Tykocin, woj. białostockie, st. 2

Urszula Stankiewicz

Tykocin, woj. białostockie, st. 2

Informator Archeologiczny : badania 22, 116-117

N 6

m o ż n a najw cześn iej o d n ie ś ć do d ru g iej połow y XI w. (a nie J e s t w ykluczone, że po szczegółow ej a n a liz ie o k a ż ą się nieco m łodsze).

II. W p ięciu w y k o p ach stw ie rd z o n o czytelne śla d y Istn ie n ia w a lu w p o s ta c i s p a lo n y c h k o n s tru k c ji d re w n ia n y c h . S ą to J e d n a k Jeszcze z b y t wfąskłc odcinki, s tą d n a le ż y w strz y m a ć się z s u g e s tia m i o d n o śn ie u k ła d u p rz e s trz e n n e g o u m o c n ie ń o b ro n n y c h , czy też szczegółów k o n ­ stru k c y jn y c h . Z espoły n ieliczn y ch m ateriałó w zab y tk o w y ch o d k ry ty c h w w a rs tw a c h w alu. ró w n ież n ie m o żn a w cześniej d ato w ać, niż n a d ru g q połow ę XI w.

III. S tw ierd zo n o , że s to p a fu n d a m e n tu zachodniego m asy w u ro m a ń sk ie j św ią ty n i, tzw. T rz e m e sz n a II (wg K. Józefow icz), p o sad o w io n a J e s t n a w arstw ie d a to w a n e j n a d ru g ą połow ę XI w ., czyli la część zało ż en ia a rc h ite k to n ic z n e g o J e s t m łodsza n iż d ru g a połow a XI w. Z n a jd u ­ je m y tu być m oże p o tw ierd zen ie u s ta lo n e j przez K. Jó zefo w ie/o w ą ch ronologii tzw. T rzem eszn a

II, n a 1 poł. XII w.

IV. K ie ru ją c się w y n ik am i b a d a ń u z y sk a n y m i w w ykopie I. założonym w 1987 г.. gdzie o d k ry to re llk ly a r c h ite k tu ry ro m a ń sk ie j, założono ob o k w yk o p u I, w ykop IX 1 s o n d a ż e 1, 2. W w y n ik u b a d a ń zlokalizow ano frag m en ty (n a ro ż n ik p o łu d n io w o -zach o d n i I ś c ia n ę z a c h o d n ią ) d u żeg o z ało ż en ia a rc h ite k to n ic z n e g o , k tó re z in te rp re to w a n o Jak o ro m a ń s k ie re lik ty z a c h o d n ie j w ieży k ościoła. Z a ta k ą In te rp re ta c ją p rzem aw ia nie tylko lo k alizacja tych reliktów , a le głów nie u k ła d p rz e s trz e n n y , sz e ro k o ść o d k ry ty eh fragm entów . J a k 1 te c h n ik a budow y, (szero k o ść fu n d a m e n tó w w ieży w ynosi 2 ,4 0 m). O d k ry cie to zm ien ia z a sa d n ic z o pogląd n a re k o n s tru k c ję z a c h o d n ie j fa s a d y k ościoła (tzw. T rz e m e sz n a II) 1 u p o w ażn ia do d o k o n a n ia z n a c z n y c h k o rek t.

V. Na 15 z ało ż o n y ch w ykopów b ad aw czy ch w 1S88 r, w 10 o d k ry to śre d n io w ie c z n e relik ty z a b u d o w y k la sz to rn e j, głów nie sk rz y d ła zach o d n ieg o . W w y k o p ach VII. X, XII, XIII o d sło n ię to trzy piw nice, o raz fra g m e n t k latk i schodow ej. S zczególnie In te re s u ją c a 1 b ard zo d o b rz e za c h o ­ w a n a Je s t p iw n ica n r 2. J e s t to o b iek t o z n a c z n y c h ro z m ia ra c h , dt. p iw n icy w ynosi 6 ,8 0 m. sz e r. 5 ,6 0 m a wys. 2 ,5 4 m . Na d o k ła d n e od tw o rzen ie w ysokości tej piw nicy pozw alają z a c h o w a n o frag m en ty łu k u sk lep ie na kolebkow ego. We w sz y stk ic h p iw n icac h o d sło n ięto d o ­ brze z a c h o w a n y b r u k k a m ie n n y , w y zn aczający p ierw o tn y poziom u żytkow y ty c h p o m ieszczeń. S tw ie rd z o n e ró żn ice zarów no w te c h n ic e b u dow y sk rz y d ła z ach o d n ieg o , J a k I w m a te ria le b u d o w la n y m , p o zw alają w zn aczn ej m ierze n a p rześled zen ie faz budow y. J u ż n a o b e c n y m e ta p ie m o ż n a stw ierd zić o b o k niew ątpliw ie śred n io w ieczn y ch reliktów , frag m en ty now ożytnej p rz e b u d o w y n ie k tó ry c h po m ieszczeń . B ogate w y p cłn lsk o p o ch o d zące z z a s y p a n ia piw nic k la ­ s z to rn y c h , pozw ala n a w s tę p n e o k re śle n ie c z a su likw idacji pom ieszczeń n a XVIII w.

U k ład p rz e s trz e n n y o d k ry ty c h reliktów z a b u d o w y k la sz to rn e j w sk a z u je , źe d a ls z y c ią g je j zlo k alizo w an y Je s t n a p o łu d n ie od o b ie k tu s a k ra ln e g o .

R e a s u m u ją c w yniki b a d a ń . Z astan a w ia niew ątpliw ie fakt: b ra k n a la k d u ż e j p rz e s trz e n i p o d d a n e j b a d a n io m ż a d n y c h śladów , k tó re m ogłyby su g ero w ać Istn ie n ie T rz e m e sz n a I, d a to ­ w an eg o n a k o n ie c X w. Nie o d k ry to ślad ó w n a w a rstw ie ń , k tó re św iadczyłyby o ta k w c z e sn y m z a sie d le n iu lego te re n u . Λ tr u d n o p rzy p u szczać, a b y b u d o w a d u ż e j, trój naw ow ej św ią ty n i. Ja k ą m in! być kościół z k o ń c a X w., n ie (» z o s ta w iła ślad ó w w straty g rafii.

K i l c i y i ^ d t i ć , ż e d a ls z e b a d a n i· u m o ż liw ię p o c z y n ie n ie o s t a t e c z n y c h u a ta t e ń c o d o c h r o n o lo g ii te a p o l u p o k la a z to r n e g o k a n o n ik ó w r e g u la r n y c h w T r z e m e a z n ie .

[

mt- a

___

ły m sto k u . Trzeci sezon b a d a ń . W czesn o śred n io w ieczn a o s a d a przygro- d ow a (Xtl - XIII w.).

K o n ty n u o w an o b a d a n ia o sa d y w czesn o śred n io w ieczn ej, u s y tu o w a n e j w b e z p o śre d n im s ą ­ sied ztw ie g ro d z isk a . C elem było u ch w y cen ie południow ej I w sch o d n iej g ra n ic y o sad y .

P ra c e pro w ad zo n o n a trz e c h w y k o p ach , p rz e b a d a n o 77 ,5 m 2, o d s ła n ia ją c 5 obiektów . W ykop 5 / 8 8 u sy tu o w a n y w sąsie d z tw ie drogi żwirowej, po p ó łn o cn ej jej s tro n ic , w o d leg ­ łości 1 2 4 ,8 m po llnll N-S od w y kopu n r 2 / 8 4 p rz e b a d a n o do w a rstw y calcow ej. Nie stw ie rd z o ­ n o w y stę p o w a n ia w a rstw y k u ltu ro w e j z o k re s u w czesnego średniow iecz.].

W ykopy 6 / 8 8 o ra z 6 Λ /8 8 u sy tu o w a n o w e w sch o d n iej p a rtii o sa d y , w odległości 5 0 m po llnll N-S od w y kopu 5 /8 8 .

W o b rę b ie w yk o p u n r 6 stw ierd zo n o w y stęp o w an ie w czesn o śred n io w ieczn ej w a rstw y k u lt u ­ row ej o m iąższo śc i do 0 ,4 0 m . W yo d ręb n io n o 2 oblekły.

O b ie k t n r l o w y m ia ra c h 2 ,5 0 m w zdłuż o si N-S i 1,85 m w zdłuż o si W -E o d sło n ię to na g łęb o k o ści 0 ,2 3 m od p o w ierzch n i ziem i. Tworzyły go k a m ie n ie różnej w ielkości, u ło żo n e śc iśle Je d e n ob o k d ru g ieg o t Jed en pod d ru g im w k sz ta łc ie n ie re g u la rn e g o p ie rśc ie n ia . W ew n ątrz o b ie k tu w w arstw ie b ru n a tn e j ziem i g lin iastej o d sło n ięto n ac z y n ie z c y lin d ry c z n ą ssy ją . W ew ­ n ą tr z g a rn k a zn ale zio n o p rz e p a lo n e z ia rn a pszen icy . Po w sch o d n iej s tro n ie o b ie k tu w y stą p iła w a rstw a ziem i g lin ia ste j b arw y c ie m n o b ru n a tn e j p rzesy co n a o k ru c h a m i węgli d rz e w n y c h ,

K o n se rw a to r Z a b y tk ó w A rch eo lo g i­ czn y ch w B ia ły m sto k u

Inform ator A rcheologiczny 1 0 8 8

1 1 7

o m iąższo śc i do 0 ,1 0 m . W p a rtii sp ąg o w ej w a rstw y w odległości o k. 2 m od k o n s tru k c ji k a m ie n n e j, o d sło n ięto p ra w d o p o d o b n ie śla d y po 8 s łu p a c h o ś re d n ic y 0 .0 3 - 0 ,0 6 m.

F u n k c ja O biektu tr u d n a J e s t do o k re ś le n ia ze w zględu n a częściow e Jego o d sło n ięcie. O b ie k t n r 2 o d sło n ięto n a g łęb o k o ści 0 ,2 0 m od pow. ziem i. Było to s k u p is k o k a m ie n i ze śla d a m i o g n ia, w p rzek ro ju poziom ym o w alne, w pionow ym n lec kow ale, o w y m ia ra c h 0 .8 0 m w zd łu ż o si N-S 1 0 ,6 0 m w zd łu ż osi W -E o raz głęb o k o ści 0 .2 0 m . W ew n ątrz o b ie k tu z n ale zio n o k ilk a d u ż y c h frag m en tó w c e ra m ik i w czesn o śred n io w ieczn ej siln ie przep alo n ej. O b ie k t te n J e s t p ra w d o p o d o b n ie p o z o sta ło śc ią zn iszczo n eg o p a le n isk a . Na o b sz a rz e w yk o p u n r 6 A /8 8 m iąż­ s z o ś ć w a rstw y k u ltu ro w e j w z ra s ta do gł. 0 ,5 0 m . O d sło n ięto 3 obiekty.

O b iek t n r 3 o d sło n ię ty n a gł. o k. 0 .2 0 m od pow. ziem i. Było to niew ielkie s k u p is k o b a rd z o d ro b n y c h k a m ie n i w p rz e k ro ju poziom ym o w alne, w pionow ym nieck o w a te o w y m ia ra c h 0 ,4 0 m x 0 ,5 0 m I g łęb o k o ści 0 ,2 5 m . W ystąpiły w n im o to u c h y węgli drzew n y ch , o ra z k ilk a k o ści zw ierzęcych. O b iek t te n n a le ż a ło b y p ra w d o p o d o b n ie zaliczyć do niew ielkich p a le n isk .

O b iek t n r 4 w k sz ta łc ie w ydłużonego o w alu w p rz e k ro ju pionow ym n leck o w aty . G łębokość o b ie k tu 0 .0 6 m . W y p ełn isk o tw orzyła c ie m n o b ru n a tn a ziem ia g lin ia s ta z b a rd z o d ro b n y m i o k ru c h a m i w ęgli d rzew n y ch . J e s t to p rw d o p o d o b n le d n o zn iszczo n ej Ja m y o tr u d n e j do o d c z y ta n ia funkcji.

O b iek t n r 5 o d sło n ię to b e z p o śre d n io po d w a rs tw ą ziem i o rn ej. W ierzch n ią w a rstw ę tw orzy p rz e p a lo n a g lin a b a rw y ceg ła stej 1 m iąższo śc i od 0 ,0 3 m do 0 ,0 6 m. Pod n ią o d sło n ię to w a rstw ę b a rd z o d ro b n e g o żw irk u , b a rw y żó łto szarej, k tó ra Je s t z a sa d n ic z y m w y p cln lsk lcm o b ie k tu . N leckow ate w y p ełn lsk o Ja m y o ta c z a ła c ie n k a s m u g a In ten sy w n ej s p a le n iz n y . W sp ą g u o b ie k tu o d sło n ię to p rzy leg ające do niego sm u g i sp a lo n e g o d re w n a o u k ład zie ru szto w y m . Były to śla d y b e te k o sz e r. od 0 ,0 6 m do 0 ,0 9 m . O b iek t te n n ależ ało b y p ra w d o p o d o b n ie zaliczyć d o ty p u o b iek tó w m ieszk aln y ch .

N iew ielka Ilość m a te ria łu zabytkow ego, b ra k w y raźn y ch ślad ó w p a le n ia obiektów , a tak że n ie m a l z u p e łn y b ra k tzw. zab y tk ó w w ydzielonych, p o zw alają w stę p n ie są d z ić , iż o s a d a nie z o s ta ła o p u sz c z o n a nag le, z p o w odu zag ro żen ia, lecz w efekcie p rz e m y śla n y c h d z ia ła ń e k o n o ­ m ic z n y c h lu b p olitycznych.

O s a d ę p rzygrodow ą n a le ż a ło b y d a to w a ć n a XII - XIII w.

M ateria ł zab y tk o w y I d o k u m e n ta c ja z n a jd u ją się w z b io ra c h M u zeu m O kręgow ego w B ia­ ły m sto k u ,

B a d a n ia b ę d ą k o n ty n u o w a n e .

U h ru sk , g m . W ola U h ru s k a , woj, c h e łm sk ie , s t. 11 / 5 0 - p a trz p ó źn e średniow iecze; s t, 1 3 /5 0 - p a trz o k re s now ożytny.

W ła d y s ła w o w o , w o j. g d a ń a td e , a t. 4

B a d a n ia prow adził m gr J a n K u c h a rsk i. K o n s u lta n t d r B a rb a ra Lepów- n a . F in an so w a! WKZ w G d a ń s k u - M u z e u m A rcheologiczne w G d a ń s k u . C zw arty sezo n b a d a ń . O s a d a z w czesnego śred n io w iecza o raz ś la d y o sa d n ic tw a z epoki żelaza i e p o k i k am ien ia.

B a d a n ia objęły p ó łn o c n ą I z a c h o d n ią cz ę ść o s a d y w są s ie d z tw ie p o sesji p rzy ul. G eodetów 3 0 . W ykopy IX 1 X o łącz n ej p o w ierzch n i 100 m e k sp lo ro w an o do g łęb o k o ści 1,3 m od p o w ierzch n i. W w ykopie IX n a głęb o k o ści o k. 0 ,3 m od p o w ierzch n i z a le g a ła zw ałow a g lin a tw o rz ą c a calec, w k tó ry m zag łęb io n e były dw a o b iek ty o raz liczne ś la d y po k o ła c h 1 k ilk u s łu p a c h . J e d e n z ty ch o b iek tó w p o chodził z w czesn ej epoki żela za. W w ykopie X w y stąp iły c z te ry o b ie k ty w czesn o śred n io w ieczn e o raz b ard zo liczne śla d y po k o ła c h tw o rzące m iejscam i c z w o ro k ą tn e z a ry s y c h a ty {?}. W J e d n y m z o b iek tó w w yk o p u X, w g ó rn ej części w a rstw y w y stąp iło k ilk a w tó rn ie n a n ie s io n y c h frag m en tó w c e ra m ik i z w czesn ej epoki żelaza.

Z bard ziej in te re s u ją c y c h zab y tk ó w z o b u w ykopów n a le ż y w ym ienić: 2 żela zn e noże, p rzçéllk g lin ia n y , 2 żela zn e gw oździe s z k u tn ic z e , fra g m e n t k o ścian eg o g rzeb ien ia. W d w u o b ie k ta c h w y k o p u X w y stą p iły liczne fra g m e n ty k o śc i zw ierzęcych, a w J e d n y m z n ic h n a w e t k lik a o śc i ry b ich .

C e ra m ik a w czesn o śre d n io w ie c z n a z o b u w ykopów w ykazyw ała a n a lo g ie do c e ra m ik i Z la t u b ieg ły ch .

Badania będą k o n ty n u o w a n e .

W ldoradz. gm . W ieluń, woj. sierad zk ie, sL 1 ■ p a trz późne średniow iecze. W ieliszew, gm . S k rzeszew , woj. w arsz a w sk ie - p a trz o k re s lateń sk i. W ilkowice, gm . W artkow ice, woj. sierad zk ie, st. 1 - p a tr z o k re s h a ls z ta c k i.