Między układem instytucjonalnym a poziomem innowacyjności gospodarki - analiza porównawcza Litwy, Norwegii i Polski

Pełen tekst

(1)Zeszyty Naukowe nr. 783. Uniwersytetu Ekonomicznego w Krakowie. 2009. Łukasz Mamica Katedra Gospodarki i Administracji Publicznej. Piotr Kopyciński Małopolska Szkoła Administracji Publicznej. Między układem instytucjonalnym a poziomem innowacyjności gospodarki – analiza porównawcza Litwy, Norwegii i Polski 1. Wprowadzenie Globalizacja, obniżenie kosztów transportu i rozwój gospodarczy państw do tej pory słabo rozwiniętych sprawiają, że kopiowanie technologii jest coraz łatwiejsze. Przy wysokich dysproporcjach kosztów siły roboczej powoduje to, że w państwach wysoko rozwiniętych może zostać ograniczona liczba miejsc pracy. Jest to związane z przenoszeniem produkcji do krajów, w których koszty wytwarzania są niższe. Czynniki rozwojowe, które dotychczas były związane z konkretną przestrzenią innowacyjną, stają się „wszechobecne” [Maskel i in. 1998]. Uwarunkowania te skłaniają do rozwijania tych wymiarów przewagi konkurencyjnej, które są mało podatne na kopiowanie. Wymaga to tworzenia zasobów o charakterze dynamicznym, które stale przetwarzają dostępną wiedzę. Najważniejszym procesem jest zatem zdolność uczenia się w danym środowisku. Jest on najbardziej efektywny, jeżeli istnieje pewna masa krytyczna osób i instytucji wchodzących w interakcje. Układ instytucjonalny, obok rozwiązań prawnych i fiskalnych, stanowi ramy polityki innowacyjnej w każdym z krajów. Celem artykułu jest analiza rozwiązań instytucjonalnych polityki innowacyjnej w Norwegii, Polsce i na Litwie. Dwa z tych krajów po kilkunastu latach.

(2) 24. Łukasz Mamica, Piotr Kopyciński. starań znalazły się w strukturach Unii Europejskiej, co wymusiło również pewne modyfikacje w systemie zarządzania polityką prorozwojową. Nie oznacza to, że na Litwie i w Polsce nie ma pozostałości, również o charakterze instytucjonalnym, poprzedniego systemu. Norwegia, zgodnie z wolą obywateli, nie jest członkiem Wspólnoty, choć należy do Europejskiego Obszaru Gospodarczego i układu z Schengen. Sytuacja każdego z tych krajów jest na tyle specyficzna, że warto porównać rozwiązania instytucjonalne stosowane w tych państwach w ramach systemu innowacyjnego. Wyróżnia się dwa główne podziały instytucji należących do szeroko pojętego systemu innowacyjnego [European Commission 2005a]: 1) organizacyjny: – poziom instytucji kreujących politykę, – poziom wykonawczy polityki, – poziom instytucji wdrażających, 2) według typów instytucji: – władze centralne (parlament, rząd i ważniejsze agencje), – ośrodki wiedzy, – ośrodki badań przemysłowych i pośrednictwa innowacyjnego, – organizacje finansujące działania innowacyjne, – organizacje promocji przedsiębiorczości. W niniejszym artykule w prezentacji narodowych instytucjonalnych systemów innowacji przyjęto drugie kryterium ze względu na bardziej rozbudowany i przejrzysty podział podmiotów. Stosując pierwszy z podziałów, trudno byłoby prawidłowo zaszeregować instytucje, które zarówno kreują politykę, jak i ją realizują. Porównanie uwarunkowań instytucjonalnych zostało dokonane z uwzględnieniem typów podmiotów prorozwojowych. Szczególnie cennym źródłem informacji o europejskiej polityce innowacyjnej są coroczne raporty Komisji Europejskiej dotyczące aktualnych trendów w tej polityce [European Commission 2005a, 2005b, 2005 c]. Materiały te również zostały wykorzystane w pracy. 2. Charakterystyka poziomu innowacyjności gospodarek Litwy, Norwegii i Polski Istnieje wiele wskaźników pozwalających na porównywanie efektywności narodowych systemów innowacji. Najczęściej wykorzystywany jest w tym celu stosunek nakładów na B+R w odniesieniu do PKB. Z proporcji tej nie można jednak wnioskować o efekcie poniesionych wydatków, który jest przecież przedmiotem porównania, poza tym wydatki na B+R są tylko jednym z elementów wspierających proces innowacji – uczenie się w połączeniu z rutynowymi działaniami może być ważniejsze niż B+R [National Innovation… 1992, s. 6]..

(3) Między układem instytucjonalnym.... 25. Do mierzenia efektów wydatków poniesionych na działalność B+R są wykorzystywane dane dotyczące liczby zgłoszonych patentów i procentowego udziału w sprzedaży wyrobów nowych i zmodernizowanych. Liczba zgłaszanych patentów nie odzwierciedla jednak w sposób bezpośredni i proporcjonalny aktywności innowacyjnej w poszczególnych działach gospodarki. Przyczyną takiego stanu rzeczy jest to, że istnieją sektory (np. chemiczne), w których patentowanie jest częstszą praktyką niż w innych pomimo podobnych nakładów przeznaczanych na prace B+R. Analizując dane statystyczne charakteryzujące poziom innowacyjności Polski, Litwy i Norwegii, można zauważyć wyraźną dominację ostatniego z wymienionych krajów (tabela 1). Największe różnice dotyczą liczby patentów zgłoszonych w Europejskim Urzędzie Patentowym na 1 mln osób (w Norwegii wskaźnik ten jest ponad 48 razy wyższy niż w Polsce i na Litwie). Niepokojący jest również ponad pięciokrotnie niższy w stosunku do Norwegii poziom prywatnych wydatków na B+R (w % PKB) w dwóch pozostałych państwach. Tabela 1. Zestawienie podmiotów systemów innowacyjnych Litwy, Norwegii i Polski Litwa. Norwegia. Polska. 1. Władze centralne Stortinget Sejm. Komisja Edukacji, Badań i Spraw Wyznaniowych Komisja Przedsiębiorczości i Przemysłu. Sejm i Senat Komisja Edukacji, Nauki i Młodzieży. Komisja Energii i Środowiska Rząd. Rząd. Rada Ministrów. Ministerstwo Gospodarki. Ministerstwo Edukacji i Badań. Ministerstwo Rozwoju Regionalnego. Ministerstwo Nauki i Edukacji. Ministerstwo Przemysłu i Handlu. Ministerstwo Gospodarki. Komisja Nauki, Technologii i Innowacji. Ministerstwo ds. Lokalnych i Regionalnych. Ministerstwo Edukacji Narodowej Ministerstwo Nauki i Szkolnictwa Wyższego Rada Nauki. Rada Nauki Litwy. Komitet Badań. Ministerstwo Rolnictwa i Rozwoju Wsi. Litewska Agencja Rozwoju. Komitet Innowacji. Agencja Rozwoju Przemysłu.

(4) Łukasz Mamica, Piotr Kopyciński. 26. cd. tabeli 1 Litwa. Norwegia. Polska. 1. Władze centralne Agencja Rozwoju Regionalnego. Rządowe Forum ds. Badań. Polska Agencja Rozwoju Przedsiębiorczości. Litewska Agencja Rozwoju Małych i Średnich Przedsiębiorstw (SMEDA). Norweska Rada ds. Badań. Agencja Restrukturyzacji i Modernizacji Rolnictwa. Litewska Agencja Wspierania Przedsiębiorczości. Innowacyjna Norwegia. Agencja ds. Rozwoju Międzynarodowych Programów Naukowych i Technologicznych Rada Rozwoju Biznesu. –. –. –. –. –. 2. Ośrodki wiedzy Litewskie Centrum Oceny Jakości Kształcenia. Norweska Agencja Jakości Kształcenia (NOKUT). Państwowa Komisja Akredytacyjna Polska Akademia Nauk. Litewska Akademia Nauk. Szkoły wyższe Instytuty badawcze (państwowe instytuty badawcze, państwowe placówki badawcze, uczelniane instytuty badawcze). Fundacja Badań Naukowych i Przemysłowych (SINTEF). placówki naukowe PAN: instytuty i zakłady. szkoły wyższe. szkoły wyższe. instytuty badawcze (w tym corporate R&D). jednostki badawczo-rozwojowe (centralne ośrodki badawczo-rozwojowe, ośrodki badawczo-rozwojowe, instytuty, laboratoriaa). Polska Akademia Umiejętności. 3. Ośrodki badań przemysłowych i pośrednictwa innowacyjnego Parki naukowe i technologiczne. parki naukowe i technologiczne. parki naukowe i technologiczne. Podmioty sieci IRC. podmioty sieci IRC. podmioty sieci IRC. Litewskie Centrum Innowacji. Krajowy Instytut Technologii (TI). centra transferu technologii. –. Norweska Agencja Rozwoju Przemysłu (SIVA). jednostki rozwojowe. –. VINN. –.

(5) Między układem instytucjonalnym.... 27. cd. tabeli 1 Litwa. Norwegia. Polska. 4. Organizacje finansujące działania innowacyjne Centralna Agencja Zarządzania Projektami. Argentum. Bank Gospodarstwa Krajowego. Litewska Fundacja Nauki. GIEK. Fundacja na Rzecz Nauki Polskiej. Organizacja Poręczeń Kredytowych i Inwestycji (INVEGA) –. –. fundusze pożyczkowe. –. fundusze poręczeń kredytowych. 5. Organizacje promocji przedsiębiorczości Stowarzyszenia pracodawców i pracowników Centra informacji dla przedsiębiorców Inkubatory przedsiębiorczości (w Norwegii też inkubatory przemysłowe)b a b. Podmioty pośrednie pomiędzy poziomem 2. a 3. Podmioty pośrednie pomiędzy poziomem 4. a 5.. Źródło: opracowanie własne.. O jakościowym wymiarze procesów innowacyjnych świadczy to, że mimo stosunkowo niewielkich różnic w zakresie udziału zatrudnienia w przemyśle średniowysokich i wysokich technologii w Polsce i Norwegii (odpowiednio: 4,35% i 4,53% siły roboczej) wspomniane parametry charakteryzujące poziom innowacyjności tych państw są zdecydowanie różne. Norweskie firmy wydają ponad dwukrotnie więcej środków na innowacje (jako procent własnych obrotów) niż polskie przedsiębiorstwa. W Norwegii w porównaniu do Polski o ponad 4% więcej innowacyjnych firm z sektora MŚP kooperuje z innymi podmiotami. Wchodzenie w interakcje z otoczeniem traktowane jest powszechnie jako czynnik stymulujący wzrost innowacyjności firm i budowania ich przewagi konkurencyjnej z wykorzystaniem potencjału podmiotów, z którymi prowadzona jest współpraca. Poziom innowacyjności gospodarki jest w pewnym stopniu pochodną przyjętych rozwiązań instytucjonalnych. Celem przedstawionej w niniejszym artykule analizy porównawczej instytucjonalnych uwarunkowań polityki innowacyjnej jest pokazanie różnic między układami gospodarczymi cechującymi się wysokim i niskim poziomem konkurencyjności i innowacyjności..

(6) 28. Łukasz Mamica, Piotr Kopyciński. 3. Władze centralne W analizie uwarunkowań instytucjonalnych systemu innowacyjnego jako pierwsze zostaną omówione kompetencje władz centralnych Litwy. Do najważniejszych organów tych władz, odpowiedzialnych za realizację zadań proinnowacyjnych, należą: Sejm, Ministerstwo Gospodarki oraz Ministerstwo Nauki i Edukacji, a także Komisja Nauki, Technologii i Innowacji oraz Rada Nauki Litwy (rys. 1). Sejm jako jednoizbowy parlament jest nadrzędnym podmiotem decydującym o litewskiej polityce prorozwojowej. Do zadań tego organu należy inicjowanie i uchwalanie stosownych ustaw, których realizacją zajmują się poszczególne ministerstwa i inne podmioty. Na szczeblu rządowym tworzenie i realizowanie polityki innowacyjnej pozostaje w gestii wspomnianych już ministerstw: Ministerstwa Gospodarki oraz Ministerstwa Nauki i Edukacji. Ministerstwo Gospodarki, oprócz zajmowania się sprawami związanymi z kształtowaniem polityki ekonomicznej rządu, wprowadza założenia polityki innowacyjnej w sferze przemysłu i usług. Podmiot ten odpowiada m.in. za programy konkurencyjności przemysłu i propagowania innowacji wśród przedsiębiorców. Minister gospodarki pełni też funkcję koordynatora organizacji wspierających innowacyjność. Ministerstwo Nauki i Edukacji odpowiada za rozwój potencjału innowacyjnego (bazy innowacyjnej, a więc zasobów ludzkich oraz wykorzystania badań na potrzeby komercyjne). Do zadań tego organu należy ponadto przygotowywanie i realizowanie rządowych projektów dotyczących badań i rozwoju. Pracownicy ministerstwa zajmują się analizą projektów rozwoju szkolnictwa wyższego i sfery B+R, a także przygotowują propozycje nowych rozwiązań prawnych we wspomnianych obszarach. Podmiot ten odpowiada za realizację programów związanych z edukacją i B+R, w tym także międzynarodowych. Kolejnym podmiotem wyznaczającym kierunki polityki w dziedzinie nauki i technologii jest Rada Nauki Litwy. Jest to instytucja o charakterze doradczym. Reprezentuje głównie interesy środowiska naukowego. Do jej zadań należy opiniowanie na rzecz rządu i Sejmu ważnych decyzji dotyczących litewskiej nauki i szkolnictwa wyższego. Ponadto Rada proponuje Ministerstwu Nauki i Edukacji nowe rozwiązania (projekty) w dziedzinie nauki, a także nadzoruje nadawanie stopni naukowych. Rada ewidencjonuje stopnie naukowe zdobyte przez Litwinów poza granicami kraju. Na początku 2005 r. na Litwie powołano Komisję Nauki, Technologii i Innowacji. Powstała ona z połączenia dwóch innych podmiotów: Komisji Nauki i Technologii oraz Komisji Nauki i Edukacji. Jej zadanie sprowadza się do koordynacji działań instytucji zajmujących się działalnością prorozwojową oraz stwarzania lepszych warunków do rozwoju potencjału naukowego oraz konkurencyjności gospodarki Litwy. Zadania Komisji są realizowane przez doradztwo.

(7) Stowarzyszenia pracodawców i pracowników. INVEGA. Litewska Agencja Rozwoju. Centralna Agencja Zarządzania Projektami. Litewska Agencja Wspierania Przedsiębiorczości. Inne ministerstwa. Komisja Nauki, Technologii i Innowacji. Źródło: opracowanie własne.. Rząd. Centra informacji dla przedsiębiorców. Litewska Akademia Nauk. Ministerstwo Gospodarki. Rys. 1. Schemat zarządzania litewskim systemem innowacyjnym. 5. Organizacje promocji. 4. Organizacje finansujące. 3. Ośrodki badań i pośrednictwa. 2. Ośrodki wiedzy. Agencja Rozwoju Regionalnego. 1. Władze centralne. Sejm. Inkubatory przedsiębiorczości. Litewska Fundacja Nauki. Litewskie Centrum Innowacji. Instytuty badawcze. Agencja ds. Rozwoju Międzynarodowych Programów Naukowych i Technologicznych. Parki naukowe i technologiczne. Szkoły wyższe. Litewskie Centrum Oceny Jakości Kształcenia. Litewska Agencja Rozwoju MŚP (SMEDA). Ministerstwo Nauki i Edukacji. Rada Nauki Litwy. Między układem instytucjonalnym... 29.

(8) 30. Łukasz Mamica, Piotr Kopyciński. na rzecz organów rządowych oraz innych podmiotów odpowiedzialnych za realizację polityki proinnowacyjnej. W celu lepszej koordynacji programów skierowanych do przedsiębiorców oraz alokacji środków finansowych przeznaczonych dla nich powołano Radę Rozwoju Biznesu. Jest to ciało doradcze rządu, na czele którego stoi minister gospodarki. Ponadto w Radzie zasiadają przedsiębiorcy, przedstawiciele szkół wyższych i jednostek naukowych. Zadanie Rady jest podobne do zadania Komisji Nauki Technologii i Innowacji. Sprowadza się mianowicie do koordynowania i monitorowania działań podmiotów odpowiedzialnych za wdrażanie polityki rozwojowej. Ponadto Rada wyznacza ogólne kryteria, z zastosowaniem których są następnie tworzone konkretne projekty. Do kompetencji Rady należy także składanie propozycji zmian w obowiązującym prawie. Należy przy tym podkreślić, że wszystkie propozycje Rady muszą zostać zaakceptowane przez Ministerstwo Gospodarki. Oprócz organów rządowych i instytucji ściśle z nimi powiązanych na Litwie działa również kilka agencji wspierających rozwój. Funkcję ogólnego koordynatora tych organizacji pełni minister gospodarki. Wśród wspomnianych instytucji trzeba wymienić: Litewską Agencję Rozwoju, Agencję Rozwoju Regionalnego, Litewską Agencję Rozwoju Małych i Średnich Przedsiębiorstw (SMEDA) oraz Litewską Agencję Wspierania Przedsiębiorczości (por. rys. 1). Litewska Agencja Rozwoju podlega Ministerstwu Spraw Zagranicznych. Zajmuje się głównie przyciąganiem inwestorów zagranicznych na Litwę. Instytucja ta dostarcza potencjalnym inwestorom informacje o warunkach inwestowania na Litwie oraz podejmuje działania zmierzające do poprawy atrakcyjności inwestycyjnej kraju. Agencja wspiera rozwój litewskiego eksportu, udzielając zainteresowanym firmom stosownych informacji. Agencja Rozwoju Regionalnego to główny podmiot zajmujący się wdrażaniem polityki rozwoju regionalnego, w szczególności dotyczy to krajowych i unijnych programów wsparcia. Przed wejściem w struktury Unii Europejskiej Agencja przygotowywała również potencjalnych beneficjentów do wykorzystania funduszy unijnych w dziedzinie rozwoju regionalnego. W 2003 r. powstała Litewska Agencja Wspierania Przedsiębiorczości. Została powołana w celu wdrażania unijnych programów wspomagających rozwój przedsiębiorstw. Zajmuje się także przydzielaniem środków z funduszy strukturalnych oraz z innych unijnych i krajowych źródeł służących rozwojowi przedsiębiorczości i zarządzaniem nimi. Litewska Agencja Rozwoju Małej i Średniej Przedsiębiorczości (SMEDA) powstała w 1996 r. jako organizacja non profit. Obecnie jest to instytucja publiczna (podlega Ministerstwu Gospodarki) zajmująca się współtworzeniem polityki rozwoju małej i średniej przedsiębiorczości, a także kreowaniem śro-.

(9) Między układem instytucjonalnym.... 31. dowiska sprzyjającego rozwojowi MŚP. Ponadto SMEDA wspiera powstawanie projektów typu start-up. Agencja ds. Rozwoju Międzynarodowych Programów Naukowych i Technologicznych podlega Ministerstwu Nauki i Edukacji i odpowiada za koordynację niektórych programów unijnych i zarządzanie nimi, m.in. VI Programem Ramowym oraz EUREKA. Realizuje ona także zadania związane z międzynarodowymi badaniami. Agencja proponuje rozwiązania prawne, które mają wzmocnić pozycję Litwy w międzynarodowych programach związanych z B+R. W Norwegii również uchwalaniem prawa zajmuje się jednoizbowy parlament – Stortinget. Na szczeblu parlamentarnym nie funkcjonuje jeden podmiot odpowiedzialny za przygotowywanie ram polityki innowacyjnej. Sprawami prorozwojowymi zajmuje się przede wszystkim Komisja Edukacji, Badań i Spraw Wyznaniowych, a także Komisja Przedsiębiorczości i Przemysłu oraz Komisja Energii i Środowiska (por. rys. 2). Na szczeblu rządowym, podobnie jak w parlamencie, za sprawy polityki innowacyjnej odpowiada kilka podmiotów. Trzy z nich odgrywają jednak kluczową rolę: Ministerstwo Edukacji i Badań, Ministerstwo Przemysłu i Handlu oraz Ministerstwo ds. Lokalnych i Regionalnych. Można stwierdzić, iż w Norwegii obowiązuje zasada, że każde z ministerstw zajmuje się finansowaniem i promowaniem badań z dziedzin, które podlegają ich kompetencjom. Za koordynację polityki innowacyjnej odpowiada Ministerstwo Edukacji i Badań, które zajmuje się również finansowaniem nauki na wyższych uczelniach. Z kolei Ministerstwo Przemysłu i Handlu odpowiada za szeroko rozumianą politykę innowacyjną, w tym za wprowadzanie ogólnych programów prorozwojowych. Wspomnianemu ministerstwu przydzielono również zadanie koordynacji programów innowacyjnych dla konkretnych sektorów. Wreszcie Ministerstwo ds. Lokalnych i Regionalnych odpowiada za stosowne projekty na szczeblu regionalnym. Ponadto na szczeblu ministerialnym funkcjonują trzy międzyresortowe podmioty zajmujące się sprawami B+R: Komitet Badań, Komitet Innowacji oraz Rządowe Forum ds. Badań (rys. 2). Komitet Badań to główny organ koordynujący politykę badawczą w Norwegii. Na jego czele stoi minister edukacji i badań. W Komitecie zasiadają ministrowie i przedstawiciel premiera. Komitet Badań obraduje regularnie, najczęściej raz na dwa miesiące. Posiedzenia dotyczą narodowej strategii badań i rozwoju. W ramach tych spotkań powstają konkretne propozycje nowych rozwiązań, przekazywane pod obrady rządu. Komitet Innowacji to organ, w którym również zasiadają ministrowie lub ich zastępcy. Przewodzi mu minister przemysłu i handlu. Komitet Innowacji został powołany w ramach programu tworzenia nowych ram polityki prorozwojowej Norwegii. Jego głównym zadaniem jest koordynowanie przedsięwzięć innowa-.

(10) Podmioty sieci IRC. NOKUT. Źródło: opracowanie własne.. Rząd. Centra informacji dla przedsiębiorców. Argentum. Krajowy Instytut Technologii (TI). Norweska Rada ds. Badań. Szkoły wyższe. Stowarzyszenia pracodawców i pracowników. Komitet Badań. Ministerstwo Edukacji i Badań. Rys. 2. Schemat zarządzania norweskim systemem innowacyjnym. 5. Organizacje promocji. 4. Organizacje finansujące. SINTEF. Rządowe Forum ds. Badań. Inne ministerstwa. 3. Ośrodki badań i pośrednictwa. 2. Ośrodki wiedzy. 1. Władze centralne. Stortinget. GIEK. VINN. Innowacyjna Norwegia. Ministerstwo ds. Lokalnych i Regionalnych. Inkubatory przedsiębiorczości i przemysłowe. Parki naukowe i technologiczne. SIVA. Instytuty badawcze. Komitet Innowacji. Ministerstwo Przemysłu i Handlu. Komisje parlamentarne (3). 32. Łukasz Mamica, Piotr Kopyciński.

(11) Między układem instytucjonalnym.... 33. cyjnych prowadzonych w ministerstwach. Działalność omawianego podmiotu pokrywa się częściowo z zadaniami Komitetu Badań, dlatego oba podmioty starają się współdziałać, m.in. organizując wspólne spotkania. Rządowe Forum ds. Badań jest instytucją zamującą się sprawami dotyczącymi problematyki B+R. Forum działa m.in. w celu propagowania założeń polityki służącej rozwojowi nauki. Podczas obrad dyskutuje się ponadto o międzysektorowych programach badawczych. Działalność forum sprowadza się do wspomagania ministra edukacji i badań w przygotowywaniu materiałów na rzecz Komitetu Badań. Rolę nie do przecenienia odgrywa także Norweska Rada ds. Badań. Powstała w 1993 r. i podlega Ministerstwu Edukacji i Badań. Odpowiada za promocję krajowego planu badawczego oraz zarządza około 1/3 funduszy przeznaczonych na finansowanie publicznego sektora badawczego. Jej najważniejszym zadaniem jest wspieranie współpracy pomiędzy poszczególnymi instytucjami badawczymi w Norwegii. Rada identyfikuje perspektywiczne i istotne obszary badawcze, a następnie przydziela określone fundusze na programy rozwojowe. Zajmuje się również promowaniem innowacyjności wśród przedsiębiorców, oceną realizowanych programów B+R oraz promowaniem współpracy między sferą badawczą a innymi podmiotami systemu innowacyjnego. Doradza rządowi w sprawach związanych z nauką i technologiami. Roczny budżet Rady w latach 2003–2004 wynosił ponad 0,5 mld euro. Na tę kwotę składały się środki pochodzące z poszczególnych ministerstw. Od początku 2004 r. funkcjonuje Innowacyjna Norwegia. Jest to jednostka podlegająca Ministerstwu Przemysłu i Handlu, która zastąpiła cztery istniejące wcześniej instytucje: Urząd ds. Wynalazków, Norweską Radę Handlu, Fundusz Rozwoju Przemysłowego i Regionalnego oraz Norweską Radę Turystyki. Wśród źródeł finansowania Innowacyjnej Norwegii można wymienić poszczególne ministerstwa, a w szczególności Ministerstwo Przemysłu i Handlu oraz Ministerstwo ds. Lokalnych i Regionalnych. Poprzez oddziały w różnych częściach Norwegii, a także w około 30 krajach na świecie, organizacja ta wykonuje zadania, które wcześniej należały do obowiązków wymienionych wyżej organizacji. Zadania te można podzielić na kilka grup. Przede wszystkim jest to wspomaganie rozwoju podmiotów cechujących się innowacyjnością i sprzedających produkty na rynki zagraniczne. Innowacyjna Norwegia wspiera też podmioty gospodarcze działające w kraju i zajmuje się wzmacnianiem współpracy międzynarodowej firm norweskich. Dzięki działalności tej instytucji w Norwegii udaje się tworzyć ponad 7000 miejsc pracy rocznie i je utrzymać [Bjørkevoll 2005]. Innowacyjna Norwegia zajmuje się również propagowaniem takich zmian w przemyśle, których wprowadzenie przynosi korzyści zarówno poszczególnym.

(12) 34. Łukasz Mamica, Piotr Kopyciński. przedsiębiorcom, jak i całej gospodarce. Ponadto wspiera rozwój wszystkich obszarów Norwegii dzięki odpowiedniej współpracy z organizacjami zajmującymi się promocją innowacyjności. Innowacyjna Norwegia wraz z Norweską Radą ds. Badań założyły wspólne przedstawicielstwa regionalne, które odpowiadają za realizację programów ukierunkowanych na poszczególne obszary kraju. Służą one m.in. wspieraniu rozwoju regionalnych systemów innowacyjnych. W polskim Sejmie, podobnie jak w norweskim, działają komisje. Zajmują się m.in. przygotowywaniem dokumentów poddawanych pod obrady sejmowe, a także rozpatrywaniem projektów przygotowanych przez niższą izbę parlamentu. Stanowią więc istotny element w łańcuchu podmiotów kreujących politykę. Komisją zajmującą się sprawami innowacyjności w szczególny sposób jest Komisja Edukacji, Nauki i Młodzieży (rys. 3). Do jej zadań należy m.in. wspieranie badań naukowych, wdrożeń oraz wynalazczości. Komisja zajmuje się ponadto polityką zarządzania i wspierania nauki oraz zmian technologicznych, a także sprawami jednostek badawczych i współpracą z zagranicznymi jednostkami naukowymi. Sprawami szeroko rozumianej polityki innowacyjnej w Polsce zajmuje się większość ministerstw. W największym stopniu zadania te są realizowane w Ministerstwie Gospodarki, Ministerstwie Edukacji Narodowej, Ministerstwie Nauki i Szkolnictwa Wyższego, Ministerstwie Rolnictwa i Rozwoju Wsi oraz Ministerstwie Rozwoju Regionalnego (por. rys. 3). Rola ostatniego z wymienionych podmiotów sprowadza się przede wszystkim do tworzenia mechanizmów umożliwiających właściwe wykorzystanie funduszy ze środków Unii Europejskiej. Ministerstwo Rolnictwa i Rozwoju Wsi zajmuje się m.in. podnoszeniem konkurencyjności polskiego rolnictwa oraz wspieraniem rozwoju obszarów niezurbanizowanych. Koordynuje ponadto zadania z zakresu wspólnej polityki rolnej, a także reprezentuje polskie interesy na forum Unii Europejskiej i Światowej Organizacji Handlu. Ministerstwu Gospodarki podlega dział gospodarki administracji rządowej. Oznacza to, że wspomniany podmiot sprawuje kontrolę nad sprawami energetyki, podpisu elektronicznego oraz nadzoruje Urząd Patentowy RP. Istotną rolę w polskim systemie innowacyjnym odgrywa Ministerstwo Nauki i Szkolnictwa Wyższego. Podmiot ten zajmuje się m.in. sprawami badań oraz prac rozwojowych. Ministerstwo zarządza również środkami w ramach działań 1.4 i 1.5 sektorowego programu operacyjnego „Wzrost konkurencyjności przedsiębiorstw” (SPO WKP). Rada Nauki jest organem doradczym przy Ministerstwie Nauki i Szkolnictwa Wyższego. Oprócz opiniowania projektów dokumentów dotyczących spraw naukowo-technicznych Rada dokonuje także oceny jednostek naukowych, a także wniosków o dofinansowanie. Ponadto w kompetencjach Rady leży również ocena działalności jednostek w zakresie zrealizowanych wniosków..

(13) Fundusze pożyczkowe. Stowarzyszenia pracodawców i pracowników Centra informacji dla przedsiębiorców. Fundacja na Rzecz Nauki Polskiej. Źródło: [Mamica 2007, s. 195].. Inkubatory przedsiębiorczości. Centra transferu technologii. Instytuty i jednostki badawczo-rozwojowe. Rada Nauki. Ministerstwo Nauki i Szkolnictwa Wyższego. Podmioty sieci IRC. Państwowa Komisja Akredytacyjna. Bank Gospodarstwa Krajowego. Szkoły wyższe. Parki naukowe i technologiczne. Polska Akademia Nauk (PAN). Fundusze poręczeń kredytowych. Jednostki rozwojowe. Jednostki podległe PAN. Polska Agencja Rozwoju Przedsiębiorczości. Ministerstwo Edukacji. Komisja Edukacji, Nauki i Młodzieży. Ministerstwo Gospodarki. Rada Ministrów. Rys. 3. Schemat zarządzania polskim systemem innowacyjnym. 5. Organizacje promocji. 4. Organizacje finansujące. Ministerstwo Rozwoju Regionalnego. Agencja Restrukturyzacji i Modernizacji Rolnictwa. Ministerstwo Rolnictwa i Rozwoju Wsi. Polska Akademia Umiejętności (PAU). 3. Ośrodki badań i pośrednictwa. 2. Ośrodki wiedzy. Agencja Rozwoju Przemysłu. Inne ministerstwa. 1. Władze centralne. Sejm i Senat. Między układem instytucjonalnym... 35.

(14) 36. Łukasz Mamica, Piotr Kopyciński. Cechą charakterystyczną polskiego systemu instytucji prorozwojowych jest istnienie licznych agencji. Nadzór nad tymi podmiotami sprawują na ogół poszczególne ministerstwa. Przed wstąpieniem Polski do UE agencje m.in. rozdzielały środki oraz wspierały przemiany podległych sektorów gospodarki. Obecnie odpowiadają za podział części środków przyznanych Polsce w związku z przynależnością do Wspólnoty. Agencja Restrukturyzacji i Modernizacji Rolnictwa jest odpowiedzialna za przemiany w sferze rolnej oraz na obszarach wiejskich. Zajmuje się m.in. rozdzielaniem dopłat dla rolników oraz pełni funkcję instytucji wdrażającej dla niektórych programów unijnych. Polska Agencja Rozwoju Przedsiębiorczości wspiera z kolei polskie firmy (szczególnie mikro, małe i średnie) przez zarządzanie środkami finansowymi, które są przeznaczone na rozwój przedsiębiorstw. Pieniądze te pochodzą zarówno z budżetu państwa, jak i funduszy UE. Agencja Rozwoju Przemysłu SA jest spółką należącą do Skarbu Państwa, która zajmuje się wspieraniem restrukturyzacji wybranych gałęzi gospodarki, tworzeniem regionalnych parków przemysłowych i zarządzaniem niektórymi strefami ekonomicznymi w Polsce. Działalność Agencji sprowadza się najczęściej do realizacji stosownych programów krajowych i unijnych, mających na celu wspieranie przekształceń w gospodarce [Agencja Rozwoju Przemysłu SA 2004]. W przeszłości istotną rolę we wspomaganiu procesów innowacyjnych w Polsce odgrywała Agencja Techniki i Technologii. Do jej podstawowych zadań należało promowanie innowacyjnych technologii oraz wspomaganie wdrażania ich w gospodarce. Udzielała także pomocy finansowej w postaci pożyczek i poręczeń, a także tworzyła opracowania dotyczące nowych rozwiązań, które mogły znaleźć zastosowanie w przemyśle. Jak można zauważyć na podstawie powyższego opisu, na szczeblu władz centralnych w omawianych krajach występują liczne podobieństwa, ale znaleźć można i różnice. Zgodnie z powszechnie obowiązującym trójpodziałem władzy o polityce innowacyjnej decydują poszczególne parlamenty (w Polsce dwuizbowy), a tworzenie propozycji rozwiązań i aktów wykonawczych należy do odpowiednich ministerstw. W Polsce utworzono Ministerstwo Rozwoju Regionalnego, które zostało powołane w celu lepszej absorpcji środków unijnych. Z pewnością jednym z jego zadań będzie uproszczenie procedur uzyskania środków z budżetu UE. Warto zwrócić uwagę na koncentrację działań proinnowacyjnych w Norwegii. W tym kraju kompetencje kilku instytucji zostały skupione w jednej – Innowacyjnej Norwegii. Koncentracja zadań nastąpiła również na Litwie, gdzie z dwóch podmiotów powstała Komisja Nauki, Technologii i Innowacji. Zamierzeniem autorów obu tych reform było to, aby skuteczniej udzielano pomocy przedsiębiorcom oraz lepiej koordynowano działania prorozwojowe i nadzorowano je,.

(15) Między układem instytucjonalnym.... 37. a w wypadku Litwy, aby lepiej wykorzystywano możliwości wynikające z akcesji do UE. Cechą odróżniającą polski i litewski system innowacyjny od norweskiego jest istnienie w Polsce i na Litwie licznych agencji. O ile jednak na Litwie zajmują się one przeważnie wspieraniem nauki oraz przedsiębiorczości, o tyle w Polsce często są to podmioty, którym powierzono także część zadań ministerstw. Próby scalenia działalności agencji w Polsce były podejmowane przez kolejne rządy, dalsze reformy w tej dziedzinie zależą w dużym stopniu od woli politycznej. Otwarta pozostaje kwestia, czy ewentualne połączenie tych podmiotów bądź też powierzenie ich kompetencji innym organom przyczyniłoby się do efektywniejszego udzielania pomocy służącej rozwojowi innowacyjności. W Norwegii, oprócz ministerstw i wspomnianej Innowacyjnej Norwegii, istnieją inne podmioty, którym powierzono głównie funkcje doradcze i koordynacyjne. Inaczej niż na Litwie i w Polsce na szczeblu władz centralnych nie ma agencji. Ich rolę w pewnym zakresie powierzono Innowacyjnej Norwegii. Polityka prorozwojowa Norwegii jako jednego z najbardziej innowacyjnych krajów Europy nie wymaga znaczących modyfikacji. Litwa i Polska natomiast, począwszy od lat 90., na nowo ją budowały. Jeśli dodać do tego ogrom zmian strukturalnych, które zachodzą w gospodarkach państw postkomunistycznych, to przyczyny różnic w uwarunkowaniach instytucjonalnych tych państw staną się bardziej oczywiste. Wobec wzrostu poziomu skomplikowania interakcji zachodzących w układzie innowacyjnym zmienia się rola władzy publicznej. Jak wykazuje P. Hirst [1994], nasila się zjawisko przenoszenia kompetencji administracji na rzecz stowarzyszeń wspomaganych finansowo. 4. Ośrodki wiedzy Istotną rolę w systemie innowacyjnym każdego z krajów odgrywają niewątpliwie instytucje, w których powstają nowe rozwiązania, oraz organy pełniące funkcje edukacyjne. Do takich podmiotów można zaliczyć instytuty naukowe, szkoły wyższe oraz jednostki kontrolujące poziom kształcenia. W każdym z omawianych krajów istnieją instytucje odpowiedzialne za nadzorowanie szkolnictwa wyższego. Są to: Litewskie Centrum Oceny Jakości Kształcenia, Norweska Agencja Jakości Kształcenia (NOKUT) oraz polska Państwowa Komisja Akredytacyjna (por. rys. 1–3). Dbają one o odpowiednią jakość edukacji na wyższym poziomie. Na bieżąco monitorują programy edukacyjne poszczególnych uczelni, a także rekomendują wybrane z nich. W Polsce Państwowa Komisja Akredytacyjna zajmuje się dodatkowo opiniowaniem wniosków dotyczących powoływania nowych uczelni i tworzenia nowych kierunków studiów..

(16) 38. Łukasz Mamica, Piotr Kopyciński. Omawiając schemat instytucjonalny polityki innowacyjnej, nie można pominąć instytucji zajmujących się promocją nauki. Litewska Akademia Nauk, w przeciwieństwie do Komisji Nauki i Technologii oraz Rady Rozwoju Biznesu, jest podmiotem niezależnym, finansowanym jednak z budżetu państwa. Członkami Akademii są wybitni przedstawiciele nauki z Litwy, a także eksperci zagraniczni, których zainteresowania naukowe obejmują sytuację na Litwie. Organizacja ta pełni w stosunku do rządu funkcję doradczą w wielu dziedzinach (np. edukacji, gospodarki, kultury). Podobną rolę odgrywa Polska Akademia Nauk. Została powołana w celu wspierania rozwoju i upowszechniania polskiej nauki. Opiniuje najważniejsze dokumenty dotyczące spraw naukowych, a także wdraża wyniki badań naukowych. Współpracuje ponadto z uczelniami wyższymi, a także instytucjami zagranicznymi. Za realizację zadań Akademii odpowiadają jej jednostki organizacyjne, a także jednostki podległe. W pewnym sensie odpowiednikiem PAN-u w Norwegii jest Fundacja Badań Naukowych i Przemysłowych (SINTEF) – jedna z największych jednostek badawczych w całej Skandynawii. Jest to podmiot prowadzący prace badawcze zarówno w naukach przyrodniczych, technologicznych, jak i społecznych. SINTEF jest ściśle powiązany z Norweskim Uniwersytetem Nauki i Technologii (rys. 2). W systemie innowacyjnym każdego państwa niebagatelną rolę odgrywają też szkoły wyższe. Na Litwie funkcjonuje 15 uniwersytetów oraz 16 innych państwowych szkół wyższych, a także kilkanaście prywatnych uczelni o różnym statusie. Na szczególną uwagę zasługuje Uniwersytet Technologiczny w Kownie (Kauno Technologijos Universitetas). Jest to największa uczelnia techniczna w krajach bałtyckich, kształcąca studentów na 12 wydziałach. Kowieńska szkoła współpracuje z wieloma placówkami naukowymi i jest jednym z najważniejszych litewskich ośrodków wdrażających rozwiązania innowacyjne. Na Litwie uznawana jest za jedną z pionierskich instytucji w dziedzinie wdrażania nowoczesnego systemu edukacyjnego (zupełnie innego od tego stosowanego za czasów radzieckich) [Bansevièius, Diauèiûnas i Žiliukas 2002]. W Norwegii działa sześć uniwersytetów, z których najważniejszą instytucją kształcącą w zakresie nowoczesnych rozwiązań jest Norweski Uniwersytet Nauki i Technologii w Trondheim. Są tam także inne szkoły wyższe o różnych profilach, przy czym należy podkreślić, że większość z nich ma status podmiotów publicznych. Nadzorem administracyjnym i zarządzaniem finansami szkolnictwa wyższego zajmuje się Ministerstwo Edukacji i Badań, a merytorycznym – NOKUT. Z kolei parlament w ramach budżetu przydziela fundusze na szkoły wyższe. Uczelnie mają stosunkowo dużą swobodę w wydatkowaniu tych środków (ograniczoną jedynie istniejącymi ramami prawnymi). Badania uczelnianie są.

(17) Między układem instytucjonalnym.... 39. w większości finansowane ze źródeł własnych, a także z funduszy Norweskiej Rady ds. Badań, ministerstw, władz lokalnych oraz podmiotów prywatnych. Również w Polsce prężnie działa i rozwija się szkolnictwo wyższe. W naszym kraju funkcjonuje około 20 uniwersytetów i podobna liczba uczelni technicznych, z których większość ma status politechniki. Na szczególną uwagę zasługują m.in. Politechnika Gdańska, Politechnika Krakowska, Politechnika Poznańska, Politechnika Śląska, Politechnika Warszawska, Politechnika Wrocławska, a także Akademia Górniczo-Hutnicza w Krakowie. Przy uczelniach powstają inkubatory przedsiębiorczości oraz centra transferu technologii (np. Centrum Transferu Technologii Politechnika Krakowska), które starają się pomóc w wykorzystaniu dorobku naukowego szkół wyższych w gospodarce. W Polsce rozwija się również niepubliczne szkolnictwo wyższe. Są to jednak najczęściej uczelnie o co najwyżej kilkunastoletniej tradycji, potrzeba zatem czasu, aby stały się znaczącymi ośrodkami naukowymi. Kolejnym elementem systemu innowacyjnego są jednostki badawcze. Cechą charakterystyczną tych podmiotów na Litwie i w Polsce jest to, że w znacznej mierze są to instytucje publiczne finansowane ze środków państwowych. Jeśli chodzi o Litwę, to można wyróżnić trzy rodzaje podmiotów badawczych: państwowe instytuty badawcze, państwowe placówki badawcze oraz uczelniane instytuty badawcze. Państwowe instytuty oraz placówki badawcze zajmują się programami badawczymi istotnymi dla litewskiej gospodarki oraz instytucji publicznych. Podmioty badawcze działające przy uczelniach skupiają się najczęściej na prowadzeniu badań podstawowych, które następnie są wykorzystywane do podnoszenia jakości kształcenia studentów i poziomu wykształcenia kadry naukowej. Należy podkreślić, że na Litwie jest bardzo słabo rozwinięty system badań poza sferą publiczną, tj. w przedsiębiorstwach. W Polsce od kilku lat są podejmowane próby porządkowania sfery naukowo‑badawczej. Oprócz szkół wyższych w Polsce działają: jednostki badawczo-roz wojowe, centralne ośrodki badawczo-rozwojowe, ośrodki badawczo-rozwojowe, instytuty, laboratoria, centra badawcze i inne podmioty, podlegające najczęściej poszczególnym ministerstwom. Problemem polskiego systemu podmiotów naukowych, podobnie zresztą jak litewskiego, jest ich słabo rozwinięta współpraca ze sferą biznesu. Często powstają rozwiązania, które nie znajdują zastosowania w przemyśle, czego przyczyny można upatrywać m.in. w braku współpracy jednostek naukowych z przedsiębiorcami na etapie projektowania nowych technologii. W Polsce badania naukowe prowadzone przez przedsiębiorstwa lub wyodrębnione podmioty korporacji dopiero się rozwijają. Warto powołać się na przykład Krakowa, gdzie w ostatnim czasie powstają jednostki naukowe światowych koncernów, m.in. Laboratorium Oprogramowania IBM, Centrum Badawcze ABB i Centrum Oprogramowania Motoroli. Nie ulega wątpliwości, że.

(18) 40. Łukasz Mamica, Piotr Kopyciński. w naszym kraju muszą się też zmienić proporcje finansowania sfery badawczej (w Polsce prawie 63% nakładów na działalność badawczą i rozwojową pochodzi z budżetu państwa, podczas gdy na Litwie nieco ponad 55%, a w Norwegii około 40% [Mały Rocznik... 2005]). W Norwegii, w przeciwieństwie do omawianych państw postsocjalistycznych, znacząca część instytucji badawczych to podmioty prywatne. Jak wspomniano, z budżetu państwa są one finansowane w około 40%. Mimo niezależności organizacyjnej pod względem finansowym są one zatem w znacznym stopniu zależne od pieniędzy publicznych, choć oczywiście nie na taką skalę jak na Litwie czy w Polsce. Poza tym w Norwegii na nieporównywalnie szerszą skalę niż w Polsce i na Litwie funkcjonuje sektor badań przemysłowych. Podsumowując, należy powiedzieć, że w systemie zarządzania innowacjami zarówno na Litwie, jak i w Norwegii oraz Polsce istnieją podobne typy instytucji – bez nich trudno wyobrazić sobie system podmiotów prorozwojowych. W każdym z tych krajów działają instytucje nadzorujące jakość kształcenia. Na podobnych zasadach funkcjonują również jednostki badawcze (por. rys. 1–3). Na uwagę zasługuje to, że w Polsce istnieje sporo typów jednostek badawczych podporządkowanych poszczególnym instytucjom publicznym. Reforma tego systemu jest przeprowadzana niezwykle wolno. Musi zapewniać wspomnianym podmiotom większą samodzielność. Na Litwie sytuacja przedstawia się podobnie – praktycznie nie funkcjonuje tam system badań korporacyjnych. Najlepiej pod tym względem jest w Norwegii, w której jednostki badawcze są najczęściej prywatne, a dotacje państwowe nie przekraczają 40% ich wszystkich wpływów. Co więcej, funkcjonuje tam dobrze rozwinięty system badań przemysłowych. W każdym z opisywanych krajów istnieją znaczące uczelnie wyższe, przy czym za renomowane są najczęściej uznawane szkoły publiczne. W wypadku Litwy i Polski wynika to z uwarunkowań politycznych (uczelnie prywatne mogą się rozwijać zaledwie od kilkunastu lat). Jeśli zaś chodzi o Norwegię, dominująca rola szkół publicznych to pochodna obowiązującego systemu politycznego. 5. Ośrodki badań przemysłowych i pośrednictwa innowacyjnego W wielu regionalnych systemach innowacji nie jest problemem brak potencjału poszczególnych tworzących je podmiotów, lecz współpracy między nimi. Z tego powodu nie udaje się w należytym stopniu uzyskać korzyści płynących z rekombinacji istniejących zasobów i wiedzy. Konieczne staje się wzmocnienie kanałów porozumiewania się na poziomie instytucjonalnym. Możemy w tym kontekście mówić o „instytucjonalnych innowacjach” dotyczących sposobu ustanowienia i podniesienia efektywności regionalnych systemów innowacji,.

(19) Między układem instytucjonalnym.... 41. stanowiących warunek efektywnego rozwoju innowacji technicznych [Braczyk i Heidenreich 1998, s. 440]. Innym elementem systemu innowacyjnego są podmioty, które prowadząc badania istotne w danej branży, stanowią jednocześnie centra pośrednictwa pomiędzy instytucjami oferującymi nowe rozwiązania a ich potencjalnymi nabywcami. Na szczególną uwagę zasługują parki przemysłowe, instytucje należące do sieci IRC oraz centra transferu technologii. Norweska Agencja Rozwoju Przemysłu (SIVA) została założona w 1968 r. w celu wspierania wzrostu zatrudnienia przedsiębiorców oraz tworzenia możliwości ich rozwoju. Aktualnie kontrolę nad spółką sprawuje Ministerstwo ds. Lokalnych i Regionalnych. Należy podkreślić, że od momentu powstania zakres działalności SIVA znacznie się zwiększył. Instytucja ta zajmowała się przede wszystkim rozbudową i wynajmowaniem obiektów przemysłowych, a obecnie najważniejszym elementem jej działalności jest tworzenie sieci współpracy w sferze badawczej na szczeblach regionalnych, krajowym i międzynarodowym. Zadaniem SIVA jest wspomaganie rozwoju lokalnego przez dostarczanie kapitału i informacji sektorowi MŚP. Instytucja ta jest współwłaścicielem wielu parków przemysłowych i naukowych, a także inkubatorów przedsiębiorczości na obszarze całego kraju. Podczas powstawania Innowacyjnej Norwegii rozważano wcielenie SIVA do tej organizacji. Obecnie wydaje się, że pozostanie ona niezależna [Mariussen i Fraas 2004]. Innym ważnym podmiotem norweskiego systemu innowacji jest Krajowy Instytut Technologii (TI). Jest to instytucja prywatna, otrzymująca pomoc publiczną w zamian za dostarczenie sektorowi MŚP opracowań i ekspertyz ułatwiających poprawienie efektywności przedsiębiorstw i zwiększenie przychodów. TI proponuje przede wszystkim usługi konsultacyjne, programy transferu technologii, a także testy laboratoryjne. Zajmuje się ponadto technologiami produkcyjnymi, bezpiecznymi i przyjaznymi środowisku. Instytut Technologiczny Północnej Norwegii (VINN) jest instytucją doradczą funkcjonującą na zasadzie prywatnej fundacji, która na część działalności otrzymuje wsparcie z sektora publicznego. VINN proponuje usługi z wybranych obszarów ekonomicznych i administracyjnych. Działalność ta jest skierowana do sektorów przemysłowych i budowlanych oraz związanych z rybołówstwem i ma na celu wzmocnienie konkurencyjności firm dzięki zwiększeniu wydajności, zyskowności i lepszemu zorientowaniu na rynek. Instytucja ta prowadzi również program szkoleń skierowanych do przedsiębiorców ze wspomnianych sektorów. Z instytucji działających w omawianym segmencie na Litwie należy wymienić Litewskie Centrum Innowacji. Powstało w 1996 r. w ramach programu rozwoju innowacji. Głównym zadaniem tej organizacji jest wspieranie komercyjnego wykorzystania nowych rozwiązań naukowych. Centrum uczestniczy ponadto.

(20) 42. Łukasz Mamica, Piotr Kopyciński. w transferze technologii, zarówno na rynku krajowym, jak i między podmiotami litewskimi i zagranicznymi. Od 2003 r. Litewskie Centrum Innowacji działa w największych miastach Litwy: Wilnie, Kownie, Kłajpedzie, Szawlach, Poniewieżu i Alytusie. Zajmuje się ono również wdrażaniem projektów związanych z innowacyjnością, a także promocją nowatorskich przedsięwzięć. Jeśli chodzi o inne litewskie instytucje biorące udział w procesach transferu technologii, to należy podkreślić rolę prywatnych przedsiębiorstw. Od 1998 r. przy wsparciu Ministerstwa Gospodarki, Uniwersytetu Technologicznego w Kownie i innych podmiotów powstają na Litwie parki naukowo‑technologiczne. W 2005 r. działało na Litwie sześć takich instytucji. W parkach naukowych i technologicznych lokują się najczęściej firmy wysokich technologii, pragnące rozwinąć produkcję, a także tworzyć nowe rozwiązania. Parki powstają przy współpracy z uczelniami wyższymi, przyczyniają się więc do zwiększenia współpracy instytucji naukowych z przemysłem. Ich rolą jest ułatwianie adaptowania przez firmy rozwiązań innowacyjnych powstających w sferze nauki i szkolnictwa wyższego. Na podobnej zasadzie działają parki technologiczne w Polsce – wykorzystuje się doświadczenie lokalnej kadry naukowej. Krakowski Park Technologiczny współpracuje np. z Politechniką Krakowską, a Poznański Park Naukowo-Technologiczny – z Uniwersytetem im. Adama Mickiewicza. W ramach tego pierwszego podmiotu działa m.in. jeden z największych polskich dostawców IT – firma ComArch – czy wspomniane już Centrum Oprogramowania Motoroli. Istotną rolę odgrywają też centra transferu technologii. Aby powstał taki ośrodek, nie muszą zostać spełnione żadne szczególne warunki, oczywiście poza zapewnieniem środków finansowych na jego utrzymanie. Może on zostać utworzony przy fundacji, uczelni wyższej, agencji i innych instytucjach. Centra transferu technologii uczestniczą w procesie „przemieszczenia wyników badań naukowych lub opracowania inżynierskiego od twórcy do przedsiębiorcy” [Wojtas 1999]. Jeśli chodzi o konkretne rozwiązania przyjęte w omawianych krajach, to na Litwie funkcje takiej organizacji pełni Litewskie Centrum Innowacji, a w Norwegii – Krajowy Instytut Technologii. W Polsce działają organizacje, których nazwa nawiązuje do omawianego typu instytucji, np. Centrum Transferu Technologii Politechniki Warszawskiej czy Centrum Transferu Technologii Politechnika Krakowska. W systemie innowacyjnym istotną funkcję pełnią Ośrodki Przekazu Innowacji (IRC – Innovation Relay Centres). Jest to sieć instytucji działających od 1995 r. zgodnie z decyzją Komisji Europejskiej w ponad 30 krajach UE i tych pozostających poza Wspólnotą. Celem założenia sieci była chęć promowania transferu technologii i wymiany technologicznej w wymiarze ponadnarodowym. IRC zajmuje się ponadto promowaniem innowacyjnych firm, a także udzielaniem.

(21) Między układem instytucjonalnym.... 43. pomocy przy wdrażaniu rezultatów badań naukowych. Realizuje zadania, m.in. doradzając firmom (szczególnie sektora MŚP), a także dostawcom nowych rozwiązań. We wszystkich analizowanych krajach działają ośrodki IRC, przy czym ulokowane są przy różnego rodzaju instytucjach. Na Litwie taką rolę odgrywa m.in. Litewskie Centrum Innowacji, a w Norwegii – SINTEF. W Polsce działają cztery konsorcja IRC, skupione m.in. przy Centrum Transferu Technologii Politechnika Krakowska, Wrocławskim Centrum Transferu Technologii, Uniwersytecie Warszawskim i Ośrodku Przetwarzania Informacji w Warszawie. Najbardziej rozwiniętą siecią ośrodków badań przemysłowych i pośrednictwa innowacyjnego dysponuje Norwegia. Oprócz instytucji transferu technologii, podmiotów sieci IRC i parków naukowo-technologicznych funkcjonują tam takie organizacje jak SIVA, TI czy VINN. Zapewniają one pomoc finansową, szkolenia, ekspertyzy itp. Mogą także pośredniczyć w transferze technologii, tak jak TI (rys. 2). Na Litwie trudno nie zauważyć braku rozwiniętej sieci transferu technologii, której rolę muszą przejmować prywatne przedsiębiorstwa. Istnieje więc wyraźna różnica w porównaniu z Polską, gdzie istnieje przynajmniej kilka znaczących ośrodków transferu technologii (por. rys. 1 i 3). 6. Organizacje finansujące działania innowacyjne Finansowanie działalności innowacyjnej ma kluczowe znaczenie dla jej rozwoju. W tej części artykułu zostały przedstawione przykłady instytucji pełniących taką funkcję. Działająca na Litwie Centralna Agencja Zarządzania Projektami zajmuje się administrowaniem środkami funduszy UE, a także innymi pieniędzmi pochodzącymi ze źródeł krajowych i zagranicznych. Wspiera ona projekty związane z ochroną środowiska, zdrowia, wodociągami i kanalizacją, transportem itd. Działalność Agencji jest skierowana zarówno do podmiotów rządowych, jak i samorządów, a także osób prywatnych. Litewska Fundacja Nauki to instytucja finansowana z budżetu państwa. Zajmuje się udzielaniem funduszów na rozwój nauki (zwłaszcza w dziedzinie nowoczesnych technologii) i szkolnictwa wyższego. Przydziela również granty naukowe i pożyczki dla studentów. Z pozafinansowej działalności tego organu warto wspomnieć o przygotowywaniu podręczników dla szkół wyższych oraz innych opracowań naukowych, a także organizowaniu konferencji i spotkań naukowych [Kaunas University of Technology 2004]. Działania prorozwojowe na Litwie wspiera także Organizacja Poręczeń Kredytowych i Inwestycji (INVEGA). Do zadań tego podmiotu należy m.in. udzielanie gwarancji na pożyczki małym i średnim przedsiębiorcom. INVEGA zarządza.

(22) 44. Łukasz Mamica, Piotr Kopyciński. ponadto funduszem mikrokredytów dla firm, a także zajmuje się inwestycjami typu venture capital w sektorze MŚP. Wszystkie omawiane instytucje wyszczególniono na rys. 1. W Norwegii, oprócz krajowego i regionalnych funduszy kapitału zalążkowego, istotną rolę w finansowaniu działań prorozwojowych odgrywają Argentum oraz GIEK (rys. 2). GIEK to rządowa agencja zajmująca się udzielaniem gwarancji i poręczeń w związku z kredytami eksportowymi. Zajmuje się promocją eksportu oraz wspieraniem norweskich inwestycji za granicą. Argentum to firma, której zadaniem jest m.in. wspieranie skutecznych form współpracy między przedsiębiorcami a sferą badawczą. Przez wspieranie lepszego wykorzystania dostępnych zasobów przyczynia się do szybszego rozwoju gospodarczego. W Polsce przedsiębiorczość jest aktywnie wspierana przez Bank Gospodarstwa Krajowego. Realizuje on część zadań związanych z polityką finansową państwa. Zajmuje się m.in. zarządzaniem środkami niektórych funduszy celowych i programów rządowych. Bank dysponuje m.in. środkami z Krajowego Funduszu Pożyczek i Kredytów Studenckich, Krajowego Funduszu Poręczeń Kredytowych, a od 2005 r., zgodnie z nową ustawą o wspieraniu działalności innowacyjnej – Funduszu Kredytu Technologicznego. Działalność BGK obejmuje również finansowanie eksportu oraz obsługę transakcji eksportowo-importowych. Fundacja na Rzecz Nauki Polskiej (FNP) jest niezależną organizacją non profit. Zajmuje się wspieraniem wdrażania znaczących rozwiązań innowacyjnych do sfery gospodarczej oraz finansowaniem inwestycji służących polskiej nauce. Wspomaga najzdolniejszych naukowców pracujących nad rozwiązaniami istotnymi dla polskiej gospodarki i kultury. Uzyskuje środki na dofinansowanie nauki przez inwestowanie w bony skarbowe, akcje, obligacje i inne instrumenty finansowe. Instytucje finansujące działalność innowacyjną w Polsce przedstawiono na rys. 3. Instytucje finansujące działalność innowacyjną zmierzają w kierunku wspierania eksportu, na rynkach zewnętrznych dokonuje się bowiem automatyczna weryfikacja poziomu innowacyjności i konkurencyjności oferowanych dóbr i usług. W gestii omawianych instytucji finansowych znajduje się również zarządzanie środkami pochodzącymi z UE. 7. Organizacje promocji przedsiębiorczości W grupie podmiotów promujących przedsiębiorczość szczególne miejsce zajmują inkubatory przedsiębiorczości. Stanowią one jedną z form zorganizowanych kompleksów gospodarczych zorientowanych na wspomaganie nowo tworzonych przedsiębiorstw. Pomoc ta obejmuje najczęściej zapewnienie na preferencyjnych warunkach powierzchni na działalność gospodarczą, obsługi biurowej, różnego.

(23) Między układem instytucjonalnym.... 45. rodzaju usług doradczych, np. w zakresie pozyskiwania środków finansowych. Inkubatory przedsiębiorczości działają zarówno na Litwie, jak i w Norwegii oraz Polsce (por. rys. 1–3). Na Litwie w 2005 r. było ich siedem. Zostały założone przez Ministerstwo Gospodarki przy udziale władz lokalnych i środowiska naukowego. Koordynacja działań inkubatorów należy do Litewskiej Agencji Rozwoju Małych i Średnich Przedsiębiorstw. W Norwegii współwłaścicielem części inkubatorów jest SIVA. Oprócz inkubatorów przedsiębiorczości od 2004 r. działają tam także inkubatory przemysłowe. Funkcjonują one przy wybranych firmach. Osobom chcącym rozpocząć działalność w określonej branży przedsiębiorstwo służy doświadczeniem i pomocą. W zamian przejmuje część udziałów w nowo powstającym przedsięwzięciu. W razie pomyślnego rozwoju nowej firmy przedsiębiorstwo wspomagające może czerpać z tego zyski. Sieć inkubatorów przemysłowych w Norwegii ma być w najbliższych latach rozbudowana do kilkudziesięciu. W Polsce inkubatory przedsiębiorczości są zakładane przez władze lokalne bądź inne podmioty. Są one również często tworzone w powiązaniu z uczelniami wyższymi i strefami aktywności gospodarczej. Inkubator przedsiębiorczości powstaje np. w Krakowskim Parku Technologicznym, działającym na zasadzie specjalnej strefy ekonomicznej. Z badań przeprowadzonych pod koniec 2004 r. wynika, że w Polsce istniały wtedy 53 inkubatory przedsiębiorczości [SOOIPP 2004]. Nie ulega wątpliwości, że sprawność funkcjonowania systemu innowacyjnego zależy od dobrej współpracy odpowiednich instytucji z przedstawicielami pracowników i pracodawców. Z litewskich podmiotów reprezentujących pracodawców należy wymienić Litewską Konfederację Przemysłowców. Skupia ona reprezentantów sektorów przemysłu i usług. Reprezentuje interesy pracodawców wobec podmiotów administracji publicznej, a także zabiega o wprowadzenie przepisów korzystnych dla firm. Zajmuje się również szeroko pojętą promocją produktów i usług, które są wytwarzane przez członków organizacji, oraz tworzeniem sieci współpracy między sferą badawczą a przemysłową. Na uwagę zasługuje Stowarzyszenie Infobalt. Skupia ono reprezentantów litewskiego sektora IST (Information Society Technology). Działa na rzecz zwiększenia udziału IST w dochodzie narodowym Litwy, a także prowadzi statystyki dotyczące rozwoju tej branży. Reprezentuje również interesy sektora wysokich technologii wobec organów administracji rządowej i innych podmiotów (w tym instytucji międzynarodowych). W wypadku Norwegii należy wspomnieć o Konfederacji Biznesu i Przemysłu (NHO). Jest to największa organizacja reprezentująca interesy pracodawców w tym kraju. Zajmuje się m.in. zachowaniem równowagi interesów między poszczególnymi sektorami gospodarki. Oferuje swoim członkom kompleksowe.

(24) 46. Łukasz Mamica, Piotr Kopyciński. usługi z zakresu tworzenia partnerskich stosunków między pracodawcami a zatrudnionymi. Największym podmiotem reprezentującym pracowników jest Norweska Konfederacja Związków Zawodowych (LO). W Polsce znaczącymi organizacjami skupiającymi pracodawców są: Polska Konfederacja Pracodawców Prywatnych Lewiatan oraz Business Centre Club. Jeśli chodzi o związki zawodowe, nie sposób pominąć NSZZ „Solidarność” oraz Ogólnopolskiego Porozumienia Związków Zawodowych. Na koniec należy wspomnieć, że w każdym z omawianych państw funkcjonują centra informacji dla przedsiębiorców. Są one związane z agencjami zajmującymi się wspieraniem przedsiębiorczości, a często organizują je władze regionalne i lokalne. Promocją przedsiębiorczości zajmują się różne typy organizacji. Może się to odbywać zarówno przez tworzenie warunków do powstawania nowych firm (inkubatory), jak i dzięki udzielaniu przedsiębiorcom wyczerpujących informacji. Niebagatelną rolę odgrywają też podmioty reprezentujące interesy dwóch głównych stron związanych z rynkiem pracy: pracodawców i pracowników. 8. Podsumowanie Porównując systemy instytucjonalne poziomu centralnego Polski, Litwy i Norwegii w zakresie polityki innowacyjnej, należy podkreślić znaczne skoncentrowanie instytucjonalne w wypadku ostatniego z wymienionych krajów (Innowacyjna Norwegia). Koncentracja zadań związanych z tymi zagadnieniami nastąpiła również na Litwie, gdzie z dwóch podmiotów powstała Komisja Nauki, Technologii i Innowacji. W analizowanej grupie państw najlepsza sytuacja w zakresie rozwiązań struktury instytucjonalnej działalności B+R występuje w Norwegii, gdzie jednostki badawcze są przeważnie prywatne, a dotacje państwowe nie przekraczają 40% wszystkich wpływów. Kraj ten dysponuje także najlepszą siecią instytucji związanych z pośrednictwem w zakresie innowacji. W warunkach ograniczonych środków finansowych na prowadzenie polityki innowacyjnej w Polsce postulat lepszej koordynacji tych działań na poziomie centralnym wydaje się uzasadniony. Procesowi temu powinno towarzyszyć wprowadzanie mechanizmów finansowych stymulujących publiczne ośrodki wiedzy do współpracy z przemysłem. Zarówno w Polsce, jak i na Litwie istotną rolę w systemach innowacyjnych odgrywają liczne agencje (w Polsce realizują one część zadań ministerstw). Cechą wyróżniającą norweskie ośrodki badawcze jest zdecydowanie większy udział podmiotów prywatnych. W przeciwieństwie do Polski i Litwy funkcjonuje tam dobrze rozwinięty system badań przemysłowych. Polski system innowacyjny charakteryzuje występowanie znacznej liczby jednostek typu B+R w układzie.

(25) Między układem instytucjonalnym.... 47. resortowym, z których część przestała realizować swoje zadania statutowe [Mamica 2007]. W każdym z analizowanych krajów działają publiczne instytucje nadzorujące jakość kształcenia. Najwyższą pozycję wśród szkół wyższych zajmują najczęściej szkoły publiczne. Wśród omawianych państw najbardziej rozwinięta sieć ośrodków badań przemysłowych i pośrednictwa innowacyjnego istnieje w Norwegii. Na drugim miejscu w tym rankingu znajduje się Polska, a najsłabiej sieć transferu technologii działa na Litwie, gdzie funkcje te muszą przejmować prywatne przedsiębiorstwa. Przykład Norwegii pokazuje, że koniecznym warunkiem efektywnego wykorzystania istniejącego potencjału innowacyjnego jest odpowiedni poziom zachodzących w tym układzie interakcji (w tym kraju kooperuje z innymi podmiotami o 1/3 więcej innowacyjnych firm niż w Polsce). Instytucje pośredniczące wpływają na to, aby badania naukowe były skorelowane z przemysłem, dzięki czemu wzrasta poziom konkurencyjności danej gospodarki, a środki publiczne są efektywnie wydatkowane. Literatura Agencja Rozwoju Przemysłu SA [2002], Raport roczny 2004. Bansevièius R., Diauèiûnas R., Žiliukas P. [2002], Development of the Engineers’ Education System in Lithuania, International Seminar on Curriculum Development in Engineering Education „Bologna Spirit in Two Tier Engineering Education Curricula Development” in Vilnius, 17–19 May. Bjørkevoll J. [2005], Innovation Norway, Gate2Growth „Train the trainers” – Workshop, 12 December. Braczyk H.J., Heidenreich M. [1998], Regional Governance Structures in a Globalized World [w:] H.J. Braczyk, P. Cooke, M. Heidenreich, Regional Innovation Systems: The Role of Governances in a Globalized World, UCL Press, London. European Commission [2005a], European Trend Chart on Innovation: Annual Innovation Policy Trends and Appraisal Report Poland 2004–2005, European Commission, Enterprise Directorate-Generale, Brussel. European Commission [2005b], European Trend Chart on Innovation: Annual Innovation Policy Trends and Appraisal Report Lithuania 2004–2005, European Commission, Enterprise Directorate-Generale, Brussel. European Commission [2005c], European Trend Chart on Innovation: Annual Innovation Policy Trends and Appraisal Report Norway 2004–2005, European Commission, Enterprise Directorate-Generale, Brussel. Hirst P. [1994], Associative Democracy, Polity Press, Cambridge. Kaunas University of Technology [2004], Research Directory. Mały Rocznik Statystyczny Polski [2005], GUS, Warszawa..

(26) 48. Łukasz Mamica, Piotr Kopyciński. Mamica Ł. [2007], Jednostki badawczo-rozwojowe w polskiej polityce innowacyjnej, Seria Specjalna: Monografie, nr 180, Wydawnictwo Akademii Ekonomicznej w Krakowie, Kraków. Mariussen Å., Fraas M. [2004], Development of the Entire Country Regional and Innovation Policy Coordination in Norway, Working Paper, Oslo. Maskell P. i in. [1998], Competitiveness, Localized Learning and Regional Development: Specialization and Prosperity in Small Open Economies, Routledge, London. National Innovation Systems: Towards a Theory of Innovation and Interactive Learning [1992], ed. B.Å. Lundvall, Pinter Publisher, London. SOOIPP [2004], Ośrodki innowacji i przedsiębiorczości w Polsce. Raport, Instytut Ekonomii Uniwersytetu Łódzkiego, Stowarzyszenie Organizatorów Ośrodków Innowacji i Przedsiębiorczości w Polsce, Łódź–Poznań. Wojtas J. [1999], Transfer technologii – Polska, „Innowacje”, nr 4. Between the Institutional System and Level of Innovation in the Economy – a Comparative Analysis of Lithuania, Norway and Poland The purpose of this article is to analyse conditions governing the institutional solutions of innovation policy in three countries: Lithuania, Norway and Poland. The authors present the relationship between the institutional structure and the level of innovation in the economies of those three European countries. To this end, the authors divide the innovation system according to types of institutions. They characterise the level of innovation based on selected indicators used by the European Commission in its annual report on innovation in European Union countries as well as countries associated with the Community and aspiring to membership (European Innovation Scoreboard). The authors compare various levels of innovation system management in Lithuania, Norway and Poland, which include: central government, knowledge centres, research centres and intermediaries, organisations financing innovation, and organisations promoting innovation. A significant element of the article is diagrams illustrating innovation system management in the three countries, with an indication of the vertical and horizontal links that exist among the various institutions..

(27)