Luiza Szorecka
"Handbook of International and
Intercultural Communication",
William B. Gudykunst, Bella Mody,
Thousand Oaks-London-New Delhi
2002 : [recenzja]
Annales Universitatis Mariae Curie-Skłodowska. Sectio K, Politologia 12,
179-181
William B. Gudykunst, Bella Mody, Handbook o f International and Intercultural
Communication,
Sage Publications, Thousand Oaks-London-New Delhi 2002,
second edition, pages 606.
B a d an ia an tro p o lo g iczn e p ro c esó w k o m u n ik o w an ia się u c z e stn ik ó w ró ż n y c h k u ltu r stały się zaczynem now ej dyscypliny naukow ej: kom unikacji m iędzykulturow ej. W globalnej w iosce oplecio nej siecią łączy kom puterow ych, p o d okiem satelitów k om unikacyjnych w spółczesny człow iek cieszy się m o żliw o ściam i p o ro zu m iew an ia się z o b cy m i k u ltu ram i, ja k ic h n ie m iał nig d y dotąd. D o św iad c z e n ia d w ó c h w o je n ś w ia to w y c h , z im n e j w o jn y , a ta k ż e z a ry s o w u ją c e g o się o b e c n ie k o n flik tu z k u ltu ra m i arab sk im i p o k a zu ją, j a k isto tn y je s t p ro b le m k o m u n ik a c ji. S fe ra w ład zy i p o lity k i sta n o w ią d o m en ę k o m u n ik a c ji m ię d z y n aro d o w e j.
K o m u n ik a c ja m ię d z y n a ro d o w a i k o m u n ik a c ja m ię d z y k u ltu ro w a , tra k to w a n e ja k o d w a a u to n o m iczn e przed m io ty b ad aw cze, są tem atem pracy zbiorow ej p o d re d ak c ją W illiam a B. G u d y k u n sta i B ella M ody pt. H a n d b o o k o f International a n d Interculturał C om m unication. K siążka m a charakter p o d rę c z n ik a ak ad em ick ie g o , stan o w iąc eg o rz eteln e stu d iu m n ie ty lk o p rz y d atn e dla śro d o w isk a n au k o w eg o , a le ró w n ie ż d la stu d e n tó w i w s zy s tk ic h ty ch , k tó rzy in te res u ją się p ro b le m a ty k ą antro p o lo g ii k ulturow ej, socjologii, e konom ii, filozofii, p sy ch o lo g ii czy lingw istyki. Je st o n a d ru g ą e d y cją w zb o g a c o n ą (w sto su n k u do p ierw szej z 1989 ro k u ) o zag ad n ien ia z zak resu
C ross-C u ltu ra l C om m unication i In tercultural Com m unication.
K s ią ż k a d z ie li się n a cztery czę ści zaty tu o w an e: I. K o m u n ik ac ja „ K rz y ż u jąc y ch się K ultur"
{C ross-C ultural C om m unication), II. K om unikacja M iędzykulturow a {Intercultural Com m unication),
III. K o m u n ik a c ja M ię d z y n a ro d o w a { In ter n a tio n a l C o m m u n ic a tio n ), IV . K o m u n ik a c ja R o z w o ju
{D evelopm ent Comm unication) . 1
R o z w a ż a n ia te o re ty c z n e k ażd ej c z ę śc i p o p rz e d z a w s tę p n ap isan y p rz e z a u to ró w n in iejszej książk i. K a ż d ą też z am y k a ro z d ział trak tu jąc y o w y n ik a ch b a d a ń p ra k ty c zn y c h w p o szc z e g ó ln y c h dziedzinach. P ro p o n o w an e p o d ejścia teo re ty c zn e są u sy tu o w an e w e w łaściw ej im persp ek ty w ie h isto ry c zn o -g eo g raficzn ej. R o zd ziały sta n o w ią p o d su m o w a n ie o b ecn eg o sta n u w ied zy z danego zakresu.
A u to rzy to m u k o n c en tru ją się n a an alizie in te rp erso n aln y ch w łaściw o ści p ro c esó w k o m u n ik a cyjnych zachodzących pom iędzy przedstaw icielam i różnych kultur (co je s t w łaściw e dla kom unikacji m iędzykulturow ej - CC). S zczególnie interesujące są ich ro zw ażan ia n a te m a t h isto ry czn y ch zasług D arw ina, M ark sa czy F reudadla rozw o ju tej dziedziny. G u dykunst i M ody an alizu ją rów nież relacje p o m ięd zy k rajam i o ró ż n y ch p o z io m ach ro zw o ju g ospodarczego, ró ż n y m ję z y k u itd., k o m u n ik u ją cy ch się z a p o m o cą m ed ió w co stanow i przedm iot bad ań kom unikacji m iędzynarodow ej (INC). T ym co ró ż n i IC C o d IN C j e s t z a k re s b ad ań : IN C w o d ró ż n ie n iu o d IC C m a z a sw ój p rz e d m io t sp o łe cz eń stw a a n ie jed n o stk i. Z k o lei k o m u n ik a c ja ro z w o ju (D C ) je s t w ic h ro z u m ien iu , studium zm ian społecznych p ow o d o w an y ch przez bad an ia p ro cesó w kom unikacyjnych, teo rie kom unikacyjne i p rzez rozw ój n o w y c h tech n o lo g ii (p rzy czy m ro zw ó j n ależy tu ro zu m ieć ja k o p ro c es zm ia n z ach o d zący ch w sp ołeczeństw ie p ro w ad zący do je g o aw an su m aterialn eg o , zw ięk sze n ia zak resu sw o b ó d o b y w a telsk ich i ró w n o ści społecznej). D la p rz y k ła d u , D C p ro m u je zm ia n y sp o łeczn e p ro w a d z ą c e do p o p ra w y w z a k re s ie p la n o w a n ia ro d z in y , sta n u z d ro w ia , p o z io m u w y k s z ta łc e n ia i p ro d u k c ji ro ln iczej p rzy w y k o rz y sta n iu le p s z y c h m e to d k o m u n ik o w an ia.
1 G u d y k u n st d efin iu je k o m u n ik a c ję m ię d z y k u ltu ro w ą - in te rc u ltu ra l co m m u n ica tio n ja k o k o m u n ik a c ję z a c h o d z ą c ą p o m ię d z y je d n o s tk a m i lu b g ru p a m i p o c h o d z ą c y m i z ró ż n y c h k u ltu r n a ro d o w y ch , n a to m iast cro ss-cu ltu ra l co m m unication zajm u je się przed e w szy stk im bad an iam i p o ró w n a w c zy m i m ię d z y k u ltu ro w y c h z ac h o w a ń k o m u n ik a c y jn y c h (np. p o ró w n y w an ie języ k o w ej z b ie żn o ś ci w n a w iąz y w a n iu k o m u n ik a c ji w Jap o n ii i S tan ach Z jed n o czo n y ch ). P o n a d to , a u to r p od k reśla, iż zro zu m ien ie cro ss-cu ltu ra l c o m m unication je s t w stęp n y m w aru n k iem zro zu m ien ia
Jed n y m z k lu czo w y ch zag ad n ień po d jęty ch w om aw ianej pracy Intern a tio n a l a n d Intercultural
C om m unication je s t p róba objaśnienia refleksyjności kultury w ró żn y ch teoriach kom unikacji. To, że
k u ltu ra sp o łeczeń stw , a ty m sam y m środow isko k u ltu ro w e jed n o s te k m a w p ły w n a p ro cesy k o m u n ik a c y jn e , n ie u le g a w ą tp liw o ści. A u to rz y p o d e jm u ją te m a t u w a ru n k o w a ń k u ltu ro w y c h p ro c e só w k o m u n ik a c y jn y c h p o p rz ez w sk a z an ie p o d sta w o w y c h c ec h ró ż n y ch k u ltu r, k tó re m a ją zn acze n ie dla k om unikacji. R o z d ział C ro ss C u ltu ra l T heories w sk azu je n a n astęp u jące w y m iary kulturow ej ró ż n o ro d n o ści {dim ensions o f cu ltu ra l variability): indy w id u alizm /k o lek ty w izm (in
d ividualism /collectivism ), u n ik an ie ry z y k a/n iep ew n o ści (uncertainty avoidance), stosunek do d y s
try b u cji w ładzy (pow er distance), sto su n ek do o p o zy cji m ęskość/żeńskość (m asculinity/fem inity). N ie k tó re z u w ag p o c zy n io n y ch p rzez au to ró w p o k ry w a ją się z zaso b am i w ied zy po to czn ej. G e ert H o fs te d e w s k a z u je , n a p rz y k ła d , ż e w k u ltu ra c h m ę s k ic h , k o b ie to m p r z y p is a n a j e s t r o la d b a n ia o sto su n k i u c z u c io w e , m ię d z y lu d z k ie , p o d c z a s gdy w k u ltu ra c h ż e ń s k ic h ro la ta j e s t ro z p is a n a zarów no n a m ężczyzn, ja k i n a kobiety.2 W kulturach m ęskich oczekuje się od ojców , że b ę d ą się oni zajm ow ać raczej inicjow aniem sytuacji z w iązan y ch z w y ch o w an iem dzieci, po d czas gdy w kulturze żeńskiej isto tn e z n aczen ie m a ją p rzed e w szy stk im z w iązan e z ty m w y ch o w an iem em o cje i uczucia. W k u ltu ra ch m ęs k ic h lu d zie „ ży ją, żeb y p ra co w a ć ", w k u ltu ra ch ż eń sk ic h „p racu ją, żeb y żyć". D o k u ltu r zdo m in o w an y ch przez cechy m ęskie autorzy zaliczyli k ultury arabskie, austriacką, niem iecką, w łoską, jap o ń sk ą, m eksykańską, w enezuelską, nato m iast do k u ltu r o cech ach żeńskich k ulturę C hile, K o s ta ry k i, D a n ii, F in la n d ii, k ra jó w B e n e lu x u , S z w e c ji i P o rtu g a lii. Z ro z u m ie n ie te g o i in n y c h z w y m ien io n y c h w yżej m ec h an iz m ó w k u ltu ro w y ch p o z w a la n a p o z n an ie p ro c e só w k o m u n ik acy j n y c h z ach o d zący ch po m ięd zy przed staw icie la m i p o szczeg ó ln y ch k u ltu r, choć autorzy są św iadom i teg o , ż e staw iane w k siążce h ipotezy n o sz ą ślad ich e u ro p o cen try c zn y ch p red y le k cji i n ie m o g ą być tra k to w a n e ja k o te o rie u n iw e rs a ln e d o ty c z ą c e w s z y s tk ic h k u ltu r. C ie k a w e s ą w ty m k o n te k ś c ie ro zw ażan ia odnoszące się do konfucjanizm u. I tak w kulturze chińskiej m o żn a rozróżnić następujące w y m ia ry (d im e n sio n s o f c u ltu r a l v a r ia b ility ): d y n a m iz m k o n fu c ja ń s k i („ p o s ia d a n ie p o c z u c ia w s ty d u " , „ u sta len ie z w ią z k ó w m ię d z y lu d z k ic h z e w z g lę d u n a statu s sp o łe cz n y "), in te g raln o ść („ so lid arn o ś ć z in n y m i", „ h a rm o n ia z in n y m i"), w ra ż liw o ść lu d z k a („ c ie rp liw o ść " , „ g rz e c z n o ść " , „ u p rze jm o ść ") o raz d y sc y p lin a m o ra ln a („ o g ra n icz en ie p ra g n ie ń ", „p o w śc iąg liw o ść "). H o fste d e z a u w a ż a , ż e c h iń s k a „ in te g ra ln o ś ć " j e s t k o r e la te m z a c h o d n ie g o in d y w id u a liz m u , d y s c y p lin a m o ra ln a s to s u n k u do d y s try b u c ji w ła d z y a w ra ż liw o ś ć lu d z k a to n ic in n e g o , j a k o d p o w ie d n ik z a c h o d n ie g o p a ra d y g m a tu m ę sk o ść /ż eń sk o ść .
D la om aw ianej k o m u n ik acji p o d staw o w e z n aczen ie m a ję z y k ja k o in stru m en t po ro zu m iew an ia się i k re o w a n ia d y sk u rs u k u ltu ro w eg o . T ae -S e o p L im w a rty k u le pt. L a n g u a g e a n d V erbal
C o m m unication A c r o s s C ultures, p o dejm uje p ró b ę w y jaśn ien ia zaw iło ści z w iązan y ch z u ży ciem
ję z y k a w k o m u n ik acji, a d la ich zilu stro w a n ia p o d aje p rz y k ła d p ró b z w ią z an y c h z im p le m e n tac ją k o m p u te ro w y c h sy stem ó w tłu m acz en io w y c h .
W lata ch 50. X X w. rz ą d am ery k ań sk i u siło w a ł stw orzyć sy stem m e ch an iczn eg o tłu m a cz en ia ję z y k a rosy jsk ieg o , p ró b a się n ie po w io d ła, co d oprow adziło do konk lu zji, iż je d y n y m w iary g o d n y m i najszy b szy m tłu m aczem je s t człow iek głęboko obeznany n ie tylko z języ k iem , ale i z przedm iotem
tłu m aczen ia. M im o p o stę p ó w w tw o rz en iu sy stem ó w k o m p u te ro w y c h n iew ie le o d la t 50. się w tej m a te rii z m ie n iło . P ro b le m d o ty c z y k o n te k s tu p rz e k a z y w a n e g o k o m u n ik a tu , k tó ry n ie w y s tę p u je w je g o treści, a często je s t b ardziej isto tn y niż treść sam a w sobie. P o n iew aż zn ac ze n ie k o n tek stu kom unikatu dla zrozum ienia jeg o treści różni się w zależności o d języ k a, k raju i kultury, tłum aczenie w y m a g a c z e g o ś w ię c e j n iż ty lk o w ie d z y o z n a c z e n iu p o s z c z e g ó ln y c h w y ra ż e ń czy te ż s tru k tu r gram atycznych. P rzesłanie zaw arte w k om unikacie, w y rażo n e zarów no w jego treści, ja k i w ynikające z k o n te k s tu , m u s i b y ć d o p a so w a n e d o d e s y g n a tó w k u ltu ro w y c h ję z y k a , n a k tó ry k o m u n ik a t je s t tłum aczony. T eo-S eop L im form ułuje w niosek: ko m u n ik acja w obrębie ró żn y ch k ultur, ta k istotna d la praw id ło w eg o u ło żen ia stosu n k ó w m ię d zy lu d zk ic h i m ięd zy n aro d o w y ch zależy p rzed e w szy st k im o d św iad o m o ści k o n te k s tó w k u ltu ro w y ch , w ja k ic h się p o ro z u m iew am y .
W k o n tek ście d o k o n u ją c y c h się d y n am ic zn y c h z m ia n w re la cja ch sp o łe cz n y ch n ie sp o só b n ie zw rócić u w ag i n a rozdział dotyczący K om unikacji M iędzynarodow ej. P o ru sza on kw estie dotyczące k sz tałto w an iu się sto su n k ó w m ię d z y n aro d o w y c h w p o w ią za n iu z p ro c e sa m i g lo b alizacji, tra n s n a ro d o w y m i k o rp o rac jam i m e d ia ln y m i i g lo b aln y m za rz ąd z an ie m . W arty k u le z a ty tu ło w an y m
M edia, Wojna, P o k ó j i G lobalne S połeczeństw o O byw atelskie (Media, War, P ea ce a n d G lobal C ivil Society) autorstw a T hom asa L. Jacobsona i W o n Y ong Janga podjęty został w ątek zależności m iędzy
m ed ia m i, a m o żliw o ściam i n a pokój w k o n tek ście tw o rz e n ia się g lo b aln eg o sp o łe czeń stw a o b y w atelsk ieg o . S p osoby re la cjo n o w a n a p rz ez m ed ia w y d a rze ń m o g ą b o w ie m w sp ierać k u ltu rę dem okratyczną n a św iecie przez prom ow anie pokoju. Jednakże z drugiej strony, istnieje tendencja do przedstaw iania d rastycznych i n ieuzasadnionych ak tó w przem ocy, sytuując sensacyjne historie jak o g łó w n ą c z ę ś ć p r o g r a m u . W ty m s e n s ie m e d ia m o g ą p r z y c z y n ia ć się do p r o m o w a n ia w o jn y i p rz em o cy . Z p e w n o ś c ią g lo b aln e m e d ia s ą często u to ż s a m ia n e z p o ję c ie m „ g lo b aln ej sfery publicznej" - w p ły w ają n iezaprzeczalnie n a opinię publiczną. W ażne jest, by m ed ia odzw ierciedlały in te re s i o p in ię p u b lic z n ą i u a k ty w n ia ły sferę p u b lic zn ą.
A uto rzy recenzow anego p o dręcznika H a n d b o o k o f Intern a tio n a l a n d In tercultural C om m unica
tion u k a z u ją p rz ed m io t b a d a ń interd y sc y p lin arn ie : w ielo asp ek to w o i w ielo p łaszczy zn o w o . Im
p o n u jąc a je s t w niej ró żn o ro d n o ść p rz ed sta w io n y ch u jęć i o rien tacji, k o n stru o w a n y ch m o d eli te o re ty c z n y c h , a ta k ż e w y n ik ó w p rz e p ro w a d z o n y c h b a d a ń e m p iry czn y ch . G o d n a p o k la s k u je s t sk ru p u la tn o ść, z j a k ą au to rz y o d sz u k a li, z w e ry fik o w a li i sk o le k cjo n o w a li z as ad n icz e fakty. N a u w a g ę z a s łu g u je b o g a ta lite ra tu ra i d o b ó r teo rii, k tó re z a c z e rp n ę li z ró ż n y c h k u ltu r. P o d rę c zn ik stan o w i k o m p le k so w e stu d iu m z z a k re su k o m u n ik a c ji m ięd z y k u ltu ro w e j i m ię d z y n aro d o w e j.
P ra c a p o d re d a k c ją W . G u d y k u n s ta i B. M o d y n ie d a je o d p o w ie d z i n a p y ta n ie , co św ia t cy w iliz ac ji zach o d n iej p o w in ien zro b ić, b y p o ro z u m ieć się, n a p rz y k ła d , z e św iatem islam u. D a je n a to m iast w g lą d w isto tę p ro c esó w k o m u n ik ac y jn y c h i p o zw ala zro zu m ieć z n aczen ie kom u n ik acji d la ż y c ia cod zien n eg o .
L u iz a S za r ec ka
Jarosław Tomasiewicz, Ugrupowania neoendeckie w I I I Rzeczypospolitej,
Wydawnictwo Adam Marszałek, Toruń 2003, s. 389.
N iezw y k le istotną, a zarazem w ciąż p o d ejm o w an ą k w e stią stan o w iącą podstaw ę, a jed n o cześn ie m o ty w a c ję d la p ro w a d z e n ia w n ik liw y c h b a d ań , s ą k o n c e p c je d o k try n aln e p a rtii i u g ru p o w a ń polity czn y ch traktujące o system ie politycznym , społecznym i gospodarczym P olski, w okół którego ro z w ija n a je s t ch ara k te ry zu ją ca p o sz c ze g ó ln e fo rm acje ideo lo g ia. T y m niem n iej o b serw u jąc n a p rz e strz e n i k ilk u d z ie s ię c iu la t lo sy ty c h g ru p i p o k re w n y c h im n u rtó w , ic h tran s fo rm a cję i c z ę stą re w iz ję p o g lą d ó w , a p rz y ty m k r y s ta liz u ją c ą się n a n o w o p o 1989 r. p o ls k ą sc e n ę p o lity c z n ą , w o czyw isty sposób d o chodzim y do p rzekonania, ja k istotny w p ły w w yw arły o n e n a obecny k ształt III R zeczypospolitej. R ó w n ież i grupy n eo en d eck ie stanow iące w prostej linii k o n ty n u ato ró w n u rtu n a ro d o w o d em o k ra ty c zn e g o , z ap o c zą tk o w an e g o i u k sz ta łto w an e g o p rzez R o m a n a D m o w sk ie g o , sw o je p iętn o n a je j o b razie odcisnęły.
S pecyfika form acji neoendeckich reprezentujących n acjonalizm w n ajbardziej w yrazistej postaci, a stan o w iący ch ob ecn ie m arg in es ż y c ia p o lity czn eg o , w od ró ż n ien iu o d roli, ja k ą n acjo n alisty czn a p ra w ic a o d g ry w a ła w o k re sie m ię d z y w o jen n y m , p o k a z u je n a m j a k tru d n o ak ce p to w aln e dla zd ec y d o w a n ej w ię k sz o śc i sp o łe cz eń s tw a s ą o rto d o k sy jn e i sk rajn e p ro g ram y p o lity c zn e . S tąd z n a jd u je u z as a d n ie n ie w sk a z a n ie a u to ra o m aw ian ej p u b lik a c ji n a p o z a p a rla m e n ta rn ą d z iś ro lę n acjonalistycznych ugru p o w ań neoendeckich ciągle w y w ierający ch przecież w p ły w ideologiczny n a lic z ąc e się o b ecn ie p a rtie p olityczne.
