• Nie Znaleziono Wyników

Kronika naukowa IBL.

N/A
N/A
Protected

Academic year: 2021

Share "Kronika naukowa IBL."

Copied!
10
0
0

Pełen tekst

(1)

Kronika naukowa IBL.

Biuletyn Polonistyczny 6/16, 22-30 1963

(2)

22 -K r o n i k a n a u k o w a I B L Z e b r a n i a n a u k o w e w I B L ( p o r . B P , z e s z . 1 5 , s »36 ) P o n i ż e j p u b l i k u j e m y z w i ę z ł e s t r e s z o z e n i a r e f e r a t ó w w y g ł o s z o ­ n y c h w IBL p r z e z w s p ó ł p r a c o w n i k ó w I n s t y t u t u w r a m a c h p u b l i c z ­ n y c h z e b r a ń n a u k o w y c h w o k r e s i e : l i s t o p a d 1962 - s t y c z e ń 1963# P a r a l e l i z m lu do wy u M i c k i e w i c z a (1 8. X . 1 96 2 r . ) M i c k i e w i c z p o s i a d a ł w ł a s n ą t e o r i ę p o e m a t u e p i c k i e g o w y ł o ż o n ą p r z e d e w s z y s t k i m w p r e l e k c j a c h p a r y s k i c h , k t ó r e j j e d n o z g ł ó w ­ n y c h t w i e r d z e ń b r z m i a ł o , że p r z y r o d a p e ł n i w e p i c k i m p o e m a c i e s ł o w i a ń s k i m r o l ę p o d o b n ą f u n k c j o n a l n i e , j a k c u d o w n o ś ć p o g a ń s k a w e p i c k i m p o e m a c i e s t a r o ż y t n y m , a c u d o w n o ś ć c h r z e ś c i j a ń s k a - w p o e m a c i e n o w o ż y t n y m . P o s z u k u j ą c ź r ó d e ł t e g o w i e l c a o r y g i n a l n e g o i s a m o d z i e l n e g o s t a n o w i s k a , o d n a j d u j e m y j e p r z e d e w s z y s t k i m w o k r e ś l o n e j i n s p i ­ r a c j i l u d o w e j , a k t y w n e j w l a t a c h e d u k a c j i p o e t y c k i e j M i c k i e w i ­ c z a . 0 j e g o l u d o w o ś c i p i s a n o w i e l e , a l e p r o b l e m s t a n o w i ą c y t r e ś ć r e f e r a t u p o z o s t a ł p o z a o b r ę b e m r o z w a ż a ń . M i c k i e w i c z p r z y ró żny ch o k a z j a c h m i a ł do c z y n i e n i a z p a r a l e l i z m e m ludowym. Z tym z j a w i ­ s k i e m z e t k n ą ł s i ę on w i e l o k r o t n i e . P r z e d e w s z y s t k i m - w " S ł o w i e o w y p r a w i e I g o r a " . P r z e z k r ą g d e k a b r y s t ó w n a p r o w a d z o n y n a g ł ę b ­ s z e z r o z u m i e n i e t e g o d z i e ł a , p o e t a p o l s k i t e c h n i k ę a r t y s t y c z n ą " S ł o w a " p o j ą ł b o d a j l e p i e j od swych r o s y j s k i c h p r z y j a c i ó ł , "Sło­ wo o w y p r a w i e I g o r a " j e s t p r a w d z i w i e p r z e n i k n i ę t e i n s t y n k t o w n y m p a r a l e l i z m e m p r z y r o d y i j e j o b j a w ó w , o z ł o v ri e k a i j e g o c z y n ó w . T a k ż e i n n e s k ł a d n i k i w c h o d z ą w r a c h u b ę w d o ś w i a d o z e n i u t w ó r ­ czym p o e t y : p o e z j a o r i e n t a l n a i p o e z j a n o w o g r e c k a , p r z e d e wszy­ s t k i m j e d n a k u p o d o b a n i a f o l k l o r y s t y c z n e n a b y t e w n a j b l i ż s z y c h s t r o n a c h r o d z i n n y o h p o e t y # M o s z y ń s k i w " K u l t u r z e l u d o w e j S ł o ­ w i a n " w s k a z a ł , że z w ł a s z c z a n a B i a ł o r u s i " z n a j d u j e s i ę w y j ą t k o - > wo ż y w o t n y o ś r o d e k t e j f o r m y p o e t y c k i e j " . A u t o r z e b r a ł p r z e t o dowody s t a t y s t y c z n e n a p o d s t a w i e z b i o r ó w F e d e r o w s k i e g o , K o l b e r ­ ga i i n n y c h . O k a z a ł o s i ę , że w t e k s t a c h l u d o w o - p o e t y c k i c h b i a ­ ł o r u s k i c h n a s y c e n i e p r o c e n t o w e p a r a l e l i z m e m ludowym w y n o s i 34,8$ , z a ś w p o d o b n y c h t e k s t a c h p o l s k i c h - 1 2 , 6 % . R ó ż n i c a u d e r z a j ą c a , k t ó r a t e ż z a r a z e m t ł u m a c z y b a r d z o żywe z a i n t e r e s o w a n i e t ą w ł a ś

(3)

аз -c i w o ś -c i ą p o e z j i l u d o w e j w ś r ó d f i l o m a -c k i -c h p r z y j a -c i ó ł p o e t y ( n p . J a n C z e c z o t ) , P r z e d "Panem T a d e u s z e m " s i ę g n ą ł M i c k i e w i c z p a r o k r o t n i e , i z c a ł ą ś w i a d o m o ś c i ą , po c h w y t p a r a l e l i z m u l u d o w e g o , ś w i a d e c t w a o d p o w i e d n i e n a p o t y k a m y w " L i l i a c h " i " U c i e c z c e " , " P i e ś n i o Wi­ l i i " z " K o n r a d a W a l l e n r o d a " , a p i e r w e j j e s z c z e w C h ó r z e m ł o ­ d z i e ń c ó w z w i d o w i s k a " D z i a d y " , C h a r a k t e r e p i c k i " P a n a T a d e u s z a " n i e p o z w a l a ł w nim n a b e z p o ś r e d n i e i c z ę s t e u ż y t k o w a n i e p a r a l e ­ l i z m u , mimo t o z w s z e l k ą p e w n o ś c i ą n a l e ż y on do s k ł a d n i k ó w l i ­ t e r a c k i e j g e n e z y p o e m a t u m i c k i e w i c z o w s k i e g o . P o p i e r a w ł a s n e d o ś w i a d c z e n i e M i c k i e w i c z a f a k t , że p o w a ż n i b a ­ d a c z e l u d o w o ś c i i p o e c i e p o k i r o m a n t y c z n e j d o s t r z e g a l i o d r ę b ­ n o ś ć p a r a l e l i z m u lu d ow eg o i c a ł k i e m t r a f n i e go o p i s a l i . P i e r w ­ s z y t e g o d o k o n a ł B r o d z i ń s k i w p r z y p i s i e do "0 k l a s y c z n o ś c i i r o m a n t y c z n o ś c i " ( 1 8 1 8 ) ; z k o l e i Wacław Z a l e s k i (Wacław z O l e s ­ k a ) we w s t ę p i e do " P i e ś n i p o l s k i c h i r u s k i c h l u d u g a l i c y j s k i e g o " ( 1 8 3 3 ) , w r e s z c i e N o r w i d , z n a k o m i c i e u k a z u j ą c d z i a ł a n i e p a r a l e ­ l i z m u l u d o w e g o n a p r z y k ł a d z i e k r a k o w i a k a , u z n a ł t a k i e j e g o u ż y ­ c i e za " n a j o r y g i n a l n i e j s z ą k r e a c j ę z k r e a c j i l u d o w y c h w E u r o p i e " . W y m i e n i e n i p i s a r z e p r z y w i ą z y w a l i r ó w n i e ż uwagę do p a r a l e l i z m u s p o t y k a n e g o w p o l s k i c h u t w o r a c h l u d o w y c h j a k o do z a p o w i e d z i powyż­ s z y c h d z i e ł l i t e r a t u r y ogól no nar odo we j. P r a k t y k a e p i c k o - o p i s o w a Ada­ ma M ic k ie w i c z a z d a j e s i ę s t a n o w i ć r e a l i z a c j ę p o d o b n e j p r z e p o w i e d n i . R e f e r a t p o w y ż s z y s t a n o w i ł s k r ó t dwu k o l e j n y c h r o z d z i a ł ó w ( " W e - w n ę t r z n e do n a t u r y p o c z u c i e " o r a z " N a p o m k n i e n i e e p i c k i e ­ go t o k u " ) tomu p i e r w s z e g o u k o ń c z o n e j m o n o g r a f i i " P a n a T a d e u s z a " . K a z i m i e r z Wyka Awangardowe r o z u m i e n i e p o e z j i j a k o " j ę z y k a w j ę z y k u " (2.XI . 1 9 6 2 r . ) R e f e r a t d o t y c z y ł j e d n e g o t y l k o a s p e k t u - k o n c e p c j i j ę z y k a p o ­ e t y c k i e g o a w a n g a r d y k r a k o w s k i e j . C a ł a t a k o n c e p c j a m i a ł a c z t e r y z a s a d n i c z e w y m i a r y . B y ł a , po p i e r w s z e - o k r e ś l o n y m r o z u m i e n i e m j ę z y k a p o e z j i u s y t u o w a n e g o w o p o z y c j i do i n n y c h sp o s o b ó w mówi e­ n i a ; b y ł a - po w t ó r e - r o z u m i e n i e m j ę z y k a p o e z j i w p e r s p e k t y w i e j e g o z o b o w i ą z a ń wobec ś w i a t a r z e c z y ; b y ł a - po t r z e c i e - o k r e ś ­ lonym r o z u m i e n i e m s ł o w a p o e t y c k i e g o j a k o ś r o d k a k o m u n i k a c j i l i ­ r y c z n e j ; b y ł a w r e s z c i e r o z u m i e n i e m s ł o w a p o e t y c k i e g o j a k o z n a k u w y b o r u t r a d y c j i . C e le m r e f e r a t u b y ł o z w i ę z ł e n a ś w i e t l e n i e w y ł ą c z

(4)

-n i e p i e r w s z e g o p r z e k r o j u z j a w i s k a . O k r e ś l a j ą c s w o i s t o ś ć j ę z y k a p o e z j i w ś r ó d i n n y c h f o r m j ę z y k o w e g o p o r o z u m i e n i a s i ę , a w a n g a r ­ d z i ś c i w y p r a c o w a l i dwa r o d z a j e k a t e g o r i i : a ) k a t e g o r i e , p r z y pomocy k t ó r y c h o k r e ś l a l i l i n g w i s t y c z n e minimum ” p o e t y c k o ś c i ” , c z y l i n a j b a r d z i e j e l e m e n t a r n e j e d n o s t k i d z i a ł a n i a j ę z y k o w e g o s w o i s t e d l a p o e z j i , i b ) k a t e g o r i e o r g a n i z a c j i t e k s t u p o e t y c ­ k i e g o . R e f e r a t s t a n o w i ł p r ó b ę r e k o n s t r u k c j i k a t e g o r i i p i e r w s z e ­ go r o d z a j u . M a t e r i a ł e m t e j r e k o n s t r u k c j i b y ł y z a r ó w n o t e o r e t y ­ c z n e w y p o w i e d z i a w a n g a r d z i s t ó w , j a k t e ż r e g u ł y i p r z e k o n a n i a u t a j o n e w p r z e k a z a c h p o e t y c k i c h c z ł o n k ó w g r u p y k r a k o w s k i e j . Tak j a k muzyka j e s t n a j w y ż e j z o r g a n i z o w a n ą s ł y s z a l n o ś c i ą , a p l a s t y k a n a j w y ż e j z o r g a n i z o w a n ą w i d z i a l n o ś c i ą , t a k p o e z j a b y ł a w r o z u m i e n i u P e i p e r a i j e g o t o w a r z y s z y n a j w y ż e j z o r g a n i z o w a n ą - ” j ę z y k o w o ś c i ą ” . Z d a n i e P a u l a V a l e r y , że p o e t a p o ś w i ę c a s i ę d e ­ f i n i o w a n i u i k o n s t r u o w a n i u ” j ę z y k a w j ę z y k u ” , d o s k o n a l e p r z y l e ­ g a ł o do p r z e k o n a ń a w a n g a r d z i s t ó w . W p r z e k o n a n i a c h t y c h k r y ł a s i ę o k r e ś l o n a k o n c e p c j a o s o b o w o ś c i p o e t y c k i e j . P o e z j i r o z u m i a ­ n e j j a k o mowa u c z u ć l u b j a k o d z i a ł a l n o ś ć o b y w a t e l s k a a w a n g a r d a p r z e c i w s t a w i ł a p o e z j ę p o jm ow an ą w k a t e g o r i a c h d z i a ł a n i a r z e m i e ­ ś l n i c z e g o s k i e r o w a n e g o n a o p a n o w y w a n ie j ę z y k a . P o e z j a - t o mo­ wa n i e p r z e n i k l i w a , s t w a r z a j ą c a w ł a s n e i m m a n e n t n e z o b o w i ą z a n i a i p o w i n n o ś c i wobec s a m e j s i e b i e . P r o z a t o r s k a n a zw a p r z e n o s i i n f o r m a c j ę o j a k i m ś p r z e d m i o c i e c z y z a j ś c i u . N a t o m i a s t p o e t y c ­ k i p s e u d o n i m j e s t p r z e d e w s z y s t k i m i n f o r m a c j ą o s o b i e samym j a k o o z a j ś c i u ję z y k o w y m . E l e m e n t a r n ą j e d n o s t k ę l i n g w i s t y c z n ą p o e t y c k o ś c i s t a n o w i ł a w r o z u m i e n i u a w a n g a r d y - o p e r a c j a z d a n i o - t w ó r c z a . R e f e r a t d ą ż y ł do u k a z a n i a , w j a k i s p o s ó b k s z t a ł t o w a ł o s i ę t o r o z u m i e n i e w t o k u p o l e m i k i z f u t u r y s t y c z n ą p o e t y k ą " s ł ó w n a w o l n o ś c i ” . W a w a n g a r d o w e j k o n c e p c j i p o e t y c k a o p e r a c j a z d a n i o t w ó r c z a b y ­ ł a po jmow ana w k a t e g o r i a c h semantycznych* A w a n g a r d z i ś c i r o z r ó ż ­ n i a l i dwa t y p y z d a ń p o e t y c k i c h , k t ó r e w a w a n g a r d o w e j k o n c e p ­ c j i b y ł y n i e j e d n o k r o t n i e s o b i e p r z e c i w s t a w i a n e . Z j e d n e j s t r o ­ n y - z d a n i e m e t a f o r y c z n e , z d r u g i e j - z d a n i e p e r y f r a s t y c z n e .

A w a n g a r d z i ś c i p r ó b o w a l i o k r e ś l i ć s w o i s t o ś ć z d a n i a p o e t y c k i e ­ go r ó w n i e ż w k a t e g o r i a c h s t r i c t e s y n t a k t y c z n y c h . R e f e r a t przed­ s t a w i ł dwie - k r a ń c o w e - p r ó b y w tym w z g l ę d z i e . Na jednym b i e ­ g u n i e z n a j d o w a ł s i ę m o d e l z d a n i a m a k s y m a l n i e d o p o w i e d z i a n e g o , z r e a l i z o w a n y p r z e z P e i p e r a w j e g o ” u k ł a d z i e r o z k w i t a n i a ” , na d r u g i m - m o d e l z d a n i a e l i p t y c z n e g o . P i e r w s z y w i ą z a ł s i ę

(5)

2 5 -r a ź n i e z -r o z u m i e n i e m p o e z j i j a k o m on o lo g u o -r a t o -r s k i e g o s z c z e ­ g ó l n e g o t y p u , d r u g i - o s a d z a ł w y p o w ie d ź p o e t y c k ą w s y t u a c j i d i a l o g o w e j ( " j a " - " t y " ) . O s t a t n i a c z ę ś ć r e f e r a t u b y ł a p o ś w i ę c o n a p r o b l e m o w i s t o s u n ­ ków m i ę d z y o p e r a c j ą z d a n i o t w ó r c z ą i o p e r a c j ą w i e r s z o t w ó r c z ą w k o n c e p c j i a w a n g a r d o w e j . P o e t y k a a w a n g a r d y u c h y l a ł a t r a d y c y j ­ n e p r z e c i w i e ń s t w o z d a n i a i m e t r u m , n i e r e z y g n o w a ł a j e d n a k z w y k o r z y s t y w a n i a p r o c e d e r ó w s p e c y f i c z n i e w e r s y f i k a c y j n y c h d l a u w y r a ź n i e n i a n a p i ę ć t e k s t u p o e t y c k i e g o . R e f e r a t p o d j ą ł t ę s p r a ­ wę n a p r z y k ł a d z i e w e r s y f i k a c j i P r z y b o s i a , p r ó b u j ą c o d p o w i e d z i e ć n a p y t a n i e d o t y c z ą c e c h a r a k t e r u w z a j e m n y c h s t o s u n k ó w m i ę d z y s t r u k t u r ą s k ł a d n i o w ą i p o r z ą d k i e m wersowym w o b r ę b i e e l e m e n t a r ­ n e j k o m ó r k i t e k s t u p o e t y c k i e g o - z d a n i a , W d y s k u s j i n a d r e f e r a t e m z a b i e r a l i g ł o s n i e t y l k o b a d a c z e l i t e r a t u r y i k r y t y c y , a l e t e ż - o b e c n i na z e b r a n i u - u c z e s t n i ­ c y d a w n e j g r u p y k r a k o w s k i e j , c z o ł o w i p r z e d s t a w i c i e l e p o e z j i a w a n g a r d o w e j , J u l i a n P r z y b o ś i Adam Waż yk . D y s k u s j a p r z e b i e g a ­ ł a , po dwóch z a s a d n i c z y c h t o r a c h : d o t y c z y ł a p r z y j ę t y c h p r z e z r e f e r e n t a z a ł o ż e ń m e t o d o l o g i c z n y c h o r a z j e g o k o n k r e t n y c h s f o r ­ mułowań o c h a r a k t e r z e h i s t o r y c z n o l i t e r a c k i m . J a n u s z S ł a w i ń s k i T e o r i a k u l t u r y mas ow ej a n i e k t ó r e p r o b l e m y b a d a ń l i t e r a c k i c h ( 1 5 . X I. 1962 r . ) C z ę ś ć p i e r w s z a r e f e r a t u p o ś w i ę c o n a b y ł a o m ó w i e n i u r ó ż n y c h t e o r i i k u l t u r y m a s o w e j . W z a s a d z i e można w y o d r ę b n i ć t r z y wy­ z n a c z n i k i i c h p o d z i a ł u i t r z y g r u p y t e o r i i k u l t u r y m as o w ej - p o d z i a ł y t e b ę d ą s i ę k r z y ż o w a ł y . P i e r w s z a g r u p a w y r ó ż n i o n a z o ­ s t a ł a ze w z g l ę d u n a d o d a t n i e l u b u je m n e w a r t o ś c i , j a k i e p r z y ­ p i s u j e s i ę k u l t u r z e m a s o w e j . Dr uga z a s a d a p o d z i a ł u - t o g r u p o ­ w a n i e wg u z n a n i a z a s i ę g u k u l t u r y m a s o w e j ; o d p o w i a d a s i ę t u m. i n . n a p y t a n i e , c z y k u l t u r a masowa j e s t z j a w i s k i e m c h a r a k t e r y ­ s t y c z n y m w y ł ą c z n i e d l a j e d n e g o u s t r o j u , c z y t e ż p o s i a d a pewne p r z y n a j m n i e j c e c h y p o z a u s t r o j o w e . T r z e c i m w y z n a c z n i k i e m j e s t d e f i n i c j a k u l t u r y m a s o w e j ; o d r ó ż n i a m y t u t a k i e d e f i n i c j e , w g k t ó r y c h o z a l i c z e n i u d a n e g o z j a w i s k a do k u l t u r y masowej d e c y ­ d u j e w y ł ą c z n i e masowość r o z p o w s z e c h n i e n i a w o k r e ś l o n y c h w a r u n ­ k a c h d e m o g r a f i c z n o - s p o ł e c z n y c h , i t a k i e , k t ó r e k u l t u r z e m a s o ­ w e j p r z y p i s u j ą p e w i e n t y p r o z p o w s z e c h n i a n y c h t r e ś c i .

(6)

26 -R e f e r e n t z a s t r z e g ł s i ę , i ż t a k i e j t e o r i i , j a k ą t u p r z e d s t a w i a , w r z e c z y w i s t o ś c i n i e ma - j e s t t o k o n s t r u k c j a ś w i a d o m i e s t w o ­ r z o n a n a u ż y t e k t e g o w ł a ś n i e r e f e r a t u - i że r z e c z ą b a d a c z y j e s t wybór t a k i c h c z y i n n y c h e l e m e n t ó w w a r t o ś c i u j ą c y c h . R e f e r e n t p o d k r e ś l i ł k o n i e c z n o ś ć u w z g l ę d n i a n i a t a k i c h c z y n n i ­ ków , j a k : a ) r o l a ś r o d k ó w p r z e k a z u w k s z t a ł t o w a n i u t r e ś c i s a ­ mego p r z e k a z u k u l t u r o w e g o ; b ) s y t u a c j a a r t y s t y p r o d u k u j ą c e g o d z i e ł o s z t u k i "na r y n e k ” i d z i e ł a s z t u k i p r o d u k o w a n e g o Tłn a r y ­ n e k ” w w a r u n k a c h p r z e w a g i w s p o ł e c z e ń s t w i e g r u p w t ó r n y c h ; c ) i s t n i e n i e dwu wzorów s z t u k i t z w . w y ż s z e j i t z w . m a s o w e j ; s t a ł y wpływ w z a j e m n y t y c h dwóch ty pó w s z t u k i i k u l t u r y ; d ) i s t n i e n i e pe wn yc h t e c h n i k b a d a w c z y c h w y k s z t a ł c o n y c h w t o k u b a d a ń s o c j o l o ­ g i c z n y c h n a d k u l t u r ą m as o wą , k t ó r e mogą b y ć p r z y d a t n e w n i e k t ó ­ r y c h b a d e n i a c h l i t e r a c k i c h . Druga c z ę ś ć r e f e r a t u p o ś w i ę c o n a b y ł a o m ó w i e n i u X I X - w i e c z n y c h a n t e c e d e n s ó w t e o r i i k u l t u r y masowej i pewnym t e o r i o m s p o ł e c z e ń ­ s t w a m as ow ego . Z a s t r z e g a j ą c s i ę , że p r z e d s t a w i o n e u w a g i m a j ą c h a r a k t e r f r a g m e n t a r y c z n y , r e f e r e n t z w r a c a uwagę n a n i e k t ó r e a s ­ p e k t y k o n s e r w a t y w n y c h a n t e c e d e n s ó w t e o r i i k u l t u r y m a s o w e j , e g ­ z e m p l i f i k u j ą c ową p r o b l e m a t y k ę n a p r z y k ł a d z i e de B o n a l d a i R z e ­ w u s k i e g o . N a s t ę p n i e omawia n a p r z y k ł a d z i e S a i n t e - B e u v e ’a r e a k c j ę k r y t y k i l i t e r a c k i e j n a p o w s t a n i e l i t e r a t u r y k o m e r c j a l n e j . W z a ­ k o ń c z e n i u t e j c z ę ś c i mówi o p o t r z e b i e k r y t y c z n e g o r o z p a t r z e n i a z t e g o p u n k t u w i d z e n i a t e o r i i a n a r c h i s t y c z n y c h , w s z c z e g ó l n o ś c i k o n c e p c j i J . S o r e l a . T r z e c i a c z ę ś ć r e f e r a t u p o ś w i ę c o n a b y ł a o m ó w i e n i u z w i ą z k ó w , j a ­ k i e z a c h o d z i ć mogą m i ę d z y t e o r i ą k u l t u r y mas ow ej a pewnym ty pe m b a d a ń l i t e r a c k i c h . R e f e r e n t z w r a c a uwagę n a p o t r z e b ę r o z p a t r z e ­ n i a p ew nyc h p r o b l e m ó w l i t e r a t u r y i k u l t u r y XIX w . , z u w z g l ę d n i e ­ n i e m r o l i , j a k ą z a c z ę ł y w tym c z a s i e o d g r y w a ć ś r o d k i masowego p r z e k a z u , p r z e d e w s z y s t k i m f a k t p o w s t a n i a " k o m e r c j a l n e j " p r a s y , p o w i e ś c i o d c i n k o w e j , o b n i ż e n i e c e n y k s i ą ż e k , m o ż l i w o ś ć s z y b s z e ­ go u p o w s z e c h n i e n i a p o s t a w , z a s a d , z a ł o ż e ń . R e f e r e n t k ł a d z i e n a ­ c i s k n a p o t r z e b ę w y p r ó b o w a n i a pewnych t e c h n i k b a d a w c z y c h , w s z c z e ­ g ó l n o ś c i t y c h , k t ó r e w s o c j o l o g i i z n a n e s ą pod n a z w ą c o n t e n s a n a - l i s y s - a n a l i z y z a w a r t o ś c i . W z a k o ń c z e n i u r e f e r e n t z a s t r z e g a s i ę , i ż j e g o p r o p o z y c j e m a j ą n a c e l u j e d y n i e z w r ó c e n i e u w a g i n a m o ż l i w o ś c i w p r o w a d z e n i a pew­ n y c h d r o b n y c h u z u p e ł n i e ń do z n a n y c h met od b a d a ń l i t e r a c k i c h , c z e

(7)

27 -go j e d y n y m możliwym r e z u l t a t e m j e s t z w i ę k s z e n i e d o k ł a d n o ś c i i p r e c y z j i wyników b a d a ń n a d l i t e r a t u r ą XIX i XX w, Roman Zimand W i n c e n t y P o l a p r o b l e m y s t o s u n k u do t r a d y c j i d z i e w i ę t n a s t o w i e c z n e j ( 2 9 . X I . 1 9 6 2 r . ) Po k r ó t k o t r w a ł y m - w m a r k s i s t o w s k i m o k r e s i e " b u r z y i n a p o r u " - z a i n t e r e s o w a n i u r o m a n t y c z n ą p o e z j ą k r a j o w ą , spowodowanym p o ­ s z u k i w a n i e m w z o r c a p o e z j i r e w o l u c y j n e j j a k o t r a d y c j i d l a r e a l i ­ zmu s o c j a l i s t y c z n e g o , p r z e w a ż a o b e c n i e w n a u c e h i s t o r y c z n o li«* t e r a c k i e j k r y t y c z n e s p o j r z e n i e n a p o e z j ę k r a j o w ą ze w z g l ę d u n a j e j u b ó s t w o a r t y s t y c z n e . S p r a w a t e j p o e z j i j e s t n a t o m i a s t w a ż ­ n a z p u n k t u w i d z e n i a i n t e r p r e t a c j i t r a d y c j i d z i e w i ę t n a s t o w i e c z ­ n e j . O b r o ń c ą t e j t r a d y c j i i j e j r o l i j e s t u n a s P a w e ł H e r t z . Je dny m z n a j b a r d z i e j r e p r e z e n t a t y w n y c h p o e t ó w k r a j o w y c h b y ł W i n c e n t y P o l . J e g o t w ó r c z o ś ć b u d z i ł a po w a żn e k o n t r o w e r s j e i d e o ­ we w w i e k u XIX ( o s t r e w y s t ą p i e n i a K . U j e j s k i e g o i W ł . S p a s o w i c z a - a po p o w s t a n i u s t y c z n i o w y m P o l z o s t a ł p r z e z p o z y t y w i s t ó w u z n a ­ ny za p r z e d s t a w i c i e l a " l i t e r a t u r y k a s t o w e j " ) . W w i e k u XX o c e n i a ­ no P o l a p r z e d e w s z y s t k i m pod k ą t e m p i e ś n i o w o ś c i j e g o l i r y k i i s t r u k t u r y m ó w i o n e j g a w ę d . W i e l b i c i e l e P o l a b r o n i l i z a ś n i e t y ­ l e w a l o r ó w a r t y s t y c z n y c h j e g o t w ó r c z o ś c i , i l e " n a r o d o w y c h " c e c h w o c e n i e j e g o p o e z j i . N a j s ł u s z n i e j s z e w y d a j e s i ę w o c e n i e P o l a s t a n o w i s k o h i s t o r y ­ c z n e , p o z w a l a j ą c e n i e t r a c i ó z o c z u z a w a r t o ś c i p a t r i o t y c z n e j j e g o p o e z j i i o k r e ś l i ć j e j m i e j s c e w d z i e j a c h ś w i a d o m o ś c i n a r o ­ d o w e j . D z i e ł o P o l a t o c z ę s t o k r o ć j u ż t y l k o m u z e a l n a k o l e k c j a s t e r e o t y p ó w n a r o d o w e j w y o b r a ź n i . N i e w a r t o n a pewno i c h k o n s e r ­ wować, a l e u z n a ć t r z e b a , że s t a n o w i ą one k o n i e c z n ą c z ą s t k ę n a ­ s z e j n a r o d o w e j k u l t u r y , k o n i e c z n ą , bo n a r z u c o n ą p r z e z h i s t o r i ę . S t a n o w i s k o h i s t o r y c z n e p o z w o l i nam u m i e ś c i ć d z i a ł a l n o ś ć P o l a na s z e r s z e j p ł a s z c z y ź n i e k u l t u r y r o m a n t y z m u . T w ó r c z o ś ć P o l a o - k a ż e s i ę w t e d y o g r o m n i e r e p r e z e n t a t y w n a d l a r o m a n t y c z n e g o p r o ­ gr amu zw ią z k ów l i t e r a t u r y z f o l k l o r e m . O b j a w i a s i ę r ó w n i e ż w j e g o p o e z j i z a r ó w n o r o m a n t y c z n y r e w o l u c j o n i z m o z a b a r w i e n i u n a ­ r o d o w o w y z w o l e ń c z y m , j a k i t r a d y c j o n a l i z m s z l a c h e c k i . W tym s e n ­ s i e P o l r e p r e z e n t o w a ł p r z e c i ę t n ą " m e n t a l n o ś ć p o e t y r o m a n t y c z n e ­ g o " . P o d o b n i e l i n i a k o n s e r w a t y w n e g o o b ł a s k a w i e n i a r o m a n t y z m u w

(8)

2 8 -p ó ź n i e j s z e j j e g o t w ó r c z o ś c i j e s t ty -p o w a j a k o -p r z y c z y n e k do d z i e j ó w z m i e r z c h u r o m a n t y z m u w P o l s c e . P o l z o s t a j e w n a s z e j p a m i ę c i j a k o t w ó r c a l u d o w o - ż o ł n i e r s k i c h P i e ś n i J a n u s z a i p l e b e j s k i e j H i s t o r i i s z e w c a J a n a K i l i ń s k i e g o , j a k o a u t o r P i e ś n i o z i e m i n a s z e j , w r e s z c i e j a k o g a w ę d z i a r z , k t ó r y u m i a ł z t r a d y c j i s z l a c h e c k i e j o c a l i ó j e d e n z j e j n a j i s t o ­ t n i e j s z y c h w a l o r ó w : j e j k u l t u r ę m ó w i o n ą . M a r i a J a n i o n Wacław R o l i c z - L i e d e r n a t l e s y m b o l i z m u e u r o p e j s k i e g o ( 3 . 1 . 1 9 6 3 r . ) O d c z y t , s t a n o w i ą c y f r a g m e n t r o z p r a w y d o k t o r s k i e j , d o t y c z y ł n i e k t ó r y c h t y l k o p o w i ą z a ń R o l i c z a - L i e d e r a z t e g o t y p u s y m b o l i ­ zmem, z j a k i m p o e t a z e t k n ą ł s i ę w c z a s i e p o b y t u we F r a n c j i i w N i e m c z e c h . Od p a r n a s i s t o w s k i e g o o p i s u ś w i a t a z e w n ę t r z n e g o , p o p r z e z i m ­ p r e s j o n i s t y c z n e c h w y t a n i e w r a ż e ń , k t ó r y c h ów ś w i a t d o s t a r c z a , do owego ś w i a t a - w t e n s p o s ó b p r z e b i e g a d r o g a , k t ó r ą w o g r o m ­ nym s k r ó c i e c h r o n o l o g i c z n y m p r z e b y ł R o l i c z - L i e d e r . L i e d e r o w a p e r c e p c j a s y m b o l i z m u f r a n c u s k i e g o b y ł a s z c z e g ó l n e g o r o d z a j u : p o e t a t e n bowie m p o z o s t a ł w z a s a d z i e o b c y t e n d e n c j o m t r a n s - c e n d e n t n o - m i s t y c z n y m owego k i e r u n k u , p r z e j ą ł n a t o m i a s t t e n ­ d e n c j e do p s y c h o l o g i z a c j i o r a z j a k o s p o s ó b o b r a z o w a n i a - wew­ n ę t r z n y p e j z a ż . L i e d e r o w e w e w n ę t r z n e p e j z a ż e p r z y w o d z ą n a m yś l d o z n a n i a ł a g o d n e , m i ę k k i e , u s p o k a j a j ą c e . J u ż w s p ó ł c z e ś n i e zd aw an o s o b i e we F r a n c j i s p r a w ę z t e g o , że a k t u a l n y s y m b o l i z m b y ł n a t u r y p r z e d e w s z y s t k i m e s t e t y c z n e j . O s i ą g n i ę c i a j e g o w z a k r e s i e p o e t y k i - t o p r z e d e w s z y s t k i m p r ó ­ b y p r z e j ś c i a od n a r r a c j i do c z y s t e j w y p o w i e d z i l i r y c z n e j . Z a ­ b i e g i t e d o p r o w a d z ą p o e z j ę do p r z e s u n i ę c i a p u n k t u c i ę ż k o ś c i z w a r s t w y o b r a z o w e j do w a r s t w y j ę z y k o w e j . I n n e z d o b y c z e s y m b o l i ­ zmu - t o wywodzące s i ę z w ł a s z c z a od M a e t e r l i n c k a r o z l u ź n i e n i e s k o j a r z e ń , k t ó r e z o s t a n i e p o d j ę t e p r z e z n a d r e a l i s t ó w , r o z l u ź ­ n i e n i e f o r m y w i e r s z o w e j i t p . N i e z w y k ł y k u l t s ł o w a ł ą c z y L i e d e r a t a k ż e z j e g o w i e l k i m p o l ­ s k i m p o p r z e d n i k i e m , Norwidem (w o d c z y c i e s t a r a n o s i ę udowod­ n i ć , że L i e d e r N o r w i d a e z y t a f c j fcwraęono i a k i e wwa&ę na p o d o ­

(9)

29 -b i e ń s t w o t e o r i i N o r w i d a i M a l l a r m e g o ) . P r a k t y k i j ę z y k o w e ł ą c z ą Ł i e d e r a z j e g o n i e m i e c k i m p r z y j a c i e l e m , r ó w n i e ż w y z n aw cą M a l ­ l a r m e g o , S t e f a n e m G e o r g e m , o r a z z c a ł y m k r ę g i e m p o e t ó w s k u p i o ­ n y c h w o k ó ł G e o r g e g o . R o d z a j owych p r a k t y k p r z e d s t a w i o n o w o d ­ c z y c i e s z e r z e j . N a l e ż ą t u m i ę d z y i n n y m i : m a g i a e t y m o l o g i c z n a , o d n o w i e n i e w a r s t w y z n a c z e n i o w e j s ł o w a , p r ó b y u t w o r z e n i a i n n y c h p o c h o d n y c h od r d z e n i a , w y z y s k i w a n i e w a l o r u d w u z n a c z n o ś c i , s z o ­ k u j ą c e z e s t a w i e n i a s ł o w n e , i n w e r s j e s k ł a d n i o w e i t p . S t ą d k o ­ n i e c z n o ś ć ł ą c z e n i a L i e d e r a , ze w z g l ę d u n a j e g o s t o s u n e k do j ę ­ z y k a , n i e t y l e z M ło dą P o l s k ą , co z t y m i p o e t a m i , k t ó r z y t r a k ­ t u j ą s ł o w o w p o d o b n y s p o s ó b : z Norwidem z a t e m , L e ś m i a n e m , Tu ­ wimem i P r z y b o s i e m . P o e t a - s ł o w i a r z , c e n i ł L i e d e r t a k ż e z e w n ę t r z n y , w i z u a l n y o b r a z s ł o w a , s ł o w a p i s a n e g o . U s i ł o w a n i a L i e d e r a w tym k i e r u n k u - t o p r z e d e w s z y s t k i m u d z i w n i e n i e p i s o w n i p o p r z e z j e j a r c h a i z a c j ę o r a z d b a ł o ś ć o m a t e r i a l n ą s t r o n ę k s i ą ż k i , e d y t o r s k a s t a r a n n o ś ć . P o d j ę c i e p r z e z L i e d e r a w z o r c a M a l l a r m e g o s p r a w i ł o , że p o e t a t e n w y d a j e s i ę n i e j e d n o k r o t n i e o w i e l e b l i ż s z y p o e z j i w s p ó ł c z e ­ s n e j a n i ż e l i r e a l i z u j ą c a i m p r e s j o n i s t y c z n o - n a s t r o j o w ą w e r s j ę s y m b o l i z m u , p o e z j a M ł o d e j P o l s k i . I n s t y t u t B a d a ń L i t e r a c k i c h P o l s k i e j A k a d e m i i Nauk o r g a n i z u j e w I I s e m e s t r z e r o k u a k a d e m i c k i e g o 1 9 6 2 / 6 3 c y k l p u b l i c z n y o h z e ­ b r a ń n a u k o w y c h w e d ł u g p r o g r a m u : e e b r a n i a A u t o r r e f e r a t u Nazwa r e f e r a t u 2 1 . 1 1 . 1 9 6 3 P r o f . M a r i a R e n a t a Z a ł o ż e n i a p o e t y k i l i n g -Maynowa w i s t y c z n e j 7 . 1 1 1 . 1963 Dr R y s z a r d P r z y b y l s k i C h r y s t o l o g i a D o s t o j e w ­ s k i e g o 21 . I I I . 1 9 6 3 Dr A l i n a B r o d z k a P o j e c i e r e a l i z m u w po-~ w i e ś c i XIX i XX w i e k u 4 . I V . 1963 Dr S t e f a n T r e u g u t t M i t r o m a n t y c z n y N a p o l e o ­ n a M a r i a P o d r a ż a - K w i a t K o w s k a W y k a z p u b l i c z n y c h z e b r a ń n a u k o w y c h I B L w o k r e s i e : 2 1 . I I . 1 9 6 3 - 2 0 . V I . 1963

(10)

- 30 1 8 . I V . 1963 P r o f . H e n ry k M a r k i e w i c z P r a w a na u ko we w h i s t o r i i l i t e r a t u r y 2 . V . 1 9 6 3 D o c . S a m u e l S a n d l e r 0 m e t o d z i e k r y t y c z n e j I g n a c e g o M a t u s z e w s k i e g o 1 6 . V . 1 9 6 3 Mgr Z o f i a S t e f a n o w s k a F r a g m e n t y I c z ę ś c i " D z i a d ó w ” M i c k i e w i c z a 3 0 . V . 1963 P r o f . S t e f a n Ż ó ł k i e w s k i Z p r o b l e m a t y k i k u l t u r y m as ow ej w P o l s c e po 1945 r . 6 . V I . 1 9 6 3 P r o f . M a r i a J a n i o n - Dwugłos o k o r a p a r a t y e t y -d r S t e f a n T r e u g u t t ce 2 0 . V I . 19 63 P r o f . K a z i m i e r z Wyka 0 p o t r z e b i e h i s t o r i i l i t e r a t u r y . Z e b r a n i a odbywać s i ę b ę d ą w S a l i O k r ą g ł e g o S t o ł u P a ł a c u S t a s z i ­ c a w W a r s z a w i e , Nowy Ś w i a t 7 2 . P o c z ą t e k o g o d z . 1 8 0 0 .

zebrania A u t o r referatu Nazwa referatu

S T E F A N V R T E L - W I E R C Z Y I Í S K I ( 1 8 8 6 - 1 9 6 3 ) W s p o m n ie n ie p o ś m i e r t n e W d n i u 3 l u t e g o 1963 r . z m a r ł w P o z n a n i u d r S t e f a n V r t e l - W i e r - o z y ń s k i , p r o f e s o r z w y c z a j n y l i t e r a t u r z a c h o d n i o s ł o w i a ń s k l c h w U n i w e r s y t e c i e i m . Adama M i c k i e w i c z a , w i e l o l e t n i k i e r o w n i k P r a ­ c o w n i b i e ż ą c e j b i b l i o g r a f i i l i t e r a c k i e j I n s t y t u t u B a d a ń L i t e r a c ­ k i c h PAN. D o r o b e k t w ó r c z y j e g o p r a c o w i t e g o , s p o ł e c z n i e u ż y t e c z n e g o a naukowo w y d a j n e g o ż y w o t a o b e j m u j e w r ó ż n y m , a c z k o l w i e k z a w s z e poważnym z a k r e s i e , b i b l i o g r a f i ę , e d y t o r s t w o , h i s t o r i ę l i t e r a t u ­ r y i b i b l i o t e k a r s t w o . U r o d z o n y w r . 1886 w S t a n i s ł a w o w s k i e m , s t u d i a u n i w e r s y t e c k i e o d b y w a ł we Lwowie i w P r a d z e , u z y s k u j ą c s t o p i e ń d o k t o r a f i l o z o ­ f i i . P o l o n i s t a z w y k s z t a ł c e n i a , r o z p o c z ą ł p r a c ę zawodową j a k o n a u ­ c z y c i e l w jednym z g i m n a z j ó w l w o w s k i c h , a b y k o n t y n u o w a ó j ą j a k o b i b l i o t e k a r z . w B i b l i o t e c e J a g i e l l o ń s k i e j , a n a s t ę p n i e w b i b l i o ­ t e k a c h U n i w e r s y t e t ó w Lwowskiego i P o z n a ń s k i e g o - p r z e j ś c i o w o w B i b l i o t e c e N a r o d o w e j w W a r s z a w i e (w P o z n a n i u i w W a r s z a w i e j a k o d y r e k t o r b i b l i o t e k i ) . H a b i l i t o w a ł s i ę z b i b l i o g r a f i i i b i b l i o t e ­ k a r s t w a we Lwowie, r o z s z e r z a j ą c swe k w a l i f i k a c j e w r . 1 927 na h i s t o r i ę l i t e r a t u r y p o l s k i e j .

Cytaty

Powiązane dokumenty

Przedstawiono algorytm obliczeń cech barierowych dzianin dekoracyjnych żakardowych na etapie projektowania wzorów, opierając się na analizie struk- turalnej tych dzianin w

Tekst Rozmysłowicza jest dość ciekawy, wyposażony w liczne cytaty i odwołania, ale wyraźnie kontrastuje z po- ziomem innych publikacji na łamach renomowanego Rocznika Prasy

Ponieważ dyscyplina ta jest jednym ze sposobów podejścia do badania przestrzeni i znajduje się na pograniczu wie- lu innych nauk, może ona wykreować obraz całoś- ciowy

W nowo wyremontowanych murach Biblioteki Międzywydziałowej Uniwersy- tetu Szczecińskiego odbyła się 16 listopada 2016 roku pierwsza edycja ogólno- polskiej konferencji

Specyfi kę działania cenzury wobec „prasy wyznaniowej” w Polsce przybliżyli Mariusz Patelski (Uniwersytet Opolski), który wygłosił referat „Cen- zura komunistyczna

Kolejna edy- cja Ogólnopolskiej Konferencji Naukowej z cyklu „Współczesne media” odbyła się 4–5 kwietnia 2016 roku na Wydziale Politologii UMCS.. W tym roku dyskusje

w Genui odbyła się konferencja Międzynarodowego Komitetu Współpracy w Zakresie Historii Techniki (ICOHTEC), której celem było przygotowanie III Międzynarodowego Sympozjum

Algèbres de Jordan sans J-diviseurs topologiques généralisés de zéro.. 47