Prace oryginalne
Urszula Kaczmarek
C–F, Joanna Kobierska-Brzoza
B, Katarzyna Fita
BWystępowanie erozji zębów u 15-letniej młodzieży
z województwa opolskiego
Prevalence of Dental Erosion in 15-Year-Old Subjects
from Opole Province
Katedra i Zakład Stomatologii Zachowawczej i Dziecięcej akademii Medycznej we Wrocławiu
A – koncepcja i projekt badania; B – gromadzenie i/lub zestawianie danych; C – opracowanie statystyczne; D – interpretacja danych; E – przygotowanie tekstu; F – zebranie piśmiennictwa
Streszczenie
Wprowadzenie. na podstawie piśmiennictwa stwierdza się, że erozja zębów dotyczy coraz większej liczby osób, niewiele jest natomiast danych na temat występowania zmian erozyjnych w polskiej populacji.
Cel pracy. Zbadanie częstości występowania i intensywności erozji zębów u młodzieży 15-letniej.
Materiał i metody. W ramach „ogólnopolskiego monitoringu zdrowia jamy ustnej i jego uwarunkowań” (2011 r.) zbadano 181 osób obojga płci w wieku 15 lat mieszkających w rejonie miejskim i wiejskim województwa opolskie-go. Zmiany erozyjne oceniano według kryteriów wskaźnika BeWe. analizę materiału przeprowadzono w zależno-ści od miejsca zamieszkania (miasto i wieś) oraz płci, obliczając frekwencję i intensywność zmian oraz ryzyko. Wyniki. Występowanie zmian erozyjnych wynosiło 16,6% i było nieco częstsze w rejonie miejskim w porównaniu z wiejskim oraz częstsze u chłopców niż dziewcząt. U badanych występowały niemal wyłącznie zmiany pierw-szego stopnia, tj. początkowe uszkodzenia szkliwa. Średnia wartość skumulowanego wskaźnika BeWe obliczona w odniesieniu do osób z erozją wynosiła 3,40 ± 2,06, co pozwala zaliczyć badanych do grupy małej ciężkości erozji. Wskaźnik BeWe obliczony w stosunku do wszystkich badanych wynosił natomiast 0,56 ± 1,48, wskazując na brak ryzyka erozji w badanej próbie populacji.
Wnioski. U badanych nie stwierdzono występowania ryzyka erozji zębów. Zaobserwowane zmiany charakteryzo-wały się początkowym uszkodzeniem szkliwa i występocharakteryzo-wały nieco częściej w rejonie miejskim niż wiejskim oraz nieco częściej u chłopców w porównaniu z dziewczynkami (Dent. Med. Probl. 2012, 49, 2, 189–194).
Słowa kluczowe: erozje zębów, występowanie, intensywność, młodzież 15-letnia, województwo opolskie.
Abstract
Background. The data from the literature reveal a continuous increase the dental erosion development, however the data considering the prevalence of erosion in Polish population are scarce.
Objectives. evaluation of frequency and severity of dental erosion in 15-year-old adolescents.
Material and Methods. 181 both sex 15-year-old subjects living in urban and rural region of opole province were examined in frame of the national monitoring survey (2011). Dental erosion was evaluated according to the BeWe scoring system. The obtained data were analysed in relation to the residence region (urban and rural) and gender calculating the frequency and severity of dental erosion.
Results. The frequency of dental erosion was 16.6%, slightly higher in the subjects from urban area in comparison to rural one and slightly higher in boys than girls. The observed lesions were almost only the first degree lesions, i.e. initial loss of enamel. The mean value of cumulative BeWe score calculating for the erosion affected was 3.40 ± 2.06 categorizing the subjects to the group with low erosion level. However, the BeWe score calculated for all examined subjects was 0.56 ± 1.48 showing no erosion risk in the studied group of population.
Conclusions. in the examined subjects no erosion risk was found. The observed dental erosions were lesions with the initial loss of hard dental tissues and appeared slightly more frequently in urban than rural area and more slightly frequently in boys in comparison to girls (Dent. Med. Probl. 2012, 49, 2, 189–194).
Key words: dental erosion, prevalence, severity, 15-year-olds, opole province.
Dent. Med. Probl. 2012, 49, 2, 189–194
erozja zębów jest definiowana jako przewle-kła, umiejscowiona utrata twardych tkanek zęba usuwanych powierzchniowo w wyniku działania kwasów pochodzenia niebakteryjnego [1]. Kwasy powodujące erozję są pochodzenia zewnętrznego (głównie dietetycznego) lub wewnętrznego (kwa-śny refluks żołądkowo-przełykowy, wymioty) i prowadzą do nieodwracalnej utraty szkliwa i zę-biny przez rozpuszczanie i/lub chelację [2, 3]. ero-zja rozpoczyna się powierzchniową demineraliza-cją szkliwa, która następnie rozpuszcza warstwy podpowierzchniowe, prowadząc do nieodwracal-nej, niebolesnej utraty struktury zęba [4]. Każdy kwas z odczynem poniżej wartości pH krytycznej dla szkliwa, tj. poniżej 5,5 powoduje rozpuszczanie hydroksyapatytu, z którego są zbudowane twarde tkanki zęba. Jeśli pH środowiska zębów mieści się w przedziale poniżej 5,5, ale powyżej 4,5, to re-zultatem jest powstanie podpowierzchniowej de-mineralizacji szkliwa, będącej objawem wczesnej zmiany próchnicowej, która jest jeszcze odwracal-na. Takie zakwaszenie środowiska powstaje w na-stępstwie metabolizmu bakteryjnego płytki pro-wadzącego do wytwarzania kwasów. gdy na ząb działają kwasy o pH mniejszym niż 4,5, rozpusz-czeniu ulega również fluoroapatyt i następuje nie-odwracalna (bez możliwości remineralizacji) utra-ta twardych tkanek zęba – zmiana erozyjna [5].
W bardzo wczesnym stadium erozja jest trud-na do wykrycia, gdyż jej oztrud-naką jest słabo do-strzegalna utrata połysku powierzchni widocz-na widocz-na czystym, osuszonym szkliwie. widocz-na dalszym etapie zauważa się płytkie, szerokie zagłębienia na szkliwie o gładkiej, błyszczącej powierzchni. Przy zmianie umiejscowionej w rejonie przyszyj-kowym występuje rąbek nienaruszonego szkliwa, prawdopodobnie w wyniku buforującego oddzia-ływania płynu szczeliny dziąsłowej. na brzegu siecznym obserwuje się szczelinowate zagłębienie. Wraz z progresją zmiany następuje odsłonięcie zę-biny i dalsza jej utrata sięgająca z czasem komo-ry zęba. Przy szybko postępującej zmianie może pojawić się nadwrażliwość zębiny na bodźce me-chaniczne, chemiczne i termiczne, co jest spowo-dowane otwarciem jej kanalików. Przy znacznej utracie twardych tkanek na powierzchni podnie-biennej występuje zwiększenie przezierności zęba w rejonie przysiecznym. Zmianę o niewielkim za-awansowaniu umiejscowioną na powierzchni żu-jącej charakteryzują zaokrąglone guzki, błyszczą-cy, niezmatowiały wygląd amalgamatu (jeśli w zę-bie występuje takie wypełnienie), przy większym zaawansowaniu krawędzie wypełnień wznoszą się ponad sąsiadującą powierzchnię zęba, a w miarę dalszej progresji dochodzi do całkowitej elimina-cji guzków i powstaje nieckowate zagłębienie na powierzchni z odsłonięciem całej zębiny.
Zmia-ny są dostrzegane także na powierzchniach zębów nieuczestniczących w okluzji. W zmianie aktyw-nej, która jest otoczona ostrymi brzegami szkliwa, odsłonięta zębina ma jasną barwę. W przewlekłej wykazującej nieregularny kształt i zaokrąglone brzegi zębina jest natomiast błyszcząca, ciemno-żółta lub brązowa z powodu zamknięcia kanali-ków przez złogi mineralne [6].
Szkliwo pod wpływem działania kwasu szyb-ciej zanika w następstwie abrazji, atrycji i para-funkcji (bruksizm), szybsza jest także progresja zmiany abfrakcyjnej powstającej w następstwie zgięcia zęba w rejonie przyszyjkowym na sku-tek ekscentrycznie działających sił żucia. na ogół w warunkach klinicznych czynniki powodujące erozję, abrazję i atrycję występują jednocześnie, prowadząc do znacznej utraty twardych tkanek zębów, niemniej jednak często dominuje jeden ro-dzaj zmiany.
Utrata twardych tkanek zęba spowodowa-na erozjami była diagnozowaspowodowa-na od dawspowodowa-na, dopie-ro jednak w ostatnich latach ze względu na wzdopie-rost występowania zwiększyło się zainteresowanie tymi związkami. Przeprowadzone w wielu krajach bada-nia wykazują zróżnicowane występowanie zmian w zależności od wieku, nawyków żywieniowych, statusu socjoekonomicznego, płci oraz rejonu za-mieszkania. erozje zębów stwierdzono zarówno u małych dzieci w uzębieniu mlecznym z często-ścią występowania 5,7–50% [7, 8], jak i w uzębieniu stałym u dzieci i młodzieży 8,3–59,7% [9–12] oraz osób dorosłych 19,44–46,5% [11, 12].
celem pracy jest określenie częstości występo-wania i intensywności erozji zębów u młodzieży 15-letniej zamieszkującej województwo opolskie.
Materiał i metody
Materiał badawczy jest składową „ogólno-polskiego monitoringu zdrowia jamy ustnej i je-go uwarunkowań” przeprowadzoneje-go w 2011 r. W ramach tych badań zbadano metodą losowania trójwarstwowego 181 osób obojga płci (89 chłop-ców i 92 dziewczynki) w wieku 15 lat zamieszku-jących rejon miejski (n = 96) i wiejski (n = 85) wo-jewództwa opolskiego.
Zmiany erozyjne zębów stałych diagnozo-wano według kryteriów wskaźnika Basic Erosive
Wear Examination (BeWe) [13]. Za pomocą
te-go wskaźnika ocenia się wszystkie powierzchnie zębów według 4-stopniowej skali: 0 – brak ero-zji, kod 1 – początkowa, niewielka utrata struk-tury szkliwa, 2 – wyraźna zmiana z utratą twar-dych tkanek obejmująca poniżej 50% powierzch-ni, 3 – zmiana z utratą twardych tkanek powyżej 50% powierzchni zęba, przy czym w kategorii 2
i 3 często występuje odsłonięcie zębiny. Ważne jest, że zapisuje się najwyższą wartość oceny erozji zębów w danym sekstancie. Zsumowanie wartości kodowych wszystkich sekstantów stanowi skumu-lowany wskaźnik BeWe, który określa ciężkość/ /ryzyko erozji. Przedziały wartości tego wskaź-nika opisują poziomy ryzyka/ciężkości erozji: do 2 – brak ryzyka, 3–8 – małe, 9–13 – umiarkowa-ne, a 14 i powyżej – duże ryzyko. Poziomom tym jest przypisane odpowiednie postępowanie tera-peutyczne. Uzyskane dane rozpatrzono w odnie-sieniu do rozmieszczenia zmian erozyjnych w sek-stantach uzębienia, miejsca zamieszkania (miasto lub wieś) i płci badanych, obliczając występowa-nie, intensywność zmian oraz skumulowane war-tości wskaźnika BeWe dla osób ze zmianami ero-zyjnymi (ciężkość erozji) i dla wszystkich bada-nych (ryzyko erozji).
Uzyskane wyniki poddano analizie statystycz-nej za pomocą testu t-Studenta i testu χ2, przyjmu-jąc za istotny poziom p < 0,05.
Wyniki
Występowanie erozji w całej badanej grupie wynosiło 16,6% i było nieznacznie większe u mło-dzieży z rejonu miejskiego niż wiejskiego (18,7 vs 14,1%, p = 0,60) (ryc. 1). Mimo zanotowanej więk-szej częstości występowania zmian u chłopców niż dziewczynek z rejonów: miejskiego, wiejskie-go i całewiejskie-go województwa, różnice te nie były sta-tystycznie istotne (odpowiednio: 20,0 vs 17,4%, p =
= 0,98; 17,9 vs 10,9%, p = 0,62; 19,1 vs 14,1%,
p = 0,57) (ryc. 2).
Zmiany erozyjne były rozmieszczone syme-trycznie w sekstantach bocznych szczęki i żuchwy, przy czym w szczęce zmiany stwierdzano jedna-kowo często we wszystkich sekstantach (u ok. po-łowy osób z erozjami), a w żuchwie istotnie czę-ściej w sekstantach bocznych niż przednim (80,0
vs 20,0%, p < 0,01) (ryc. 3).
częstość występowania poszczególnego za-awansowania erozji u osób ze zmianami zestawio-no w tabeli 1. U niemal wszystkich badanych, z wy-jątkiem jednej osoby z rejonu wiejskiego (kod 2), obserwowano zmiany erozyjne w postaci począt-kowego uszkodzenia szkliwa (kod 1).
Zaawansowanie zmian u osób z erozjami w rejonie wiejskim było istotnie większe niż w re-jonie miejskim (4,50 ± 2,23 vs 2,67 ± 1,60, p < 0,01) i nieznacznie większe u chłopców niż dziewczynek (3,41 ± 2,06 vs 3,38 ± 2,14, p > 0,05), a w całym wo-jewództwie wynosiło 3,40 ± 2,06, co kategoryzuje badanych do grupy małej ciężkości erozji (tab. 2).
Średnie wartości skumulowanego wskaźni-ka BeWe obliczone w odniesieniu do wszystkich
Ryc. 1. częstość występowania erozji zębów w zależności od miejsca zamieszkania
Fig. 1. Frequency of dental erosion in relation to resi-dence area 18,7 14,1 16,6 0 2 4 6 8 10 12 14 16 18 20 rejon miejski (urban area) rejon wiejski (rural area) całe województwo (total) %
Ryc. 2. Występowanie erozji zębów w odniesieniu do płci badanych
Fig. 2. Frequency of dental erosion in relation to the subjects gender 20,0 17,9 18,7 17,4 10,9 14,1 0 5 10 15 20 25 %
chłopcy (boys) dziewczynki (girls) rejon miejski
(urban area) rejon wiejski(rural area) całe województwo(total)
badanych były natomiast tylko nieznacznie więk-sze w rejonie wiejskim niż miejskim (0,63 ± 1,77, p > 0,05) i u chłopców w porównaniu z dziew-czynkami (0,65 ± 1,56 vs 0,48 ± 1,40, p > 0,05), a u wszystkich badanych wynosiły 0,56 ± 1,48 (tab. 3). Zgodnie z kategoryzacją poziomów ry-zyka, wartości te wskazują na brak ryzyka erozji w badanej próbie populacji.
Omówienie
W „ogólnopolskim monitoringu zdrowia ja-my ustnej i jego uwarunkowań”, przeprowadzo-nym w 2011 r., po raz pierwszy w skali kraju doko-nano oceny występowania erozji zębów. Docelową grupą wiekową była 15-letnia młodzież
zamiesz-kująca rejony miejskie i wiejskie 16 województw (2646 osób), u której erozje zębów diagnozowano zgodnie z kryteriami wskaźnika BeWe. W skład tej grupy badawczej wchodziło 181 osób z woje-wództwa opolskiego zbadanych przez autorów pracy. W skali kraju stwierdzono występowanie zmian erozyjnych u 25,0% badanych, nieco więk-sze u chłopców niż dziewcząt (24,5 vs 23,0%) i nie-znacznie większe w rejonie wiejskim niż miejskim (25,4 vs 24,7%). Zaobserwowano znaczne zróżnico-wanie występowania erozji w poszczególnych wo-jewództwach, największe w województwie świę-tokrzyskim (59,4%), a najmniejsze w podlaskim
Ryc. 3. rozmieszczenie erozji w poszczególnych sekstantach Fig. 3. Distribution of dental erosion in particular sextants
53,3 50,0 53,3 75,4 4,6 78,5 -100 -80 -60 -40 -20 0 20 40 60 sekstant 1 (1st sextant) sekstant 2 (2nd sextant) sekstant 3 (3rd sextant) sekstant 4 (4th sextant) sekstant 5 (5th sextant) sekstant 6 (6th sextant) żu ch w a (mandible) sz cz ęk a (m ax ill a)
istotność różnic na poziomie: p < 0,01 (stascal significance at p < 0.01)
Tabela 1. Zaawansowanie erozji u osób ze zmianami
erozyjnymi
Table 1. Severity of dental erosion in the subjects with
erosion lesions Województwo
(Province) Zaawansowanie zmian erozyjnych (Severity of erosive lesions)
istotność różnic na poziomie (Signifi-cant dif-ference at level) kod 1
(code 1) kod 2(code 2) n/n % n/n % ogółem (Total) 29/30 96,7 1/30 3,3 p < 0,00 rejon miejski (Urban area) 18/18 100,0 0 p > 0,05 rejon wiejski (rural area) 11/12 91,7 1/12 8,3 p < 0,05 chłopcy (Boys) 17/17 100,0 0 p > 0,05 Dziewczynki (girls) 12/13 92,3 1/13 p < 0,05
Tabela 2. Średnie wartości skumulowanego wskaźnika
BeWe u osób z erozją
Table 2. Mean value of cumulative BeWe score in the
subjects with dental erosion Skumulowamy wskaźnik BeWe
(cumulative BeWe score) istotność róż-nic na poziomie (Significant difference at level) ogółem (Total) x ± SD 3,40 ± 2,06 rejon miejski
(Urban area) rejon wiejski (rural area) x ± SD x ± SD
2,67 ± 1,60 4,50 ± 2,23 p < 0,01 chłopcy
(Boys) dziewczynki(girls) x ± SD x ± SD
3,41 ± 2,06 3,38 ± 2,14 p > 0,05
(3,7%). Województwo opolskie zajmuje pozycję 8. w rankingu województw skasyfikowanych od naj-rzadszego do najczęstszego występowania erozji [14]. W analizie własnej w województwie opolskim stwierdzono mniejszą niż w kraju częstość wy-stępowania zmian erozyjnych (16,6%). odmien-nie niż w badaniach monitoringowych zaobser-wowano nieznacznie częstsze występowanie ero-zji w rejonie miejskim niż wiejskim (18,7 vs 14,1%, p = 0,60) oraz nieco większą u chłopców w porów-naniu z dziewczynkami (19,1 vs 14,1%, p = 0,57). Zanotowano również symetryczne rozmieszczenie zmian w sekstantach bocznych szczęki i żuchwy, co jest zgodne z wynikami wcześniej
przeprowa-dzonych badań [15]. niemal u wszystkich bada-nych (z wyjątkiem jednej osoby) występowały po-czątkowe uszkodzenia szkliwa (kod 1).
Zaawansowanie zmian erozyjnych u osób z erozją zębów (skumulowany wskaźnik BeWe obliczony w odniesieniu do osób z erozją) by-ło istotnie większe w rejonie wiejskim w porów-naniu z miejskim (4,50 ± 2,23 vs 2,67 ± 1,60; p < < 0,01) i tylko nieznacznie większe u chłopców niż dziewczynek (3,41 ± 2,06 vs 3,38 ± 2,14, p > > 0, 05), a w całym województwie wynosiło 3,40 ± ± 2,06, co pozwala na zaklasyfikowanie badanych do grupy małej ciężkości erozji. Do grupy tej za-licza się badanych, u których wartości skumulo-wanego wskaźnika BeWe mieszczą się w prze-dziale 3–8 i zalecanym postępowaniem jest oce-na oce-nawyków higienicznych i dietetycznych oraz udzielanie porad z tego zakresu, a także rutynowe postępowanie stomatologiczne i obserwacja w od-stępach 2-letnich [13]. obliczenie wartości sku-mulowanego wskaźnika BeWe w odniesieniu do wszystkich badanych pozwoliło na określenie ry-zyka erozji zębów w województwie. Stwierdzono nieznacznie większe wartości wskaźnika w rejo-nie wiejskim niż miejskim (0,63 ± 1,77 vs 0,50 ± ± 1,17; p > 0,05) i u chłopców w porównaniu z dziewczynkami (0,65 ± 1,56 vs 0,48 ± 1,40; p > 0,05), a u wszystkich badanych wartość ta wy-nosiła 0,56 ± 1,48. odniesienie tych danych do ka-tegoryzacji poziomów ryzyka wskazuje na brak ry-zyka erozji w badanej próbie populacji, gdyż uzy-skane średnie wartości mieszczą się w przedziale o wartości 2 i poniżej. W tym przypadku zaleca się rutynowe postępowanie stomatologiczne i ob-serwację w 3-letnich odstępach czasu [13].
odnosząc uzyskane dane do wyników naro-dowych badań przeprowadzanych przez arna-dottir et al. [16, 17] w islandii z użyciem wskaź-nika BeWe i takiej samej jego interpretacji, stwierdza się mniejszą frekwencję i intensywność erozji w badanej grupie młodzieży z wojewódz-twa opolskiego. cytowani autorzy, badając mło-dzież 15-letnią, wykazali bowiem występowanie erozji u 30,7% osób, istotnie większe u chłopców niż dziewcząt (38,3 vs 22,7%, p < 0,001), istotnie większe wartości wskaźnika BeWe u chłopców niż dziewcząt (1,0 vs 0,42, p < 0,001) oraz u osób z rejonu miejskiego niż wiejskiego. Porównanie wyników badań innych autorów z danymi wła-snymi jest trudne ze względu na stosowanie od-miennych wskaźników erozji i różnych wiekowo grup badanych. Margaritis et al. [18], oceniając erozję zębów u 14–16-letniej młodzieży grec-kiej na podstawie wskaźnika BeWe, stwierdzili jej występowanie u 58% osób, nie obliczali jed-nak wartości skumulowanego wskaźnika. Sto-sując jednocześnie w tym samym badaniu 2 in-ne wskaźniki, uzyskali zróżnicowaną frekwencję występowania zmian: według wskaźnika S-TWi – 51,6%, a według wskaźnika eViDe – 45,2%. U 14-letnich dzieci z liverpool Milosevic et al. [19] wykazali 30% frekwencję erozji, Williams et al. [20] u 16,9% młodzieży z londynu, Bard-sley et al. [21] u 53% osób z nowej Zachodniej anglii, a al-Dlaigan et al. [22] u 100% badanych z Birmingham. Van rijkom et al. [23] wykazali natomiast występowanie erozji u 30% 15–16-let-niej młodzieży zamieszkującej Hagę. Z wcześ15–16-let-niej przeprowadzonych badań w populacji polskiej wynika, że erozja występowała u 8,3% dzieci z Wrocławia w wieku 12 lat [9] i 15% osób w wie-ku 18–20 lat z rejonu Białegostowie-ku [11]. Podobnie jak zaobserwowane w danych własnych częstsze występowanie zmian erozyjnych u chłopców niż dziewcząt wynika z innych badań i jest niezależ-nie od wieku badanych [22, 24, 25].
W podsumowaniu można stwierdzić, że obec-nie u 15-letobec-niej młodzieży zamieszkującej woje-wództwo opolskie nie występuje ryzyko erozji zę-bów, jednakże wobec doniesień [cyt. wg 15] o sta-łym wzroście rozwoju zmian erozyjnych należy kontynuować okresowe badania oceniające sytu-ację w tym zakresie.
na podstawie przeprowadzonych badań nie stwierdzono u badanych występowania ryzyka erozji zębów ocenianego według kryteriów wskaź-nika BeWe. Zaobserwowane zmiany charakte-ryzowały się początkowym uszkodzeniem szkli-wa i występoszkli-wały nieco częściej u chłopców niż dziewczynek oraz w rejonie miejskim w porówna-niu z wiejskim.
Tabela 3. Średnie wartości skumulowanego wskaźnika
BeWe u wszystkich badanych
Table 3. Mean value of cumulative BeWe score in all
subjects
Skumulowamy wskaźnik BeWe
(cumulative BeWe score) istotność róż-nic na poziomie (Significant difference at level) ogółem (Total) x ± SD 0,56 ± 1,48 rejon miejski
(Urban area) rejon wiejski (rural area) x ± SD x ± SD
0,50 ± 1,17 0,63 ± 1,77 p > 0,05 chłopcy
(Boys) dziewczynki(girls) x ± SD x ± SD
Piśmiennictwo
[1] imfeld T.: Dental erosion. Definition, classification and links. eur. J. oral Sci. 1996, 104, pt2, 151–155. [2] Scheutzel P.: etiology of dental erosion – intrinsic factors. eur. J. oral Sci. 1996, 104, 2, Part 2, 178–190. [3] Zero D.T.: etiology of dental erosion – extrinsic factors. eur. J. oral Sci. 1996, 104, pt2, 162–177.
[4] Barron r.P., carmichael r.P., Marcon M.a., Sandor g.K.: Dental erosion in gastroesophageal reflux disease. J. can. Dent. assoc. 2003, 69, 84–89.
[5] axelsson o.: an introduction to risk prediction and preventive dentistry. Quintessence Publishing co inc 1999, 84. [6] lussi a.: Dental erosion: clinical diagnosis and case history taking. eur. J. oral Sci. 1996, 104, pt2, 191–198. [7] luo y., Zeng X.J., Du M.Q., Bedi r.: The prevalence of dental erosion in preschool children in china. J. Dent.
2005, 33, 115–121.
[8] o’Brien M.: children`s dental health in the United Kingdom 1993. office of Population censures and surveys 1994. Her Majesty`s Stationery office, london.
[9] Kaczmarek U., Woźniak J., Sołtan e., Wilk-Sieczak B., Sommer-Szelepin e.: Dietetic and hygienic habits in children with dental erosion. Przegl. Stomat. Wieku rozw. 2001, 1, 22–25 [in Polish].
[10] Dugmore c.r., rock W.P.: The prevalence of tooth erosion in 12-year-old children. Br. Dent. J. 2004, 196, 279–282. [11] Waszkiel D.: Erosiones atypicae – etiopathogenesis, clinics and prevention in own studies. Habilitation thesis
Medical University of Bialystok, 2000, 27 [in Polish].
[12] lussi a., Schaffner M., Hotz P., Suter P.: Dental erosion in a population of Swiss adults. commun. Dent. oral epidemiol. 1991, 19, 286–290.
[13] Bartlett D., ganss c., lussi a.: Basic erosive Wear examination (BeWe): a new scoring system for scientific and clinical needs. clin. oral invest. 2008, 12, Suppl. 1, 59–63.
[14] Wierzbicka M., Szatko F., Strużycka i., rusyan e., ganowicz M., Zawadziński M., garus-Pakowska a.: oral health monitoring. oral health status and its conditioning and preventive-treatment needs in children in age of 5, 7 and 12 years. Poland 2011. Warsaw 2011 [in Polish].
[15] Jaeggi T., lussi a.: Prevalence, incidence and distribution of erosions. Monogr. oral Sci. 2006, 20, 45–65. [16] arnadottir i.B., Holbrook W.P., eggertsson H., gudmundsdòttir H., Jònsson S.H., gudlaugsson J.o.,
Saemundsson S.r., eliasson S.T., Àgustsdottir H.: Prevalence of dental erosion in children: a national survey. community Dent. oral epidemiol. 2010, 38, 521–526.
[17] arnadottir i.B., Jònsson S.H., Holbrook W.P., Saemundsson S.r., eggertsson H., gudmundsdòttir H., gudlaugsson J.o., eliasson S.T., Àgustsdottir H.: a national Survey of Tooth erosion Using the BeWe in-dex. 88th general Session & exhibition of the iaDr, Barcelona Spain 2010, abstr. 1995.
[18] Margaritis V., Mamai-Homata e., Koletsi-Kounari H., Polychronopoulou a.: evaluation of three differ-ent scoring systems for ddiffer-ental erosion: a comparative study in adolescdiffer-ents. J. Ddiffer-ent. 2011, 39, 88–93.
[19] Milosevic a., young P.J., lennon M.a.: The prevalence of tooth wear in 14-year-old school children in liver-pool. commun. Dent. Health 1994, 11, 2, 83–86.
[20] Williams D., croucher r., Marcenes W., o’Farrell M.: The prevalence of dental erosion in the maxillary in-cisors of 14-year-old schoolchildren living in Tower Hamlets and Hackney, london, UK. int. Dent. J. 1999, 49, 211–216.
[21] Bardsley P.F., Taylor S., Milosevic a.: epidemiological studies of tooth wear and dental erosion in 14-year-old children in north West england. Part 1: The relationship with water fluoridation and social deprivation. Br. Dent. J. 2004, 197, 413–416.
[22] al-Dlaigan y.H., Shaw l., Smith a.: Dental erosion in a group of British 14-year-old, school children. Part i: Prevalence and influence of differing socioeconomic backgrounds. Br. Dent. J. 2001, 190, 145–149.
[23] van rijkom H.M., Truin g.J., Frencken J.e., König K.g., van ‘t Hof M.a., Bronkhorst e.M., roeters F.J.: Prevalence, distribution and background variables of smooth-bordered tooth wear in teenagers in the hague, the netherlands. caries res. 2002, 36, 147–154.
[24] auad S.M., Waterhouse P.J., nunn J.H., Steen n., Moynihan P.J.: Dental erosion amongst 13- and 14-year- -old Brazilian schoolchildren. int. Dent. J. 2007, 57, 161–167.
[25] Mcguire J., Szabo a., Jackson S., Bradley T.g., okunseri c.: erosive tooth wear among children in the Unit-ed States: relationship to race/ethnicity and obesity. int. J. PaUnit-ediatr. Dent. 2009, 19, 91–98.
Adres do korespondencji:
Urszula Kaczmarek
Katedra i Zakład Stomatologii Zachowawczej i Dziecięcej aM ul. Krakowska 26
50-425 Wrocław tel./faks: 71 784 03 62
e-mail: urszula.kaczmarek@am.wroc.pl Praca wpłynęła do redakcji: 28.02.2012 r. Po recenzji: 24.03.2012 r.
Zaakceptowano do druku: 30.03.2012 r.
received: 28.02.2012 revised: 24.03.2012 accepted: 30.03.2012
