Rozwój przemysłu mięsnego w strefie żywicielskiej woj. miejskiego łódzkiego w latach 1975-1980

A C T A U N I V E R S I T A T I S L O D Z I E N S I S FOLIA O E C O N O M IC A 40, 1905 J a n in a R c r n a c ka -B a r a n o w a ' R O Z W Ó J P R Z E M Y S Ł U M I Ę S N E G O W STREFIE Ż Y W I C I E L S K I E J W O J . M I E J S K I E G O Ł Ó D Z K I E G O W L A T A C H 1975— 1980

Niniejsze rozw ażania są w y b ra n y m i problem am i szerokiego s tu -dium pośw ięconego g ospodarce m ięsnej w strefie żyw icielskiej woj. m iejskiego łódzkiego, k tó re obejm u je obszar: woj. m iejskiego łódzkie-go, piotrkow skiełódzkie-go, płockiego, sieradzkiego i skierniew ickiego [1]. Celem a rty k u łu jest ukazanie relacji zachodzących między p o trz eb a -mi ludności, to w a ro w ą p ro d u k cją zw ierząt rzeźnych a potencjałem przem ysłu m ięsnego w latach 1975— 1980, k tó re stanow iły przesłanki racjo n aln e g o kształtow ania produkcji i spożycia.

1. MIEJSCE BRANŻY MIĘSNEJ W PRZEMYŚLE SPOŻYWCZYM

Przem ysł m ięsny pod w zględem zatrudnienia, p rodukcji globalnej i w artości ś ro d k ó w trw a ły c h zajm u je w skali k r a j u d om inującą p o zycję wśród pozostałych k ilk u n a stu branż prze m ysłu spożywczego. Z a tru d n ie n ie w branży m ięsnej w k raju w ynosi pow yżej 20% ogółu p r a -cujących w przem yśle spożywczym , gdy tym c z ase m w pozostałych bran ż a c h kształtuje się od 11% w p iek a rsk iej do ok. 1% w olejarskiej i ziem niaczanej [3]. Zbliżona do k rajo w ej, w r e la cja c h m iędzy bran- . żami, s tru k tu ra zatru d n ie n ia w p rzem yśle spożyw czym w y s tę p u je r ó w

nież w strefie żywicielskiej woj. m iejskiego łódzkiego. Znacznie w y ż -szym w skaźnikiem od k rajo w e g o c h a ra k te r y z u je się przem ysł m ięsny w woj. m iejskim łódzkim, cukrow niczy w woj. płockim oraz owocowo- -w a rz y w n y i m ięsny w woj. skierniew ickim . N ajw ię k sz e zatrudnienie zarów no w przem yśle mięsnym, jak i spożyw czym miało m iejsce w la -tach 1975— 1976. Od tego czasu w y k a z u je ono tende ncję spadkow ą.

W latach siedem dziesiątych nasilił się proces k o n c e n tracji p rze -m ysłu -mięsnego. W okresie lat 1970— 1977 liczba zakładów z-m niejszyła się z 2080 do 1758 i w y k a z y w a niejszyła większe tempo spadku niż w c a -łym przem yśle spożywczym. C ałkow ite ograniczenie działalności znacz-nej liczby m ałych zakładów, b ę d ą cy c h głównie w gestii spółdzielczości, wiązało się z odd a w a n iem do e k sp lo a tacji now o w y b u d o w a n y c h d u żych zakładów. Na a n alizow anym obszarze, któ ry rów nocześnie s t a -nowi rejon działalności O k rę g o w e g o P rzedsiębiorstw a Przem ysłu M ięsnego w Łodzi, n ajw ię k sz y spadek liczby zakładów zaznaczył się w l a tach 1975— 1977. Liczba zakładów zm niejszyła się ze 180 do 151, g łó w nie w woj. piotrkow skim , łódzkim i sieradzkim, a zatrudnienie z m a -lało o ponad 400 osób. D ynam iczny w zrost liczby p rac o w n ik ó w z 852 do 2074 miał m iejsce w woj. skierniew ickim na skutek uruchom ienia k o m b in a tu m ięsnego w Rawie Maz.

Likwidacja znacznej liczby jednoste k p ro dukcyjnyc h, ograniczenie z a tru d n ie n ia oraz oddanie do e k sploatacji z akładu w Rawie Maz. s p o -w odo-w ało -w zrost prze c ię tne go z atrudnienia na 1 zakład. Mimo to przem ysł m ięsny posiada nadal bardzo wysoki stopień rozproszenia. J e d y n ie w yższym w skaźnikiem dysp ro p o rcji c h a ra k te r y z u je się p rze -mysł piekarski.

P rodukcja globalna b ra n ż y m ięsnej w cenach stałych stanow i p o nad 25% całej p ro d u k cji prze m ysłu spożywczego. N a k o le jn y c h p o -z y cja c h -za pr-zem ysłem m ięsnym -z n ajd u je się -zarów no w skali kraju, jak i w strefie żywicielskiej woj. m iejskiego łódzkiego przem ysł m leczarski i m łynarski. P rodukcja globalna bran ż y m ięsnej w cen ac h b ie -żących z n a jd u je się również na czołow ym miejscu, jed n a k jej udział w produkcji przem ysłu spożyw czego system atycznie m aleje. W s t o -sunku do 1970 r. zm niejszył się o ponad 4% i w 1979 r. w ynosił 19,9%. P odobną ten d e n c ję o b s e rw u je się w przem yśle rybnym , m łynarskim , c ukro w n ic z y m i olejarskim . W y r a ź n y trend w z r a s ta ją c y w y k a z u je n a -tom iast przem ysł spirytusow y, k tó re g o udział w produkcji globalnej p rze m ysłu spożyw czego zwiększył się z 13,9% w 1970 r. do 19,1% w 1979 r. Z analizy tre n d ó w rozw oju p rodukcji globalnej w cenach , bieżących na suw a się przypuszczenie, że w niedługim czasie czołowe m iejsce p rze m y słu m ięsnego w stru k tu rz e b ran ż o w ej przem ysłu spo-żywczego zajmie przem ysł spirytusow y.

W 1979 r. przem ysł m ięsny w k r a ju pod względem wartości brutto ś ro d k ó w trw a ły c h w cen ac h bieżących zajm ow ał jed n o z p ierw szych m iejsc obok przem ysłu cukrow niczego i m leczarskiego. Poczynione n a -k ła d y in w e s ty c y jn e w latach siedem dziesiątych spow odow ały jego przesunięcie z 5 pozycji w śró d bran ż prze m ysłu spożyw czego na jedną z p ierw sz y c h w d rugiej połow ie lat siedem dziesiątych. W ogólnej

s tru k tu rz e wartości b ru tto ś rodków trw ały c h ogółem w przem yśle spo-żyw czym udział branży mięsnej w obszarze działania OPPM w ł.odzl k ształtuje się od ok. 4% w woj. sieradzkim do ponad 25% w woj. m. łódzkim. Od 1976 r. w ysokim w skaźnikiem c h a ra k te r y z u je się"woj. skierniew ickie, w k tó ry m w latach 1971—il976 z a inw estow a no ponad 2,5 mld zł.

2. ZDOLNOŚCI PRODUKCYJNE

A T O W A R O W A PRODUKCJA ZWIERZĘCA

Produkcja finalna przem ysłu m ięsnego d e te rm in o w a n a jest z jednej stro n y mocami przetw órczym i, z d ru g iej natom iast podaże) surow ca.

Zdolności p ro d u k c y jn e w 1980 r. w obszarze 5 w o jew ództw wyno-T a b e l a 1 Sk up ż y w c a rzeźn eg o , z d o ln o śc i p rzetw ó r cze p rzem y słu i p rod u k cja m ięsa p o u b o jo -w e g o -w 1975 r. i 1980 r. -w s tr e fie ż y -w ic ie ls k ie j -w o j. m ie js k ie g o łó d z k ie g o (-w -w a d ze

b itej c ie p łe j w ty s. t, branża ogółem )

W o je w ó d z tw o Skup iy w c a R oczn e z d o ln o śc i p r o d u k c y jn e p o u b o jo w e R óżnica m ięd zy sk u -pem a z d o l-n o ścia m i p r o d u k c y j-n y m i , P rod u k cja m ięsa p o -u b o jo w e g o R óżnica m ięd zy sk up em a ub ojem W sk a źn ik w y k o r z y s ta n ia z d o ln o śc i p rod u k -c y jn y -c h 1975 * P olska 2 275,9 2 034,1 + 241,8 2 157,4 + 118,5 106,1 M ie jsk ie łó d z k ie 13,6 85,0 — 71,4 92,0 — 78,4 108,2 P io tr k o w sk ie 41,1 12,0 + 29,1 13,7 + 27,7 114,2 P ło c k ie 53,4 37,9 + 15,5 41,9 + 11,5 110,5 S ie ra d zk ie 42,5 2,7 ' + 39,8 3,8 + 38,7 140,7 S k ier n ie w ic k ie 38,7 3,4 + 35,3 4,7 + 34,0 138,2 Strefa ż y w ic ie ls k a 189,3 141,0 + 48,3 1980 156,1 + 33,2 110,7 M ie jsk ie łó d z k ie 12,5 91,5 — 79,0 66,9 — 54,4 73,1 P io tr k o w sk ie 37,7 11,8 + 25,9 7,0 + 30,7 59,3 P ło c k ie 43,9 32,7 + 11,2 33,8 + 10,1 103,4 S ie ra d zk ie 41,2 4,1 + 37,1 1,7 + 39,5 41,5 S k ie r n ie w ic k ie 31,3 66,3 — 35,0 52,3 — 21,0 78,9 Strefa ż y w ic ie ls k a 166,5 206,7 — 40,3 161,7 + 4,8 78,3

Ź r ó d ł o : O bliczeni.* w ł sn e w o p arciu o d a n e OPPM w Ł odzi; R o i w ó i 1 r e jo n iz a c j a p r z e m y s ł u

s p o i y w c z e g o nu tle r o ln ic z e j b a z y s u r o w c o w e ) . G U S , W arszaw a 1077; R oc z n ik s t a t y s t y c z n y GUS, W«riZc.Wd 1976; G o sp o d a r k a ż y w n o ś c i o w a 1980. G US , W arszav/a 1980,

siły łącznie 206,7 tys. t m ięsa z uboju, w tym przem ysłu kluczow ego 183,2 tys. t i spółdzielczego 23,5 tys. t. W p orów naniu z 1975 r. w zro-sły one o 46,6%, głów nie w przem yśle kluczowym, w sk u te k oddania do e k sp lo a tacji z akładu m ięsnego w Rawie Maz. U ruchom ienie k o m -binatu w płynęło na w zrost m ocy p rzetw órczych w 1977 r. do 278,3 tys. t, je d n a k przeprow adzona w rok później k o rek ta jego zdolności z 90 do 60 tys. t oraz likw idacja zakładów m ięsnych „K onsum y" spo-w odospo-w ała obniżenie p o ten cjału do rzędu 205—210 tys. t m ięsa z uboju. W ujęciu p rzestrzennym zdolności p r o d u k cy jn e w yka z ują znaczne zróżnicow anie od 91,5 tys. t w woj. m iejskim łódzkim do 4,1 tys. t w woj sieradzkim (tab. 1). W latach 1975—1980 głównie wzrosły one w woj. skierniew ickim z 3,4 do 66,3 tys. t, natom iast w pozostałych w o je w ó d z tw a c h u trz y m ały się p raw ie na niezm ienionym poziomie. Zdolności p ro d u k c y jn e z akładów m ięsnych branży ogółem w kg na 1 m ieszkańca i w t na 100 ha u ż y tk ó w rolnych w g w o jew ództw p rz e d

-staw ia tab. 2. _%

T a b e l a 2 Sk up ż y w c a r zeźn eg o , z d o ln o śc i p r z etw ó r c ze p rzem y słu i produ kcja m ięsa p o u b o jo -w e g o -w 1975 r. i 1980 r. -w str e fie ż y -w ic ie ls k ie j -w o j. m ie js k ie g o łó d z k ie g o na 1 m its z k a ń c a i na 100 ha u ż y tk ó w ro ln y ch w w a d ze b itej c ie p łe j (branża ogó łem )

R oczn e produik- P rod ukcja Skup ż y w c a c y jn e zd o ln o śc i m ięsa

p o u b o jo w e p o u b o jo w e g o W o je w ó d z tw o --- --- ---

---k g na 1 t kg na 1 t k g na 1 t

m ie s z - na 100 ha m ie s z - na 100 ha m iesz - na 100 ha k a ń ca uż. roi. k ań ca uż. roi. k ań ca uż. roi.

1975 P olsk a 66,6 11,8 59,5 10,6 63,1 11,3 M ie js k ie łó d z k ie 12,6 13,0 78,8 81,0 85,2 89,3 P io tr k o w sk ie 70,5 10,2 20,5 3,0 23,5 3,3 P ło c k ie 111,1 13,3 78,8 9,5 87,2 10,5 S ie ra d zk ie 109,9 11,9 6,9 0,8 9,8 1,0 S k ie r n ie w ic k ie 99,6 12,3 8,7 1,1 12,0 1,5 S trefa ż y w ic ie ls k a 64,9 12,0 48,3 8,9 53,5 9,9 1980 M ie js k ie łó d z k ie 11,1 12,2 81,6 89,9 59,7 65,7 P io tr k o w sk ie 62,3 9,5 19,6 2,9 1,2 1,7 Płock-ie 89,0 11,0 66,3 8,2 68,5 8,4 S ie ra d zk ie 105,3 11,6 10,5 1,2 4,3 0,5 S k ie r n ie w ic k ie 79,2 10,0 167,8 21,2 132,4 16,7 Strefa ż y w ic ie ls k a 55,5 10,6 68,9 13,2 53,9 10,3

Ż r b d ł o : O b lic ze n ia w ła s n e w o p arciu o d a n e OPPM w Ł odzi; R o z w ó j I r e j o n i z a c j a p rze m y słu

s p o ż y w c z e g o na tl e r o ln ic z e j b a z y s u r o w c o w e ;. G U S, W a rsza w a 1977; R oc z n ik s t a t y s t y c z n y GUS.

w k g n a 1 m i « » i k a n c a

• k

i

—

_

f

A B C D E F

A B C D E F

A B C D E F ' A B C D E F

□

Rys. 1. Skup z w ier zą t r ze źn y ch , z d o ln o śc i p r o d u k cy jn e i produ kcja fin a ln a p rzem y słu

m ię s n e g o w s tr e fie ż y w icielsik iej w o j. m ie js k ie g o łó d z k ie g o w 1980 r.

A — sk u p z w ier zą t r ze źn y ch w w a d ze ż y w ej; B — sk u p zw ier z ą t rzeź- 1 — przem ysł k lu czow y; 2 — p rzem y sł sp ó łd zie lc z y „Społem "- 3 — prze-n y c h w w a d ze m ięsa , C — z d o lprze-n o śc i p r o d u k c y jprze-n e m ięsa z ub oju; D — pro- m y sł sp ó łd z ie lc z y „S am op om oc C h łop sk a"; 4 — sk u p w w a d ze m ięsa-d u k cja m ięsa; E — z ięsa-d o ln o śc i p r o ięsa-d u k c y jn e w ę ięsa-d lin ; F — p roięsa-d u k cja w ęięsa-d lin ; 5 — trzod a, 6 — b yd ło; 7 — p o z o s ta łe zw ier zę ta .

Na a nalizow anym obszarze ponad 88% mocy prze tw ó rc zy c h p r z e mysłu m ięsnego przy p a d a na zakłady kluczow e zlokalizow ane głów -nie w woj. m iejskim łódzkim, skier-niew ickim i płockim. Samo woj. miejskie łódzkie k o n c e n tr u je praw ie połow ę p o ten cjału p ro d u k c y jn e -go przem ysłu kluczow e-go. Spółdzielcze z akłady m ięsne c h a ra k te ry z u ją się bardziej ró w n o m ie rn y m stopniem rozm ieszczenia w poszczególnych w ojew ództw ach.

Nieco inaczej rozmieszczone są zdolności p r o d u k c y jn e wędlin. N iż -sza relacja potencjału p r o d u k c y jn e g o wędlin przemVsłu kluczow ego w stosunku do spółdzielczości w pływ a na m niejsze zróżnicow anie ich w układzie w ojew ódzkim (rys. 1).

W skaźniki w y k o rz y s ta n ia zdolności p ro d u k c y jn y c h w latach 1975— — 1980 z uwagi na znaczne zm iany w m ocach p rzetw órczych stają się niep o ró w n y w a ln e m iędzy sobą. Stąd też zachodzi konieczność p rzep ro wadzenia analizy p o rów naw czej p o ten cjału przem ysłow ego z to w a ro -wą p ro d u k cją zw ierzęcą w 3 p r z e k ro ja c h czasowych.

W 1975 r. przed u ruchom ieniem zakładu w Rawie Maz, w skaźnik w y k o rz y sta n ia m ocy p ro d u k c y jn y c h w całej b ra n ż y w strefie żywi- cielskiej w ynosił 110,7%, a w poszczególnych w o je w ó d z tw a c h kształ-tow ał jak w tab. 1. A n alizow any obszar dy sp o n o w a ł n a d w y ż k ą surow ca w w ysokości 48 tys. t przy 100% w y k o rz y s ta n iu zdolności p ro d u k c y jn y c h lub 39 tys. t p rzy rzeczyw istym w ska ź niku w y k o r z y s ta nia p o tencjału przem ysłow ego. Istniejącą n a d w y ż k ę żywca, w y s tę p u jącą przede w szystkim w woj. sieradzkim i skierniew ickim , p rz e tw a rzano głównie w z a k ładach G órnośląskiego O k rę g u P rz em y sło w e -go [2].

Do 1976 r. wielkość p rodukcji finalnej przem ysłu m ięsnego o k r e ślały głównie jego zdolności przetwórcze, natom iast od m om e ntu o d -dania kom binatu w Rawie Maz. d e te rm in u je to w a ro w a p ro d u k cja zw ie-rzęca.

W 1977 r. w zrost m ocy prze tw ó rc zy c h do 278,3 tys. t oraz sp a -d e k skupu żyw ca ze 190,3 tys. t w 1975 r. -do 154,4 tys. t w p ły n ę ły na obniżenie się w skaźnika w y k o rz y sta n ia zdolności p r o d u k c y jn y c h do 62%. Do pełnego ich zagospodarow ana! z abrakło surow ca w w y -sokości 123,9 tys. t.

T o w aro w a p ro d u k cja zwierzęca, podobnie jak w skali kraju, po osiągnięciu m axim um rozwoju, w 1975 r. uległa g w a łto w n e m u zała-m aniu w latach 1976— 1977. Spadek skupu żyw ca w ynosił od 13% w woj. m iejskim łódzkim do 20% w woj. płockim i 22% w woj. skie- niewickim. Dotyczył głów nie trzody i bydła w g ospodarce in d y w i-dualnej. W latach 1978— 1979 to w a ro w a pro d u k cja nieznacznie w zro-sła p r z e k ra cz ają c poziom z 1977 r., by w 1981 r. spaść poniżej tej

wielkości (rys. 2). Na zm niejszenie stada złożyło się wiele przyczyn. Do głów nych należy zaliczyć spadek plonów 4 zbóż oraz roślin p a -stew nych, jak też zmniejszenie sprzedaży pasz treściw ych.

[ t y s . t ] [ t ys t ] 80 40 75 77 4 79 81

R ys. 2. Sk up ż y w c a r ze źn eg o w s tr e fie ż y w ic ie ls k ie j yvoj. m ie js k ie g o łó d z k ieg o w la ta ch 1975— 1981

A — w a g a mięsa,- B — w a g a ży w c a ; 1 — w o j. p ło c k ie; 2 — w o j. sie ra d zk ie j 3 — w o j. p io tr k o w sk ie; 4 — w o j. sk ie r n ie w ic k ie ; 5 — w o j. m ie js k ie łó d zk ie.

W 1980 r. mimo obniżenia zdolności p ro d u k c y jn y c h do 206 tys. t w skaźnik ich w y k o rz y s ta n ia w ynosił zaledwie 78,3%, w przem yśle k lu -czowym 84,5%, w spółdzielczym „Społem" 23,2%, w ,,SCH" 32,5% (tab. 3).

W latach 1978— 1981 po ten cjał p rzem ysłow y przekraczał średnio wielkość skupu surow ca o 40— 50 tys. t mięsa z uboju. Z ogólnego skupu żywca w 5 w oje w ó d z tw a c h przem ysł m ięsny tego obszaru p rze tw arzał ok. 92—93% surow ca, w k tó ry m 63—64% wagi żyw ej sta n o -wiła trzoda, 33—35% bydło oraz 1% cielęta, ow ce i konie (tab. 4). Głównym i dostaw cam i zwierząt rzeźnych są gosp o d a rstw a in d y w id u al-ne. W 1977 r. do sta rc zy ły one ok. 75% trzody oraz 84% bydła. Pozo-sta ły o d se te k uzupełniono d oPozo-staw am i z gospodarstw uspołecznionych.

T a b e l a 3

W sk a źn ik i w y k o r z y sta n ia m o c y p ro d u k c y jn y c h w p rz em y śle m ięsn y m w 1980 r.

M ię so z u b oju W ę d lin y i w y r o b y g o to w e W o je w ó d z tw o p rzem ysł k lu c z o -w y CZSS „Społem " „SC h” CZSR razem p rzem ysł k lu cz o -w y CZSS „Społem " „SCh" CZSR razem P ło c k ie 115,0 20,0 23,0 103,4 130,4 32,9 73,0 68,9 S ie ra d zk ie — 35,3 45,8 41,5 — 100,0 57,6 69,1 Ł ódzkie 74,4 — 15,0 73,1 107,2 92,3 106,3 105,8 P io tr k o w sk ie 96,0 17,2 43,6 59,3 — 60,7 66,7 63,6 S k ie r n iew ic k ie 84,5 22,6 28,1 78,9 58,0 72,5 78,1 63,5 Razem 84,6 23,2 32,5 78,3 92,3 78,0 69,9 84,2

Z r ó d ł o: Nd p o d s ta w ie tlonych OPPM w Łodzi.

^ T a b e 1 a 4

Struktura p rz etw a r za n eg o su ro w ca w k lu c z o w y m p rz e m y śle m ięsn y m w 1977 r. w o b sza rze str e fy ż y w ic ie ls k ie j w o j. m ie js k ie g o łó d z k ieg o

W a g a E m p iryczn y W g g a

Rodzaj p o u b o jo w a p rzeliczn ik w a g i ży w a

z w ier zą t t iyo p o u b o jo w ej t o/0

na w a g ę ż y w ą T rzod a m ięsno--sło n in o w a 101 715 70,1 79,75 127 542 61,6 B ek o n o w a 3 387 2,2 73,28 4 622 2,2 ByMło 39 488 27,2 53,11 73 950 35,7 Cieflęta 456 0,3 60,45 758 0,3 „ O w c e 235 0,2 50,00 470 0,2 K o n ie 21 0,0 57,68 36 0,0 R azem 145 092 100,0 207 378 100,0

Ź r ó d ł o : Nd p o d sta w ie d anych OPPM w Łodzi.

3. PRODUKCJA FINALNA

P ro d u k cja przem ysłu m ięsnego n a a n alizow anym obszarze w latach 1975— 1980 była najw yższa w latach 1975—1977, wynosiła wówczas ok. 175 tys. t mięsa p o u b o jo w e g o (tab. 5). Od tam tego czasu s y s te -m atycznie -m alała i w 1980 r. z-m niejszyła się do 161,7 tys. t. Spadek ubojów zaznaczył się n a jp ie .w w zakładach spółdzielczych, a w 1980 r. miał m iejsce r ó w n :eż w przem yśle kluczow ym . Nie w y w a rł on

wlęk-szych zmian w s tru k tu rz e p odstaw ow ych grup p ro d u k tó w finalnych, w k tó ry c h nastąpił jedynie niewielki spadek produkcji w ędlin i wy* robów w ędliniarskich przy nieznacznym wzroście p rodukcji szynek i łopatek w puszkach oraz produkcji uszlachetnionej.

T a b e l a 5

Skup ż y w ca , z d o ln o śc i p rz etw ó r cze i produ kcja fin aln a p rzem y słu m ięs n e g o w s tr e fie ż y w ic ie ls k ie j w o j. m ie js k ie g o łó d z k ie g o w la la c h 1975— 1981

(w ty s . t w a g i m ięsa)

W y s z c z e g ó ln ie n ie 1975 1976 1977 1978 1979 1980 1981

Skup ż y w c a

Z d o ln o ści p r zetw ó rcze

190,3 163,0 154,0 163,0 179,8 166,5 98,2

branża o g ó łem 140,7 239,1 239,1 208,9 214,4 206,7 201,3

p rz em y sł k lu c z o w y 121,9 203,0 203,0 172,3 183,2 183,2 178,0

p rzem y sł sp ó łd z ie lc z y Prod ukcja m ięsa z ub oju

18,8 36,1 36,1 36,6 31,2 23,5 2 3 ,3 '

branża o g ó łe m 156,1 170,0 173,7 163,8 169,1 161,8 95,9

p r zem y sł k lu c z o w y 137,1 145,5 145,0 15«,5 162,5 155,0 88,9

p r zem y sł s p ó łd z ie lc z y P rod ukcja w ę d lin i w y r o b ó w

w ę d lin ia rs k ich

19,0 24,5 28,7 5,3 6,6 6 ,8 . 7,0

branża o g ó łe m 65,0 72,5 74,1 67,0 69,0 67,0 •

p r z em y sł k lu c z o w y 36,3 39,3 43,5 40,0 40,3 39,7 •

p rz em y sł sp ó łd z ie lc z y 28,7 33,2 30,6 27,0 29,7 2713 •

Ź r ó d ł o : Na p o d sta w ie d anych OPPM w Łodzi.

W 1980 r. ponad 96% m ięsa poubo jo w e g o w y p ro d u k o w a ł przem ysł kluczowy, a tylko niecałe 4% sektor spółdzielczy, Zgodnie z rozm ie-szczeniem m ocy przetw órczych najw iększa p ro d u k cja miała m iejsce w woj. m iejskim łódzkim, skierniew ickim i płockim (rys. 1, 2). Udział z akładów WSS „Społem" stanow ił 1,3%, a jed n o ste k p ro d u k c y jn y c h „SCH" 2,8% wielkości poubojow ej mięsa całej branży. W ujęciu p r z e -strz e n n y m ubój w zakładach spółdzielczych kształtow ał się od 0,3 tys. t w woj. m iejskim łódzkim do 2,2 tys. t w woj. piotrkow skim .

W w y tw a rz a n iu wędlin dom inuje woj. m iejskie łódzkie d o s ta r c z a jące ok. 44% ogólnej produkcji w 5 w ojew ództw ach. G łów nym i p r o -ducentam i są zakłady prze m ysłu kluczow ego zlokalizowane w Łodzi i w Pabianicach. S tosunkow o w ysoki udział w tej grupie finalnych p ro d u k tó w posiada spółdzielczość, k tó ra dostarczyła 40% ogólnej w iel-kości wędlin. P ro d u k cja wędlin w sektorze spółdzielczym wynosi od 4,2 tys. t w woj. m iejskim łódzkim do 7 tys. t w woj. piotrkow skim .

Pozostałe grupy przetw orow m ięsnych, juk: szynki i łopatki w p u s z -kach, k o n s e rw y itp., w y tw a rz a wyłącznie przem ysł kluczowy.

W drugiej połowie lat siedem dziesiątych głównym i kierunkam i o b ro tu p roduktam i finalnymi przem ysłu m ięsnego było zaopatrzenie ludności woj. m iejskiego łódzkiego, piotrkow skiego, płockiego, sie ra d z -kiego i skierniew ic-kiego w p r o d u k ty m ięsne oraz eksport. W 1977 r. przem ysł mięsny dosta rc zy ł 144,4 tys. t pro d u k tó w m ięsno-podrobowo- -tłuszczowych, w tym 42,4 tys. t mięsa surow ego, 58,3 tys. t wędlin.

Z aopatrzenie w mięso i jego p rz e tw o ry poszczególnych w ojew ództw w yka z uje ogrom ne zróżnicow anie. D ysproporcje te wyraźnie p rz e d s ta -w iają -wskaźniki z a opatrzenia na 1 m ieszkańca (rys. 3). Sprzedaż mięsa s urow ego w woj. m iejskim łódzkim była 2- lub 3-krotnie wyższa niż w pozostałych w ojew ództw ach. W zaopatrzeniu w w y ro b y g a rm a ż e -r y jn e -rozpiętość dochodziła do 6-k-rotności, w w ędlinach i k o n se -rw a c h do 3krotności, jed y n ie w tłuszczach i w y ro b a c h p o d ro b o w y c h u t r z y -m yw ała się na zbliżony-m pozio-mie.

□

R ys. 3. S p rzed aż p ro d u k tó w fin a ln y c h p r z em y słu m ię s n e g o i ubój d o m o w y w s tr e fie ż y w ic ie ls k ie j w o j. m ie js k ie g o w 1977 r. (w k g /l m ieszk a ń ca )

1 — w o j. m iejs k ie łó d zk ie; 2 — w o j. p io tr k o w sk ie; 3 — w o j. p ło ck ie; 4 — w o j. sie ra d zk ie; 5 — w o j. s k ie r n ie w ic k ie ; 1 mm w y s o k o ś c i słu p a o d p o w ia d a sp rz ed a ży 1 k g 'p r o d u k tó w fin a ln y c h p r zem y słu m ię s n e g o na 1 m ieszk a ń ca : A — m ięs o su row e; B — w y r o b y g a r m a że ry jn e; C — k o n s e r w y m ięsn e ; D — w ę d lin y ; E — w y r o b y p o d ro b o w e ; F — tłu sz c z e z w ier zę ce ; G — ub ój d o m o w y .

W y s tę p u ją c e na om aw ia nym obszarze d y sp ro p o rc je w z aopatrzeniu w mięso i jego p rze tw o ry łagodzone były produktam i pochodzącym i z uboju dom owego. W skali k raju sam ozaopatrzenie stanow iło 11,5% ogólnego spożycia m ięsa zw ierzęcego (bez drobiu i innych). Średnio na 1 osobę ludności w iejskiej p rzypadało w k raju 16,0 kg. Zbliżony w skaźnik produkcji zw ierzęcej w obszarze 5 w ojew ództw oraz p o d o b nie u k ład ając a się re la cja między ludnością w iejską i m ie js k ą w s k a -zuje na przyjęcie k rajo w e g o w skaźnika a utokonsum pcji jako a d e k w a t-nego dla analizow at-nego obszaru.

W stru k tu rz e p rze strz e n n ej strefy żywicielskiej woj. m iejskiego łódzkiego sam ozaopatrzenie w mięso ce ch u je duże zróżnicow anie od 1,5.kg w woj. m iejskim łódzkim do 10—12 kg w pozostałych w o je w ó d z -twach i układa się w prost p roporcjonalnie do liczby ludności w iejs-kiej. W wielkościach bezw zględnych ubój dom ow y w ynosił ok. 21 tys. t w wadze mięsa. Spożycie mięsa w raz z sam ozaopatrzeniem na 1 o s o -bę na a n alizow anym obszarze kształtow ało się od 39,6 kg w woj. sie-radzkim, 41,6 kg w woj. skierniew ickim , do 77,5 kg p ro d u k tó w mięsno- -podrobo\vo-tłuszczowych w woj. m iejskim łódzkim (rys. 3).

W d rugiej połowie lat siedem dziesiątych OPPM w Lodzi p rzezna-czało na e k s p o rt średnio ok. 10 tys. t p ro d u k tó w m ięsnych i tłuszczów, które w wartości pieniężnej stanow iły 1/6 globalnej p rodukcji przed- s ię b o r s tw a . N ajpow ażniejszą pozycję sftn o w iły szynki i łopatki w puszkach, k o n s e rw y m ięsne oraz mięso surow e i bekon. Udział p o -szczególnych zakładów w eksporc ie głów nych p ro d u k tó w finalnych, jak i relacje między w y sy ła n ą ilością za granicę a p ro d u k cją ilu s tru -je tab. 6.

T a b e l a 6

Eksport g łó w n y c h p ro d u k tó w fin a ln y c h OPPM w Łodzi w 1977 r.

Z ak ład y

--- v

---S zy n k i i ło p a tk i

w p u szk ach K o n se r w y m ięsn e

M ię so su ro w e

t %> p rod u k cji t % p rod u k cji t ”/o produ kcj

OPPM 4 637,4 84,3 2 391,6 26,0 1 330,5 w tym łó d z k ie 2 028,5 91,7 1 783,3 31,0 425,7 p ło c k ie 658,0 76,4 366,0 24,4 — — p a b ia n ick ie 1 585,0 91,5 159,3 52,1 — — ra w sk ie 367,7 48,0 67,6 3,7 904,7 *

4. PERSPEKTYWA R O ZW O JU PRZEMYSŁU MIĘSNEGO

Rozwój przem ysłu mięsnego, o k reślo n y zwiększeniem m ocy p r o d u k c y jn y c h , d e te rm in u ją potrzeby żyw nościow e ludności z jednej s tr o -ny, z drugiej natom iast, a w polskich w a ru n k a ch przede wszystkim, w ielkość p rodukcji zwierzęcej.

W 1978 r. Komisja P lanow ania przy Radzie M inistrów |4] u trz y -m ując tende ncję w zrostu chow u zw ierząt z lat 1960— 1975 zakładała w y b u d o w a n ie do 1990 r. w m akro reg io n ie ś ro d k o w y m d w óc h d u ż y c h z akładów o zdolności p rzetw órczej po 100 tys. t mięsa z uboju każdy. Lokalizację przyszłych zakładów pro p o n o w a n o w woj. sieradzkim i r a -domskim. Planow ała wzrost produkcji żyw ca (bez drobiu i innych) o 57%, zwiększenie udziału skupu w produkcji globalnej z 72,5 do 96% oraz ponad d w u k ro tn e zwiększenie m o cy p r o d u k c y jn y c h przem ysłu m ięsnego w m ak ro reg io n ie ś ro d k o w y m w sto su n k u do 1975 r.

Za lokalizacją n o w y c h m ocy p rze tw ó rc zy c h prze m ysłu m ięsnego w pobliżu woj. m iejskiego łódzkiego przem aw ia w zrost z a p o trzeb o w a -nia na mięso w Łódzkiej Aglom eracji M iejskiej. Umieszczenie zakładu w woj. sieradzkim w y d a je się właściwe, pozostaje do rozstrzygnięcia tylko rozw iązanie czasowe, uzależnione od poziom u produkcji z w ie -rzęcej.

Z a k ład a n y przez Komisję P lanow ania przy Radzie' M inistrów dla lat 1975— 1990 4-procentow y roczny p rzy ro st produkcji zwierzęcej, zbliżony do w skaźnika z lat 1960— 1975, w y d a je się być słuszny z p u nktu widzenia z ap otrzebow ania na mięso. U trzym anie p ro p o n o w a n e g o w sk a ź -nika w ym aga zapew nienia odpow iedniej ilości pasz. Z a k ład a n y przez Komisję Planow ania wysoki w skaźnik (70%) w zrostu g łów nyc h roślin, b ę d ących źródłem pasz w chow ie zwierząt, o siągany był w ciągu 15 lat w w ielu k r aja c h E u ro p y 1.

W lata ch 1960— 1975 Polskę c h a ra k te ry z o w a ł w ysoki p rzyrost zw ie-rząt gospodarskich na 100 ha użytków rolnych. Id en ty c zn ą s y tu a cję zanotow ać można w tym czasie w Japonii. Tylko wyższe tem po w zros-tu posiadała H olandia i Belgia. U zyskanie stosu n k o w o w ysokiego rocz-nego tem pa w zrostu p rodukcji zw ierzęcej w Polsce w lata ch 1970—4975 w w ysokości ponad 6% było możliwe dzięki im portow i zbóż. W 1975 r.

^ P la n o w a n a w y d a jn o ś ć 4 zb óż z 1 ha w 1990 r. rzęd u 37— 40q o d p o w ia d a w sk a ź n ik o m , ja k ie w la ta ch 1971— 1975 u z y s k iw a ły ta k ie p a ń stw a , jak: A u stria, D an ia, F ran cja, Irlandia, RFN, W ie lk a B rytania. U z y s k a n ie d u żeg o tem pa zb óż znana je st w: A u str ii, B u łgarii, F ran cji i na W ę g rz e c h , k tó r e w c ią g u 15 lat d o k o n a ły w z ro stu p lo n ó w zb ó ż śr e d n io o 15 q z 1 ha. Z p oziom u 25,1 q/ha sta r to w a ła A u stria na p oczątk u lat sz e ś ć d z ie s ią ty c h , b y w p o ło w ie la t sie d e m d z ie -s ią t y c h o -sią g n ą ć 37,5 q/h a. P od ob n ą -s y tu a c ję o b -ser w u je -s ię na W ę g r z ec h i w

i 6 J a n in a B e m a ck a -B a ra n o w a

--- #

---saldo bilansow e zbóż w handlu zagranicznym w ynosiło — 4,0 min t, przy wielkości produkcji zbóż w k r a j u 18 min t. Uzyskanie plonów 4 zbóż z 1 ha rzędu 32— 33 q pozwoli na z rezygnow anie ze zbóż z im por-tu przy utrz y m an iu tego samego stanu hodowli co w 1975 r. Kolejny p rzyrost plonów produkcji roślinnej pow odow ać będzie zw iększenie hodowli o w ła sne surow ce paszowe. U trzym anie jedna k im portu zbóż k onsum pcyjnych, jak i p a szow ych sprzyjałoby szybszem u wzrostowi produkcji zwierzęcej.

U zyskanie plan o w a n eg o w skaźnika produkcji zwierzęcej przy 70% przyroście zbóż w skazuje na osiągnięcie 112 szt. dużych na 100 ha użytków rolnych, a więc a k tu a ln eg o poziomu hodowli Danii, Irlandii, RFN. O siągnięcie tak pow ażnego w zrostu produkcji roślinnej i zw ierzęcej w ym aga odpow iedniego zaopatrzenia rolnictw a w środki p r o -dukcji, jak i racjo n aln e g o stosow ania m echanizm ów bodźcowych.

Z a k ład a n e przez Komisję Planow ania w skaźniki w zrostu produkcji rolnej dla lat 1975— 1990 nie spraw dziły się w d rugiej połow ie lat sie-dem dziesiątych, Kolejne załam ania p rodukcji zw ierzęcej sprawiły, że w 1980 r. to w a ro w a p ro d u k cja zw ierzęca stanow iła zaledwie 87% p r o -dukcji z 1975 r. W y d a je się wobec tego, że p o d sta w o w y m zadaniem do 1990 r. pow inno być odbudow anie stada z 1975 r. oraz jego da lsz y roz -wój w celu jak najszybszego osiągnięcia poziom u skupu na 1 m iesz-ka ń c a z 1975 r.,'czyli 65 kg.

Biorąc pod uw agę środnie roczne tem po w zrostu ludności na a n a li-zow anym obszarze do 1990 r. liczba m ieszkańców wzrośnie do ok. 3,2—3,3 min osób. Zatem, aby osiągnąć poziom skupu żyw ca z 1975 r. n a 1 m ieszkańca w 1990 r., należy zwiększyć to w a ro w ą p ro d u k cję zw ierzęcą do 215 tys. t, czyli o 23% w stosunku do 1980 r. W celu osią-gnięcia założonego poziomu to w a ro w a pro d u k cja zw ierzęca winna w zrastać począw szy od 1983 r. średnio rocznie o ok. 2,3%, a więc w n ie -co w yższym tem pie jak w lata ch 1960— 1970.

Z uwagi na a k tu a ln ą s y tu a cję k ry z y s o w ą w naszej gospodarce, a przede wszystkim ze względu na niskie tempo w zrostu p ro d u k cji r o -ślinnej, jak i ogran ic zo n e możliwości z a kupu zbóż za gran ic ą w y d a je się być w ątpliw e osiągnięcie i u trzym ania w yższego tempa rozw oju zw ierząt rzeźnych w najbliższych latach. Z a k ład a n y na 1990 r. poziom skupu wg Komisji P la n o w a n :a rzędu 256,9—331,6 tys. t (tab. 7) w y d a -je się mało p r a w d o p o d o b n y z uwagi na bardzo w ysokie i tym sam ym n iere aln e roczne tem po w zrostu produkcji to w a ro w ej zw ierząt o 8— — 12% w latach 1983— 1990.

U zyskanie sk u p u wielkości 215— 240 tys. t wp 1990 r. w g wersji m inimum w p o ró w n a n iu z a k tualnym i mocami p ro d u k c y jn y m i p r z e -m ysłu -m ięsnego p rze k ro c zy ło b y je o 10 tys. t, a przy podw yższony-m

T a b e l a 7

P rod ukcja g lo b a ln a i sk u p zw ier z ą t r ze źn y ch (bez drobiu i in n ych ) w 1975 r. i *1990 r. w o b sza r z e w oj. m ie js k ie g o łó d z k ie g o , p io tr k o w s k ie g o , p ło c k ie g o , sie r a d z k ie g o

i (sk ie r n iew ic k ie g o (w ty s. t w a g i m ięsa )

W y s z c z e g ó ln ie n ie 1975 1990° 1990''

1990<-A B A B A B A B

P rod ukcja g lo b a ln a zw ierząt 225,0 250,0 251,5 282,5 297,0 337,5 345,4 392,5

Skup 190,3 190,3 215,0 215,0 2543,9 256,9 298,3 298,3

U d ział sk up u w produ kcji

g lo b a ln e j 85,5 76,1 85,5 76,1 85,5 76,1 85,5 76,1

Skup przy u d zia le 96°/o w g lo

-b aln ej p rod u k cji 241,4 271,2 285,1 324,0 331,6 376,0

a W zrost o 23% w sto su n k u d o 1980 r., za c h o w a n ie p o zio m u s p o ż y c ia z 1975 r.

b W z io st o 35% w sto su n k u do 1975 r., p rod uk cja op arta o z a so b y p a sz o w e w ła s n e w g K om isji

P la n o w a n ia ,

c W zr o st o 57% w sto su n k u do 1975 r., prod uk cja op arta o za so b y p a sz o w e w ła s n e 1 p o ch o d z ą ce ł im portu w g K om isji P la n o w a n ia .

U w a g a : A — u d z ia ł skupu w g lo b a ln e j p ro d u k cji z w ie r z ę c e j w g G o s p o d a r k i ż y w n o ś c i o w e ] ¡980. G US , W a rsza w a 1980j B — u d z ia ł sku p u w g K om isji P la n o w a n ia .

Ź r ó d ł o : O b licz e n ia w łb sn e na p o d sta w ie d a n y c h K o m i s j i P l a no w a n ia p r z y Ra dz ie M in is tr ów . Z e s p ó l Pl ano wa nia R eg i o n a l n e g o z s ie d z ib ą w W a r s z a w i e — M a k r o r e g i o n ś r o d k o w y . S tu di u m planu p e r s p e k t y w i c z n e g o . P o d s t a w o w e e l e m e n t y r o z w o j u , W arsza w a 1978, z. 8j R oc z n ik a s t a t y s t y c z n e g o w o j e -w ó d z t -w 1977. G U S , W a rsza -w a 1977.

udziale skupu w produkcji globalnej zw ierząt do 96% o 35 tys. t. Z a -chodziłaby w ów czas potrzeba uruchom ienia do 1990 r. n o w y c h m ocy p ro d u k c y jn y c h w w ysokości 35 tys. t mięsa poubojow ego. Przyszłej lokalizacji n o w y c h zdolności prze tw ó rc zy c h można b y łoby doko n a ć zgodnie z sugestią Komisji Planowania przy Radzie M inistrów w s ą -siedztwie ŁAM na obszarze woj. sieradzkiego, k tó re posiada niew ielki p o ten cjał pro d u k cy jn y , a rów nocześnie d y sp o n u je wielkością sk u p u żyw ca pow yżej 40 tys. t w w adze mięsa.

LITERATURA

f i l B e r n a c k a - B a r a n o w a J., P r z e m y ś l m i ę s n y , [w:] S t r e f a ż y w i d e l s k a w o j . m. ł ó d z k i e g o , cz. 2, P r o d u k c j a l inalna, Lódż 1978 (m a sz y n o p is w Z a k ła d zie G o

s-p od ark i P rzestrzen n ej UL).

[2] G o s p o d a r k a ż y w n o ś c io w a 1980. GUS, W a r sza w a 1980.

[3] B e r n a c k a - B a r a n o w a J., S l r e l a ż y w i d e l s k a w o j . m. ł ó d z k i e g o . „P rzegląd S p o łec zn o -E k o n o m iczn y " 1980, z. 7.

[4] K o m i s j a Pl a n o w a n i a p r z y K a d z i e Mi n i s t r ó w . Z e s p ó l P l a n o w a n i a Re g i o n a l n e g o

-t y w l c z n e g o , P o d s -t a w o w e e l e m e n -t y r o z w o j u , W a rsza w a 1970, z. 8. [5] M i n i s t e r s t w o p r z e m y s ł u S p o ż y w c z e g o i Skupu. D e p a r t a m e n t S t u d i ó w i R o z w o j u R o z m i e s z c z e n i e s k u p u p r o d u k t ó w r o l n y c h w P o l s c e I k i e r u n k i j e g o r o z w o j u w w o j e w ó d z t w a c h I m a k r o r e g i o n a c h , red. E. K ł u c l ń s k i , i i n., GUS, W a r-sz a w a 1979. [6] Ro c z n i k s t a t y s t y c z n y r o l n i c t w a I g o s p o d a r k i ż y w n o ś c i o w e j . GUS. W a r sz a w a 1978. [7] R o c z n i k s t a t y s t y c z n y w o j e w ó d z t w li)70. GUS, W a rsza w a 1976.

[8] R o z w ó j i r e j o n i z a c j a p r z e m y s ł u s p o ż y w c z e g o na t le r o l n i c z e j b a z y s u r o w c o w e j .

GUS, W a rsz a w a 1977.

J a ni n a De r n a c k a - B a r a n o w a

DEVELOPM ENT O F M EAT-PR O C ESSIN G INDUSTRY

IN N L T R IT IO N ZO NE O F tO D Z UR BAN A D M IN ISTR A TIV E PROVIN CE OVER THE YEARS 1975— 1980

T he m e a t-p r o c e ssin g in d u stry has b e e n h o ld in g a lea d in g p o sitio n am on g s e v e r a l fo o d -p ro c cs sin g in d u str ies sin c e m id -s e v e n tie s . Its p r o d u ctio n c a p a c itie s till 1975 rep re se n te d an in su ffic ien t le v e l in r e la tio n to the co m m o d ity an im al p rod u ction in th e n u tritio n z o n e of Łódź urban a d m in istr a tiv e p r o v in c e (in clu d in g p r o v in c e s of Łódź, P io trk ó w , P łock , S ierad z, and S k ie r n ie w ic e ). In c r e a se of p ro d u ctio n c a p a c itie s a c h ie v e d th rou gh p u ttin g on stream a bi(j p lan t at R aw a M a z o w ie c k a a c co m p a n ied b y d e c lin e in a n im al p ro d u ctio n c a u s e d th at th e a n a ly z e d r eg io n p o s s e s s e s id le p rod u ction c a p a c itie s to th e tu n e of 20 to 30 per c e n t of to ta l c a p a c itie s . The fin a l p rod u ction o f th e m e a t-p ro c e ssin g in d u stry d eterm in ed b y th e le v e l of c en tra liz e d p u rch a sin g of sla u g h ter an im als has b een sh o w in g a d o w n w a rd trend s in c e 1977. R ea d y p rod u cts g o m a in ly for su p p ly of th e n u trition z o n e and for ex p o rt. P o s s ib ilitie s of in c r e a sin g p ro d u ctio n c a p a c itie s of th e m e a t-p ro c e ssin g in d u stry w ill d ep en d up on e x p a n s io n o l an im al b r eed in g . T h e b a sic task of th e m e a t-p ro c e ssin g in d u stry in th e co m in g y e a rs w ill be to r ec o n str u ct th e le v e l of c e n tr a liz e d p u rch a sin g of s la u g h te r an im a ls and thu s of per ca p ita c o n su m p tio n lrom 1975.