), j e d n o c z e ś n ie o k r e ś lił p o d s t a w o w e z a s a d y j e g o p r o g r a m u . W o r ę d z iu d o c h ło p ó w i r e f e r a c ie p r o g r a m o w y m c h ło p s k ie g o k o n g r e s u z o ­ s t a ły s p r e c y z o w a n e n ie t y lk o k ie r u n k i d z ia ła ln o ś c i Z S C h , le c z t a k ż e k o n ­ c e p c je s p o łe c z n o - g o s p o d a r c z e r o z w o j u w s i. W p o c z ą t k o w y m e t a p ie r o z w o j u s t a n ę ły p r z e d Z S C h n a s t ę p u j ą c e p o d ­ s t a w o w e z a d a n ia : u m o c n ie n ie w ła d z y lu d o w e j ; u r z e c z y w is t n i e n ie p e łn e j r e ­ f o r m y r o ln e j w c a ły m k r a j u ; o p ie k a n a d c h ło p s k im i g o s p o d a r s t w a m i p o w ­ s t a ły m i w w y n i k u r e fo r m y r o ln e j ; z o r g a n iz o w a n ie s p ó łd z ie lc z o ś c i n a w s i ; p r z e j ę c ie i z a g o s p o d a r o w a n ie n a z a s a d a c h s p ó łd z ie lc z y c h r e s z f ó w e k p o p a r c e - la c y j n y c h ; c z y n n y u d z ia ł w o d b u d o w ie z n is z c z o n y c h w s i ; w s p ó łd z ia ła n ie w a k c j i p r z e s ie d le ń c z e j n a z i e m ie o d z y s k a n e ; w s p ó łu d z ia ł w o d b u d o w ie i r o z b u d o w ie p r z e m y s łu n a w s i i w m ie ś c ię ; u m o ż li w i e n ie w s i k o r z y s t a n ia z e z d o b y c z y n a u k i i t e c h n ik i d la o g ó ln e g o je j p o d n ie s ie n ia , g o s p o d a r c z e g o i k u lt u r a ln e g o ; r o z w ó j o g ó ln e j i r o ln e j k u lt u r y n a w s i ; p o d n i e s ie n ie s t a n u z d r o w o t n o ś c i w s i 3. W s z c z e g ó ln ie tr u d n y c h w a r u n k a c h r o d z iła s ię P o l s k a L u d o w a n a W a r m ii i M a z u r a c h . N a k s z t a łt r o d z ą c e g o s ię n a W a r m ii i M a z u r a c h p o l ­ s k ie g o ż y c ia p o lit y c z n e g o i s p o łe c z n o - g o s p o d a r c z e g o w p ł y w a ł y ta k ż e z j a w is k a , b ę d ą c e n a s t ę p s t w e m p o lit y k i p a ń s t w a h it le r o w s k ie g o w t y m r e g io n ie w o s t a t ­ n ic h la t a c h II w o j n y ś w i a t o w e j . 1 M a t e r i a ł y z K o n g r e s u C h ło p s k ie g o w L u b l i n i e , W a r s z a w a 1947. 2 K . B a j a n , T. H u n e k , R. M a l i n o w s k i , K ó ł k a r o ln ic z e w P o l s c e , W a r s z a w a 1966, s. 27. 3 M a t e r i a ł y z K o n g r e s u C h ło p s k ie g o , o p . c it . 4 0 5

,.H it le r o w c o m — p is z e E d m u n d W o j n o w s k i 4 — u d a ło s ię w z n a c z ­ n y m s t o p n iu z r e a liz o w a ć n a W a r m ii i M a z u r a c h z a s a d ę s p a lo n e j z ie m i. S y t u a c j a , w ja k ie j p r z y s z ło n a m b u d o w a ć n a W a r m ii i M a z u r a c h n o w e ż y c ie , b y ła p o d w ie l o m a w z g lę d a m i z n a c z n ie t r u d n ie j s z a od s y t u a c j i p a n u ją c e j w ó w c z a s w P o ls c e ś r o d k o w e j ”.

W n ie ła t w y c h w ię c w a r u n k a c h z a c z ę to g o s p o d a r o w a ć n a z ie m i w a r m iń s k o - m a z u r s k ie j . N a le ż y tu j e s z c z e w s p o m n ie ć o k o n g lo m e r a c ie lu d n o ś c io w y m , co r ó w n ie ż u t r u d n ia ło w p ie r w s z y c h la t a c h p r a c ę n a w s i. W ia d o m o , ż e p r z e ­ s ie d le ń c y i r e p a t r ia n c i p r z y b y li n a z ie m ię W a r m ii i M a z u r zz a B u g a , z n a d W is ły i in n y c h o k o lic n a s z e g o k r a ju , p r z y w ie ź li tu ze s o b ą r ó ż n e n a w y k i, tr a d y c j e , z w y c z a j e i r o z m a it e s p o s o b y g o s p o d a r o w a n ia . N ie p o m o g ła t e ż n a p e w n o w s t a b i liz a c j i g o s p o d a r c z e j , ja k r ó w n ie ż w r o z w o j u ż y c ia s p o ł e c z ­ n o - g o s p o d a r c z e g o , k u l t u r a ln o - o ś w i a t o w e g o i t o w a r z y s k ie g o w y s t ę p u j ą c a tu i ó w d z ie w z a j e m n a n ie u f n o ś ć p o s z c z e g ó ln y c h g r u p lu d n o ś c io w y c h . W y n i­ k a ła o n a z f a k t u , ż e z a r a z p o w y z w o le n iu z ie m w a r m iń s k o - m a z u r s k ic h o b o k lu d z i u c z c iw y c h i p r a w o r z ą d n y c h , z n a la z ły s ię tu r ó w n ie ż e l e m e n t y s z k o d liw e .

E le m e n t y s p e k u la c y j n e , z a m ia s t p r a c o w a ć , z a j m o w a ły s ię r a b u n k ie m i d e ­ w a s t a c j ą g o s p o d a r s t w n ie m ie c k ic h , a n ie k ie d y i P o la k ó w m ie j s c o w e g o p o c h o ­ d z e n ia . D z ia ła ło tu t e ż p o lit y c z n e p o d z ie m ie , k t ó r e p o d w a ż a ło z a u f a n ie d o r o ­ d z ą c e j s ię w ła d z y p o ls k ie j n a W a r m ii i M a z u r a c h . J a k w ia d o m o p a r t ia i rzą d r o z p r a w iły s ię z g łó w n y m i o ś r o d k a m i p o d z ie m ia p o lit y c z n e g o i g o s p o d a r c z e g o , n ie m n ie j n ie u d a ło s ię , m im o u s iło w a ń , z a d o ś ć u c z y n ić w y r z ą d z o n e j k r z y w d z ie w ie l u P o la k o m m ie j s c o w e g o p o c h o d z e n ia . T r z e b a t e ż b y ło n ie la d a u m ie j ę tn o ś c i, a ż e b y w c ią g n ą ć d o tw ó r c z e j p r a c y d la s ie b ie i k r a j u t y c h w s z y s t k ic h , k t ó r z y z r ó ż n y c h p r z y c z y n i w r ó ż n y c h o k r e s a c h c z a s u t r a f i li n a W a r m ię i M a z u r y . T ę u m ie j ę tn o ś ć z g r o m a d z a n ia lu d z i w o k ó ł p a r t ii p o lit y c z n y c h i n o w e j w ła d z y p o s ia d a ł n a p e w n o Z S C h , k tó r y r o z p o r z ą d z a ł k a d r ą o f ia r n y c h p r a c o w n ik ó w i d z ia ła c z y s p o łe c z n y c h . Z a le t ą w o j e w ó d z k ie g o i p o w i a t o w y c h z w ią z k ó w S C h b y ł d o b ó r o d p o ­ w ie d n ic h lu d z i d o p r a c y w Z S C h — lu d z i, k t ó r z y n ie b a c z ą c n a tr u d n o ś c i, b r a k ś r o d k ó w lo k o m o c j i i n is k ie w y n a g r o d z e n ie , n ie s z c z ę d z ą c tr u d u , s u m i e n ­ n i e w y k o n y w a li p o w ie r z o n e im o b o w ią z k i. O n i to w s p o s ó b p r a w id ło w y r e a liz o w a li p o lit y k ę p a r t ii i r z ą d u o d n o ś n ie p r a c y w ś r ó d P o l a k ó w m ie j s c o ­ w e g o p o c h o d z e n ia . M a ło te g o . D z ię k i ic h d z ia ła ln o ś c i p o w a ż n a c z ę ś ć P o l a k ó w m ie j s c o w e g o p o c h o d z e n ia a k t y w n ie w łą c z y ła s ię d o p r a c y w o g n iw a c h Z S C h . P r o g r a m g ło s z o n y p r z e z P P R i S L i w p r o w a d z o n y k o n s e k w e n t n ie w ż y c ie , a d o t y c z ą c y r e fo r m y r o ln e j , r o z w o j u o ś w ia t y i k u lt u r y n a w s i, o d b u d o w y k r a ju i j e g o u p r z e m y s ło w ie n ia o d p o w ia d a ł w s w y c h z a ło ż e n ia c h p o d s t a w o ­ w y m m a s o m c h ło p s k im i z o s t a ł p r z e z n ie u z n a n y j a k o p r o g r a m w ła s n y . D a w a ła t e m u w y r a z s p e c j a ln ie n a j b a r d z ie j ś w ia d o m a c z ę ś ć r o ln ik ó w , z g r u p o ­ w a n a w s p o łe c z n o - g o s p o d a r c z e j -i z a r a z e m z a w o d o w e j o r g a n iz a c j i r o ln ik ó w w Z S C h . Z p r z y c z y n o b ie k t y w n y c h Z S C h p o w s t a ł n a t e r e n ie w o j e w ó d z t w a o l ­ s z t y ń s k ie g o n ie c o p ó ź n ie j , a n iż e li w in n y c h c z ę ś c ia c h k r a ju , d o p ie r o b o w ie m w p o ło w ie 1945 r. J u ż je d n a k w lip c u 1945 r. p o w o ła n o w O ls z t y n ie K o m i­ s a r y c z n y Z a r z ą d W o j e w ó d z k i Z S C h , w k t ó r y m w ię k s z o ś ć k ie r o w n ic z y c h s t a n o w is k p ia s t o w a l i d z ia ła c z e ó w c z e s n e g o P P R i S L t a c y ja k : J e r z y B u r s k i — p r e z e s Z a r z ą d u W o j e w ó d z k ie g o Z S C h i z a r a z e m p r e z e s W o j e w ó d z k ie g o Z a ­ r z ą d u S L ; M ic h a ł S o k o ło w s k i — u r z ę d u j ą c y w ic e p r e z e s W o j e w ó d z k ie g o Z a ­ rz ą d u Z S C h — u p r z e d n io I s e k r e t a r z K o m it e t u W o j e w ó d z k ie g o P P R ; R y sz a r d 4 E . W o j n o w s k i , R o la P P R w ż y c i u p o l i t y c z n y m W a r m ii i M a z u r w la t a c h 1945— 1947, X X la t P P R n a W a r m ii i M a z u r a c h , O ls z t y n 1965. 406

K a lin o w s k i — s e k r e t a r z Z a r z ą d u W o j e w ó d z k ie g o Z S C h — w ó w c z a s I s e k r e ­ t a r z K o m it e t u W o j e w ó d z k ie g o P P R i :n ni. M im o te g o , ż e w W y d z ia le O r g a n iz a c y j n y m W o j e w ó d z k ie g o Z a r z ą d u Z S C h p r a c o w a ły t y lk o d w ie o s o b y ( k ie r o w n ik i p r a c o w n ic a b iu r o w a ) ju ż do k o ń c a 1945 r. z d o ła n o z o r g a n iz o w a ć 16 Z a r z ą d ó w P o w ia t o w y c h Z S C h , 41 Z a r z ą d ó w G m in n y c h Z S C h i 163 K ó ł G r o m a d z k ic h Z S C h , k t ó r e li c z y ły łą c z n ie 5.362 c z ło n k ó w . W p o c z ą t k o w y m o k r e s ie b u d o w a n o o r g a n iz a c j ę o d ­ g ó r n ie . Z a r z ą d W o j e w ó d z k i p o w o ł y w a ł Z a r z ą d y P o w ia t o w e , a te Z a r z ą d y G m in n e , k t ó r e z a j m o w a ły s ię o r g a n iz a c j ą k ó ł w ie j s k ic h , z w a n y c h w ó w c z a s k o ła m i g r o m a d z k im i. J e s z c z e w 1945 r. o d b y ły s ię z ja z d y p o w i a t o w e w s z e ś c iu p o w ia t a c h . W ty m o k r e s ie n a j w ię k s z ą lic z b ą c z ło n k ó w le g it y m o ­ w a ły s ię p o w ia t y : s z c z y c ie ń s k i (o k o ło 1.500), m o r ą s k i (o k o ło 1.000), ił a w e c k i (o k o ło 700) i o ls z t y ń s k i (o k o ło 350).

D u ż e o ż y w ie n i e w p r a c a c h o r g a n iz a c y j n y c h p r z y n ió s ł ro k 1946. R o z w ij a ła s ię s a m o d z ie ln a p r a c a p o w ia t ó w . O d b y w a ły s ię n ie t y lk o w e w n ę t r z n e z e b r a ­ n ia o r g a n iz a c y j n e , a le t r w a ło t e ż in t e n s y w n e o d d z ia ły w a n ie n a z e w n ą t r z , m . in . a k t y w n ie w s p ó łp r a c o w a n o z p a r t ia m i p o lit y c z n y m i o r a z z e s p ó ł d z ie l­ c z o ś c ią i a d m in is t r a c j ą r o ln ą . W 1946 r. o d b y ły s ię m . in . s t a t u t o w e z ja z d y p o w i a t o w e Z S C h , n a k t ó r e d e le g a t a m i b y li p r z e d s t a w ic i e le Z a r z ą d ó w G m i n ­ n y c h . P ie r w s z y , b o ju ż 16 c z e r w c a 1946 r. o d b y ł s ię z ja z d w O s tr ó d z ie , n a ­ s t ę p n y w M o r ą g u (7 lip c a 1946 r.), a p o z o s t a łe j e s ie n i ą — g łó w n ie w p a ź ­ d z ie r n ik u i n a p o c z ą t k u lis t o p a d a . M o m e n t e m p r z e ło m o w y m s t a ł s ię p ie r w s z y s t a t u t o w y z ja z d w o j e w ó d z k i Z S C h , k t ó r y o d b y ł s ię 17 i 18 lis t o p a d a 1946 r. w O ls z t y n ie z u d z ia łe m m . in . z n a n e g o d z ia ła c z a lu d o w e g o , p r e z e s a Z a r z ą d u G łó w n e g o Z S C h J a n u s z a . 3 lu t e g o 1946 w a ln y z ja z d z u d z ia łe m 144 d e le g a ­ t ó w r e p r e z e n t u j ą c y c h o k o ło 5.000 c z ło n k ó w m ia ł -raczej c h a r a k t e r k o n f e r e n c j i. P r e z e s e m W o j e w ó d z k ie g o Z a r z ą d u Z S C h z o s t a ł w ó w c z a s M . S o k o ło w s k i (P P R ); w ic e p r e z e s e m K . S t a n k i e w i c z (S L ); a s e k r e t a r z e m H . K r a s z e w s k i (P P S ). W ó w c z a s j e s z c z e w w ie l u p o w ia t a c h Z S C h w o g ó le n ie d z ia ła ł. N a s t a ­ t u t o w y z ja z d w o j e w ó d z k i, k t ó r y o d b y ł s ię 17 i 18 lis t o p a d a 1946 r. w y b r a n o z a r z ą d y g m in n e i p o w i a t o w e w li c z b ie 421 d e le g a t ó w , w t y m 165 z P P R , 32 z P P S , 36 z S L i 127 b e z p a r t y j n y c h . W z j e ź d z ie w z ię ło u d z ia ł 299 d e le g a ­ t ó w , w ty m : 106 z P P R , 30 z P P S , 36 z S L i 127 b e z p a r t y j n y c h . N a z je ź d z ie , k tó r e m u p r z e w o d n ic z y ł w y b i t n y d z ia ła c z lu d o w y L . D u r a , w y b r a n o n a p r e z e s a M . S o k o ło w s k ie g o (P P R ), p e łn ią c e g o t ę f u n k c j ę ju ż od p o c z ą t k u 1946 r., k ie d y t o o d s z e d ł z n ie j J. B u r s k i (S L ), I w ic e p r e z e s e m z o s t a ł d z ia ła c z S L K o n s t a n t y S t a n k ie w ic z , a c z ło n k ie m z a r z ą d u d z ia ła c z S L i s p ó łd z ie lc z y , B . W ila m o w s k i. Z j a z d o w i p r z y s łu g iw a ło t e ż d e le g o w a n ie s w e g o p r z e d s t a w ic i e la d o w ła d z c e n t r a ln y c h Z S C h . Z ja z d p o w i e r z y ł p e łn ie n i e te j f u n k c j i B . W ila m o w s k ie m u . L is t a c z ło n k ó w w ła d z w y b r a n y c h 18 li s t o p a la 1946 r. w y g lą d a ła n a s t ę p u j ą c o : p r e z e s — M ic h a ł S o k o ło w s k i; I w ic e p r e z e s — K o n s t a n t y S t a n k ie w ic z ; II w ic e p r e z e s — M o s k w a ; s k a r b n ik — B o r y s S z w a r c ; s e k r e t a r z — H e n r y k K r a s z e w s k i; c z ło n k o w ie z a r z ą d u — B o h d a n W ila m o w s k i, W ie r z b ic k i, W a c ła w S z c z y p a , G w id o n K o z ło w s k i, S w i d o w s k i, L a n g e ; p r z e w o d n ic z ą c y K o m is j i R e ­ w iz y j n e j — J a n u s z C h y c z e w s k i (S L ); p r z e w o d n ic z ą c y S ą d u Z w ią z k o w e g o — M ic h a ł S t a r o ń (S L ); d e le g a t n a Z ja z d O g ó ln o k r a j o w y — B . W ila m o w s k i (SL ). O b a r d z o d u ż y m o ż y w ie n iu p r a c o r g a n iz a c y j n y c h p r z e d z j a z d e m w o j e ­ w ó d z k im n a j le p ie j ś w ia d c z y w z r o s t lic z b y k ó ł i c z ło n k ó w . T e m a t e m d y s k u s j i n a z j e ź d z ie b y ły m . in . s p r a w y w a lk i z n ie b y w a le g r o ź n ą p la g ą g r y z o n i, o d ­ b u d o w a w s i , li k w id a c j a o d ło g ó w , u d o s t ę p n ie n ie d r e w n a z p o w a lo n y c h w l a ­ s a c h d r z e w n a r e m o n t y i o p a ł d la c h ło p ó w , p r z y s p ie s z e n ie d o s t a w z ia r n a s ie w n e g o i n a w o z ó w , z w ię k s z e n i e o p ie k i w e t e r y n a r y j n e j , z a o p a t r z e n ie o s a d ­ n ik ó w w in w e n t a r z ż y w y , I z b y R o ln ic z e , s p ó łd z ie lc z o ś ć itp . 407

S t a n o r g a n iz a c y j n y Z S C h w 1946 r. Tab. 1 D a ta g m in n y c h z a r z ą d ó w L ic z b a k ó ł g r o ­ m a d z k ic h c z ło n k ó w s t y c z e ń 41 163 5.362 c z e r w ie c 96 491 13.133 s ie r p ie ń 137 730 18.876 p a ź d z ie r n ik 144 756 22.949 N a j w y ż s z y s t o p ie ń z o r g a n iz o w a n ia w y k a z a ły do z ja z d u (do k o ń c a p a ź ­ d z ie r n ik a 1946 r.) p o w ia t y : b is k u p ie c k i (2.720 c z ło n k ó w ) ; m o r ą s k i (2.450); z s c z y c ie ń s k i (2.035); o ls z t y ń s k i łl.7 2 9 ) ; ił a w e c k i (1.617); o s tr ó d z k i (1.600) i li d z ­ b a r s k i (1.471). W o k r e s ie ty m Z S C h b a rd zo m o c n o z a a n g a ż o w a ł s ię w p r z e b u d o w ę s p ó ł­ d z ie lc z o ś c i z a o p a t r z e n ia i z b y tu n a w s i . D ą ż o n o d o p o d p o r z ą d k o w a n ia jej Z S C h , a s z c z e g ó ln ie e lim in o w a n ia w p ł y w ó w a g r a r y s t y c z n y c h , r e p r e z e n t o w a ­ n y c h p r z e z n ie k t ó r e s p ó łd z ie ln ie r o ln ic z o - h a n d lo w e i d z ia ła c z y P S L , a t a k ż e z w a lc z a n o id e e „ r z e c z y p o s p o lit e j s p ó łd z ie lc z e j ” r e p r e z e n t o w a n e j p r z e z w ie l u d z ia ła c z y d a w n e g o „ S p o łe m ”, g łó w n ie z P P S . Ł ą c z y ło s ię to z ó w c z e s n ą „ b itw ą o h a n d e l”. W w o j . o ls z t y ń s k im g łó w n y m o p o n e n t e m Z S C h w t y c h s p r a w a c h b y ł Z w ią z e k R e w iz y j n y S p ó łd ż ie ln i. B a t a li ę tę , g łó w n ie w o p a r c iu 0 d z ia ła c z y P P R i S L , Z S C h w y g r a ł.

G łó w n y m j e d n a k z a g a d n ie n ie m , w o k ó ł k t ó r e g o s k u p ia ła s ię d z ia ła ln o ś ć Z S C h , b y ły s p r a w y z a s ie d la n ia i z a g o s p o d a r o w y w a n ia r o ln ic z e g o w s i . D z ia ­ ła c z e Z S C h p r o p a g o w a li w y j a z d n a te r e n W a r m ii i M a z u r w s w y c h r o d z in ­ n y c h s t r o n a c h , a n a m ie j s c u p o m a g a li n o w y m o s a d n ik o m w z a g o s p o d a r o w y ­ w a n iu s ię . Z S C h p a t r o n o w a ł m . in . t a k im p r a c o m , j a k s p r o w a d z a n ie i r o z ­ d z ia ł in w e n t a r z a ż y w e g o o ra z z ia r n a s ie w n e g o , r o z d z ia ł k r e d y t ó w , li k w id a c j a o d ło g ó w . W r a z z I z b ą R o ln ic z ą d ą ż o n o d o r o z w o j u s z k o le n ia r o l n i k ó w i n a s i ­ le n ia in s t r u k t a ż u (p ó ź n ie j d z ia ła ln o ś ć Izb R o ln ic z y c h — p o ic h r o z w ią z a n iu — p r z e ją ł c z ę ś c io w o Z S C h ). N ie o b c e b y ły t e ż Z S C h i t a k ie s p r a w y , j a k o r g a ­ n iz a c j a ś w i e t li c , b ib lio t e k , s z k o le n ie in s t r u k t o r ó w o ś w i a t o w o - k u lt u r a ln y c h , p o p ie r a n ie s z t u k i lu d o w e j itp ., a t a k ż e r a d io f o n iz a c j i w s i , f u n d o w a n ie s t y ­ p e n d ió w d la m ło d z ie ż y c h ło p s k ie j , k r z e w i e n ie s p o r tu i w y c h o w a n ia f i z y c z ­ n e g o n a w s i , s z k o le n ie d z ia ła c z y s p o łe c z n o - k u lt u r a ln y c h d la p o t r z e b w s i , ja k r ó w n ie ż r o z ta c z a n ie o p ie k i z d r o w o t n e j , p o m o c y p r a w n e j itp . N ie b r a k o w a ło c h y b a d z ie d z in y n a w s i , co d o k tó r e j Z S C h n ie w y k a z y w a ł z a in t e r e s o w a ń . O s ią g n ię c ia Z S C h r o d z iły s ię w o s t r e j w a lc e . N ie b r a k ło z d e c y d o w a n y c h p r z e c iw n ik ó w . W y n ik a ło to s t ą d , ż e Z S C h z a j m o w a ł b e z k o m p r o m is o w e s t a n o ­ w is k o w s p r a w a c h u s t r o j u s o c j a lis t y c z n e g o . J e g o d z ia ła c z e s t a n o w il i n a w s i a w a n g a r d ę p o s t ę p u s p o łe c z n e g o . W ie lu z n ic h p r z y p ła c iło s w ą p o s t a w ę id e o w ą ż y c ie m . P o z a p r a c ą w w o j . o ls z t y ń s k im Z S C h s t a r a ł s ię b y ć a m b a s a d o r e m s p r a w r o ln ic t w a o ls z t y ń s k ie g o w e w ła d z a c h c e n t r a ln y c h . W d e le g a c j i w y s ła n e j z in ic j a t y w y d z ia ła c z y lu d o w y c h , g łó w n ie B . W ila m o w s k ie g o , ó w c z e s n e g o p r z e w o d n ic z ą c e g o K o m is j i G o s p o d a r c z e j i O d b u d o w y W o j. R a d y N a r o d o w e j 1 c z ło n k a w ła d z w o j e w ó d z k ic h S L d o p r e z y d e n t a K R N B . B ie r u t a w d n iu 27 p a ź d z ie r n ik a 1946 r . p o d p r z e w o d n ic t w e m L . D u r y , c z ło n k a w o j . k ie r o w ­ n ic t w a S L i p r z e w b d n ic z ą c e g o M a z u r s k ie j W o j e w ó d z k ie j R a d y N a r o d o w e j , 408

u c z e s t n ic z y li r ó w n ie ż p r z e d s t a w ic i e le Z S C h . T e m a t e m p r z e k a z a n e g o m e ­ m o r ia łu b y ła g łó w n ie s p r a w a p o m o c y d la 'r o ln ic tw a o ls z t y ń s k ie g o . J a k w y n i k a z m a t e r ia łó w s p r a w o z d a w c z y c h , s z e r e g i Z S C h r o s ły w O l- s z t y ń s k ie m s t o s u n k o w o s z y b k o . W li s t o p a d z ie 1946 r. z a k o ń c z o n o p r o c e s t w o ­ r z e n ia z a r z ą d ó w p o w ia t o w y c h Z S C h . Z S C h li c z y ł w ó w c z a s ju ż 23.890 c z ło n ­ k ó w , a w k o ń c u 1947 r. 38.884, z r z e s z o n y c h w 1349 k o ła c h . W 1948 r. w s t ą p iło d o o g n iw Z S C h d a ls z y c h 19.084 c z ło n k ó w , w w y n i k u c z e g o w g r u d n iu 1948 r. Z S C h li c z y ł 57.960 c z ło n k ó w s k u p io n y c h w 1595 k o ła c h . M im o p e w n e g o o p ó ź n ie n ia w -ro zw o ju o r g a n iz a c y j n y m w s t o s u n k u d o w o ­ j e w ó d z t w p o łu d n i o w o - w s c h o d n ic h i ś r o d k o w e j P o l s k i, Z S C h n a W a r m ii i M a z u r a c h s z y b k o o d r a b ia ł z a le g ło ś c i i z c a łą e n e r g ią z a b r a ł s ię d o p r a c y . N ie m a lż e od p ie r w s z y c h d n i p o w o ła n ia Z S C h p o ło ż o n o d u ż y n a c is k n a u m o c ­ n ie n ie j e g o o g n iw i p o d n o s z e n ie p o z io m u j e g o c z ło n k ó w .

„Z p o d s t a w o w y c h z a d a ń , p is a ł w ó w c z a s B . W i 1 a m o w s к i, n a c z o ło w y s u w a ła s ię s p r a w a z r o z u m ie n ia p r z e z c h ło p ó w p r o g r a m u Z S C h . M ia ła o n a u s p r a w n ić p r a c ę k ó ł g r o m a d z k ic h i g m in n y c h . Ł ą c z y ło s ię to ś c iś le z w y ­ c h o w a n ie m d z ia ła c z y s a m o p o m o c o w y c h n a n a j n iż s z y c h s z c z e b la c h . S a m o z a ­ p is a n ie s ię n a c z ło n k a n a le ż a ło t r a k t o w a ć j a k o w s t ę p d o w ie l k i e j p r a c y . B io r ą c p o d u w a g ę s ła b e j e s z c z e u s p o łe c z n ie n ie o ls z t y ń s k ie j w s i b y ło j a s n e , ż e te j p r z e b u d o w y n ie d o k o n a Z S C h s a m . „ M u s i on d o te j p r a c y w c ią g n ą ć w s z y s t k ie c z y n n ik i d z ia ła j ą c e n a w s i , a p r z e d e w s z y s t k im n a j ś c iś le j w s p ó ł ­ p r a c o w a ć z o r g a n iz a c j a m i d e m o k r a t y c z n y m i” 5. Z w ią z e k S a m o p o m o c y C h ło p s k ie j p o d j ą ł w a l k ę o w p r o w a d z e n i e n a w s i k u lt u r y r o ln e j . W t y m c e lu od p o c z ą t k u s w e g o is t n ie n ia o r g a n iz o w a ł d la r o ln ik ó w li c z n e k u r s y z a w o d o w e , b r a ł u d z ia ł w l i k w id a c j i a n a lf a b e t y z m u , w łą c z a ł s ię d o w s z y s t k ic h a k c j i p o lit y c z n y c h i s p o łe c z n y c h j a k ie w ó w c z a s p o d e j m o w a ły P P R , S L i r z ą d . W n ie k t ó r y c h p o w ia t a c h w o j e w ó d z t w a o ls z t y ń s k ie g o P S L u s iło w a ło s t w o r z y ć z Z S C h o p a r c ie d la s ie b ie , j e d n a k d z ię k i p o s t a w ie m a ło - i ś r e d n io ­ r o ln y c h c h ło p ó w p o p ie r a j ą c y c h p o lit y k ę o b o z u d e m o k r a t y c z n e g o p r ó b y t e u d a ­ r e m n io n o . N ie m a lż e od p o c z ą t k u s w e j d z ia ł a ln o ś c i Z S C h s p i e s z y ł z w y d a t n ą p o m o c ą d la r o ln ik ó w , z a o p a t r u j ą c ic h w m a t e r ia ł s ie w n y i s a d z e n ia k i o r a z w m a ­ t e r i a ł h o d o w la n y . T y lk o w 1947 r. Z a r z ą d W o j e w ó d z k i Z S C h r o z p r o w a d z ił p o m ię d z y r o ln ik ó w 1.494 j a łó w k i d u ń s k ie o w a r t o ś c i 54.500 t y s . z ł (w g ó w ­ c z e s n e j w a r t o ś c i z ło te g o ).

A k c j a im p o r t u k o n i: z B e l g ii, D a n ii, F in la n d ii, S z w e c j i i N o r w e g ii z o s t a ła o s t a t e c z n ie z a k o ń c z o n a w 1947 r. s p r o w a d z e n ie m 7.531 s z t u k . O g ó ln ą w a r t o ś ć s p r o w a d z o n y c h k o n i s z a c o w a n o n a k w o t ę b lis k o p ó ł m il ia r d a z ło t y c h . W o j e ­ w ó d z k i Z a r z ą d Z S C h b r a ł r ó w n ie ż c z y n n y u d z ia ł w a k c j i z a k u p u k r ó w n a r y n k u k r a j o w y m za p o ś r e d n ic t w e m „ S p o łe m ”. O g ó łe m z a k u p io n o 1.381 s z t u k k r ó w d o s t a r c z a j ą c j e p r a w ie w y łą c z n i e r o ln ik o m . P o d s t a w o w e k r y t e r iu m w p r z y d z ia le k r ó w s t a n o w ił a lic z b a g o s p o d a r s t w w p o w ie c ie , k t ó r e n ie p o ­ s ia d a ły z a r ó w n o k r ó w , j a k i k o n i. N ie z a le ż n ie o d z a o p a t r y w a n ia r o ln ik ó w w m a t e r ia ł s ie w n y , h o d o w la n y i s iłę p o c ią g o w ą , Z S C h n ie m a l ż e od p o c z ą t k u s w e j d z ia ła ln o ś c i o g r o m n ą w a g ę p r z y w ią z y w a ł d o r o z w o j u o ś w ia t y r o ln ic z e j w y c h o d z ą c z z a ło ż e n ia , ż e t y lk o p o p r z e z m a s o w e s z k o le n ie r o ln ic z e , c z y t e ln ic t w o f a c h o w e j li t e r a t u r y r o ln ic z e j , p o p r z e z d o ś w ia d c z a ln ic t w o n a w o z o w e i o d m ia n o w e i w r e s z c i e p o p r z e z p o p u la r y z a c j ę n a j le p s z y c h m e t o d p r a c y i o s ią g n ię ć p r o d u k c y j n y c h 5 B . W i l a m o w s k i , T y l k o g r o m a d ą p o k o n a m y b ie d ą , G ło s Z ie m i, 1948, n r 1, z. 22 II. 4 0 9

b ę d z ie m o ż n a p o d n ie ś ć p r o d u k c j ę r o ln ic z ą , a w k o n s e k w e n c j i r e a ln e d o c h o d y w s i. O d u ż y m r o z m a c h u w te j w a ż n e j d z ie d z in ie ś w ia d c z y f a k t , ż e W o j e w ó d z k i Z a rz ą d Z S C h w 1947 r. z o r g a n iz o w a ł 1.225 j e d n o d n io w y c h i 183 d w u - i t r z y ­ d n io w y c h k u r s ó w o ś w i a t o w o - r o ln ic z y c h . O r g a n iz o w a n o r ó w n ie ż p ie r w s z e w y ­ s t a w y r o ln ic z o - h o d o w la n e w L id z b a r k u W a r m iń s k im , N id z ic y , K ę t r z y n ie , P is z u i M r ą g o w ie . C ie s z y ły s ię o n e d u ż y m ' z a in t e r e s o w a n ie m r o ln ik ó w , o d ­ z w ie r c ie d la ły r o s n ą c y p o s t ę p i s t a n z a g o s p o d a r o w a n ia p o s z c z e g ó ln y c h p o ­ w ia t ó w . B y ła to j e d n a z c i e k a w s z y c h f o r m p r e z e n t o w a n ia n a j le p s z y c h o s ią g n ię ć p r o d u k c y j n y c h w r o ln ic t w ie , ja k r ó w n ie ż j e d n a z n a j le p s z y c h w ó w ­ c z a s f o r m p o p u la r y z o w a n ia p r z o d u j ą c y c h r o ln ik ó w . D z ia ła j ą c y w r a m a c h W o j e w ó d z k ie g o Z a r z ą d u Z S C h I n s p e k t o r a t O r g a n i­ z a c ji W s i i G o s p o d a r s t w w c ią g u 1947 r. o b j ą ł o r g a n iz a c j ą 286 z e s p o łó w i 2.817 g o sp o d a irstw c h ło p s k ic h . B y ł to o g r o m n y w y s i łe k p e r s o n e lu in s t r u k ­ to r s k ie g o , k t ó r y w y k o n a ł b lis k o c z te r o k r o t n ie w ię c e j p r a c w t y m z a k r e s ie n iż w 1946 r. I n s t r u k t o r z y w o j e w ó d z c y i p o w i a t o w i Z S C h p r z e p r o w a d z a li r ó w n ie ż lic z n e d o ś w ia d c z e n ia p o lo w e z u p r a w ą zb ó ż j a r y c h , r o ś lin o k o p o w y c h o r a z ln u i w a r z y w . R o ln ik o m , u k t ó r y c h p r z e p r o w a d z a n o d o ś w ia d c z e n ia z u p r a w ą r o ś lin k o n s u m p c y j n o - p r z e m y s ło w y c h , p r z y d z ie lo n o r ó w n ie ż p e w n e d a w k i n a ­ w o z ó w m in e r a ln y c h . W la t a c h 1946/1947 r o z p o c z ę to t e ż w le p ie j z o r g a n iz o ­ w a n y c h g o s p o d a r s t w a c h z a k ła d a n ie k s ią ż e k r a c h u n k o w o ś c i r o l n e j G. B a r d z o w a ż n y m o d c in k ie m p o m o c y m a ło r o ln y m i ś r e d n io r o ln y m c h ło p o m , s z c z e g ó ln ie s k u t e c z n y m n a r z ę d z ie m w a lk i z w y z y s k i e m k a p it a lis t y c z n y m n a w s i b y ły o ś r o d k i r o ln e . Z S C h w y c h o d z ą c n a s p o t k a n ie p o tr z e b o m w s i r o z p o ­ c z ą ł o r g a n iz a c j ę S p ó łd z ie lc z y c h O ś r o d k ó w M a s z y n o w y c h (SO M ) p r z y g m in n y c h s p ó łd z ie ln ia c h w 1947 r. S z c z y t o w y o k r e s r o z w o j u S O M - ó w , j a k p o d a j e B o h d a n W il a m o w s k i7, p r z y p a d a n a p r z e ło m 1949— 1950. I s t n ia ło ic h w ó w c z a s w w o j e w ó d z t w i e 183, S O M - y z a c z ę t o o r g a n i z o w a ć n a w ię k s z ą s k a l ę od 1948 r. B y ły o n e p la c ó w k a m i G m in n y c h S p ó łd z ie ln i „ S a m o p o m o c C h ło p s k a ” . O r g a n i­ z o w a n o j e z r e g u ły w tz w . „ r e s z t ó w k a c h ” z z a s ię g ie m d z ia ła ln o ś c i n a j e d n ą g m in ę . D o z a d a ń ic h n a le ż a ło : w y p o ż y c z a n ie c h ło p o m m a s z y n i n a r z ę d z i r o l ­ n ic z y c h tr a k c j i k o n n e j , w y k o n y w a n ie p r a c p o lo w y c h i in n y c h w ła s n y m s p r z ę t e m t r a k c j i m e c h a n ic z n e j o ra z r e m o n t y m a s z y n i n a r z ę d z i r o ln ic z y c h . G łó w n ą z a le t ą S O M - ó w b y ła z o r g a n iz o w a n a p o m o c m a s z y n o w a d la m a ło ­ r o ln y c h i ś r e d n io r o ln y c h c h ło p ó w , t u d z ie ż d la w d ó w , s ie r o t i ż o łn ie r e k , k t ó r y c h g o s p o d a r s t w a p o z b a w io n e z o s t a ły w ty c h tr u d n y c h la t a c h s iły p o ­ c ią g o w e j. W 1948 r. o ś r o d k i m a s z y n o w e s a m o r z u t n ie p r z y s t ą p iły do o r g a n iz o ­ w a n ia w ła s n y m w y s i łk ie m w a r s z t a t ó w r e m o n t o w y c h i k u ź n i. W t e n s p o s ó b w- p e w n y m s t o p n iu ła g o d z o n o w y s t ę p u j ą c y o g r o m n y n ie d o b ó r u s łu g m e c h a - n iz a c y j n y c h . N ie s t e t y b r a k m a t e r ia łó w z t e g o o k r e s u n ie p o z w a la w d o s t a t e c z n y m s t o p n iu o d t w o r z y ć r o li, j a k ą w z a k r e s ie u s łu g m e c h a n iz a c y j n y c h s p e łn iły w ta m t y c h tr u d n y c h la t a c h k u ź n ie i w a r s z t a t y n a p r a w c z e o r g a n iz o w a n e p r z y S O M - a c h p r z e z d z ia ła c z y Z S C h i s p ó łd z ie lc z o ś c i z a o p a t r z e n ia i z b y tu . Z S C h n ie z a le ż n ie od u d z ie lo n e j p o m o c y f in a n s o w o - m a t e r ia ło w e j , o b o k p o ­ p u la r y z a c j i p r z o d u j ą c y c h g o s p o d a r z y , k t ó r z y d z ię k i z a p o b ie g liw o ś c i i s t o s o ­ w a n iu p o d s t a w o w y c h z a b ie g ó w a g r o t e c h n ic z n y c h o s ią g a li n ie z łe w y n i k i w p r o d u k c ji r o ln ic z e j , z a j ą ł s ię r ó w n ie ż z c a łą e n e r g ią lu s t r a c j ą g o s p o d a r s t w h o d o w la n y c h p r o w a d z ą c y c h h o d o w lę b y d ła , t r z o d y c h le w n e j i o w ie c . 6 A s , J e d n o r o c z n y d o r o b e k Z S C h w o j e w ó d z t w a o l s z t y ń s k i e g o , G ło s Z ie m i, 1948, n r 1, z 22 II. 7 B . W i l a m o w s k i , R o z w ó j m e c h a n i z a c ji g o s p o d a r k i c h ł o p s k i e j w w o j . o l s z t y ń s k i m , K o m u n ik a t y M a z u r s k o - W a r m iń s k ie , 1965, n r 2, s s . 248— 249. 410

O d u ż e j in w e n c j i w te j d z ie d z in ie z e s t r o n y Z a r z ą d u W o j e w ó d z k ie g o Z S C h d o w o d z i c h o c ia ż b y f a k t , ż e ju ż w 1947 r. is t n ia ło w O l s z t y ń s k ie m 16 p o w i a ­ t o w y c h k ó ł Z w ią z k u H o d o w c ó w B y d ła , k t ó r e z o s t a ły z o r g a n iz o w a n e p r z e z Z a r z ą d y P o w ia t o w e Z S C h . I s t n ie j ą c y Z w ią z e k H o d o w c ó w K o n i z a r e j e s t r o w a ł w ó w c z a s 4.332 c z ło n k ó w . S t a r a n ia Z S C h s z ły r ó w n ie ż w k ie r u n k u p o p r a ­

w ie n ia j a k o ś c i i r a s y o w ie c . Z c a łą e n e r g ią p o d j ę t o t e ż o r g a n iz a c j ę h o d o w li d r o b iu . W t y m c e lu u r u c h o m io n o э z a k ła d ó w w y lę g o w y c h , k t ó r e w y p r o d u ­ k o w a ły p o n a d 45.000 s z t u k p is k lą t r a s o w y c h . Z w ią z e k H o d o w c ó w D r o b iu r o z ­ r a s t a ł s ię z n a c z n ie w o ln ie j od p o z o s t a ły c h z w ią z k ó w i li c z y ł w ó w c z a s n i e ­ s p e łn a 100 c z ło n k ó w . R ó w n ie ż p s z c z e la r s t w o , k t ó r e w c z a s i e k a m p a n ii w o j e n ­ n e j p r a w ie z u p e łn ie z n is z c z o n o , z a c z ę ło s ię s t o p n io w o o d r a d z a ć . N a t e r e n ie w o j . o ls z t y ń s k ie g o w 1947 r. n a lic z o n o 12.350 ro i p s z c z e lic h i 2.036 p s z c z e la r z y . Z S C h z o r g a n iz o w a ł n a p o c z ą t e k d w i e s t a c j e d o ś w ia d c z a ln e i p a s i e k ę p o k a z o w ą . J u ż w 1946 r. w y k a z a n o z a i n t e r e s o w a n i e g o s p o d a r k ą r y b n ą . Z w r ó c o n o ta k ż e u w a g ę n a p la n o w ą g o s p o d a r k ę s z t u c z n y m i w y lę g a m i r y b w y s o k o w a r t o ś - c io w y c h i z a r y b ia n ie m je z io r . W y lę g a r n ie w y p r o d u k o w a ły o k o ło 14 m ilio n ó w sz t u k s ie l a w y i 8 m ilio n ó w s z tu k s z c z u p a k a . S z c z e g ó ln ie d u ż o u w a g i Z S C h p o ś w ię c a ł w ó w c z a s , ja k r ó w n ie ż w la t a c h p ó ź n ie j s z y c h a k c j o m s ie w n y m , w s p ó łd z ia ła j ą c w ty m z a k r e s ie z p e łn o m o c ­ n ik a m i a k c j i s ie w n e j . W o p r a c o w a n iu p la n ó w i w r o z p r o w a d z a n iu zb ó ż s ie w n y c h , Z S C h p o p r z e z s w y c h in s t r u k t o r ó w u d z ie la ł z a in t e r e s o w a n y m p o r a d i o r g a n iz o w a ł k u r s y z a r ó w n o d la in š t r u k t o r o v /, j a k i d la r o ln ik ó w . O r g a n iz o ­ w a n o t a k ż e z e s p o ło w e s ia n o k o s y i w y w ó z n a d w y ż e k s ia n a d o P o l s k i ś r o d k o ­ w e j , g d z ie o d c z u w a n o n ie d o b ó r p a sz . T y lk o w 1946 r. w y w i e z i o n o za p o ś r e d ­ n ic t w e m s p ó łd z ie lc z o ś c i z a o p a t r z e n ia i z b y t u z w o j . o ls z t y ń s k ie g o b lis k o 23.000 to n s ia n a . D ą ż ą c d o s a m o w y s t a r c z a ln o ś c i w z a p o t r z e b o w a n iu n a n a s io n a r o ś lin o le is t y c h z o r g a n iz o w a n o o b s ie w r z e p a k ie m 2.656 h a , o s ią g a j ą c z b ió r 1.320 to n . Z b io r y r z e p a k u w p r z e lic z e n iu n a 1 h a b y ły n is k ie , n ie m n ie j u c z y n io n o ju ż p e w ie n k r o k n a p r z ó d w z a b e z p ie c z e n iu w ła s n e j b a z y n a s ie n n e j . U p r a w ą b u r a k a c u k r o w e g o o b ję to 3.600 h a , a o s ią g n ię t y p lo n w y n o s i ł 43.500 to n . P o z a ty m o b s ia n o 1.715 h a ln e m i 220 h a ^ k o n o p ia m i. Z a ło ż o n o te ż 53 h a n o w y c h s a d ó w , r o z p r o w a d z o n o w ś r ó d r o ln ik ó w — c z ło n k ó w Z S C h 12.000 s z t u k s a ­ d z o n e k d r z e w o w o c o w y c h w w o j . o ls z t y ń s k i m o r a z p r z e k a z a n o p o z a w o j e ­ w ó d z t w o 10.000 s z tu k . Z o r g a n iz o w a n o t e ż s a d (5 h a ) w P o z o r t a c h o r a z c z te r y g o s p o d a r s t w a s z k ó łk a r s k ie . D o s t a r c z o n o z a i n t e r e s o w a n y m p r z e s z ło 2 m ilio n y s z t u k r o z sa d w a r z y w n y c h . R o z p r o w a d z o n o r ó w n ie ż p o w a ż n e il o ś c i n a s io n w a r z y w z d o s t a w U N R R A . Z p o d a n y c h lic z b i e f e k t ó w p r o d u k c y j n y c h a ż n a d t o w y n i k a , ż e z o r g a n i­ z o w a n e p r z e z Z S C h s p e c j a li s t y c z n e z w ią z k i i z r z e s z e n ia b r a n ż o w e ju ż w 1947 r. o d g r y w a ły p o w a ż n ą r o lę w s f e r z e p r o d u k c j i i r o z w o j u k u lt u r y r o ln e j s łu ż ą c t y m s a m y m w s i i r o l n i c t w u 8. O p r ó c z t y c h p r a c Z S C h w s p ó łd z i a ła ł w r a d a c h n a r o d o w y c h , w k o m is j a c h c e n n ik o w y c h , o s ie d le ń c z y c h , w o r g a n iz a c j i S p ó łd z ie ln i O s a d n ic z o - P a r c e l a c y j - n e j i in n y c h p r a c a c h s p o łe c z n o - u ż y t e c z n y c h . O d u ż e j a k t y w n o ś c i Z S C h i w ł a ś ­ c iw e j p o s t a w ie j e g o p r z e d s t a w ic i e li p o w ia t o w y c h , g m in n y c h i g r o m a d z k ic h d o w o d z ą r ó w n ie ż p r o t o k o ły z n a r a d , z j a z d ó w i k o n f e r e n c j i. M o ż n a to z a u w a ­ ż y ć c z y t a j ą c lic z n e p r o t o k o ły za o k r e s od 1946 d o 1949 r. z n a r a d i p o s ie d z e ń P o w ia t o w y c h K o m is j i O s a d n ic t w a R o ln e g o , P o w ia t o w y c h K o m is j i R o ln y c h , 8 A r c h iw u m W K Z S L w O ls z t y n ie — s p r a w o z d a n ie Z W Z S C h z a r o k 1947. 411

P o w ia t o w y c h K o m is j i O m ło lo w y c h lu b z n a r a d p r z e w o d n ic z ą c y c h g m in n y c h rad n a r o d o w y c h , w ó j t ó w i s e k r e t a r z y g m in n y c h .

W m a t e r ia ła c h p o w . o ls z t y ń s k ie g o z ta m t e g o o k r e s u p r z e w ija j ą s ię n a j ­ c z ę ś c ie j n a z w is k a E. O r z e c h o w s k ie g o — p r e z e s a Z P Z S C h , W ła d y s ła w a S r o k i i I g n a c e g o Ć w ik liń s k ie g o , k t ó r z y n a r ó ż n y c h n a r a d a c h .r e la c jo n o w a li, co w i n ­ t e r e s ie s p o łe c z n o - g o s p o d a r c z e g o r o z w o ju w s i r o b i Z S C h . N a u w a g ę z a s łu g u j ą p r o t o k o ły z p o s ie d z e ń G m in n y c h K o m it e t ó w W s p ó łd z ia ła n ia z p ie r w s z y c h la t p o w y z w o le n iu , w k t ó r y c h o b o k p r z e d s t a w ic i e li P P R , a p ó ź n ie j P Z P R i S L z a s ia d a li p r z e d s t a w ic ie le Z S C h . W a r to te ż z a c y to w a ć n ie k t ó r e f r a g m e n t y z e w s p o m n ie ń W it o ld a B a r t o ld a p r z e b y w a j ą c e g o od p ie r w s z y c h d n i w y z w o le n ia w e w s i D ź w ie r z u t y w p o w . s z c z y c ie ń s k im . P is z e o n m . in .: „W p a ź d z ie r n ik u 1945 r. z a c z ę liś m y o r g a n i­ z o w a ć Z S C h . P i e r w s z y m p r e z e s e m b y ł F r a n c is z e k M ie s z a ła , s e k r e t a r z e m A le k s a n d e r S z la c h e t k a , b y ło n a s , j e ś l i m n ie p a m ię ć n ie m y li p ię t n a s t u . J a k ą r o lę m ia ła d o s p e łn ie n ia w n a s z e j w s i ta o r g a n iz a c j a k r ó t k o p r z e d s t a w ię . W ia d o m o , ż e ż y c ie g o s p o d a r c z e b y ło w ó w c z a s w y m a r łe , w s p o s ó b d o k u c z ­ l i w y d a w a ł s ię o d c z u w a ć b r a k k r ó w , k o n i i in n e g o in w e n t a r z a , b r a k b y ło c h le b a . O r g a n iz a c ja n a s z a z a j ę ła s ię p o t r z e b a m i ż y c ia g o s p o d a r c z e g o . M u s i e ­ li ś m y p o m y ś le ć o ty m , b y z a s ia ć i z a s a d z ić p o la , b y m ie ć c h le b n a z im ę . N ie b y ło in w e n t a r z a , b y z a o r a ć , n ie b y ło zb o ż a , b y z a s ia ć . O r g a n iz a c ja n a s z a m y ś la ła o ty m , b y ja k o ś z te j tr u d n e j s y t u a c j i w y b r n ą ć . P r a w d ą j e s t , ż e Z a ­ rzą d G m in n y r o b ił w ty m k ie r u n k u s t a r a n ia . W s p ó ln y m i s iła m i p r z y p o m o c y w o j s k r a d z ie c k ic h o b s ia liś m y k ilk a d z ie s i ą t h e k t a r ó w o w s e m i j ę c z m ie n ie m , z a s a d z iliś m y t r o c h ę z ie m n ia k ó w . W t y m c z a s ie p a ń s t w o p r z y s z ło n a m z p o ­ m o c ą p r z y d z ie la j ą c d la n a s z e j g m in y k o n ie z U N R R A o r a z in n e a r t y k u ły . O r g a n iz a c ja n a s z a Z S C h p o m o g ła Z a r z ą d o w i G m in n e m u r o z p r o w a d z a ć p r a ­ w id ło w o k o n ie , k r o w y , z b o ż e n a z a s ie w i n a s p o ż y c ie . B y łe m r ó w n ie ż w 1946 r. n a z j e ź d z ie Z S C h w W a r s z a w ie , g d y M ik o ła j c z y k c h c ia ł w y g r a ć z ja z d d la s ie b ie — n ie u d a ło m u s ię . C ie k a w y b y ł to z ja z d , m ia łe m w ó w c z a s m o ż n o ś ć z a p o z n a ć s ię z p r a w d z iw ą w a lk ą p o lit y c z n ą . T o m ia ło r ó w n ie ż w p ł y w n a d z ia ła n ie n a s z e j o r g a n iz a c j i w D ź w ie r z u t a c h ” 9. Z d o t y c h c z a s o w y c h r o z w a ż a ń a ż n a d jo w y n i k a , ż e d z ia ła ln o ś ć Z S C h b y ła w p ie r w s z y c h la t a c h p o w y z w o le n iu b a r d z o w s z e c h s t r o n n a i o b e j m o w a ła c a ło k s z t a łt ż y c ia s p o łe c z n e g o , g o s p o d a r c z e g o i k u lt u r a ln e g o w s i o ls z t y ń s k ie j . Z S C h n a W a r m ii i M a z u r a c h o r g a n iz u j ą c U n i w e r s y t e t y L u d o w e o d e g r a ł t e ż w a ż n ą r o lę w w a lc e z a n a lf a b e t y z m e m , w d z ie d z in ie r e p o lo n iz a c j i i d z ia ­ ła ln o ś c i k u l t u r a ln o - o ś w i a t o w e j . N ie m a łą r o lę o d e g r a li tu c z o ło w i o r g a n iz a ­ to r z y U n i w e r s y t e t ó w L u d o w y c h — K a r o l M a łłe k , J a n B o e n ig k , J a n K a w e c k i, S t a n i s ł a w K o s t r z y ń s k i i in n i. Z S C h c z y n ił w s z e lk ie s t a r a n ia , a ż e b y r ó ż n o ­ r o d n e p r o b le m y n u r t u j ą c e ó w c z e s n ą w ie ś r o z w in ą ć w m o ż l iw ie ja k n a j ­ l e p s z y s p o s ó b . B y ł o n — j a k s łu s z n ie p o d k r e ś l ił J e r z y T e p i c h t 10 — f a k t y c z ­ n y m m in is t e r s t w e m r o ln ic t w a w p ie r w s z y c h la t a c h w ła d z y lu d o w e j . Z S C h p o d j ą ł t a k ż e n a r ó w n i z a d m in is t r a c j ą p a ń s t w o w ą li k w id a c j ę z n is z c z e ń w o j e n n y c h n a w s i, r o z w ó j s p ó łd z ie lc z o ś c i w ie j s k ie j , o ś w i a t y i k u l­ tu r y . S łu s z n ie t e ż p is a ł J a n D ą b - K о с i o ł, m in is t e r R o ln ic t w a i R e f o r m R o l n y c h 11: „ R zą d p o p ie r a w w y s i łk a c h Z S C h , g d y ż j e s t to o r g a n iz a c j a , k t ó r a d la w s i p o ls k ie j w i e l e ju ż z r o b iła i d z iś n ie m o ż e m y s o b ie w y o b r a z ić p r a c y n a w s i b e z u d z ia łu Z S C h ” . 9 W s p o m n ie n ia W it o ld a B a r t o ld a — w p o s ia d a n iu S t a n i s ł a w a Ł o s ia z O ls z ty n a . 10 J. T e p i c h t , K ó ł k a r o ln ic z e w ś w i e t l e o g ó ln y c h s p r a w r o l n i c t w a , E k o n o m is ta , 1964, n r 5. 11 G ło s Z ie m i, 1948, n r 1, z 22 II. 412

W d n ia c h 21 i 22 lu t e g o 1948 r. o d b y ł s ię w O ls z t y n ie I II w a ln y z ja z d d e le g a t ó w Z S C h , w k t ó r y m w z ię ło u d z ia ł 478 o s ó b . Z ja z d z a s z c z y c ili m . in . s w ą o b e c n o ś c ią : h o n o r o w y p r e z e s Z S C h S t a n i s ł a w J a n u s z i p r e z e s Z a r z ą d u G ł ó w n e g o Z S C h L u c j u s z D u r a . P o n a d t o w z j e ź d z ie w c h a r a k t e r z e g o ś c i u d z ia ł w z ię li: w o j e w o d a o ls z t y ń s k i — W . J a ś k ie w ic z ; w ic e w o j e w o d a o l­ s z t y ń s k i — B . W ila m o w s k i; w ic e p r z e w o d n ic z ą c y M a z u r s k ie j W o j e w ó d z k ie j R a d y N a r o d o w e j — J. C h y c z e w s k i; p r z e d s t a w ic i e le p a r t ii p o lit y c z n y c h : R . K a ­ l i n o w s k i z P P R , J. T o m c z y k z S L , M . C h w a liń s k i z P P S i in n i. Z ja z d o t w o r z y ł ó w c z e s n y p r e z e s Z a r z ą d u W o j e w ó d z k ie g o Z S C h M ic h a ł S o k o ło w s k i, d o k o n u j ą c k r ó t k ie g o p r z e g lą d u o s ią g n ię ć Z S C h w -woj. o ls z t y ń ­ s k im . Z j a z d o w i n a w n i o s e k M ic h a ła S o k o ło w s k ie g o p r z e w o d n ic z y ł B o h d a n W ila m o w s k i. O b o k p r z e m ó w ie ń p o w i t a ln y c h w d y s k u s j i g ło s z a b r a li: J a r o ń z g m in y O ls z t y n e k , K u k o w s k i z p o w ia t u S u s z , W o j n o w s k i z p o w ia t u P a s łę k , S a r a n k ie w ic z , K w ia t k o w s k i, O r ło w s k i, R o g iń s k i, C z e r n ia k , L a n g e , T o m c z y k , J a r o s , P lu c iń s k i, O s t a s z e w s k i, M a d ło w s k i i in n i. W c e n t r u m u w a g i d y s k u t a n ­ t ó w z n a la z ły s ię s p r a w y d o t y c z ą c e z n a c z e n ia p o m o c y s ą s ie d z k ie j , w y k o r z y ­ s t a n ia k r e d y t u n a z a k u p b y d ła , z a o p a t r z e n ia r o ln ik ó w w p a s z e t r e ś c iw e g łó w n ie w o k r e s ie p r a c p o lo w y c h , z a n ie c h a n ia e g z e k w o w a n ia p r z e z U r z ą d L ik w id a c y j n y n a le ż n o ś c i od r o ln ik ó w za m a s z y n y i u r z ą d z e n ia r o ln ic z e , r o z ­ w o j u p r z e m y s łu r o ln o - s p o ż y w c z e g o , r o z w o j u m e c h a n iz a c j i r o ln ic t w a itp . W w y n i k u d w u d n io w y c h o b r a d d o k o n a n o w y b o r u Z a r z ą d u W o j e w ó d z k ie g o Z S C h : J a n K o la s a — p r e z e s ; M ic h a ł S o k o ł o w s k i — w ic e p r e z e s ; A n t o n i B o b e r — s e k r e t a r z o r a z W a c ła w S z c z e p k o w s k i, B o h d a n W ila m o w s k i, S t a ­ n is ła w L a n g e , L e o n a r d M a s z y ń s k i, M i e c z y s ła w C h w a liń s k i, E u g e n iu s z P r z e d - w o r s k i — c z ło n k o w ie Z a r z ą d u . D o K o m is j i R e w iz y j n e j w y b r a n o : d r a E d w a r d a S z y m a ń s k ie g o , J a n a B it n e r a , J a n a L is o w s k ie g o , J a n u s z a C h y c z e w s k ie g o i E u ­ g e n iu s z a P a j ą k a . D e le g a t e m n a Z ja z d K r a j o w y z o s t a ł w y b r a n y J a n u s z C h y c z e w s k i 12. N ie b ę d z ie p r z e s a d y j e ś l i s ię p o w ie , że w h is t o r ii p o ls k ie g o r o ln ic t w a ż a d n a z d o t y c h c z a s o w y c h o r g a n iz a c j i s p o łe c z n o - g o s p o d a r c z y c h i z a w o d o w y c h n ie m ia ła ta k d u ż y c h p r z y w il e j ó w i m o ż l iw o ś c i d z ia ła n ia , ja k Z S C h . Z S C h p o ­ s ia d a j ą c o d p o w ie d n ie ś r o d k i f i n a n s o w o - m a t e r ia ło w e m ó g ł o r g a n iz o w a ć li c z n e k u r s y z a w o d o w e d la r o ln ik ó w , n a k t ó r e s z y b k o r o s ło z a p o t r z e b o w a n ie s p o ­ łe c z n e . W Z S C h od s a m e g o p o c z ą t k u je g o d z ia ła ln o ś c i n a j p o w a ż n ie j s z e w p ł y w y p o s ia d a ły P P R i S L . W p ły w y P P R i S L w z r a s t a ły w r a z z r o z w o j e m ich w ie j s k ic h o r g a n iz a c j i. W w ię k s z o ś c i w y p a d k ó w o r g a n iz a t o r a m i p ie r w s z y c h k ó ł Z S C h b y li a k t y w i ś c i P P R i S L . P e w n e ś w ia t ło n a w p ł y w y P P R w Z S C h w O ls z t y ń s k ie m r z u c a ją r ó w n ie ż w y b o r y p r z e p r o w a d z o n e w 1947 r. d o w ła d z p o s z c z e g ó ln y c h s z c z e b li Z S C h . N a p r z y k ła d n a 17 p r e z e s ó w Z a r z ą d ó w P o w i a ­ to w y c h w p a ź d z ie r n ik u 1947 r. 10 b y ło c z ło n k a m i P P R , 1 — P P S i 6 c z ło n ­ k a m i S L . N a 145 p r e z e s ó w G m in n y c h Z a r z ą d ó w Z S C h 89 n a le ż a ło d o P P R , 15 d o P P S , a 34 do S L . N a 1.240 p r e z e s ó w g r o m a d z k ic h k ó ł Z S C h 469 n a le ż a ło d o P P R , 88 d o P P S i 146 d o S L 4 O b o k c z o ło w y c h d z ia ła c z y i o r g a n iz a t o r ó w Z S C h , z a s ia d a j ą c y c h w e w ł a ­ d z a c h w o j e w ó d z k ic h n a u w a g ę i w y r ó ż n ie n i e z a s łu g u j ą : L u d w ik A n d r z e ­ j e w s k i — d łu g o le t n i p r e z e s Z P Z S C h w B is k u p c u ; N a p o le o n D e r e s z k ie w i c z i W ła d y s ła w D e r e s z k ie w i c z z T y r o w a , p o w . o s t r ó d z k i; M ik o ła j G o la r z K i e r

-12 P o m ó ż m y s o b ie w z a j e m n i e . Z e z j a z d u w o j e w ó d z k i e g o S a m o p o m o c y C h ł o p s k i e j w O l s z t y n i e , G ło s Z ie m i, 1948, n r 2 z. 7 I II .

13 P P R c z o ł o w y o r g a n i z a t o r i b u d o w n i c z y n o w e g o ż y c i a n a W a r m ii i M a ­

z u r a c h w la t a c h 1945— 1948, O ls z t y n 1965, s. 32.

s z t a n o w a , p o w . m r ą g o w s k i; J a n C iu r y ło z K a j k o w a , p o w . o s tr ó d z k i; S t a ­ n is ła w B o g u t a z B ie d a s z e k , p o w . k ę t r z y ń s k i; J a n M a k s y m o w ic z z K o lo n ii J ó z e fó w , p o w . m o r ą s k i; O k t a w ia n L e ś n ie w ic z z Z ie lo n k i P a s łę c k ie j , p o w . p a ­ s łę c k i; A d a m H r y n ie w ic z z e w s i S t e g n a , p o w . p a s łę c k i; E d w a r d P i ln y z W ie - lo c h o w a , p o w . lid z b a r s k i; G r z e g o r z N is ie w ic z z Z a k r z e w c a , p o w . b r a n ie w s k i; F e lik s M a z ia r z z G r o n o w a , p o w . b r a n ie w s k i: J a n M a lis z e w s k i z G r a b o w a , p o w . n o w o m ie j s k i; J ó z e f K o w a le w s k i z B a r t ą g a , p o w . o ls z t y ń s k i i w ie l u in n y c h , k t ó r y c h n ie s p o s ó b w y m ie n ić . D u ż a ic h c z ę ś ć n a d a l a k t y w n ie p r a c u j e w K ó łk a c h R o ln ic z y c h , w o r g a n a c h s a m o r z ą d u s p ó łd z ie lc z e g o i w r a d a c h n a r o d o w y c h . S ą to p r z e w a ż n ie c z ło n k o w ie P Z P R i Z S L . O b o k s p e łn ia n ia w a ż n e j r o li w r o z w o ju p r o d u k c j i r o ln ic z e j , Z S C h b r a ł r ó w n ie ż c z y n n y u d z ia ł w u s t a la n iu p o lit y k i p o d a t k o w e j i k r e d y t o w a n ia w s i o r a z w z a o p a t r z e n iu w s i w a r t y k u ły d o p r o d u k c j i r o ln e j . U c z e s t n ic z y ł ta k ż e w k o n t r o li s p o łe c z n e j n a d d z ia ła ln o ś c ią s p ó łd z ie lc z o ś c i r o ln ic z e j , o r g a n iz o w a ł r ó ż n o r o d n e z e s p o ło w e f o r m y p r a c y m a j ą c e c h a r a k t e r p r o d u k c y j n y , a w ię c g r u p y h o d o w c ó w i p la n t a t o r ó w , k o m it e t y c z ło n k o w s k ie , r a d y k o n t r o li i in n e , K tó ry ch n ie w y m ie n ia m . W a żn ą r o lę o d e g r a ł r ó w n ie ż Z S C h w o r g a n iz a c j i w s p ó łz a w o d n ic t w a p r a c y w r o ln ic t w ie . O s t a le w z r a s t a j ą c y m z a in t e r e s o w a n iu w s p ó łz a w o d n ic t w e m n a w s i o ls z t y ń s k ie j ś w ia d c z y n a j le p ie j f a k t , ż e w io s n ą 1954 r. p o I I z j e ź d z ie P Z P R d o w s p ó łz a w o d n ic t w a m ię d z y g r o m a d z k ie g o p r z y s t ą p iły o g ó łe m 1.272 g r o m a d y , s k u p ia j ą c e o k o ło 64.356 p r a c u j ą c y c h c h ło p ó w . C h ło p i c i p o d j ę li w io le z o b o w ią z a ń d o t y c z ą c y c h p o d n ie s ie n ia p r o d u k c j i r o ln e j , r o z w o j u h o d o w li z w i e ­ r z ą t g o s p o d a r s k ic h o ra z p r z e d t e r m in o w e j r e a liz a c j i o b o w ią z k o w y c h d o s t a w p r o d u k t ó w r o ln y c h d la p a ń s t w a . Z a n a j le p s z e w y n i k i p r o d u k c y j n e W o j e ­ w ó d z k a K o m is j a W s p ó łz a w o d n ic t w a d z ia ła j ą c a p r z y Z a r z ą d z ie W o j e w ó d z k im Z S C h p r z y z n a ła n a g r o d y p ie n ię ż n e z p r z e z n a c z e n ie m ic h n a z a k u p k s ią ż e k , s p r z ę t u ś w i e t li c o w e g o i u r z ą d z e ń r o ln ic z y c h 14.

B a r d z o d u ż o c e n n e j in ic j a t y w y w r o z w o j u ż y c ia s p o łe c z n o - g o s p o d a r c z e g o , w y c h o w a w c z e g o i k u l t u r a ln o - o ś w i a t o w e g o w O ls z t y ń s k ie m w y k a z y w a ł y r ó w ­ n ie ż k o ła g o s p o d y ń w ie j s k ic h d z ia ła j ą c e , j a k o o g n iw a Z S C h . P o p r z e z z a k ła ­ d a n ie d z ie c iń c ó w , p u n k t ó w s a n it a r n y c h o r a z s z k ó ł m a t e k , k o ła g o s p o d y ń w ie j s k ic h w p ł y w a ł y r ó w n ie ż n a p o d n ie s ie n ie z d r o w o t n o ś c i w s i i w y c h o w a n ie d z ie c i. S z e r o k o r o z w ija ły d z ia ła ln o ś ć k u l t u r a ln o - o ś w i a t o w ą . L ic z n e k o ła g o ­ s p o d y ń w ie j s k ic h z d o b y w a ły u z n a n ie i n a g r o d y z a p r o w a d z o n ą p r a c ę w z e ­ s p o ła c h a m a t o r s k ic h i c z y te ln ic z y c h . W p r a c a c h t y c h k s z t a łt o w a ły s ię i w y ­ r a s t a ły w i e j s k ie d z ia ła c z k i s p o ł e c z n e i g o s p o d a r c z e . J a k w y n i k a z m a t e r i a ­ łó w s p r a w o z d a w c z y c h w k o ń c u 1950 r. d z ia ła ły n a t e r e n ie w o j . o ls z t y ń s k ie g o 1.462 k o ła g o s p o d y ń w ie j s k ic h , d o k t ó r y c h n a le ż a ło 27.667 k o b ie t . Z te j lic z b y d o P Z P R n a le ż a ło 1.410 k o b ie t , d o Z S L 896 k o b ie t, a d o Z M P 2.118 m ł o ­ d y c h c z ło n k iń k ó ł g o s p o d y ń w ie j s k ic h .

C z ło n k in ia m i G S „ S a m o p o m o c C h ło p s k a ” b y ły w ó w c z a s 12.243 c z ło n k in ie k ó ł g o s p o d y ń w ie j s k ic h . O p r a w id ło w e j p o s t a w ie i z a a n g a ż o w a n iu w z a c h o ­ d z ą c e z m ia n y s p o łe c z n o - e k o n o m ic z n e k ó ł g o s p o d y ń w ie j s k ic h ś w ia d c z y r ó w n ie ż f a k t , ż e w ty m c z a s ie 10.787 c z ło n k iń k ó ł g o s p o d y ń w ie j s k ic h n a le ż a ło d o k o ­ m it e t ó w d o s t a w c ó w m le k a , 26.290 p r a c o w a ło w g r u p a c h p r o d u c e n t ó w , k tó r e m ia ły n a c e lu p o d n o s z e n ie h o d o w li, 2.377 k o b ie t p r a c o w a ło w G m in n y c h R a d a c h K o n t r o li i K o m it e t a c h C z ło n k o w s k ic h , 104 p ia s t o w a ły f u n k c j e p r e z e ­ s ó w K ó ł G r o m a d z k ic h , 12 b y ło p r z e w o d n ic z ą c y m i Z a r z ą d ó w G m in n y c h Z S C h , k ie r o w n ik a m i ś w i e t li c b y ło 107 k o b ie t , a s z e r e g in n y c h f u n k c j i s p o łe c z n o -14 C h ło p i w o j . o ls z t y ń s k i e g o p o d s u m o w u ją w y n i k i z o b o w ią z a ń p r o d u k c y j ­ n y c h , G ło s O ls z t y ń s k i, 1954, n r 259 z X . 4 1 4

k u lt u r a ln y c h i g o s p o d a r c z y c h p e łn ił o 341 k o b ie t — c z ło n k iń k ó ł g o s p o d y ń w ie j s k ic h ir’.

N a s z c z e g ó ln ą u w a g ę w r e a liz a c j i w s z e c h s t r o n n e g o i a t r a k c y j n e g o p r o ­ g r a m u , j a k i u r z e c z y w is t n i a ły k o ła g o s p o d y ń w ie j s k ic h , z a s łu g u j ą k o n k u r s y h o ­ d o w la n e . K o n k u r s y h o d o w la n e o r g a n iz o w a n e w k o ła c h g o s p o d y ń Z S C h m ia ły n a c e lu p o d n o s z e n ie j a k o ś c i b y d ła , tr z o d y c h le w n e j , o w ie c i d r o b iu . K o n ­ k u r s y h o d o w la n e n a t e r e n ie w o j . o ls z t y ń s k ie g o o k a z a ły s ię p o w s z e c h n ą i d o b r ą f o r m ą o r g a n iz a c j i w ś r ó d k o b ie t w ie j s k ic h . O p o w a ż n y m r o z m a c h u i z a s ię g u k o n k u r s ó w h o d o w la n y c h ś w ia d c z ą li c z b y ic h u c z e s t n ic z e k . W 1952 r.· w k o n k u r s a c h n a t e r e n ie w o j . o ls z t y ń s k ie g o b r a ły u d z ia ł 4.092 k o b ie t y , w 1953 r. — 6.838, a w 1954 r. z g ło s iło s w ó j u d z ia ł d o k o n k u r s ó w 28.456 k o b i e t J6. D la d o p e łn ie n ia o b r a z u te j d z ia ła ln o ś c i t r z e b a s t w ie r d z ić , ż e o b o k d u ż e g o u d z ia łu w p r o d u k c j i r o ln ic z e j Z S C h o d e g r a ł d u ż ą r o lę w d z ie d z in ie r e p o lo - n iz a c j i, r o z w o ju s p o r tu , t u r y s t y k i, c z y t e ln ic t w a i r o z w o j u ż y c ia k u l t u r a ln o - o ś w ia t o w e g o n a w s i o ls z t y ń s k i e j . Z S C h b o w ie m o b o k o f ia r n e j p r a c y k a d r y in s t r u k t o r ó w k u l t u r a ln o - o ś w i a t o w y c h , k t ó r z y s y s t e m a t y c z n ie o d w ie d z a li w s i e i w i e j s k i e z e s p o ły a m a t o r s k ie , p o s ia d a ł r ó w n ie ż o d p o w ie d n ie ś r o d k i f in a n s o w e p r z e z n a c z o n e n a d z ia ła ln o ś ć k u l t u r a ln o - o ś w i a t o w ą . Z w ią z e k t e n s p r a w u j ą c m e c e n a t n a d li c z n y m i z e s p o ła m i ś w i e t li c o w y m i h o j n ie w y p o s a ż a ł w ty m c z a s ie z e s p o ły a m a t o r s k ie , ś w i e t li c o w e i b ib lio t e k i w o d p o w ie d n i s p r z ę t o r a z w in s t r u m e n t y m u z y c z n e , k s ią ż k i i k o s t iu m y , a n a w e t w ś r o d k i f in a n s o w e . Z a p o ś r e d n ic t w e m Z S C h p r z e s z k o lo n o z a r ó w n o n a lo k a ln y c h , j a k i c e n t r a l­ n y c h k u r s a c h s e t k i a k t y w i s t ó w i d z ia ła c z y k u l t u r a ln o - o ś w i a t o w y c h . J a k k o lw ie k Z S C h p r z e s t a ł is t n ie ć w 1957 r., a n ie k t ó r e je g o f u n k c j e p r z e ­ j ę ł y in n e s p o łe c z n o - g o s p o d a r c z e i m ło d z ie ż o w e o r g a n iz a c j e j a k Z w ią z e k M ło ­ d z ie ż y W ie j s k ie j , K ó łk a R o ln ic z e i k o ła g o s p o d y ń w ie j s k ic h , to m im o u p ły w u c z a s u , w c ią ż j e s z c z e ż y w e s ą w s p o m n ie n ia i p o c h w a ły d la Z S C h z a p o m o c u d z ie la n ą w s i w r o z w o j u ż y c ia k u l t u r a l n o - o ś w i a t o w e g o 17. W c ią ż j e s z c z e w w ie l u w s i a c h w id o c z n e s ą ś la d y te j d z ia ła ln o ś c i. B y ło to w ię c d o b r e z ia r n o , k t ó r e p r z e z w i e l e t a m t y c h l a t w y d a w a ło o w o c e . N ie k to in n y , j a k Z S C h , p r z y s z e r o k im p o p a r c iu i w s p ó łu d z i a le W y d z ia ­ łó w K u lt u r y W R N i P R N , n a u c z y c i e ls t w a , s t r a ż y p o ż a r n y c h , k ó ł g o s p o d y ń w ie j s k ic h , z w ią z k ó w z a w o d o w y c h , o r g a n iz a c j i s p ó łd z ie lc z y c h , T e a t r u P a ń ­ s t w o w e g o im . S t e f a n a J a r a c z a w O ls z t y n ie , B ib li o t e k i W o j e w ó d z k ie j o r a z in n y c h s t o w a r z y s z e ń i in s t y t u c j i o r g a n iz o w a ł s y s t e m a t y c z n e p r z e g lą d y i e l i ­ m in a c j e a m a t o r s k ic h z e s p o łó w t e a t r a ln y c h . N ie m a ły b y ł u d z ia ł a m a t o r s k ic h z e s p o łó w a r t y s t y c z n y c h w s p ie r a n y c h r ó w n ie ż p r z e z Z S C h w o g ó ln o p o ls k im K o n k u r s ie A m a t o r s k ic h Z e s p o łó w A r t y s t y c z n y c h , k t ó r y o d b y ł s ię w O l­ s z t y n ie w tr z e c ie j d e k a d z ie m a j a 1955 r. W ó w c z a s to c a ły O ls z t y n i je g o o k o lic e ż y ł y tą p ię k n ą im p r e z ą i d łu g o p o je j z a k o ń c z e n iu p o z o s t a w a ły p o d je j w r a ż e n ie m 1B.

W p ie r w s z y c h la t a c h p o w y z w o le n iu Z S C h b y ł o r g a n iz a c j ą , b e z k tó r e j n ic s ię n ie d z ia ło n a w s i . Z S C h s p e łn ia ł f u n k c j ę o r g a n iz a t o r a ż y c ia s p o łe c z n o - g o s p o d a r c z e g o n a w s i o ls z t y ń s k ie j i z t y c h z a d a ń w y w i ą z y w a ł s ię n a le ż y c ie .

W la t a c h 1949— 1953 w o k r e s ie c e n t r a liz m u b iu r o k r a t y c z n e g o Z S C h s t r a c ił c h a r a k t e r o r g a n iz a c j i g o s p o d a r c z e j , o d s t ą p ił od f o r m p r a c y p r o d u k c y j n e j , a s k u p ił s ię n a p r a c a c h o r g a n iz a c y j n o - p r o p a g a n d o w y c h . S t a ł s ię f o r m ą o d ­

15 A r c h iw u m W K Z S L w O ls z t y n ie — s p r a w o z d a n ie W y d z ia łu K o b ie c e g o Z a r z ą d u W o j e w ó d z k ie g o Z S C h w O ls z t y n ie z a r o k 1950. 16 S p r a w a c a ł e j w s i , O ls z t y n 1954. 17 M . P o r z u c z e k, 20 la t , T e a tr L u d o w y , 1965, n r 12. 18 J e d n o d n ió w k a B iu r a C e n tr a ln y c h E li m in a c j i O g ó ln o p o ls k ie g o K o n k u r s u A m a t o r s k i c h Z e s p o ł ó w A r t y s t y c z n y c h , O ls z t y n 1955. 415