Przeglqd Geologiczny, vol. 44, nr 9, 1996
Przegl~d
problematyki poszukiwawczej zl6z gazu ziemnego i ropy naftowej
Piotr
Karnkowski*
Outline of oil and gas exploration problems in Poland Sum m a r y. In the territory of Poland, three oil and gas bearing provinces are distinguished: the Flysch Carpathians, the Carpathian Foredeep and the Polish Lowlands (Figs. 14). Of the whole country area equal to 312,677 km2, prospective areas for new oil and gas discoveries cover 257,000 km2, that is 82,5%. In the three petroleum provinces, 70 oil fields and 180 gas fields were discovered.
Natural gas and crude oil are produced in fields situated in the Carpathian and Forecarpathian regions (high methane gas) and Polish Lowland (gas containing nitrogen). 85 fields and about 1100 wells are operated including 40 high methane gas fields (630 wells) and 45 fields of gas containing nitrogen (380 wells). Nowaday - 45 oil fields are operating and oil is produced in 2300 wells, of which 2250 are located in Carpathian or Carpathian Foredeep, and 50 in the Polish Lowland.
The paper deals also with prospective formations for oil and gas exploration in Poland (Fig. 3). In the end is informations on concession and first and second licencing round area (Fig. 5).
Zloza gazu ziemnego i ropy naftowej wystvpuj,! w Po 1-sce glownie w trzech obszarach: w Karpatach fliszowych,
na przedgorzu Karpat i na Nizu Polskim (ryc. 1). Dotychczas odkryto w Polsce 180 zloz gazu ziemnego i 70 zloz ropy naftowej. W przewazaj'!cej wivkszosci S,! to male zloza, a na Nizu Polskim czvsto zawieraj'! spor,! domieszkv azotu i siarkowodoru. Mimo ze dotychczas nie udalo siv odkrye znacz'!cych zasobow zloz gazu ziemnego, ktore zaspokaja-lyby potrzeby krajowe, to jednak uzyskane przeslanki geo-logiczno-zlozowe nie wykluczaj'! nadal tych mozliwosci.
Poziom wydobycia gazu ziemnego w kraju wynosi ok. 4,5 mId m3 i ropy naftowej ok. 200 tys. t. Wydajnose eksplo-atowanych zloz gazu w sposob naturalny maleje, wkc utrzymanie obecnego wydobycia, jak rowniez jego zwk-kszenie, wymagaj,! odkrywania i zagospodarowania nowych zloz. Udokumentowane wydobywaJne zasoby gazu ziemnego w ilosci 155 mId m3 oraz zasoby prognostyczne w ilosci 605 mId m3 gazu i 72 mIn t ropy pozwalaj,! przyj,!e, ze istnieje mozliwose zwivkszenia wydobycia gazu ziemnego ze zloz krajowych, z obecnego poziomu 4,5 mId m3 do 5,4 mId m3 w 2000 r., i ropy naftowej ok. 200 tys. t rocznie. Realizacjv tych zamierzen umozliwi uzyskany przez Polskie Gomic-two Naftowe i GazownicGomic-two kredyt z Banku Swiatowego i Europejskiego Banku Inwestycyjnego oraz srodki wlasne.
Pods taw'! do prowadzenia prac poszukiwawczych s,! tzw. zasoby prognostyczne, ktore okreslaj,!mozliwosci wyge-nerowania i zachowania wvglowodorow. Wielkose i roz-mieszczenie zasobow prognostycznych decyduje 0 zakresie i rozmieszczeniu prac geologiczno-poszukiwawczych.
Najwivksze perspektywy na Nizu Polskim (58% zaso-bow prognostycznych) S,! zwi,!zane z utworami permu. Po-zostale przypadaj,! na utwory kambru, dewonu, karbonu,
triasu i jury (ryc. 2 i 3).
Na obszarze Karpat i przedgorza 85% zasobow progno-stycznych przypada na utwory miocenu ijego podloza Uura,
*Polskie G6rnictwo Naftowe i Gazownictwo, BG Geonafta, uJ. Jagiellonska 76,03-301 Warszawa
kreda, dewon-karbon), a reszta na utwory fliszu karpackie-go. Przewazaj'!ca czvse zasobow wvglowodorow wyst~puje
na glvbokosci ponizej 3000 m.
Krotka charakterystyka i rozmieszczenie odkrytych zasobow zloz gazu ziemnego i ropy naftowej
Nii Polski
W ostatnich latach nast'!pil znaczny postvP w metodyce poszukiwaJi, na skutek nowoczesnych badan sejsmicznych, labolatoryjnych i litologicznych. Dzivki tym pracom, jak tez wynikom z wiercen, mozna ponownie bardziej wnikliwie spojrzee na poszczegolne baseny i zwi(!Zane z nimi perspek-tywy. Krotki przegl,!d rozpocznv od starej platformy.
Kambr. Na obszarze platformy wschodnioeuropejskiej za najbardziej perspektywwiczne uwaza siv piaskowce srod-kowego i dolnego kambru.
Z utworow piaszczystych srodkowego i dolnego kambru uzyskano w ostatnich dwoch latach przyplywy ropy nafto-wej i kondensatu w otworach Zamowiec i Bialogora na glvbokosci okolo 2900 m. Akumulacja ropy naftowej wy-stvpuje w pulapkach piaszczystych typu litologicznego oraz czvsciowo strukturalnego. W zwi,!zku z regionalnym wystv-powaniem ropy naftowej i gazu ziemnego na wyniesieniu Leby i Morzu Baltyckim, utwory kambru nalezy uznae za przyszlosciowo wazne i obiecuj,!ce dla poszukiwan (Gore-cki i in., 1992; Stolarczyk, 1995). Istnieje potrzeba konty-nuowania badan litologiczno-facjalnych i sejsmicznych, w celu okreslenia struktur lub innych zamknive zlozowych. Rozpoczvte badania geochemiczne, w tym rowniez izotopo-we - jako podstawowy czynnik i wskainik do dalszych poszukiwan - powinny bye nadal kontynuowane.
Obszar wyniesienia Leby moze przyniese wymieme korzysci ekonomiczne, co pozwoli na rozszerzenie prac poszukiwawczych na s,!siednie obszary, jak np. polnocnej syneklizy baltyckiej (Reicher i in., 1992).
Drugim regionem-podbasenem, na ktory polozono akcent, to niecka podlaska. Podobnie jak i na wyniesieniu Leby, rowniez i tutaj perspektywicznymi osadami S,! pias-kowce srodkowego i dolnego kambru.
Wykonane wiercenia, jak: Tluszcz IG 1, Radzymin IG 1, Urle 1, dostarczyly dowodow w postaci objawow ropy i gazu, swiadcz,!cych 0 ropogazonosnosci tego rejonu.
Jed-nakZe na calym obszarze niecki podlaskiej brak bylo formy strukturalnej, na ktorej mozna by zlokalizowae wiercenie poszukiwawcze. Wykonane ponownie prace sejsmiczne po-zwolily na zaprojektowanie otworu Kaluszyn l. W wyko-nywanym otworze stwierdzono na glvbokosci ok. 2525 m piaszczyste utwory srodkowego kambru, w ktorych wystv-powala silnie zmineralizowana solanka (230 gll) z duz,! zawartosci,! gazu ziemnego i civzszych wvglowodorow oraz domieszk,! helu. Moze to swiadczye 0 wystvpowaniu
kulmi-nacji struktury w niedalekiej odleglosci od otworu.
Trzecim obszarem jest synekliza baltycka, gdzie w latach 60. stwierdzono w utworach kambru srodkowego skaly zbior-nikowe i przejawy wvglowodorow (rejon Pieszkowo-Zarvby oraz Plonsk). Problem ten wymaga jednak nowych badan.
Przeglqd Geologiczny, vol. 44, nr 9, 1996
100 km
bOO;;J _____
• zloze ropy naftowej oilfield
• zloze gazu ziemnego gas field g16wne litofacje czerwonego sp[jgowca: main Rotllegend lithofacies:
,---, ilowce L----.J clays tones ,---, piaskowce L----.J sandstones ,---, zlepience L----.J conglomerates ' - zasi~g cechsztynu -.... Zechstein extent GI G6ry Swi~tokrzyskie ll.J Holy Cross-Mountains
(A) g6mosl~ki basen w~glowy li.J Upper Silesia Coal Basin
!'5'
mecka opolskaL::.) Opole Basin
((il masyw sudecki
~ Sudetic Massif f71 monoklina przedsudecka
LC...J Fore-Sudetlc Monocline
fgl synklinorium szczecinskie granicajednostek ~ Szczecm Synclmonum
IM1 synklinorium pomorskie
@ Pomerania Synclinorium !141 sy_nklinorium warszawskie ~ Warsaw Synclmonum ~ synklinorium lubelskie ~ Lublin Synclinorium 't6' synekliza baltycka ~ BaltIc Synecllse 't7' obnizenie podlaskie ~ Podlasie Trough
'IS' elewacja lukowska
~ Lukow Elevation
Rye. 1. Zloza ropy naftowej i gazu ziemnego w Polsce na tIe basenu permskiego i gl6w-nych jednostek geologiczgl6w-nych
Fig. 1. Oil and gas fields in Poland on the background of Permian Basin and main structural units
Rye. 2. Mapa perspektyw utwor6w mezozoi-cznych
Fig. 2. Map of Mesozoic prospective area in the Polish Lowland
Dewon-karbon-perm. Utwory de-wonu na Nizu Polskim s,! badane glow-nie w dwoch podbasenach: lubelskim i pomorskim. W podbasenie lubelskim, ktory jest juz znany z odkrytych zloz gazu Ciecierzyn i Melgiew w utworach
w~glanowych franu i famenu, s,! prowa-dzone wiercenia poszukiwawcze.
Na Pomorzu pracarni sejsmicznyrni przewiduje si~ zbadac ulozenie warstw karbonu i dewonu glownie na obszarze Chojnic-Tucholi-Przechlewa i Dobrzycy . W nawi(!Zaniu do stwierdzonych obja-wow ropy i gazu w utworach piaskowco-wych i w~glanowych dewonu (Chojnice 3, Gozd 1,2,3 i Unislaw IG 1) prowadzi si~
badania sejsmiczne w celu uzyskania
wgl~bnego rozpoznania geologicznego (Gorecki, 1994; Gorecki i in., 1992).
Niekorzystnyrni zjawiskami zarow-no na Pomorzu, jak tez na Lubelszczyi-nie jest brak wys~powania skal 0 dobrych
cechach zbiornikowych. ... ~ geologicznych (R"\ synklinorium 16dzko-mogil.
~ boundary of l2.J Mogilno-Lodi Synclinorium wymeSleme .
geological units rt()1 niecka miechowska @ mazursko-suwalskle
Utwory karbonu na Nizu Polskim za-wieraj'! znaczn'! ilosc rozproszonej sub-stancji organicznej typu humusowego i S,! uwazane za podstawow'! seri~
macie-~ Miech6w Synclinorium ~ Mazury-Suwalkl
CD
Karpaty . r1'1'\ antyklinorium pomorskie UpliftCarpathwns ® Pomerania Antyclinorium
f21 zapadlisko przedkarpackie!J2' antyklinorium kujawsko-gieln.
l.::..J Carpathian Foredeep ~ Gielniow-Kujawy Antyclinorium
o 50 100km
obszary perspektywiczne
~ g16wme dla utwor6w
~ mal mu i doggeru
MaIm and Dogger prospective area
oOlsztyn
-K-Bialy'l,tok
oWARSZAWA
rzyst'!, z kt6rej mogly generowac w~glo
wodory zarowno do utwor6w karbonu, jak i (zwlaszcza) do czerwonego sp'!gow-ca. Generacja w~glowodorow nast~powala w kilku eta-pach. Pierwszy byl zwi'!zany z diagenez'! osad6w kar-bonu, koricowy - z termokatalitycznymi przeobraze-niarni w podlozu skal aulakogenu srodkowopolskiego.
Do najbardziej perspektywicznych rejon6w, gdzie juz odkryto zloza w utworach karbonu i nadal zaryso-wuj'! si~ perspektywy, nalezy NE obrzezenie walu wol-sztyriskiego z odkrytym zlozem Paproc, obszar pomorski z odkrytymi zlozami: Wierzchowo, Gorzyslaw-Trze-busz i Strzezowo, jak tez obszar lubelsko-warszawski. W tych rejonach 0 potwierdzonej juz gazonosnosci -podstawow'! spraw'!jest wykrycie odpowiednich pula-pek,jak np. w utworach karbonu gomego, gdzie odkry-to ostatnio zloza (ropy i gazu) St~zyca na przedluzeniu struktury D~blina.
Utwory permu - do najbardziej zasobnych w w~
glowodory na Nizu Polskim nalez,! utwory permu (ryc. 1, 3 i 4). Czerwony sp,!gowiec i wapieri cechsztyriski jako potencjalny zbiomik, zawieraj'!cy akumulacj~ ga-zu ziemnego oraz dolomit g16wny - rop~ naftow'! i gaz z kondensatem (Glowacki, 1994; Karnkowski, 1992; Radecki & Weil, 1994, Weil & Radecki, 1994; Zolnierczuk, 1992).
zloza gazu ziemnego
gas fields
20 km
~ izopachyty czerwonego spa,gowca [w m) ""- - Rotliegend izopach (in m)
Przeglqd Geo!ogiczny, vot. 44, nr 9, 1996
Rye. 3. Wazniejsze zloza gazu
ziemnego w utworach czerwo
-nego sPllgowca w Europie Srodkowej i Zachodniej na tIe basen6w czerwonego S
Pll-gowca
Fig. 3. Important Rotliegend gas fields in Western and Cen-tral Europe on the background of the Rotliegend Basins
Rye. 4. Zloze gazu ziemnego
w utworach czerwonego
SPll-gowca na obszarze monokliny przedsudeckiej (izopachyty
wg 1. Bojarskiej i E. Glowac -kiego)
Fig. 4. Rotliegend gas fields in
the Fore-Sudetic Monoc1ine (izopachyts after 1. Bojarska & E. Glowacki)
Biorqc pod uwag~
od-kryte zloza gazu w czerwo-nym SPqgowcu, zwlaszcza w rejonie monokliny
przedsu-deckiej i Pomorza - w
swietle wynikow
eksploa-tacji tych zloz
(Bogdaj-Uciechow, Zal~cze, Zuchlow,
Ujazd-Buko-wiec, Radlin i inne), jak rowniez badan
ana-litycznych: geochemicznych i
litologiczno-facjalnych i geofizycznych - wylania si~
nowe podejscie do poszukiwari. (Gorecki,
1994; Guterch i in., 1986).
Przeprowadzone badania geocherniczne gazow ziernnych z podcechsztynskiego pod-loza (Strzetelski, 1994; Zolnierczuk, 1992),
polegajqce na badaniach izotopowych w~gla
i wodoru, zawartych w metanie oraz w~gla i
azotu w etanie pozwalajq na okreslenie
pier-wotnych procesow generowania gazu, typu
macierzystej substancji organicznej i stopnia
jej przeobrazenia. Zdaniem Strzetelskiego
(1994) gaz ziernny czerwonego spqgowca jest
migracY.inego pochodzenia, zwiqzany ze skala-mi macierzystyrni pochodzenia morskiego w 60% i ok. 40% ze :ir6del rnieszanych. W tym
swietle gaz z czerwonego spqgowcai karbonu w
Polsce, wedlug badari. trwalych izotopOw w~gla
i wodoru, pochodzi z wysoko przeobraionej
substancji organicznej ze starszych utworow
podpennskich, np. karbonu. Strzetelski (1994)
nie wyklucza tez, Ze gazy te Sq zwi'lzane z
generacjami naftowyrni w~glowodorow, tzn. z
macierzystymi skalarni ropnymi, ktore przeszly
terrniczny kraking. PochodZl! one tez z dalekiej lub gl~bokiej rnigracji. W szystkie te gazy na ogol cechuje wysoka dojrzalosc termokatalityczna.
Migracje i akumulacje gazow, zachodzqce w poczqtkowych stadiach rozwoju
poszcze-golnych basenow sedymentacyjnych, zostaly prawdopodobnie przebudowane i
uformo-wane w okresie trzecior~du. Dzisiejszy stan
zlozjest zatem wynikiem tej przebudowy.
geoche-Przeglqd Geologiczny, vol. 44, nr 9, 1996
55114'_ 1'5_'
_1
'6:-.' _ _
lT7'
~-";
1
~
S
'
_ _'
';9
'~
----'2
~0
._-..:
3
~2
~
:'''' _
~2~2'_~23
,=-
'
_--'
2';:
4
'-
-l
3~5
.
55"Rye. 5. Mapa obszar6w koncesyjnych (wg
Ba1cerzak, Prz. Geol., 44: 530-532)
Fig. 5. Map of concession area (after
Balce-rzak, Prz. Geol., 44: 530-532)
__
WIj.~
t!;.;
~".'''_H_"
,.
54' Y ~ ••• ••• 071 :072 :071 ' \ 54' Mostno, Barn6wko i inne w rejonie
Go-i···
J
•••• :
09"110921093 F ONTI Ri
rzowa Wielkp. (Mamczur, 1994).N
LSJ.,;n
11"11"'121"3 \ N W rejonie basenu gorzowskiegowyst~-J 1
53
.
J
'>:
puje wiele strukturtypupinnacle, kt6remo-T 53" gq zawierac zarowno gaz ziemny z H2S,
Y.~.. I
. • • '" •••• :~. _ _ . . _.. j ak tez i rop~ naftoWq. Odkrycie kilku z16z
1 ,r"/
1; Poznan~ i w takich obiektach moze wplynqe na
opla-I • • '1
M
WARSZA A ' calnose produkCJ' i ropy i gazu (Mamczur,--L •• : 229 A..,..\.
. 52' 1994; Radecki &Weil,
1994;Weil&Karn-\
WIE~KOPOLSKA:~
250
25412551256~
j
kowski, 1992; Weil i in., 1994).\. NERGIA:
U;-o
I~ 27~ 1~7;1 ;76 ; 2~7 ~ \• ••••• . - r - r -1- - - 1 Rozpatrujqc og61nie zagadnienie per-52'
294 1295 I 29~ I :97~';:S, spektyw w dolomicie g16wnym, za
naj-'vI \", Wroclaw
l316
I:"7~
u~8n
'"" 51' bardziej obiecujqce naleZy uznae strefyba-51',---
1.
'\. . " , :
.
~ rier i ich sklonu, wyst~pujqce wobrzeze-. obrzeze-.; ••• ; niu laguny i basenu.
M
)..\ 1 ""' ... "". ~ ••••••••
't-<"'"
WaZne Sq tez obszary lagun, gdzieist-5o
·r----
- I -
--l--
:u
_
· ....
+-
_
I.i~h
c=_:
±
:_:_::_:_:_"~
0 K",k6w~_+
:_:_::~b~d.t-
. /-<-
·
+_-__j
50' nieje kilka odkrytychjuz z16z i odkrywa si~..,.\: ... .
r!... ... .
...
~. nowe, np. Kosarzyn. Do przyszlych analiz i1.. 0''1, ~34_ ~35 ! studi6w basen6w mozna wytypowae rejo-./ \" 454. I 4.5~. ....,. '1
~
)fur
ny: Gorzowa Wlkp., Gubina, Poznania, na ---;,5S;"'-
::1
~
6
.
;---,~
_
-J;--_±-
_ _)o
-1
~
~
M:::E
=
D
~.~
~
S
=
A
~
-b:
h
~
·"'·~
...·:'::~':t~
:--
~24
...-
~
25
.
49
·
N od Jarocina i Pomorza Zachodniego.. 33 17' lS' 19 20 ~~ 22 23 35 Mezozoik. Na utworach cechsztynu o 50 100km
• obszar koncesyjny do wyhtcznej I J I J I
••••• : dzialalnosci PGN i G ---1
mi<;dzynarodowy obszar przetargowy Il runda
bezposrednio kontynuujq si~ utwory tria-suo Sq to utwory typu kontynentalnego,
zbudowane z piaskowc6w, mulowc6w,
lupk6w, wapieni z podrz(!dnymi
wkladka-mi~dzynarodowy obszar przetargowy [ runda I"j;::. ~ bloki koncesyjne i ich numery
micznych trwalych izotop6w, mozna postawie pytanie: kt6-re kt6-rejony majq najbardziej korzystnq charakterystyk<:;
poszu-kiwawczq? Biorqc pod uwag~ wyst<:;powanie azotu w gazie
ziernnym, kt6ry bye moze jest zwiqzany z odleglq drogq
migracji od centrum generacyjnego z substancji organicznej lub abiogenicznego pochodzenia, nasuwa si<:; wniosek, ze najbardziej perspektywicznym obszarem akumulacji gazu
w czerwonym Spqgowcu jest rejon p61nocnego sklonu
mo-nokliny przedsudeckiej mi~dzy Kaliszem-Radlinem-Wrzesniq i Poznaniem z przejsciemku centrum basenu oraz poludniowa cz~se - rejonu niecki zielonog6rskiej (Karn-kowski, 1985, 1994).
Drugi region - to obszar mi<:;dzy Pilq a Koninem; trzeci - pomorski, pOCZqwszy od SWidwina w kierunku
Bialogar-du, Debrzna; czwarty - to p61nocne obrzezenie basenu permskiego w sqsiedztwie sklonu platformy wschodnioeu-ropejskiej (Karnkowski, 1992; Weil & Karnkowski, 1992; Weil & Radecki, 1994). We wspornnianychregionachmoze
wyst~powae akumulacja gazu nie tylko w stropowych
partiach saksonu, ale r6wniez w nizszych dobrze uszczel-nionych poziomach (Depowski i in., 1978; Jucha, 1995).
Zostaly j uz potwierdzone wierceniami nizsze horyzonty w Piaskach, Resku, Zabartowie i Siekierkach. Nalezy tez
zbadae paleodoliny w czerwonym Spqgowcu, rozwijajqce
si~ przy ujsciach paleorzek do basenu.
Wapieri cechsztyriski (Glowacki, 1994), a zwlaszcza dolomit g16wny - to skaly zbiomikowe i generujqce, kt6re jeszcze nie osiqgn~ly apogeum swojej dojrzalosci. Mimo ze
w odkrytych z16Zach gazu i ropy w dolornicie g16wnyrn, jak: Karnien Pomorski, Buk, Gaj, Babimost, Zbqszyri, Osno,
Ty-chowo, G6rzyca, wyst<:;pujq domieszki siarkowodoru, to
jed-nak zloZa te okazaly si<:; dotychczas ekonornicznie oplacalne. Pewnym zwiastunem dalszego rozwoju poszukiwari w dolomicie Sq nowo odkryte zloza ropno-gazowe R6zansko,
mi anhydrytu, a nawet soli (w kajprze). Ukladajq si(! one w r6zne formy strukturalne, zwiqzane z tektonih solnq
cech-sztynu. Na Nizu Polskim utwory triasu Sq ubogie w
substan-cj(! organicznq lub wcale jej nie zawierajq.
Utwory jurajskie na Nizu Polskim wyksztalceniem litolo-gicznym znacznie si~ r6Zniq od analogicznych osad6w base-nu Morza P61nocnego i Niemiec Zachodnich. R6znice polegajq g16wnie na tym, ze utwory na Morzu P6lnocnym (poczynajqc od liasu do malmu wlqcznie) Sq przewaznie wyksztalcone jako morskie ciernne osady lupkowe z wklad-kami piaskowc6w. Lupki te zawierajq bogatq substancj~ organicznq generujqcq w~glowodory, natomiast na Nizu Polskim tylko niekt6re ogniwa liasu (w~gle brunatne), dog-geru i malmu zawierajq substancj~ organicznq, niekiedy dochodzqcq nawet do 8% (dogger).
Na podstawie dotychczasowych badari geochemicznych widae, ze osady triasu dolnego nie zawierajq skal macierzys-tych. Nieco wi(!ksze nagromadzenie substancji organicznej,
g16wnie typu humusowego, wyst<:;puje w wapieniu
muszlo-wym i kajprze. W osadach jury i kredy dolnej wyst<:;pujq wkladki ilowc6w, mulowc6w, margli, i wapieni 0 sredniej
potencjalnej macierzystosci, wyrazajqcej si~ mi<:;dzy innymi
zawartosciq C ~rg. powyzej 0,5% wag. i wsp6lczynnikiem
zawartosci w(!glowodor6w powyzej 100 ppm. Utwory jury
osiqgn~ly pod koniec kredy g16wnq faz<:; katagenezy,
odpo-wiadajqcq wsp6lczynnikowi refleksyjnosci witrynitu Ro po-wyzej 0,65% w najbardziej pogqzonych cz~sciach basenu,
tj. na gl<:;bokosci ponizej 2500 m (Wi1czek, 1994). Powyzsze dane wykazujq, ze utwory mezozoiku repre-zentujq pewien potencjal generacyjny w<:;glowodor6w. Za najbardziej perspektywiczny rejon spelniajqcy warunki
geo-chemiczne nalezy uznae synklinorium mogilerisko-16dzkie na odcinku 0 dlugosci okolo 120 km i szerokosci 30-40 km (ryc. 2). Jest to duzy rejon, kt6ry powinien bye na nowo
opracowany pod wzgl(!dem geologiczno-strukturalnym
przy uwzgl(!dnieniu badari litologicznych. Dane te oraz
no-woczesna sejsmika mogq przyczynie si(! do odkrycia zloz.
Stwierdzone wyraine objawy ropy w takich otworach, jak: Mogilno 21, Kolo 3 i 4, Dobrow IG 1, Pon(!tow 1, Przybylow 1, Sq dowodem, ze w(!glowodory zostaly tutaj nie tylko wyge-nerowane, lecz i cz(!sciowo zachowane.
Niemniej waznym problememjest zbadanie mozliwosci
wyst(!powania akumulacji ropy i gazu wokol wysadow
sol-nych pod przewieszkami oraz mi(!dzy wysadami na
drugo-rz(!dnych podniesieniach. Zagadnienie to zasluguje rowniez na blizsze rozpracowanie.
K a r p a t y
Prace poszukiwawcze w Karpatach wniosly nowe
spoj-rzenie na budow(! fliszu, jak tez jego podloza. W Karpatach Zachodnich stwierdzono pod utworami fliszu - osady mio-cenu autochtonicznego, zalegajqcego na starszym podlozu paleozoicznym i prekambryjskim (Jawor, 1992). W
kierun-ku wschodnim w rejonie Bochni i Tamowa pod flisz i
utwory miocenu zanurzajq si(! utwory mezoziczne, b(!dqce przedluzeniem niecki nidziariskiej. Dalej ku wschodowi
za-znaczajq si(! ponownie w podlozu starsze utwory
paleozoi-czne, glownie wieku karborisko-deworiskiego, lqcznie z
pokrYWq mezozoicznq.
Wykonane badania geochemiczne wykazaly, ze utwory paleozoiczne, glownie lupkowe facje utworow karbonu,
zawierajq substancj(! organicznq, ktora mogla wygenerowae
w(!glowodory (Jawor, 1992; Czemicki & Moryc, 1990;
Ja-wor & Kotarba, 1991).
Z geochemicznego punktu widzenia zarowno utwory
podloza, jak tez fliszu karpackiego Sq cz(!sciowo skalami generujqcymi w(!glowodory.
Akumulacja ropy naftowej i gazu ziemnego, znana z
licznych zloz w Karpatach, jest dowodem ich wspolnego
irodla pochodzenia (Jaw or & Kotarba, 1991).
Odkryte w ostatnich latach zloza gazu w podlozu fliszu:
Lachowice-Stryszawa (Jawor, 1992) - w w(!glanowych
osadach gomego dewonu, Lqkta - w wapieniach gomej
jury i cenomanu, Tarnow - w malmie, Nosowka - zloza
ropy naftowej w utworach w(!glanowych wizenu (Czemicki
& Moryc, 1990;Baraniin., 1995; Jawor, 1992; Karnkowski,
1992; Moryc, 1987) - swiadczq 0 ropo- i gazonosnosci
podloza Karpat. Sq to zapewne pierwsze odkrycia i w miar(! prac poszukiwawczych mozna si(! spodziewae, ze nastqpiq
dalsze (Jawor, 1992). W tym tez celu wykonuje si(! badania
sejsmiczne nowoczesnq aparaturq sejsmicznq i przetwarza
wyniki prac polowych w centrach obliczeniowych oraz
sy-stematycznie poszerza ich zakres. Zwi(!ksza si(! tez liczba
analiz laboratoryjnych i prowadzi studia nad rozwojem
ba-senow sedymentacyjnych (IGNiG oraz BG Geonafta).
W draza si(! nowe technologie poszukiwari, lqcznie z
pomia-rami geofizyki wiertniczej wraz z oprobowaniem.
Jako obszary 0 waznym znaczeniu dla dalszych
poszu-kiwari uwaza si(!:
- rejon Karpat Zachodnich - Lachowice-Stryszawa,
gdzie ostatnio Zaklad Poszukiwania Nafty i Gazu w Krakowie
dwoma otworami - Lachowice 1 i 7 stwierdzil gaz ziemny
(Jawor, 1992; Jawor&Kotarba, 1991; Baran i in., 1995);
- rejon niecki mezozoicznej pod fliszem na poludnie
od Tarnowa (Jawor & Kotarba, 1991)
- rejon Nosowki-Pilzna (Czemicki & Moryc, 1990). W podlozu Karpat glownymi poziomami, gdzie mozna
si(! spodziewae akumulacji ropy i gazu, Sq utwory karbonu
Przeglqd Geo!ogiczny, vo!. 44, nr 9, 1996
i dewonu oraz mezozoiku - glownie doggeru, cenomanu i
gomej jury (Jawor, 1992).
We fliszu karpackim nowym ogniwem poszukiwawczym
Sq warstwy gomej kredy, szczegolnie bliZej poznane w wyniku wiercenia otworow na faldzie Potoka-Jaszczwi-Roztok-Sob-niowa. Horyzonty te, zalegajqce stosunkowo na nieduzych gl(!bokosciach ok. 2000 m, mogq bye korzystne, sqdz,!c po wynikach wierceri na faldzie Potoka w Sobniowie i Osobnicy.
Przedgorze Karpat
Obszar przedgorza Karpat, pomimo odkrycia wielu ta-kich zloz, jak: Przemysl-Jaksmanice, Jaroslaw, Mirocin,
Zolynia i innych oraz ropy, jak Grobla-Plawowice, nadal
zasluguj(! na uwag(!, gdyz ci'!gle wylaniajq si(! nowe
perspek-tywy. Najbardziej predysponowana do poszukiwarijest
stre-fa biegnqca w poblizu brzegu Karpat, tuz pod Karpatami i
w pewnej odleglosci na polnoc od ich brzegu. Utwory mio-cenu, w ktorych udokumentowano dotychczas najwi(!cej
zasobow, nadal przedstawiajq si(! jako najwazniejszy
zbior-nik poszukiwawczy.
Ostatnie wyniki badari geologicznych i sejsmicznych
zloza Jodlowka (Borys & Gqsior, 1994) pomogly wydzielie utwory deltowe, ktore (przy obecnym rozpoznaniu) rokujq duze mozliwosci zasobowe. Przede wszystkim wazne S,! tu
zamkni(!cia litologiczne i strukturalne pod nasuni(!ciem
Kar-pat (Baran & Jawor, 1990; Jucha, 1995).
Oprocz zamkni(!e w utworach sarmatu dolnego i badenu,
zaznaczajq si(! formy antyklinalne w utworach podloza
-jury i triasu, a nawet karbonu. Podobna sytuacja rysuje si(! na przekroju sejsmicznym Kielanowka-Swi1cza. Tego typu
form strukturalnych mozna si(! spodziewae na wi(!kszym
obszarze we wspomnianej strefie miocenu pod nasuni(!tym fliszem karpackim. Na polnoc od brzegu Karpat, Sq
obser-wowane paleodoliny 0 ogolnym kierunku NW-SE,
wypel-nione przewaznie utworami piaszczystymi, ktorych blizsze
zbadanie moze dae pozytywne wyniki. Takich przykladow
mozna spodziewae si(! wi(!cej. Problem staje si(! 0 tyle
cie-kawszy, ze w zwiqzku z odkryciem ropy w Nosowce
(Czer-nicki & Moryc, 1990), istniejq poglqdy 0 mozliwosci
akumulacji ropy naftowej na wi(!kszym obszarze
przedgo-rza, w rejonie Pilzna-Tamowa, Szczucina. Z ogolniej szych
przeslanek mozna przypomniee, ze ropa naftowa zarowno z fliszu karpackiego, jak i przedgorza nalezy do tego samego
typu - glownie w(!glowodorow parafinowych i
bezsiarko-wych. Prawdopodobnie pochodzq one z jednego irodla.
Istnieje duze prawdopodobieristwo, ze utwory miocenu
- zalegajqce pod fliszem karpackim w strefie
nasuni(!cia-stanowiq tez uszczelnienie dla w(!glowodorow w nizej
zale-gajqcych utworach podloza. Dlatego tez w brzeznej cz(!sci
Karpat, w jednostce skolskiej prawie nie spotykamy zloz,
gdyz migracje z gl(!bi zostaly tutaj skutecznie zatrzymane
przez utwory miocenu. Natomiast w strefie polozonej
bar-dziej na poludnie od granicy zasi(!gu miocenu pod
Karpata-mi, migracja w(!glowodorow z podloza miala swobodny
przeplyw poprzez system szczelin i dyslokacji zarowno do
fliszu, jak tez w kierunku NW - na obszar przedgorza
Karpat. Tarn tez, w poblizu przebiegu stref dyslokacyjnych,
obserwujemy dzisiaj akumulacje ropy i gazu.
Z powyzszego, bardzo krotkiego przeglqdu poszukiwari
wynika, ze w Polsce istniejq nadal perspektywiczne obszary
zachowania si(! zloz ropy i gazu ziemnego. Nowoczesna
sejsmika, w tym 3D, geofizyka wiertnicza, jak tez
zmoder-nizowane wiertnictwo, pozwoli zapewne na dokonanie
Przeglqd Geologiczny, vol. 44, nr 9, 1996
Do 1992 r. Polskie G6rnictwo Naftowe i Gazownictwo mialo koncesje na poszukiwanie wt<glowodow6w na calym obszarze 14dowym Polski. W wyniku nowelizacji prawa geologicznego i g6rniczego, w 1992 r. zostal wprowadzony nowy system uzyskiwania koncesji geologicznych na prace poszukiwawcze. W mysl nowego prawa, odpowiedzialnosc za politykt< poszukiwari w kraju oraz przyznawanie koncesji powierzono ministrowi ochrony srodowiska, zasob6w natu-ralnych i lesnictwa poprzez gl6wnego geologa kraju i Biuro Koncesji Geologicznych (Radecki & Weil, 1994).
W wyniku zaistniaiych zmian, kraj podzielono na obsza-ry przeznaczone do poszukiwari przez Polskie G6rnictwo Naftowe i Gazownictwo oraz obszary, na kt6rych koncesje S4 przyznawane w drodze przetargu, z udzialem firm zagra-nicznych. Polskie G6rnictwo Naftowe i Gazownictwo moze ubiegac sit< 0 koncesje bez przetarg6w na obszarze przedg6-rza Karpat wraz z brzezn4 strefq nasunit<cia Karpat fliszo-wych na utwory miocenu, na obszarze monokliny
przedsu-deckiej i zachodniej czt<sci Pomorza. Ponadto z uwagi na wczesniejsze znaczne zaangazowanie prac (sejsmika, wier-cenia) PGNiG uzyskalo koncesje poszukiwawcze dla wy-branych rejon6w na obszarze Karpat fliszowych, w polud -niowej czt<sci synklinorium szczeciriskiego, na antyklino-rium i synklinorium pomorskim, wyniesieniu Leby, synkli-norium lubelskim, warszawskim i w niecce podlaskiej.
Udzial firm zagranicznych w poszukiwaniu zl6z ropy naftowej i gazu ziemnego w Polsce Po wprowadzeniu nowych zasad uzyskiwania koncesji poszukiwawczych, Biuro Koncesji Geologicznych oglosilo 2 rundy przetargowe z udzialem firm zagranicznych. W wyniku tych przetarg6w cht<c poszukiwari w Polsce zglosily firmy AMOCO, British Gas, Shell i Exxon, Texaco, Medusa
Oil oraz Frontier (ryc. 5).
W wyniku przetarg6w podpisano umowy z firrnarni:
Fron-tier Poland na obszar w rejonie na poludnie od Elblqga, z
przedsit<biorstwem Wielkopolska Energia S.A. - reprezen-tuj4cym w Polsce jeden z najwit<kszych koncem6w naftowych
- Texaco - na obszar w rejonie Wielkopolski. W grudniu 1995 r., Biuro Koncesji Geologicznych podpisalo umowt< z
Medusa OU and Gas (Poland) na poszukiwania w Karpatach.
Trwajq rozmowy z firmarni Exxon-Shell oraz British Gas, dotyczqce niekt6rych obszar6w objt<tych pierwszq run-dq przetargow4. Ponadto PGNiG prowadzi prace studialne pod kqtem przyszlych poszukiwari z AMOCO Poland i
Frontier w Karpatach Wschodnich oraz z British Gas i
Conoco na Nizu Polskim. Wnioski
1. Na Nizu Polskim pierwszoplanowym obszarem ba-darijest basen permski, a wit<c utwory czerwonego Spqgow-ca, wapienia cechsztyriskiego i dolomitu gl6wnego. Za najbar-dziej perspektywiczne rejony (ryc. 1) uwaza sit< obszar monokliny przedsudeckiej, rejon Radlina i Solca oraz oko-lice Poznania-Wrzesni, jak tez niecki gorzowskiej. Na ob-szarze Pomorza Zachodniego - rejony Ciechnowa-Slepc6w. Z wymienionych rejon6w przyrosty zasob6w gazu ziemne-go Sq zwiqzane z utworami czerwonego Spqgowca, wapie-nia i dolomitu cechsztyriskiego, a ropy naftowej z dolomi-tern gl6wnym cechsztynu. W obszarach tych koncentruje sit< prace sejsmiczne 2D i 3D (Radlin, R6zarisko, Paproc W., Mostno-Barn6wko-Buszewo-Lubiszyn i inne) oraz wiercenia poszukiwawcze i rozpoznawcze.
2. Problematyka poszukiwawcza na przedg6rzu i w Kar-patach jest zwiqzana z badaniami osad6w fliszowych, jak tez utwor6w podloza typu Lachowic i Nos6wki oraz mioce-nu, szczeg6lnie w strefie brzeznej nasunit<cia karpackiego. Utwory miocenu w strefie brzeznej nasunit<cia karpackiego od Przemysla do Bochni S4 wysoce perspektywiczne dla odkrycia dalszych zl6z wysokometanowego gazu ziemne-go. Z tych tez wzglC;;d6w w tej strefie S4 realizowane prace sejsmiczne (w tym r6wniez 3D) i wiertnicze.
3. Problematyka poszukiwawcza w utworach dewonu i karbonu jest prowadzona w obszarze lubelsko-warsza-wskim Melgiew-Stc;;zyca-Bielsk (ryc. 3) i pomorskim. Od-krycie zl6z 0 znaczeniu przemyslowym na strukturach Stt<zycy i Melgwi rnoze wplyn4c na zwit<kszenie zakresu tych prac, szczeg6lnie w obszarze lubelskim.
4. Nowymi strefami, dotychczas zupelnie pozbawiony-mi rozpoznania geologiczno-sejsmicznego, S4: niecka opolska oraz niecka sr6dsudecka. W celu oceny perspektywicznosci tych obszar6w podjc;;to wykonanie regionalnych badari sejs-micznych oraz kompleksowych analiz geologicznych. .
5. Przystqpiono do prac sejsmicznych na S od Przemy-sla, w celu zbadania mozliwosci wystt<powania akumulacji gazu ziemnego w utworach miocenu autochtonicznego na wit<kszej glt<bokosci oraz ewentualnego przedluzenia sit< tzw. fald6w wglt<bnych Boryslawia-Doliny na obszar Pol-ski. Problem ten, ze wzgkdu na mozliwosci odkrycia ropy naftowej, wci4z zasluguje na uwagt<.
Literatura
BARANU. &lAWOR W. 1990-Nafta, 1-3: 8-12.
BARAN U., lA WOR E. & lA WOR W. 1995 - Oil and Gas News
from Poland. Bull. Warsaw-Cracow, (5): 105-129.
BETLEl K. & ZAGORSKI l. 1992 - Nafta-Gaz, 47:105-109. BORYS Z. & GASIOR S. 1994 - Oil and Gas News from Poland.
Bull. Warsaw-Cracow, (4): 75-79.
CZERNICKI l., MORYC W. 1990 - Nafta-Gaz, 45: 49-54. DEPOWSKI S., POKORSKI l. & WAGNER R. 1978 - Prz.
Geol., 26: 697-703.
GLOWACKI E. 1994 - Oil and Gas News from Poland. Bull.
Warsaw-Cracow, (4): 55-67.
GORECKI W. 1994 - Ibidem, (4): 47-55.
GORECKI W., LAPINSKAS P., LASHKOVA 7., LASKHOR E.,
GUTERCH A., GRAD M., MATERZOKR. & PERCHUC E. 1986
- Tectonophysics, 128: 251-279.
lAWOR E. 1992 - Oil and Gas News from Poland. Bull.
War-saw-Cracow, (1): 89-97.
lAWORE. & KOTARBAM. 1991-Nafta-Gaz,46: 12. lUCHA S. 1995 - Geologia naftowa Polski. AGH, Krak6w
KARNKOWSKI P. 1992 - Ibidem, 47: 82-92.
KARNKOWSKI P.H. 1985 - Kwart. Geol., 29: 355-368.
KARNKOWSKI P.H. 1994 - Arch. BG Geonafta 14.
MAMCZUR S. 1994 - Oil and Gas News from Poland. Bull. Warsaw-Cracow, (4): 69-73.
MORYC W. 1987 - Kwart. Geol., 31: 357-364.
RADECKI S. & WElL W. 1994 - Oil and Gas News from Poland.
Bull. Warsaw-Cracow, (4): 25-33.
REICHER B. & SAKALANSKAS K.1992 - Ibidem, (1): 65-89. STOLARCZYK F. 1995 - Fafta-Gaz, 50: 81-87.
STRZETELSKI lA. 1994 - Aktualny poglild na genetycznil
ocen~ zasob6w prognostycznych w~glowodor6w. lnst. G6mictwa Nafty i Gazu. Sympozjum Balice.
WElL W. & KARNKOWSKI P. 1992 - Pol. l. Min. Res.
Geosy-noptics Society Geos., 1: 33-43.
WElL W., RADECKI S. & KARNKOWSKI P. 1994 - Nafta-Gaz, 49: 227-223.
WILCZEK T. 1994 - Ibidem, 49: 109-115.
