ROCZNIKI HUMANISTYCZNE Tom X X X , zeszyt 3 — 1982 H E N R Y K W Ó JTO W IC Z TH E O R IA I PR A K SIS U O R Y G E N E SA P R O B L E M K O N T E M P L A C JI (Sernpia) I D Z IA Ł A N IA (upafcię) U O R Y G E N E S A W DOTY CHCZASOW Y CH B A D A N IA C H N A U K O W Y C H
W yrazy Jscopio (contemplatio, kontemplacja) i (actio, działanie) wprowadził do filozofii greckiej Platon, rozprawiał następnie o nich A rysto teles, jak również stoicy oraz Filon Aleksandryjski i P lo ty n 1. Pojęcia te , przejęte z filozofii greckiej, zastosowali oryginalnie p o raz pierwszy na gruncie chrześcijańskim Klem ens A leksandryjski2 i O rygenes3.
1 O kontem placji w filozofii greckiej sy n te ty c z n y a r ty k u ł n ap isał R . A rnou: L a contemplation chez les anciennes philosophes d u monde gréco-romain. D Sp 2 szp. 1716 n n . O kontem placji u sta ro ż y tn y c h G reków rozpraw iali: A. J . F e s t u g i è r e . Contemplation et vie contemplative selon Platon. P a ris 1936; J . D a n i é l o u . Platonism e et théologie mystique. P aris 1953; J . P . A n t o n . Tragic vision a n d philosophie Theoria in classical Creece. R o z praw y o działaniu: R . A r n o u : npüijiç e t Sswpta. Étude de détail sur le vocabulaire et la pensée des ,,Enneades” de Plotin. P aris 1921; W . J a e g e r . Über Ursprung u n d K reisla u f des philosophischen Lebensideals. „ S c rip ta M inora” 1: 1960 s. 347 - 393; J . H i n t i k k a . Rem arks on p raxis, poiesis and ergon in Plato and in Aristotle. „A n n ales U n iv . T u rk .” 126: 1973 53 - 62; T h. E b e r t : P ra xis un d Poiesis. Z u einer handlungstheoretischen U nter scheidung des Aristoteles. „ Z e itsc h rift fü r philosophische F o rsc h u n g ” 30: 1976 s. 12 - 30. O k o ntem placji i działaniu w filozofii greckiej tr a k t u ją prace ta k ic h badaczy, ja k : R . A rnou (Praksis et theoria), G. R edlow (Theoria. Theoretische u n d praktische Lebensauffassung im philosophischen D enken der A n tike. B erlin 1966), O. Gigon (Theorie u n d P ra xis bei Plato und Aristoteles. „M useum H elv e tic u m ” 30: 1973 s. 65 - 87 i 144 -165), I . R u g g iu (Teoria e pra ssi in Aristotele. N eapel 1973).
8 H . W ó j t o w i c z . Kontem placja i działanie u K lem ensa Aleksandryjskiego. „ K ro n ik a Diecezji S andom ierskiej” 74: 1981 n r 3 - 4 s. 82 - 85. A u to r tego a rty k u łu w y jaśn ia różne znaczenia w yrazów Secopia i itpâÇiç u greckich pisarzy chrześcijańskich opierając się n a słow niku p atry sty cz n y m : G. W . H . L a m p e . A Patristic Oreek Lexicon. O xford 1972.
8 O k o ntem placji u greckich p isa rz y chrześcijańskich zob. J . L e m a î t r e . Contem pla tion chez Grecs et les autres Orientaux. „R ev u e d ’ascétique e t de m y stiq u e ” 26: 1950 s. 121 - 172. Zob. t e n ż e . Contemplation chez les Grecs et les autres orientaux chrétiens. W : D Sp 2 szp. 1762 n n „ zw łaszcza szp. 1760 - 1772 o k o n tem p lacji u O rygenesa. P o r. M. H a r l . Recherches sur l'origénisme d ’Origène: la „ satiété” (kóros) de la contemplation comme m o tif de la chute des âmes. „ S tu d ia P a tr is tic a ” 8: 1966 s. 373 - 405.
66 H ENRYK WÓJTOWICZ
N ie m a d o tą d o pracow ania n a te m a t w ym ienionych w ty tu le a rty k u łu pojęć u O iy g e n e sa 4, a zw łaszcza o relacjach zachodzących m iędzy ty m i pojęciam i w jego pism ach, choć O rygenes pierw szy w sposób klasyczny w chrześcijaństw ie sform ułow ał zasad ę jedności k o n tem p lacji i d ziałania w życiu w ew nętrznym . R ozpraw ę o ,.poznaniu m isty c zn y m ” (yvć>cnę pocmici]) ze szczególnym uw zględnieniem „kontem placji- m istycznej” (Setopia pucmKij) n ap isał w praw dzie O rouzel5, ale p om inął w niej problem w zajem ny ch relacji m iędzy k o n te m p la c ją i działaniem . N ie uw zględnił też analizy tek stó w n a poparcie sw ych stw ierdzeń i nie p odał m iejsc w pism ach O rygenesa, choć słuszne i cenne są jego ogólne sform ułow ania o istocie i w a ru n k ach religijnej k o n tem p lacji u O rygenesa w aspekcie p o znania m istycznego.
JE D N O Ś Ć K O N T E M P L A C JI I D Z IA Ł A N IA W Ż Y CIU C H R ZE ŚC IJ AŃSKIM W Ś W IE T L E W Y P O W IE D Z I O R Y G EN ESA
P ro b lem w zajem n y ch relacji m iędzy zew n ętrzn ą aktyw nością człowieka a p o sta w ą k o n te m p la ty w n ą , skierow aną k u porząd kow aniu i doskonaleniu życia w ew nętrznego, nie stanow i u O rygenesa p rzedm iotu jakiegoś osobnego tr a k t a tu , lecz n aśw ie tla ją go k rótsze lu b dłuższe wypow iedzi zaw arte w r a m ach egzegezy P ism a świętego. Celem działalności pisarskiej O rygenesa było przede w szystkim w yjaśnianie P ism a świętego i odkryw anie w nim sensu duchow ego. A je d n a k dochodzi A leksandryjczyk do sam ej is to ty p ra w dziwej m isty k i z p ra w d ą o w ew nętrznym zw iązku życia aktyw nego (jrpaijię), czyli uoK ąaię, z życiem k o n te m p la ty w n y m (Oscopia).
R ó żne fo rm u ły o re la cjac h zachodzących m iędzy k on tem placją i działa niem , k tó re za w iera ją poszczególne te k s ty w pism ach O rygenesa, d ad z ą się sprow adzić do dw óch zasadniczych aksjom atów jak o haseł w prow adzeniu życia w ew nętrznego n a w ysokim poziom ie.
P ierw sza form uła brzm i następ u jąco : „nie m a bowiem d ziałania (jtpćtyę) bez k o n tem p lacji (Secopia) ani kontem placji bez d ziałan ia” . J e s t to jed n a z podstaw ow ych za sad m istycznej d o k try n y O rygenesa głosząca jedność z a sad i d ziałania w życiu chrześcijańskim . Z asada t a zn a jd u je się w kom en ta rz u do sceny ew angelicznej, k tó ra przedstaw ia czynną postaw ę M arty i k o n te m p la ty w n ą M arii (Łk 10, 38 n.):
O tóż słusznie możesz rozum ieć M artę jako sym bol działania (mpa^ię), a Marię jako sym bol kon tem p lacji (Sscopia). Bo przez życie ak ty w n e (jtpaKtiKÓv) odsuw a się
jedno-4 W d ru k u w w ydaw nictw ie Tow. N au k . K U L zn ajd u je się om aw iający ton problem a rty k u ł H . W ojtow icza K ontem placja i działanie u Ojców Kościoła (ss. 30).
6 H . C r o u z e l: Origène et la „ connaissance mystique” . „ S tu d ia P a tris tic a ” 5: 1962 s. 270 - 276.
THEORIA I PRAKSIS Ü ORYGEtfESA 67 eześuie n a bok tajem nicę i ¡.aralii piov) miłości (ayamię), jeśli k to ś nie zdobędzie jakiegoś pouczenia, k tóre d otyczy życia kontem platyw nego (9eo>pstv) i nic zastosuje go do d ziała n ia (îtpàÇiç).
[Nie m a| bowiem działania ani k o ntem placji oddzielnie, jednego bez drugiego,, ouïe yàp itpà^iç orne Sewpia aveu 9atśpou. (Scholia do Łk. F rag m . 171. GCS 9,298)°.
D ruga form uła, z a w a rta ta k ż e w H om ilii I na ewangelią lo&Uug św. Łukasza (GCS 9, 9 n.), w obszerniejszej form ie, choć treściow o t a sam a, je s t w K om en
tarzu do ewamjelii według św. M ateusza 16, 7 (PG 13, 1388 A) i m a ta k ą p o sta ć :
„przez działanie (jtpû^iç) bow iem [następuje] wzniesienie się (dvàpaoiç) do kontem placji ” (9ecopia). K o n te k s t te j fo rm uły je st naw iązan iem do T aje m n icy E ucharystii, w k tó rej chleb i wino stan o w ią sym bo l d ziałan ia i k o n tem p lacji:
Moje Ciało je st praw dziw ie p o k a m n m (fSp&oię), a m o ja K rew je st praw dziw ie n a pojem (itóctę), a ty będziełz oceniał tę in te rp re tac ję. Bo może k to ś powie, że p o k arm jest praw dziw ie działaniem (jtpOÇiç), a n ap ó j je st prawdziwie, k o n te m p la cją (iłecopia). A m ów iąc ta k powie, że dlatego najpierw d aje [Chrystus] uczniom chleb po u przednim błogosław ieństw ie i łam aniu, poniew aż pierwsze je śt działanie ¡jtpàiiiç). A p o te m wziął kielich, złożył dzięki Ojcu i podał im mówiąc: P ijcie z niego w szyscy (Mt 26, 29).
P o ustaleniu porządku działań (jtpółjEic) i realnej rzeczyw istości (itpdypaxa) p rz e chodzi C hrystus do ich kontem placji (8a»pia). Bo i według m yśli P ro ro k a (Oz 1, 12) przy taczan e są słowa,: Siejcie sobie ku sprawiedliw ości, zbierajcie n a owoc życia — a b y ś m y w ykonyw ali (jcpàÇtopev) najpierw (npôtov) to, co trze b a (Séovj. A p o te m mówi: Zapalcie sobie św iatło poznania (yvôraEWç). Bo, jeśli k to ś oczyścił się m oralnie, idzie drogą, k tó ra prow adzi do poznania (yvôcnv) i otrzy m u je w nim św iatło.
I to także zostało pow iedziane w form ie dygresji po głębszej analizie n a te m a t k ielicha (K om entarz d o M t 16, 7. PG 13, 1388 A).
W te n sposób sform ułow ał O rygenes problem jedności i w ew nętrznego pow iązania k o n tem p lacji i d ziałania ascetycznego, p rz y czym działanie to je st przodujące i zawsze skierow ane k u kon tem p lacji. Chleb i wino w E u c h a ry stii sym bolizują, w edług O rygenesa, relację jedności d ziałan ia i k o n te m placji. „ P o k a rm '' (Ppcbcnę) je st t u sym bolem praw dziw ego d ziałan ia
(7tp5Çiç),
a napój(nóaię)
jest sym bolem praw dziw ej k o n tem p lacji(Jetopia).
C hry stu s bowiem „najpierw d aje uczniom chleb po uprzednim błogosław ieństw ie i łam aniu, poniew aż pierw sze je st d ziałanie"(npàçiç),
a dopiero p o tem kielich. „P o u stalen iu p o rz ąd k u działań [...] przechodzi do k o n te m p la c ji” (èniikcopiuv).
O bow iązkiem jest „spełnienie(npà£cogf;v)
z naszej stro n y n ajpierw(TtpfflTov)
tego, co konieczne” (Séov), to znaczy koniecznego d ziałania, k tó reprowadfei do „p o z n an ia” B oga i Jeg o T ejam nic. D roga t a w ym aga u p rz e d niego „oczyszczenia się m oralnego” , a więc d ziała n ia ascetycznego.
« Por. Schol. do P s 5, 13. PG 12, 1173.
68 HEJTEYK WÓJTOWICZ
CZYM J E S T W W Y P O W IE D Z IA C H O R Y G E N E S A K O N TEM PLA C JA ?
K o n te m p la c ja (Secopia) je s t doskonałością teo re ty czn e j w iedzy i p raw dziw ą m ąd ro śc ią (O modliticie 25. P G 11, 49 7 )7, u m iejętno ścią i „zdolnością d o b a d a n ia (SecopiniKÓy) p ra w d y bez dom ieszki fałszu ” (Komentarz do ewangelii
według św. Jan a 6, 11. P G 14, 232 D ) 8. K o n te m p la c ja nie przeciw staw ia się
d z ia ła n iu , lecz je za k ła d a. J e s t rozw ażaniem (Schol. do Ł k. F ragm . 10. GCS 9, 230), rozm yślaniom n a te m a t słów n a u k i Bożej objaw ionej w N ow ym T e s ta m encie przez C h ry stu sa i głoszonej przez apostołów (H om ilia 37 do Ł k. GCS 9, 211), d ro g ą p ro w a d ząc ą do B oga (K o m en tarz do J 6, 11. P G 14, 232 D ) przez ro zu m (Ańyoę) n a sta w io n y n a kontem plo w an ie B oga, zdrow ym rozsądkiem ja k o z a sa d ą wszelkiego d ziałan ia (K o m en tarz do J 6, 11. P G 14, 232), refleksją to w a rz y sz ą c ą d ziałan iu (H om ilia 5 do Ł k . GCS 9, 29), „ro zu m n ą służbą w D u c h u ” ze s tro n y K ościoła, k tó r y uczy w szystkich ludzi żyoia i p o stęp o w a n ia w edług Słow a Bożego (Schol. do Ł k . F rag m . 123. GCS 9, 277), „św iatłem n a u k i B o żej” i M ądrością (Schol. do Ł k. P G 17, 313 B). K o n tem p lac ja je st p o n a d to oglądaniem w sk u p ien iu słow a (Schol. do Ł k. F rag m . 165. GCS 9, 294) i w zjednoczeniu z N im , „ d o b rą te o r ią ” i p lan em d ziałania, „słuszną z a s a d ą p o rz ą d k u ją c ą ze w n ętrz n ą d ziałalno ść” człowieka, „m o ty w em ” , „u z asad n ien iem ” , „re g u łą ” i „ n o rm ą ” d la koniecznych działań (K o m en tarz do J 6,
11. P G 14, 232), a ta k ż e „św iatły m i słow am i” , dzięki k tó ry m czyny s ta ją się w sp an iałe (Schol. do Ł k . F ra g m . 138. GCS 9, 307). K o n te m p la c ja to tak że „ p ięk n e słow a” jak o ozdoba d o b ry c h czynów (Hom . 37 do Ł k. GCS 9, 211) i n a u k a P a ń s k a (Schol. do Ł k . F rag m . 7 I - I I . GCS 9, 229). K o n tem p lac ja je s t rów nież d u ch o w ą w izją p o rz ą d k u d ziałań i w izją św iata realnej rzeczy w istości, św iatłem p o zn a n ia (K o m en tarz do M t 16, 7. P G 13, 1388 A), s p o tk a n ie m się dw óch elem entów zjednoczonych ze sobą w m iłości w p o staci św iatła B ożego i p o zn a n ia ludzkiego (K om . do M t 16, 7. P G 13, 1388 A )9.
S zczytem praw dziw ej k o n tem p lacji (dX.r|9iię flecopia) je st działalność K o ścioła, k tó r y z a p a la w szystkim ludziom św iatło n a u k i Bożej (Schol. do Ł k . F ra g m . 123. GCS 9, 277). „O czyszczony nim m oraln ie” człowiek idzie dro g ą w io d ą c ą do p o zn a n ia B oga i zjedn oczenia z N im dzięki Słowu, k tó re oświeca ży c ie i p o stępow anie w szystkich w ierzących.
W k o n te m p la c ji chrześcijańskiej najw ażn iejszy je s t Jezu s, k tó ry „w idział” ( J 14, 9) O jca, a jego uczniow ie są „nao czn y m i św iad k am i” (Schol. d o Łk. P G 17, 313 B ). O bjaw ienie B oże o trz y m a n e w N ow ym T estam en cie, p rz y niesione ludzkości przez C h ry stu sa i głoszone przez apo stołów i uczniów J e z u s a , d e c y d u je o chrześcijańskim ch arak terze aktyw n ości i kontem placji.
7 P o r. Schol. do Ł k . P G 17, 313 B; F rag m . 123. GCS 9, 7. 8 P o r. Schol. do Ł k . P G 17, 313 B.
T H E 0E IA I PBAKSIS U OBYGENESA 69 A CO OZNACZA U O R Y G E N E S A D Z IA Ł A N IE ?
D ziałanie (Ttpa^ię) oznacza u niego w szelki w ysiłek lu dzk i, d ziałan ie z e w nętrzne kierow ane działaniem w ew nętrznym . ITpa^ię je s t działaniem k o niecznym i zgodn ym ze zdrow ym rozsądkiem , zdolnością d o d ziała n ia zg o d n ą ze zdolnością do b a d a n ia p ra w d y bez dom ieszki fałszu (K om . d o J 6, 11. P G 14, 232 D ; H orn. 5 do Ł k . GCS 9, 29; Schol. do Ł k . F ra g m . 10. GCS 9, 230) albo po staw io n ą obok niej (Schol. do Ł k . P G 17, 313 B). Ilpu^ię je s t intensyw n ym działaniem służeb n y m k ierow anym w ładzie i p o rz ąd k u przez refleksję człow ieka dążącego do osiągm ęcia celu zew nętrznego (Horn. 5. do Ł k. GCS 9, 29), w szelką w ogóle działalnością (Horn. 5 do Ł k. GCS 9, 29; H orn. 37 do Ł k. GCS 9, 211; Schol. do Ł k . F ra g m . 7 I - I I . GCS 9, 229; F ra g m . 188. GCS 9, 307) w dziedzinie m aterialn ej (K om . do J 6, 11. P G 14, 232 D; K om . do M t 16, 7. P G 13, 1388 A; Schol. do Ł k. F rag m . 10. GCS 9, 230 i F ra g m . 171. GCS 9, 298) i m oralnej (K om . do M t 16, 7. P G 13, 1388 A). l i p a z ę je s t działalnością K ościoła (Schol. do Ł k . F rag m . 123. GCS 9, 277), p ra k ty k ą w ogóle (H om . 5 do Ł k. GCS 9, 29), p r a k ty k ą zw łaszcza w szy stk ich cn ó t, z k tó ry c h pierw sza je s t m iłość (Schol. do Ł k. F ra g m . 171. GCS 9, 298; O m odli
twie 25. P G 11, 497)10. P r a k ty k a t a polega n a życiu Słowem B o żym (Schol.
do Ł k. F rag m . 123. GCS 9, 277) i D u ch em (Schol. do Ł k . F rag m . 7 I . GCS 9, 229).
A ktyw no ść chrześcijańska je s t życiem „ p ra k ty c z n y m ” , k tó re p rz ejaw ia się w zachow aniu p rz y k a z a ń B ożych i w realizacji n a u k i B ożej po daw anej p rzez K ościół (K om . do M t 16, 7. P G 13, 1388 A; H o m . 37 do Ł k . GCS 9, 211; Schol. do Ł k . F rag m . 7 I - I I . GCS 9, 229; F ra g m . 123. GCS 9, 277; P G 17, 313 B ). W y raża się o n a w postęp o w an iu w edług Słow a Bożego (Schol. d o Ł k. F ra g m . 188. GCS 9, 307), poniew aż chrześcijanin je st „p raco w n ik iem ” w te j dziedzinie i jak o człowiek w ia ry (Schol. do Ł k . F ra g m . 7 I I . GCS 9, 229) idzie d ro g ą zbaw ienia, k tó ra p row adzi p rzez d o b re u cz y n k i (H om . 5 do Ł k . GCS 9, 29; H om . 37 do Ł k . GCS 9, 211; Schol. d o Ł k . F ra g m . 7 I - I I . GCS 9, 229) i oczyszczenie się z grzechów (Schol. do Ł k . F ra g m . 188. GCS 9, 307; K o m . do M t 16, 7. P G 13, 1388 A), n a śla d u ją c w zór ży cia C h ry stu sa (Schol. do Ł k. F rag m . 7 I - I I . GCS 9, 229) i aposto łó w (H om . 37 d o Ł k . GCS 9, 211), b y dojść do praw dziw ego p o zn an ia, połączyć się ze św iatem d u c h a , zjednoczyć się z B ogiem (Schol. do Ł k . F rag m . 165. GCS 9, 394) i b y ć „b lisk o Słow a” (Schol. do Ł k . F rag m . 165. GCS 9, 294).
D ziałanie chrześcijańskie o d b y w a się w „ h is to rii” , je s t zw iązane z „ D n ie m C h ry stu sa ” ( J 8, 56), z Jeg o przyjściem w chw ale, zaan g ażo w an e jed n o cześn ie w teraźniejszość, prow adzi do k o n tem p lacji (Schol. do Ł k . F rag m . 165. GCS 9, 294) i n a d a je sens czasow em u p o b y to w i człow ieka n a ty m świecie w ścisłym
70 H E N E Y Ł WOJTOWICZ
p o w iąz an iu z w iecznością. D opiero apostołow ie doszli do og lądania Boga i zjed n o czen ia się z M m przez m iłość (Schol. do Ł k. F rag m . 171. GOS 9, 298), czego p rag n ęło wielu proroków i spraw iedliw ych w S ta ry m T estam encie. W nadziei ty lk o m ieli oni u d ział w k o n tem p lacji i zjednoczeniu z Bogiem.
D ru g a form uła: „przez d ziałanie n a stę p u je wzniesienie się do k o n te m p la c ji” u stan aw ia relację pozornej o p o zy c ji ze względu n a konieczność osob nego ro z p a try w a n ia z naszej s tro n y jej zasadniczych elem entów , a w istocie rzeczy je st ta k ż e jednością w p rz eciw staw ie n iu kon tem placji i działania. Avd[3atnę oznacza „w zniesienie się do g ó r y ” , „w zlot do g ó ry ” , „kieru nek w zw yż” aż do og ląd an ia B oga i zjed n o c zen ia się z M m . llpucię oznacza k ie ru n ek odw ro tn y , z góry, bo słowa ro zk azu do d ziałan ia pochodzą z góry. N akaz d ziała n ia w y p ły w a z woli Bożej n a d a ją c e j człowiekowi k ieru n ek d ziałania, k tó re polega n a zachow aniu P ra w a Bożego i prow adzi do ko ntem p lacji oraz d a je kon tem p lację.
P o d o b n ie sform ułow ał tę relację św. K le m e n s A leksan dryjski. S tw ierdził o n w yraźnie, że „działanie w ypływ a z k o n te m p la c ji” (Stromata 6, 11. P G 9, 312 Q , p odczas g d y O rygenes a k c e n tu je pierw szeń stw o d ziałan ia skierow a nego k u kon tem placji: „pierw sze je s t d ziała n ie” (K om . do M t 16, 7. P G 13, 1388 A). Człowiek nie m ógłby w znieść się do góry, n a szczyt k o n tem p lacji, g d y b y nie w yszła m u n a sp o tk an ie w jego wysiłku miłość (dyd7ir|) Boga, k tó ra zm usza niejak o człow ieka do zejścia z w ysokości du ch a do niskiej rzeczyw istości ciała i m aterii, w yrażającego się poprzez działalność ziem ską, (Schol. do Ł k. F ra g m . 171. GCS 9, 298; K om . do M t 16, 7. P G 13, 1388 A; Schoł. do Ł k . F rag m . 10. GCS 9, 230). T o zejście z g óry w postaci działania (irpaęię) w edług woli Bożej n a w zór C h ry stu sa (K om . do M t 16, 7. P G 13, 1388 A) s ta je się w zniesieniem do g óry (dvdpacnę), b y „dojść do oglądania i zjed n o c zen ia” z C hrystusem we „w spólnocie św ięty ch ” (Schol. do Ł k. F rag m . 165. GCS 9, 294).
T rzecia w reszcie zasad n icza re la c ja m iędzy działaniem i k o n tem p lacją, u w zględ nio na w p ism a c h O rygenesa, b ra n a w szerokim znaczeniu określa sposób życia czy n n eg o i kontem p lacy jn eg o . S ą to dwie zajm ow ane w życiu ziem skim p o sta w y n a w zór J e z u sa (K om . d o M t 16, 7. P G 13, 1388 A; Schol. d o Ł k . F ra g m . 7 I - I I . GCS 9, 229) i apostołów (Schol. do Ł k. P G 17, 313 B; H o m . 37 do Ł k. GCS 9, 211). P rzez u d ział w k o n tem p lacji (Jscopia) i zjed n o czenie (cn>vr|Gię) z C h ry stu sem osiąg ają oni pełnię szczęścia (Schol. do Ł k. F ra g m . 165, GCS 9, 294) m ożliw ego do osiągnięcia tu , n a ziem i. „O zd ab iają n a s ich d o b re czyny (itpa^eię) i p ięk n e słowa (X,óyoi)” . N a u k a i życie apostołów p o w in n y sta n o w ić d la n a s p rz ed m io t u staw i cznego rozw ażania (śęsTdę©pEv). O rygenes za le ca, „ a b y ś m y rozw ażali ich n a u k ę i naśladow ali ich życie” (H om . 37 d o Ł k . GCS 9, 211).
T o połączenie „ d z ia ła n ia ” (itpałpę) i „k o n te m p la c ji” (Seoipia), co we w spółczesnym ję z y k u teologicznym m ożna w yrazić przez pojęcia „asceza”
THE0R1A 1 PRAKS1S U ORYGENESA 7 1
i „m isty k a ” , to „w zniesienie się” (avdpaoię) do boskiego św iata w ustaw icznej kontem placji (Seropia), zw łaszcza doskonałej i praw dziw ej, osiąganej dzięki działalności nauczycielskiej K ościoła, je st ideałem O rygenesa, jego n a jg łę b szym i n ajgorętszy m pragnieniem . T en id eał doskonale o d po w iad a n auce E w angelii11, k arm i się „ n a u k ą B ożą” , zg ad za się z dog m atem , opiera się n a duchow ej in te rp re ta c ji P ism a św. p o d św iatłym k ierow nictw em K ościoła i w prom ieniach św iatłości D u ch a ośw iecającej w K ościele w szystk ich , nie ty lk o w ybranych, w szystkich w całym świecie, po uczonych o ta k im życiu, a b y kierow ali się zawsze ty lk o w skazaniam i Słow a Bożego (Schol. do Ł k. Fragm . 123. GCS 9, 277).
Gewpia AND Jtpa^ię
IN O R IG E N ’S P H IL O S O P H IC A L T H O U G H T
S u m m a r y
T he concepts of 9EO>pia a n d 7tpat,ię a d o p ted from G reek philosophy (P lato, A ristotle, P hilo, P lotinus) were for th e first tim e in corporated in to C hristian philosophy b y Clem ent o f A lexandria a n d Origen. Origen, how ever, was th e first to fo rm u late th e d octrine o f th e u n ity o f contem p latio n a n d actio n in in n e r life a n d to d eterm ine th e relatio n s betw een these tw o concepts:
1. T here is no action w ith o u t contem plation a n d no contem p latio n w ith o u t action (Scholia to S t Luke 171, GCS 9, 298);
M arth a is th e sym bol of action, M ary o f contem plation;
2. Rise to contem plation (comes) th ro u g h action (H om ily to S t L uke, GCS 9, 9n; C om m en ta ry to ST M atthew 16, 7, P G 13, 1388).
The p a th to apprehension o f God a n d H is M ysteries, to contem plation a n d looking a t God requires previous purification th ro u g h ascetic a c ts ie. Ttpoęię.
11 P or. Korn, do M t 16, 7. P G 13, 1388 A; Schol. do L k. F ra g m 7 I - I I . GCS 9, 229; Horn. 37 do Lk. GCS 9, 211.
