Krystyna Trembicka
"Pierwsze lata III Rzeczypospolitej
1989-1995 : zarys historii politycznej
Polski", Antoni Dudek, Kraków 1997 :
[recenzja]
Annales Universitatis Mariae Curie-Skłodowska. Sectio K, Politologia 7, 128-129
2000
lizm em - N iem cy), M . B a rrés i C h. M a u rra s (pom iędzy konserw atyzm em i nacjonalizm em - F ra n c ja ). P rzed staw io n a jest d ro g a , ja k ą przebył k o n serw atyzm od filozofii sta tu s quo d o jego o d m ian y rad y k aln ej.
R ozw ój k o n se rw a ty w n eg o sp o jrzen ia n a rzeczyw istość kończącego się wieku to tem a t opisyw any w trzecim ro zd ziale zaty tu ło w an y m K o nserw atyzm dw udziestow ieczny. Z aw arte tu są reakcje k o n serw aty stó w w obec ch ao su rew olucyjnego i w ojennego, tak że p o g ląd y późniejszych myślicieli (C. S ch m itt, E . V oegelin, L. S tra u ss, M . O a k e sh o tt).
W epilogu - K o n serw a tyzm u sch yłku X X w. a u to r sta ra się p o d su m o w ać a k tu a ln ą kondycję koncepcji k o n serw aty w n ej.
A n ek s zaw iera n a zw isk a i ty tu ły w ażniejszych dzieł „m yślicieli k o n serw atyw nych i zbliżonych d o k o n se rw a ty z m u ” w y stępujących n a łam ach pow yższego o p raco w an ia, co po zw ala n a pogłębienie stud ió w o k o n serw aty zm ie p o p rz ez sięgnięcie d o źródeł. O b sze rn a b ibliografia d a je m ożliw ość sk o n fro n to w a n ia opinii a u to ra z p o g ląd a m i innych badaczy. K o rzy stan ie z książki ułatw ia sk o ro w id z osób.
N a p o n a d trzy stu trzy d ziestu s tro n a c h p ro f. R. Skarżyński p rzed staw ia ew olucję k o n se rw aty z m u , n u rtu w filozofii politycznej ró ż n o ro d n e g o i niejednoznacznego. N a przestrzeni dziejów d la jego kondycji n ajw ażniejsze było ro z strzy g an ie d y lem atu : czy?, a n astępnie co? i jak ? zm ieniać.
Bogdan B orow ik
Antoni Dudek, Pierwsze lata III Rzeczypospolitej 1989-1995. Zarys historii
politycznej Polski, Kraków 1997, s. 400
W k o ń c u 1997 ro k u n a k ła d em w ydaw n ictw a G E O u k azała się książka b ęd ąca pierw szą p ró b ą całościow ego sp o jrzen ia n a dzieje p o lity c zn e III R zeczypospolitej w latach 1989-1995. N ie jest to jed n a k klasyczna synteza h isto ry cz n a, lecz jed y n ie p ró b a analizy n ajistotniejszych w ydarzeń
politycznych. ·
N iew ątpliw ym w alo rem p ra c y je s t jej k o n stru k c ja , gdyż p ra ca m a c h a ra k te r chro n o lo g iczn o - -problem ow y. W d w u n a stu ro z d ziałach A u to r o d n o to w a ł w szystkie najw ażniejsze w ydarzenia p olityczne P olski w y b ran eg o o k resu o ra z w sk azał n a ich u w aru n k o w an ia. P u n k tem w yjścia jest a n aliza w ydarzeń z p o ło w y lat 80., gdzie A u to r - słusznie - sz u k a genezy ro zm ó w p rzy O krągłym Stole. O b ó z rz ąd z ąc y zd ecy d o w ał w ów czas o am nestii d la w ięźniów politycznych, co trafn ie zostało o d czy tan e p rzez opozycję ja k o w stęp d o now ej p o lityki. T o zarazem p o stro n ie części opozycji ok res ro z ra c h u n k u z p o sie rp n io w y m czasem w olności, a n aliza błędów i m echanizm ów w iodących d o 13 g ru d n ia 1981 ro k u . Pierw szy ro zd ział uw zględnia rozm ow y przy’ „o k rąg ły m stole” . N astęp n e rozdziały uw zględniają: w ybory czerw cow e i ich re zu lta ty , działaln o ść kolejnych rz ąd ó w (od rząd u T ad e u sz a M azo w ieck ieg o d o Jó zefa O leksego), przyczyny i isto tę kryzysu o ra z ro zp ad obozu solidarn o ścio w eg o , d w u k ro tn e p ow szechne w ybory prezydenckie (1990, 1995) i p a rla m e n ta rn e (1991, 1993). K siążk a u z u p ełn io n a je s t indeksem nazw isk o ra z k alen d ariu m w ydarzeń od stycznia 1996 r. d o k w ietn ia 1997 r., czyli - jak m o żn a się d o m y ślać - obejm uje okres od p o c zą tk u kadencji A lek san d ra K w aśn iew sk ieg o ja k o p re zy d e n ta R zeczypospolitej d o m o m en tu o d d a n ia książki d o d ru k u .
C h o ciaż opisy w an e w y d arzen ia m iały m iejsce zaledw ie kilka la t tem u, co nie zawsze sprzyja o biektyw nej p ra cy bad aw czej, A u to r w yszedł z tej p ró b y zwycięsko. P oza tym , m im o że A u to r nie u kry w ał sw oich sym patii i a n ty p a tii politycznych, p o trafi! zachow ać obiektyw izm . W ydaje się, że A. D u d k o w i u d ało się znaleźć od p o w ie d ź n a fu n d a m e n ta ln e p y tan ie o przyczyny p o rażk i p o stso lid ar n ościow ego o b o zu p o lity czn e g o w 1993 r.
T o k sią żk a b a rd z o p o trz e b n a , c h o ćb y z tego w zględu, że tra k tu je o w ydarzeniach historii nie tak odległej. D o 1997 r o k u u k a z a ło się c o p ra w d a nieco w sp o m n ień i relacji bezpośrednich uczestników w y d arzeń , ale z aw ie rają w sobie, c o zresztą n a tu ra ln e , d u ży ładunek subiektyw izm u. C iągle o d czu w aln y je s t b ra k p ra c an ality czn y ch i syntetycznych n a tem a t naszej najnow szej h istorii. K siążka A . D u d k a m o że, p rz y n ajm n ie j częściow o, w ypełnić tę lukę.
N iezależnie o d w a rto ści m ery to ry czn e j p rz y zn ać należy, że książkę A . D u d k a czy ta się dobrze: styl je s t ja s n y (lap su sy języ k o w e nieliczne), a u to r nie u n ik a ocen. U m iejętność oddzielenia w arstw y fak to g raficzn ej o d w łasn y ch k o m e n ta rz y jes t m ocnym p u n k tem pracy.
P ra c a n a p is a n a je s t w o p a rciu o ź ró d ła d ru k o w a n e: p rasę, d o k u m en ty B iura P olitycznego i S e k re ta ria tu К С P Z P R z la t 1988-1989, p ra ce i relacje głów nych p o staci polskiego życia polity czn eg o , b a d a n ia o p inii p ublicznej, m ateriały statystyczne itp.
M o ż n a żałow ać, że a u to r nie sk o rz y sta ł z o p ra co w a ń n a u k o w y ch . N a przykład książki i arty k u ły z zakresu s to su n k ó w m ięd zy n aro d o w y ch pozw oliłyby naśw ietlić szerzej zew nętrzny k o n tek st p rzem ian i u n ik n ąć błęd ó w , tak ic h c h o ciaż b y ja k stw ierdzenie, że P olska sta ła się „beneficjentem ro zp o częteg o w 1985 r o k u p ro c esu p rzem ian w ew nętrznych w Z S R R , zw iązanych z dojściem do w ładzy M ic h aiła G o rb a c z o w a ” (s. 10). O czyw iście, że była beneficjentem , ale nie polityki G o rb a c z o w a , lecz R o n a ld a R e a g a n a w sto su n k u d o Z S R R i całego b loku w schodniego. U w zględ nienie zew n ętrzn eg o a sp e k tu p rz em ia n byłoby z k o rzy ścią d la pracy. M im o tru d n o ści b a d a ń „co w y n ik a z n iez b y t odległej p ersp ek ty w y czasow ej” zn an e są tezy i w nioski Jadw igi Staniszkis. N ie p o w in n o się pisać o la ta c h 80. bez o d niesienia d o nich (nazw iska Staniszkis b rak w indeksie oso b o w y m ). S tąd n a p rz y k ła d w iem y, dlaczeg o P Z P R zdecydow ała się n a rozm ow y z częścią opozycji przy O k rąg ły m S tole, ale nie w iem y w im ię czego (ro zd ział I).
P raca tej ran g i p o w in n a u w zględniać tak że myśl p o lity czn ą p artii politycznych czy głów nych po staci p olskiej sceny p o lity czn ej. C zytelnikow i m oże być tru d n o zrozum ieć, o co tak n ap raw d ę ch o d ziło p o lity k o m sz e ro k o p o jm o w an e g o o bozu p osierpniow ego. B rak prezentacji w łasnej wizji Polski, u stro ju po lity czn eg o , ja k i g o sp o d arczeg o u takich polity k ó w ja k chociażby L. W ałęsa, J. O lszew ski, J. K acz y ń sk i, T . M azow iecki m oże na su w a ć w niosek, że rzeczyw iście były to ty lk o spory p e rso n aln e i liczyła się głów nie ryw alizacja o posady.
A u to r nie u n ik n ął u p ro szczeń . Jed n y m z p rzy k ład ó w jest p ró b a tłum aczenia negatyw nego sto su n k u p a rtii lew icow ych w obec k o n k o rd a tu jedynie ich an ty k lery k alizm em (s. 264-265). Z a b ra k ło w tym m iejscu m ery to ry cz n y ch a rg u m e n tó w lewicy, choćby niew ielkiego o dniesienia się d o regulacji s to su n k ó w p a ń stw o - K o śció ł rzy m sk o k ato lick i w innych pań stw ach e uropejskich, p ra k ty k i n e g o cjo w a n ia k o n k o rd a tó w (często kilk a n aście lat). M oże w a rto byłoby raczej zastanow ić się n ad p rzy czy n am i szybkiego u ch w alen ia k o n k o rd a tu p rzez tzw. praw icę - rozm ow y w tej spraw ie trw ały ledw ie p ó ł ro k u
G e n era ln ie n ależy stw ierdzić, że fra g m e n ty książki od n o szące się d o fu n k cjo n o w an ia K o ścioła k ato lick ieg o nie są m o c n ą s tro n ą p racy . A . D u d e k m ia ł co p ra w d a z am iar pośw ięcić jeden z p o d ro z d ziałó w lej p ro b lem aty c e (w ro z d ziale VI p o d ro z d ział p t. K ościół >v now ej rzeczyw istości, s. 160-164), ale je g o z a w a rto ść d o ty czy raczej sto su n k u innych p o d m io tó w polskiego życia p o lity c z nego w obec K o ścio ła.
Szk o d a, że A u to r z rezy g n o w ał z zam ieszczenia bibliografii. N ie jest pełny także indeks nazwisk (co się sta ło n p . z A n n ą W alentynow icz). Z a b ra k ło rów nież recenzenta. T ru d n o jes t zrozum ieć, dlaczego, gdyż k sią żk a i tak się b roni.
N iezależnie od ty ch kilk u u w ag k rytycznych k siążk a A. D u d k a jest w ażna i b a rd zo p o trzeb n a. T a k ja k tr u d n o będzie p isać o d ru g iej p ołow ie la t 80. bez o d w o ła n ia się d o p racy Ja n a S korzyńskiego, o tran sfo rm acji u stro jo w e j P olski bez d o ro b k u Jadw igi S taniszkis, czy o O krągłym S tole bez relacji K rz y sz to fa D u b iń sk ie g o , B ro n isław a G e rem k a , K o n s ta n te g o G e b erta , tak o III R zeczypospolitej bez u w zględnienia p ra c y A n to n ieg o D u d k a . W raz z tym i, k tó re ju ż się u k azały o ra z kolejnym i co p o w s ta n ą , p ozw oli być m o że w niezb y t odległej przeszłości pok u sić się o syntezę h istorii Polski czasów najn o w szy ch .
