Regulacje prawne związane z karceniem małoletnich w prawie polskim i międzynarodowym

(1)

Prawo w Polsce

2000 - 2020

Redakcja Karol łukomiak

(2)

Redakcja

Karol łukomiak Recenzenci

Dr hab. Michał Urbańczyk dr Karol Kuźmicz

dr R adek R afał Wasilewski dr anna wilińska Zelek

Korekta redaktorska Karol łukomiak Diana Łukomiak Skład Maciej Wojtczak projekt okładki Karol Łukomiak

Wersja tradycyjne drukowane ISBN: 978-83-66035-68-3 (tom I : Cz. 1-2) ISBN: 978-83-66709-24-9 (tom II : Cz. 3-4) ISBN: 978-83-66709-25-6 (tom III : Cz. 5-8) ISBN: 978-83-66709-27-0 (tom IV : Cz. 9-12)

Wersja elektroniczna zwarta

eISBN: 978-83-66035-92-8 (Cz. 1-12)

Wersja elektroniczna dostępna na stronie internetowej wydawcy:

www.archaegraph.pl

ArchaeGraph

Wydawnictwo Naukowe

(3)

Część 1

Borys Kadyszewski

Dominika Kiełbas

Obrona konieczna na przestrzeni lat 1997-2020

17 Izabela Firek Kacper Kobierski

Rozwój instytucji świadka koronnego

w prawie polskim na przestrzeni lat 1997-2020

35 Marcin Raźny

Zmiana definicji groźby bezprawnej z art. 115 § 12 k.k.

51 Karolina Piech

Negatywne przesłanki obiektywnego przypisania skutku

w teorii Clausa Roxina oraz wpływ tej koncepcji

na rozwój polskiej nauki prawa karnego materialnego

69 Anna Dzięciołowska,

Pozaprocesowe kontakty obrońcy ze świadkami

87 Hubert Taładaj

Rozwój kryminalizacji dopingu w sporcie

w polskim prawie karnym

103 Jakub Mróz

Problematyka namowy i udzielenia pomocy

do samobójstwa w ujęciu art. 18 § 2 i 3

kodeksu karnego(podżegania i pomocnictwa)

133 Katarzyna Fiuk

Nowelizacja kodeksu postępowania karnego

na przestrzeni lat 2000-2020

149

(4)

Mateusz Subkowski

Przestępstwa przeciwko wolności seksualnej i obyczajności

w ustawie z dnia 6 czerwca 1997 roku Kodeks Karny

oraz w dokumentach dotyczących seksualności człowieka

w latach 2000 – 2020

165 Marcin Kamiński

Instytucje konsensualne

w polskim procesie karnym w latach 2000 – 2020

197 Marcin Wroczyński

Rozwój instytucji ograniczenia egzekucji świadczeń pieniężnych

z ruchomości w sądowym postępowaniu egzekucyjnym

w latach 2000 – 2020

221 Grzegorz Pieniądz

Instytucja biegłego, tłumacza i specjalisty w Kodeksie

postępowania karnego na przestrzeni lat 2000-2020

239 Część 2

Martyna Stępień

Powstanie i ustanie władzy rodzicielskiej

na gruncie polskiego prawa rodzinnego –

przyczyny i skutki

271 Michał Szudrowicz

Macierzyństwo w kodeksie rodzinnym i opiekuńczym

283 Piotr Mazurski

Przerwanie ciąży w świetle polskiego prawa

297 Marta Łapińska

Obowiązek poddania dziecka szczepieniom ochronnym

jako kryterium dostępu do publicznych placówek w Polsce

(5)

Krzysztof Worek

Ewolucja zasad postępowania wobec nieletnich

na przestrzeni ostatnich dwudziestu lat

329 Kinga Rozbicka

Ewolucja praw reprodukcyjnych w Polsce

w początkach XXI wieku

347 Wiktor Pietrzak

Stosowanie klauzuli porządku publicznego (ordre public)

w postępowaniach sądowoadministracyjnych

z zakresu transkrypcji zagranicznego

aktu urodzenia dziecka par jednopłciowych

371 Krzysztof Świątczak

Regulacje prawne związane z karceniem małoletnich

w prawie polskim i międzynarodowym

387 Justyna Wawrzecka

Zapobieganie i zwalczanie

przemocy wobec kobiet i przemocy domowej

w myśl prawa międzynarodowego publicznego

399 Monika Wilanowska

Rozwój regulacji prawnych

dotyczących przeciwdziałania przemocy w rodzinie

w Polsce

429 Część 3

Korneliusz Łukasik

Prawo do sądu w orzecznictwie

Trybunału Konstytucyjnego w drugiej dekadzie XXI w.

449 Klara Walkowicz

Orzecznictwo sądowe w sprawach zwierząt

(6)

Marta Lewko

Glosa do orzeczenia Trybunału Konstytucyjnego

z dnia 21 września 2015 r., K 28/13

485 Maciej Kujawa

Kredyty hipoteczne indeksowe i denominowane

do walut obcych w świetle orzecznictwa

Trybunału Sprawiedliwości Unii Europejskiej

499 Marcin Sowała

Bierny arbiter czy czynny poszukiwacz prawdy?

Rola sądu w polskim procesie karnym

w świetle ewolucji zasady kontradyktoryjności

521 Maja Piątkowska

Ewolucja procedury

dojścia do zawodu sędziego sądu rejonowego

w latach 2000-2020

537 Katarzyna Sugier

Status prawny asystenta sędziego

w Rzeczypospolitej Polskiej

559 Część 4

Iga Kleszczyńska

Analiza polskiego prawa gospodarczego w oparciu

o Ustawę o swobodzie działalności gospodarczej

z 2004 roku i jej dalszych nowelizacji

573 Monika Dynowska

20 lat ustawy Prawo własności przemysłowej -

jak w tym czasie zmieniły się możliwości

jakie daje rejestracja znaku towarowego

587 Adrian Zbrojewski

(7)

Paulina Kozioł

Zakaz dyskryminacji w prawie pracy

po przystąpieniu Polski do Unii Europejskiej -

stan prawny i przegląd orzecznictwa

621 Justyna Halaś

Prawo akcjonariuszy spółek publicznych do informacji

633 Filip Wyszyński

Przesłanki zdolności aportowej

w świetle dwudziestolecia Kodeksu spółek handlowych

(2000-2020). Rewizja aktualności

i postulaty de lege ferenda

665 Michał Strojek

Funkcja uzupełniająca klauzuli generalnej

zawartej w art. 3 ust. 1 ustawy z dnia 16 kwietnia 1993 r.

o zwalczaniu nieuczciwej konkurencji

na przykładzie wybranych orzeczeń sądowy

695 Agnieszka Gębczyńska

„Ustawa antylichwiarska” jako odpowiedź

na zjawisko wyzysku kontrahenta w ujęciu egzekucji

717 Zachariasz Woszczek

15 lat polskiej ustawy o działalności lobbingowej

czyli analiza skuteczności przepisów prawa

729 Michał Wojewoda

Olga Weterle

Przywrócenie zaskarżalności

roszczenia przysługującego przeciwko konsumentowi

po upływie terminu przedawnienia

711 Jakub Płaziuk

Rozwój upadłości w stosunku do osób

(8)

Alicja Batko

Funkcjonowanie instytucji mediacji w postępowaniu

sądowoadministracyjnym na przestrzeni lat 2004-2020

1013

Część 7

Joanna Kunc

Władztwo administracyjno-prawne organów

z wiązku międzygminnego w systemie gospodarowania

odpadami komunalnymi

1033

Monika Iżewska

Obowiązek meldunkowy w prawie polskim

1051

Krzysztof Fila

Kategoryzacja prawnokarnych faktów

wyróżnianych oceniająco przy uwzględnieniu

czynników ustrojowych, zwyczajowych oraz orzeczniczych

1071

Filip Dokurno

Jakub Lemiesz

Analiza potencjalnych dróg modyfikacji

polskiego ustroju politycznego

w celu usprawnienia funkcjonowania instytucji państwa

1087

Cezary Pachnik

Bezpośrednie stosowanie Konstytucji w Polsce

1101

Jan Kaczmarczyk

Ochrona własności w Konstytucji Rzeczypospolitej Polskiej

z 2 kwietnia 1997 roku na tle rozwiązań prawnych

w wybranych krajach Unii Europejskiej

1113

Paweł Bącal

Status prawny młodzieżowej rady gminy

(9)

Artur Pietryka

Aleksandra Połatyńska

Ewolucja ustawodawstwa dotyczącego czynności

operacyjno–rozpoznawczych 1155

Maria Stępień

Podział środków weryfikacji rozstrzygnięć

w postępowaniu administracyjnym

według rodzaju dewolutywności

1187

Część 8

Marcin Pawelec

Dekada istnienia „prawa dopalaczowego”

analiza postlegislacyjna ustawodawstwa

regulującego zjawisko nowych

substancji psychoaktywnych

1209

Agata Ziobroń

Przestępczość narkotykowa.

Kilka uwag na temat obowiązywania ustawy

o przeciwdziałaniu narkomanii (w latach 2005-2020)

1233

Cześć 9

Michał Ostrowski

Historyczny budżet w dobie epidemii

czyli ustawa budżetowa na 2020 rok

1263

Jakub Krawczyk

Publicznoprawne możliwości reakcji

na zagrożenie epidemiologiczne –

(10)

Adam Bródka

Administracyjna kara pieniężna

jako forma działania administracji publicznej

w obliczu stanu epidemicznego związanego z COVID19

-zagadnienia wybrane

1321

Część 10

Eliza Filipiak

Przestępczość na rynku kryptowalut -

z perspektywy prawnej

1349

Paulina Waszkiewicz

Live ze skutkiem śmiertelnym

czyli kilka uwag o samobójstwie online

1365

Karolina Szymczak

Oszustwo i jego postacie.

Oszustwo komputerowe jako nowy typ przestępstwa

1379

Norbert Czechowski

Głosowania via internet

jako element rozwoju demokratycznego państwa prawa

1389

Część 11

Agnieszka Osowy

Problem zjawiska seksualizacji dzieci w reklamie

1405

Weronika Woźna-Burdziak

Reklama produktów leczniczych

kierowana do publicznej wiadomości

1427

Aleksandra Szatkowska

Reklama produktów leczniczych kierowana do publicznej

(11)

Część 12

Artur Orzeł

Ochrona dóbr osobistych osób fizycznych w XXI wieku -

wybrane problemy i wyzwania

1495

Konrad Zając

Prawne aspekty ograniczenia

dostępu do broni palnej w Polsce

1521

Katarzyna Ksepko

Odpowiedź na pozew w procesie cywilnym

w postępowaniu zwykłym

1543

Anna Kownacka

Wolność słowa a wolność religijna

we współczesnej Polsce – konflikt praw osobistych

1563

Jędrzej Błaszczak

Karta Polaka na gruncie ostatnich nowelizacji

1593

Julia Kolenda

Wielka nowelizacja dozwolonego użytku

w prawie autorskim

1603

Artur Tyński

Obowiązki wytwórcy energii z mikro instalacji

oraz małych instalacji OZE

1615

Bartłomiej Korolczuk

Wpływ łacińskiej terminologii prawniczej

na polski wymiar sprawiedliwości

1627

Anna Konarska

Rola personelu pokładowego

w zapewnianiu bezpieczeństwa lotu

1643

Alicja Kiczor

(12)

Marcin Biskupski

Polskie rozwiązania legislacyjne

w zakresie zwalczania terroryzmu

(13)

387 Krzysztof Świątczak

Wyższa Szkoła Bankowa w Poznaniu

Regulacje prawne związane

z karceniem małoletnich

w prawie polskim

i międzynarodowym

w

stęp

Problem stosowania fizycznego karcenia wobec małoletnich jest w pol-skim społeczeństwie nadal dość wyraźny. Według sondażu z 2018 roku prze-prowadzonego przez SW Research dla serwisu rp.pl aż 47,6 procent Polaków akceptuje stosowanie klapsów wobec dzieci [Badania przeprowadzone na gru-pie…]. Niepokojące dane wynikają także z raportu Rzecznika Praw Dziecka. Aż 22 procent ankietowanych udzieliło pozytywnej odpowiedzi na pytanie: „Czy zgadza się pan/pani ze stwierdzeniem: lanie jeszcze nikomu nie

zaszkodzi-ło”, 43 procent badanych uważa, że są takie sytuacje, w których trzeba dziecku dać klapsa, a według 19 procent osób, które odpowiadały na pytania ,,zbicie dziecka jest w niektórych sytuacjach najbardziej skuteczną metodą wycho-wawczą”. Ponadto należy wskazać, iż 20 procent ankietowanych twierdzi, że bicie dzieci nie jest niezgodne z prawem [Bukowiecka-Janik2018].

Istotnym problemem w polskim społeczeństwie jest również stosowa-nie przemocy psychicznej. Aż 58 procent badanych uważa, że w wychowaniu wykorzystywane mogą być taki metody jak nakrzyczenie na dziecko, według

(14)

388

KRZYSZTOF ŚWIĄTCZAK

30 procent badanych w wychowaniu wykorzystywane może być wielogo-dzinne przetrzymywanie dziecka w pokoju oraz grożenie zastosowania wobec niego przemocy fizycznej. Ponadto 14 procent ankietowanych stosuje wobec dzieci obraźliwe słowa jak choćby ,,ciamajda” [Tamże].

Według Marka Michalaka, który w latach 2008-2018 sprawował funkcję Rzecznika Praw Dziecka: ,,Budowanie świata bezpiecznego dla dzie-ci wymaga konsekwencji i skoordynowanych działań… Dziedzie-ci zasługują na podjęcie działań, które służyć będą lepszej ich ochronie przed przemocą, okru-cieństwem, wyzyskiem, zaniedbaniem oraz innym złym traktowaniem” [Tam-że]. Odnosząc się do fizycznego karcenia małoletnich sprawujący od 2018 roku funkcję Rzecznika Praw Dziecka Mikołaj Pawlak stwierdził, że „nie wol-no bić dzieci i koniec pieśni” [Oświadczenie Rzecznika Praw Dziecka…].

10 czerwca 2010 roku została uchwalona ustawa o zmianie usta-wy o przeciwdziałaniu przemocy w rodzinie oraz niektórych innych ustaw [Dz.U. 2010 poz. 842] na mocy, której wprowadzono do ustawy z dnia 25 lutego 1964 r. Kodeks rodzinny i opiekuńczy [Dz.U. 2019 poz. 2086] art. 961_{. Zgodnie z tymże artykułem: ,,Osobom wykonującym władzę rodzicielską}

oraz sprawującym opiekę lub pieczę nad małoletnim zakazuje się stosowania kar cielesnych”. Choć przepis ten zakazuje stosowania kar cielesnych wobec małoletnich to nie brakuje wątpliwości dotyczących tejże regulacji. Niejasne jest chociażby pojęcie kary cielesnej, która to kara jest zakazana przez po-wyższą regulację prawną. Rzecznik Praw Dziecka stwierdził, że wykładni tego pojęcia należy dokonywać w sposób wyważony i w odniesieniu do konkretnej sytuacji [Rzecznik Praw Dziecka…]. Przy analizie regulacji polskich nie moż-na również pominąć norm prawnych zawartych w aktach prawa międzymoż-naro- międzynaro-dowego w szczególności w Międzynarodowym Pakcie Praw Obywatelskich i Politycznych [Dz.U. 1977 poz. 167] czy Konwencji o prawach dziecka [Dz.U. 1991 poz. 526].

Celem niniejszego artykułu jest przedstawienie założeń polskich i mię-dzynarodowych regulacji prawnych związanych z karceniem małoletnich. Au-tor zamierza rozstrzygnąć pewne wątpliwości związane z wykładnią art. 961

KRiO, odnoszące się chociażby do pojęcia kary cielesnej. Powyższe cele zosta-ną zrealizowane poprzez analizę poglądów przedstawicieli doktryny polskiego prawa cywilnego i rodzinnego.

(15)

389

REGULACJE PRAWNE ZWIĄZANE Z KARCENIEM MAŁOLETNICH ...

r

egulacjeprawnedOtyczącezakazukarceniamałOletnich

wprawiepOlskim

Okres powojenny

Po zakończeniu II wojny światowej przystąpiono do unifikacji prawa polskiego w tym prawa rodzinnego. W przeciągu kilkunastu miesięcy uchwa-lono cztery akty prawne regulujące funkcjonowanie rodziny. Były to: dekret z dnia 25 września 1945 r. - Prawo małżeńskie [Dz.U. 1945 poz. 270], dekret z dnia 22 stycznia 1946 r. - Prawo rodzinne [Dz.U. 1946 poz. 52], dekret z dnia 14 maja 1946 r. - Prawo opiekuńcze [Dz.U. 1946 poz. 135] oraz dekret z dnia 29 maja 1946 r. - Prawo małżeńskie majątkowe [Dz.U. 1946 poz. 196]. Tak szybka unifikacja była możliwa dzięki temu, iż przed II wojną światową opracowano projekty aktów prawnych, które nie weszły jednak w życie. Co prawda niektóre regulacje mogły nie odpowiadać modelowi państwa socjali-stycznego, jednakże w ciągu kilkunastu miesięcy po zakończeniu wojny nie przywiązywano do tego aż takiej uwagi jak w okresie późniejszym.

Dekret Prawo rodzinne w części dotyczącej władzy rodzicielskiej za-wierał przepis odnoszący się do karcenia małoletnich. Art. 25 § 2 stanowił: ,,Rodzice mogą karcić dzieci, będące pod ich władzą, jednak bez szkody dla ich zdrowia fizycznego lub moralnego i w granicach wskazanych celem wy-chowania”. Tym samym karcenie dzieci było w polskim prawie dopuszczalne, jednakże musiały zaistnieć trzy warunki, czyli: istnienie władzy rodzicielskiej, brak szkody dla zdrowia fizycznego i moralnego dziecka, stosowanie karcenia w celu wychowania dzieci. Bardziej szczegółową regulację prawną odnoszącą się do karcenia małoletnich zawierał dekret Prawo opiekuńcze. Art. 22 § 2 stanowił: ,,Opiekunowi nie służy jednak prawo karcenia cielesnego; w razie potrzeby opiekun zwraca się do władzy opiekuńczej, która zastosuje odpo-wiednie środki wychowawcze, nie wyłączając umieszczenia w zakładzie wy-chowawczym”. Należy jednakże podkreślić, iż przepis ten odnosił się do opie-kunów, czyli osób powołanych przez właściwy sąd do sprawowania opieki nad

(16)

390

niepełnoletnimi, którzy nie pozostawali pod władzą rodzicielską lub władza rodzicielska nie mogła być w stosunku do nich wykonywana, a przepisy prawa rodzinnego przewidywały ustanowienie opieki (Art. 4 pkt 1 Dekretu z dnia 14 maja 1946 r. - Prawo opiekuńcze (Dz.U. 1946 poz. 135). Opiekę ustanawiało się również nad osobami ubezwłasnowolnionymi całkowicie (Art. 4 pkt 2 De-kretu z dnia 14 maja 1946 r. - Prawo opiekuńcze (Dz.U. 1946 nr 20 poz. 135). Dekrety, w których znajdowały się przepisy odnoszące się do karcenia małoletnich obowiązywały w polskim prawie dość krótko. Na mocy art. 1 ustawy z dnia 27 czerwca 1950 r. Przepisy wprowadzające kodeks rodzinny [Dz.U. 1950 nr 34 poz. 309] utraciły one moc obowiązującą. W ustawie z dnia 27 czerwca 1950 r. Kodeks rodzinny [Dz.U. 1950 poz. 308], która weszła w życie 1 października 1950 roku [Dz.U. 1950 poz. 308] postanowio-no nie zamieszczać przepisów odpostanowio-noszących się do karcenia małoletnich. Jak wskazuje się w doktrynie zrezygnowano z tego typu przepisów ze względu na ich wysoką niedoskonałość i brak równowagi pomiędzy przepisem dopusz-czającym karcenie małoletnich, który spowodował stosowanie zbyt surowych metod wychowawczych, a przepisem zakazującym fizycznego karcenia mało-letnich [Dolecki, Sokołowski 2013].

Obecnie obowiązujące polskie regulacje prawne

dotyczące zakazu fizycznego karcenia małoletnich

Dnia 1 sierpnia 2010 roku weszła w życie ustawa z dnia 10 czerwca 2010 r. o zmianie ustawy o przeciwdziałaniu przemocy w rodzinie oraz nie-których innych ustaw [Dz.U. 2010 nr 125 poz. 842]. Na mocy art. 2 tejże ustawy do Kodeksu rodzinnego i opiekuńczego został dodany art. 961_{, który}

stanowi: ,,Osobom wykonującym władzę rodzicielską oraz sprawującym opie-kę lub pieczę nad małoletnim zakazuje się stosowania kar cielesnych”.

Wprowadzenie tego typu regulacji do prawa polskiego stanowi niejako podkreślenie zawartego w Konstytucji RP [Dz.U. 1997 poz. 483 z późn. zm] zakazu stosowania kar cielesnych. Art. 40 Konstytucji RP stano-wi: ,,Nikt nie może być poddany torturom ani okrutnemu, nieludzkiemu lub poniżającemu traktowaniu i karaniu. Zakazuje się stosowania kar cielesnych”. Niektórzy przedstawiciele doktryny twierdzą, że przepis ten odnosi się także

(17)

391

do stosunków międzyludzkich, czyli także do stosunków między rodzicami, a dziećmi. Tym samym wywodzą oni z powyższego przepisu również zakaz stosowania kar cielesnych wobec dzieci [Skrzydło 2013]. Według większości przepis ten odnosi się jednak głównie do ochrony obywateli przed określony-mi w przepisie działaniaokreślony-mi władzy [Piasecki 2011, Zatorska 2011, Gromek 2018].

Pod pojęciem zakazu stosowania kar cielesnych należy rozumieć zakaz jakiegokolwiek fizycznego karcenia małoletnich. W polskim prawo-dawstwie nie ma znajduje się żadna definicja kary cielesnej. Przedstawiciele doktryny posiłkują definicją kary cielesnej stworzoną przez Komitet Praw Dziecka. KPD za karę cielesną uważa użycie siły fizycznej w celu wywołania w określonym, nawet niewielkim zakresie, bólu lub dyskomfortu [Wierciński 2014]. Oznacza to, że niedopuszczalne jest nie tylko ,,bicie dziecka”, ale także stosowanie tzw. klapsów [Piasecki 2011]. Podkreśla się, iż wychowywać nale-ży poprzez stosowanie perswazji. Tym samym nalenale-ży tłumaczyć, wyjaśniać i uczyć zaś stosowanie ,,klapsów” uznaje się za przejaw bezradności rodziców [Tamże]. Zawartą w art. 961 _{KRiO normę uzasadniają ustalenia współczesnej}

psychologii wychowawczej i rozwojowej [Osajda2019].

Pogląd wedle którego zakazuje się stosowania tzw. ,,klapsów” nie jest jednak jednoznaczny w doktrynie. Niektórzy twierdzą bowiem, że w sytu-acjach, w których ,,perswazja nie znajduje zastosowania z uwagi na niedo-stateczny jeszcze stopień rozwoju intelektualnego najmłodszych dzieci” tzw. klaps jest dopuszczalny celem okazania dezaprobaty wobec postępowania dziecka [Dolecki, Sokołowski 2013]. Jest to według nich uzasadnione, w szczególności w sytuacji, kiedy dziecko pomimo wielokrotnego zwrócenia mu uwagi nie stosuje się do poleceń i np. usiłuje dotknąć ręką włączonej płyty kuchennej czy też manipuluje przy instalacji gazowej bądź elektrycznej albo bawi się zapałkami w stodole [Tamże].

Karcenia małoletnich nie należy natomiast utożsamiać z dopusz-czalnym stosowaniem wobec dziecka przymusu fizycznego celem np. poda-nia lekarstwa [Pietrzykowski2018] czy też zaprowadzenia do szkoły [Dolec-ki, Sokołowski 2013]. Rodzice mają również obowiązek obrony młodszych dzieci przed starszym rodzeństwem. Mogą zatem w takim przypadku użyć siły fizycznej [Tamże]. Dozwolone jest użycie przymusu fizycznego także w

(18)

392

sytuacji ,,nagłej potrzeby powstrzymania dziecka przed działaniami zagraża-jącymi bezpieczeństwu, powstrzymania dziecka od ataku na inną osobę itp.” [Osajda2019]. Podkreślenia wymaga fakt, iż art. 961 _{KRiO zakazuje jedynie}

stosowania kar cielesnych. Tym samym poza jego zakresem pozostawione są inne formy poniżania [Zatorska 2011].

r

egulacjeprawnedOtyczące

zakazukarceniamałOletnichwprawiemiędzynarOdOwym

Konwencja o prawach dziecka

W prawie międzynarodowym regulacje prawne odnoszące się do karce-nia małoletnich zawiera m.in. Konwencja o prawach dziecka. Art. 19 wspo-mnianej konwencji stanowi: ,,Państwa-Strony będą podejmowały wszelkie właściwe kroki w dziedzinie ustawodawczej, administracyjnej, społecznej oraz wychowawczej dla ochrony dziecka przed wszelkimi formami przemocy fi-zycznej bądź psychicznej, krzywdy lub zaniedbania bądź złego traktowania lub wyzysku, w tym wykorzystywania w celach seksualnych, dzieci pozostają-cych pod opieką rodzica(ów), opiekuna(ów) prawnego(ych) lub innej osoby sprawującej opiekę nad dzieckiem”. Wykładnia tegoż przepisu rodzi pewne wątpliwości w doktrynie. Według niektórych przedstawicieli doktryny pra-wa rodzinnego przepis ten nie wyklucza karcenia dziecka. Karcenia nie na-leży według nich utożsamiać z przemocą. Karzący musiałby jednak działać zgodnie z obiektywnym dobrem dziecka w sposób niezagrażający godności czy zdrowiu dziecka [Smyczyński 1999, s. 380 za: Kosek, Stojanowska 2011]. Inni przedstawiciele doktryny stoją natomiast na stanowisku, że według tego przepisu sprzeczne z prawem jest zarówno przemoc fizyczna nieracjonalna i nieumiarkowana jak i przemoc fizyczna racjonalna i umiarkowanie stosowa-na w celach wychowawczych. Stosowanie kar cielesnych wobec dzieci stosowa-nawet tych racjonalnie uzasadnionych i umiarkowanych należy według nich uznać za relikt poglądu wedle którego dziecko to należąca do rodziców ruchomość [Łopatka 2000, s. 51].

Konwencja o prawach dziecka zawiera również przepis odnoszący się do karania małoletnich. Art. 37 lit. a stanowi:

(19)

393

a) żadne dziecko nie podlegało torturowaniu bądź okrutnemu, nie-ludzkiemu czy poniżającemu traktowaniu lub karaniu. Ani kara śmier-ci, ani kara dożywotniego więzienia bez możliwości wcześniejszego zwolnienia nie może zostać orzeczona wobec osoby w wieku poniżej osiemnastu lat za popełnione przez nią przestępstwa”. Przepis ten od-nosi się jednak głównie do zakazu stosowania tortur czy |niewłaści-wego karania dzieci, a także zakazu stosowania określonych rodzajów kar wobec osób poniżej 18 lat. Powyższa regulacja nie dotyczy raczej stosunków rodzinnych.

Międzynarodowy Pakt Praw

Obywatelskich i Politycznych

Międzynarodowy Pakt Praw Obywatelskich i Politycznych nie zawiera regulacji prawnych odnoszących się bezpośrednio do karcenia ma-łoletnich. Zawiera jednak kilka przepisów odnoszących się bezpośrednio do ochrony praw osób niepełnoletnich. Są to: art. 6 ust. 5 zakazujący skazania na śmierć osoby poniżej 18 lat, art. 10 ust. 3 nakazujący oddzielenie przestępców młodocianych od dorosłych i traktowanie ich stosownie do swego wieku i sta-tusu prawnego, art. 14 ust. 1 i ust. 4 odnoszący się do ochrony praw młodo-cianych w postępowaniu sądowym, art. 23 ust. 4 nakazujący podjęcie kroków w celu zapewnienia dzieciom niezbędnej ochrony w przypadku rozwiązania małżeństwa, a także art. 24 ust. 1 przyznający każdemu dziecku bez żadnej dyskryminacji prawo do środków ochrony, jakie wymaga status małoletniego [Wieruszewski 2012]. Ze względu na tematykę artykułu analizie zostanie po-dany ostatni z wyżej wymienionych przepisów.

Inicjatorem włączenia art. 24 do Międzynarodowego Paktu Praw Obywatelskich i Politycznych była Polska [Tamże]. Art. 24 ust. 1 stanowi: ,, Każde dziecko, bez żadnej dyskryminacji ze względu na rasę, kolor skóry, płeć, język, religię, pochodzenie narodowe lub społeczne, sytuację majątkową lub urodzenie, ma prawo do środków ochrony, jakich wymaga status małoletnie-go, ze strony rodziny, społeczeństwa i Państwa”. Dzieci bowiem jako osoby bezbronne wymagają szczególnej ochrony, gdyż nie są w stanie samodziel-nie dochodzić swoich praw [Tamże]. Pakt samodziel-nie wskazuje jednak konkretnych środków, które mają podjąć państwa w celu ochrony praw dziecka. Jedna-kowoż wskazuje się, że państwo powinno zastosować każdy możliwy środek

(20)

394

o charakterze ekonomicznym bądź społecznym w celu ochrony dzieci przed różnymi niebezpieczeństwami m.in. przemocą [Tamże]. Jak wskazano w po-wyższym przepisie małoletni ma prawo do środków ochrony ze strony rodziny, społeczeństwa i państwa. Nie zostało co prawda określone w jakim stopniu poszczególne podmioty są odpowiedzialne za ochronę praw dziecka, jednakże Komitet Praw Człowieka wskazał, że obowiązek ochrony w pierwszej kolejno-ści spoczywa na rodzinie, w szczególnokolejno-ści zaś na rodzicach [Tamże]. Komitet Praw Człowieka dokonując wykładni art. 24 Międzynarodowego Paktu Praw Obywatelskich i Politycznych, wskazał, że państwa mają obowiązek wprowa-dzania zakazu stosowania kar cielesnych wobec dzieci [Wieruszewski 2012, CCPR/C/NIC/CO/3, pkt 15], a także zapobiegania temu zjawisku w prakty-ce [Wieruszewski 2012, CCPR/C/ECU/CO/5, pkt 14].

p

OdsumOwanie

Zakaz stosowania kar cielesnych wobec małoletnich w polskim prawie, który wynika z art. 961 _{KRiO należy uznać za słuszny. Jak wskazano w}

niniej-szym artykule świadczą o tym nie tylko względy moralne, ale przede wszyst-kim wyniki badań współczesnej psychologii.

Powyższy przepis zawiera jednak pewne mankamenty, które po-winny być przez polskiego ustawodawcę usunięte. Pierwszym problemem jest brak zdefiniowania pojęcia kary cielesnej. Nie ma bowiem w polskim prawie ani definicji tego pojęcia ani chociażby przykładowego katalogu tego typu za-chowań. Ponadto norma wynikająca z art. 961 _{KRiO stanowi tzw. lex}

imper-fecta, czyli normę bezsankcyjną. Oznacza to, że każdy naruszający powyższy przepis nie ponosi odpowiedzialności. Jedynie w przypadku wielokrotnego naruszenia powyższego zakazu należy liczyć się z sankcjami przewidzianymi w ustawie z dnia 6 czerwca 1997 r. - Kodeks karny [Dz.U. 2019 poz. 1950 z późn. zm.] lub w KRiO. Pewne wątpliwości budzi również kwestia adresata, czyli podmiotu/podmiotów, do których kierowany jest art. 961 _KRiO.

Pomimo pewnych błędów i wątpliwości związanych z zakazem fi-zycznego karcenia małoletnich w polskim prawie działania zmierzające do wy-eliminowania tegoż procederu jak wskazują przywołane we wstępie badania przynoszą wymierne skutki. Tym samym należy docenić pozytywne skutki

(21)

395

wprowadzenia art. 961 _{KRiO, jednakowoż ustawodawca powinien}

wprowa-dzić pewne zmiany polegające na np. zdefiniowaniu pojęcia kary cielesnej czy podaniu przykładowego, otwartego katalogu kar cielesnych. Rozważenia wy-maga również problem ewentualnej odpowiedzialności za naruszenie powyż-szego przepisu. Działania tego typu mogłyby przybliżyć polskiego ustawodaw-cę do jeszcze znaczniejszego ukrócenia zakazanych praktyk, co niewątpliwie było celem wprowadzenia art. 961 _KRiO.

Działania podjęte przez polskiego ustawodawcę należy uznać za słusz-ne i zgodsłusz-ne z prawem międzynarodowym w szczególności z Konwencją o prawach dziecka. Dzieci bowiem ze względu na bezbronność, słabość i wrażli-wość powinny być szczególnie chronione przez prawo.

b

ibliOgrafia Bukowiecka-Janik E.,

2018 Jak nauczyć dzieci posłuszeństwa? Ciągnąć za włosy i bić – tak twierdzą polscy rodzice, https://mamadu.pl/138627,wyniki-raportu-rzeczni-ka-praw-dziecka-polowa-polakow-popiera-bicie-dzieci (dostęp: 08.10.2019 r.).

Dolecki H., Sokołowski T.,

2013 Kodeks rodzinny i opiekuńczy. Komentarz, Warszawa.

Gromek K.,

Kosek M., Stojanowska W.,

2011 Komentarz do niektórych przepisów Kodeksu

rodzinne-go i opiekuńczerodzinne-go, [w:] Nowelizacja prawa rodzinnerodzinne-go na podstawie ustaw z 6 listopada 2008 r. i 10 czerwca 2010 r. Analiza. Wykładnia. Komentarz,

Warszawa.

Osajda K.,

2019 Kodeks rodzinny i opiekuńczy. Komentarz, Warszawa.

Piasecki K.,

(22)

396

KRZYSZTOF ŚWIĄTCZAK Pietrzykowski K.,

Rigamonti M.,

2019 Rzecznik Praw Dziecka: Trzeba rozróżnić, czym jest klaps, a czym jest bicie. Klaps nie zostawia wielkiego śladu, https://wiadomosci. dziennik.pl/opinie/artykuly/600529,szymon-rzecznik-praw-dziecka-cud--smierc-choroba-rigamonti.html (dostęp: 08.10.2019 r.).

Skrzydło W.,

2013 Konstytucja Rzeczypospolitej Polskiej. Komentarz, Warszawa.

Szaniawski P.,

2018 Sondaż: Czy Polacy akceptują bicie dzieci; https://www.rp.pl /Kraj/170539795-Sondaz-Czy-Polacy-akceptuja-bicie-dzieci.html (dostęp: 08.10.2019 r.).

Wierciński J.,

Wieruszewski R.,

2012 Międzynarodowy pakt praw obywatelskich (osobistych) i

poli-tycznych. Komentarz, Warszawa.

Zatorska J.,

2011 Kodeks rodzinny i opiekuńczy. Komentarz do zmian

wprowa-dzonych ustawą z dnia 6 listopada 2008 r. o zmianie ustawy – Kodeks rodzinny i opiekuńczy oraz niektórych innych ustaw, Warszawa.

Dekret z dnia 25 września 1945 r. Prawo małżeńskie (Dz.U. 1945 nr 48 poz. 270).

Dekret z dnia 22 stycznia 1946 r. - Prawo rodzinne (Dz.U. 1946 nr 6 poz. 52).

Dekret z dnia 14 maja 1946 r. - Prawo opiekuńcze (Dz.U. 1946 nr 20 poz. 135).

Dekret z dnia 29 maja 1946 r. - Prawo małżeńskie majątkowe (Dz.U. 1946 nr 31 poz. 196).

(23)

397

1997, Nr 78, poz. 483 z późn. zm.).

Ustawa z dnia 27 czerwca 1950 r. Przepisy wprowadzające kodeks ro-dzinny (Dz.U. 1950 nr 34 poz. 309).

Ustawa z dnia 27 czerwca 1950 r. Kodeks rodzinny (Dz.U. 1950 nr 34 poz. 308).

Ustawa z dnia 25 lutego 1964 r. - Kodeks rodzinny i opiekuńczy (t.j. Dz.U. 2019 poz. 2086).

Ustawa z dnia 6 czerwca 1997 r. - Kodeks karny (t.j. Dz.U. 2019 poz. 1950 z późn. zm.).

Międzynarodowy Pakt Praw Obywatelskich i Politycznych otwarty do podpisu w Nowym Jorku dnia 19 grudnia 1966 r. (Dz.U. 1977 nr 38 poz. 167).

Konwencja o prawach dziecka, przyjęta przez Zgromadzenie Ogólne Narodów Zjednoczonych dnia 20 listopada 1989 r. (Dz.U. 1991 nr 120 poz. 526).

Oświadczenie Rzecznika Praw Dziecka Mikołaja Pawlaka, http://brpd. gov.pl/aktualnosci/oswiadczenie-rzecznika-praw-dziecka-mikolaja-pawlaka (dostęp: 08.10.2019 r.).

Ustawa z dnia 10 czerwca 2010 r. o zmianie ustawy o przeciwdziałaniu przemocy w rodzinie oraz niektórych innych ustaw (Dz.U. 2010 nr 125 poz. 842).