Medycyna Wet. 2008, 64 (1) 68
Praca oryginalna Original paper
Wprowadzenie w Polsce w 1993 r. zwalczania wcieklizny metod¹ doustnego uodparniania (OV) li-sów jest, jak dot¹d, jedyn¹ skuteczn¹ i potwierdzon¹ metod¹ eliminacji wirusa wcieklizny z populacji l¹-dowych zwierz¹t wolno ¿yj¹cych. Prowadzenie w kraju systematycznych akcji OV od wielu lat przynosi wy-mierne rezultaty w postaci spadku liczby diagnozo-wanych przypadków wcieklizny zarówno u zwierz¹t domowych, jak i wolno ¿yj¹cych. Tym samym odsu-wane jest zagro¿enie cz³owieka wirusem wcieklizny (1, 4).
Celem opracowania jest przedstawienie aktualnych danych dotycz¹cych wystêpowania przypadków wcieklizny u zwierz¹t domowych, wolno ¿yj¹cych i nietoperzy oraz analiza geograficznego rozmieszcze-nia wystêpowarozmieszcze-nia ognisk choroby.
Materia³ i metody
Analizy oraz oceny sytuacji epidemiologicznej w 2006 r. dokonano na podstawie danych o ka¿dym zdiagnozowa-nym przypadku wcieklizny, zawartych w ankietach otrzy-mywanych z Zak³adów Higieny Weterynaryjnej oraz na podstawie informacji w ankietach nadsy³anych przez wo-jewódzkich b¹d powiatowych lekarzy weterynarii.
Nadzór nad wystêpowaniem wcieklizny. Do Zak³a-dów Higieny Weterynaryjnej (ZHW), posiadaj¹cych mo¿-liwoci diagnostyczne i autoryzowanych do wykonywania takich badañ, dostarczane s¹ próbki z terenu. S¹ to próbki
pochodz¹ce od zwierz¹t podejrzanych o wciekliznê i od zwierz¹t pad³ych z objawami nerwowymi, od zwierz¹t, któ-rych zachowanie nasuwa podejrzenie choroby, czy te¿ od zwierz¹t, które uleg³y wypadkom komunikacyjnym lub zosta³y znalezione jako martwe w terenie. Do badania prze-sy³ane s¹ tak¿e zwierzêta, które pogryz³y ludzi i pad³y w trakcie obserwacji. Próbki do badania w kierunku wciek-lizny stanowi¹ równie¿ lisy odstrzelone w celu monitoro-wania efektów doustnego uodparniania przeciwko wciek-linie. Jednak zdecydowanie wiêksz¹ wartoæ diagnostycz-n¹ stanowi¹ zwierzêta wymienione w pierwszej grupie. W 2006 r. ogó³em testem immunofluorescencji bezpored-niej przebadano 25 416 zwierz¹t, z czego 20 120 (79,2%) stanowi³y lisy odstrzelone w celach monitoringowych, a 5296 (20,8%) by³y to zwierzêta przes³ane bezporednio do ZHW w celu wykluczenia lub potwierdzenia zaka¿enia wirusem wcieklizny. Wszystkie próbki, które w tecie im-munofluorescencji da³y wynik ujemny, a odnotowana by³a ekspozycja cz³owieka, sprawdzane by³y na obecnoæ wiru-sa wcieklizny w tecie izolacji na myszkach bia³ych.
Wród gatunków zwierz¹t, które przes³ane zosta³y do badañ diagnostycznych w grupie zwierz¹t wolno ¿yj¹cych dominowa³y: lis rudy (1788 próbek), sarna (381), kuna (255) i jenot (170). Stosunkowo du¿¹ liczbê stanowi³y próbki po-chodz¹ce od nietoperzy (124) i wiewiórek (110). Wród zwierz¹t domowych najwiêksza liczba przes³anych próbek pochodzi³a, kolejno, od: kota (1184), psa (815) i byd³a (76). Liczbê przes³anych próbek i odsetek dodatnio zdiagnozo-wanych zwierz¹t przedstawiono w tab. 2.
Wcieklizna w Polsce w 2006 roku
MARCIN SMRECZAK, PAWE£ TRÊBAS, JAN F. ¯MUDZIÑSKI
Zak³ad Wirusologii Pañstwowego Instytutu Weterynaryjnego Pañstwowego Instytutu Badawczego, Al. Partyzantów 57, 24-100 Pu³awy
Smreczak M., Trêbas P., ¯mudziñski J. F. Rabies in Poland in 2006
Summary
The paper describes data concerning rabies in domestic animals, wildlife and bats in Poland in 2006. It analyses the rabies situation based on species participation and geographical distribution of rabies outbreaks. 82 rabies cases were diagnosed in 2006. Nineteen were recorded in domestic animals, 59 in wildlife and 4 were found in bats. There was a notable decrease of rabies cases in terrestrial animals when comparing the number of rabies cases in two successive years 2005 and 2006. But there was a change in the occurrence of the highest number of rabies cases from the Wielkopolska Voivodship to Masuria, Podlaska and Lubelska Voivodaships (Northern and Eastern Poland). Most rabies cases in these areas have clustered along the borders of neigh-boring countries (Russia Kaliningrad Region, Lithuania, Byelorussia and Ukraine). The data presented in this article indicates that the epizootic situation of rabies in Poland is under control and a decrease of rabies cases diagnosed in terrestrial animals may be expected in future years. Fox is still the main reservoir of rabies and, therefore, oral vaccination as a method of eradicating rabies should be carried out over the coming years.
Medycyna Wet. 2008, 64 (1) 69 Wyniki i omówienie
W Polsce, w 2006 r., zdiagnozowano ogó³em 82 przy-padki wcieklizny, z czego 19 (23,2%) dotyczy³o zwie-rz¹t domowych, 59 (71,9%) zwiezwie-rz¹t wolno ¿yj¹cych, a 4 przypadki (4,9%) dotyczy³y nietoperzy.
Z analizy zachorowañ na wciekliznê zwierz¹t do-mowych wynika, ¿e najwiêksz¹ liczbê przypadków w analizowanym okresie zdiagnozowano u byd³a, tj. 9 przypadków, co stanowi 11% wszystkich przypad-ków wcieklizny i 47,4% przypadprzypad-ków wcieklizny wród zwierz¹t domowych. Drugim pod wzglêdem czêstotliwoci wystêpowania wcieklizny gatunkiem by³ kot. U tego gatunku zdiagnozowano w 2006 r. 6 przy-padków wcieklizny, co stanowi 7,3% wszystkich zdiag-nozowanych przypadków wcieklizny oraz 31,6% przy-padków wród zwierz¹t domowych. Pies jest trzecim w kolejnoci gatunkiem wród zwierz¹t domowych pod wzglêdem wystêpowania wcieklizny. Pozytywna diag-noza dotyczy³a 4 zwierz¹t, co stanowi 4,9% wszyst-kich przypadków wcieklizny i 21% przypadków stwierdzonych u zwierz¹t domowych (ryc. 1).
Wród zwierz¹t wolno ¿yj¹cych najwiêksz¹ liczbê przypadków zanotowano u lisa rudego, to jest 43 przy-padki wcieklizny. Jest to 52,4% przypadków wcie-klizny u wszystkich zwierz¹t i 72,9% przypadków wy-krytych u zwierz¹t wolno ¿yj¹cych. W tym okresie u jenota zdiagnozowano 15 przypadków, to jest 18,3% wszystkich zdiagnozowanych przypadków wciekliz-ny i 25,4% przypadków, które zosta³y zdiagnozowane
tylko u zwierz¹t wolno ¿yj¹cych. Poza lisem i jenotem wciekliznê u zwierz¹t wolno ¿yj¹-cych zdiagnozowano u jednej kuny, co w od-niesieniu do ogólnej liczby zdiagnozowanych przypadków stanowi 1,2% wszystkich zdiag-nozowanych przypadków oraz 1,7% w od-niesieniu do liczby przypadków wcieklizny stwierdzonych u zwierz¹t wolno ¿yj¹cych (ryc. 1). Odrêbn¹ grupê zwierz¹t stanowi¹ nie-toperze, u których w analizowanym okresie stwierdzono 4 przypadki wcieklizny, co sta-nowi 4,9% wszystkich zdiagnozowanych przy-padków (ryc. 1).
Najwy¿sz¹ liczbê przypadków wcieklizny zanotowano w ci¹gu 2006 r. w marcu oraz w sierpniu (ryc. 2).
Analizuj¹c rozmieszczenie przypadków wcieklizny w poszczególnych województwach (tab. 1) najwiêksz¹ ich liczbê odnotowano w województwie warmiñsko-mazurskim, gdzie zdiagnozowano 31 przypadków wcieklizny, tj. 37,8% wszystkich zdiagnozowanych padków wcieklizny w kraju. Jest to o 47 przy-padków wcieklizny mniej ni¿ zarejestrowano w 2005 r. (3). Najwiêksz¹ liczbê stanowi³y je-noty 13 przypadków. Tak¹ sam¹ tendencjê stwierdzono w krajach nadba³tyckich, gdzie o w tz d ó w e j o W y n zi l k e i c w w ó k d a p y z r p a b z c i L e w o m o d w¿yoj¹lncoe nietoperze ogó³em % e i k s ¹ l o n l o D 0 0 1 1,2 e i k s r o m o p -o k s w a j u K 0 0 0 0 0 e i k s l e b u L 0 121 0 121 14,6 e i k s u b u L 1 0 0 1 0 e i k z d ó £ 0 0 2 2 1,4 e i k s l o p o ³ a M 0 0 0 0 0 e i k c e i w o z a M 0 0 1 1 1,2 e i k s l o p O 1 3 0 4 4,9 e i k c a p r a k d o P 1 6 0 7 8,5 e i k s a l d o P 7 8 0 151 18,3 e i k s r o m o P 0 0 0 0 0 e i k s ¹ l 0 0 1 1 1,2 e i k s y z r k o t ê i w 0 0 0 0 e i k s r u z a m -o k s ñ i m r a W 7 241 0 311 37,8 e i k s l o p o k l e i W 3 6 0 9 14 e i k s r o m o p o i n d o h c a Z 0 0 1 1 1 m e z a R 19 59 4 82
Tab. 1. Liczba przypadków wcieklizny w poszczególnych wojewódz-twach 4 6 9 19 43 15 1 59 4 0 10 20 30 40 50 60 70
pies kot byd³o
RAZEM lis jenot kunaRAZEMnietoperz
5 9 10 8 7 2 3 11 9 7 4 7 0 2 4 6 8 10 12 1 2 3 4 5 6 7 8 9 10 11 12
Ryc. 1. Liczba przypadków wcieklizny u zwierz¹t poszcze-gólnych gatunków
Ryc. 2. Liczba przypadków wcieklizny w kolejnych miesi¹-cach 2006 roku
Medycyna Wet. 2008, 64 (1) 70
u jenota zdiagnozowano najwiêksz¹ liczbê przypadków wcieklizny. Drugim gatunkiem zwierzêcia w woj. warmiñsko-mazurskim, u którego zdiagnozowano najwiêcej przypad-ków wcieklizny by³ lis. Po raz pierwszy na terenie tego województwa stwierdzono wystê-powanie wiêkszej liczby przypadków wciek-lizny u jenota ani¿eli u lisa rudego. Wiêkszoæ przypadków wcieklizny, które wyst¹pi³y na terenie województwa warmiñsko-mazurskie-go stwierdzono w jewarmiñsko-mazurskie-go czêci pó³nocnej gra-nicz¹cej bezporednio z Obwodem Kalinin-gradzkim.
W województwie podlaskim zdiagnozowa-no 15 przypadków wcieklizny, co stazdiagnozowa-nowi 18,3% wszystkich zdiagnozowanych przypad-ków wcieklizny i jest to o 14 przypadprzypad-ków wiêcej ni¿ w roku poprzednim (3). Najwiêk-sza liczbê przypadków wcieklizny 7 zdiagnozowano u lisa. Drugim gatunkiem zwierzêcia, u którego zdiagnozowano w tym województwie najwiêcej przypadków wciek-lizny, by³o byd³o. Nale¿y zaznaczyæ, i¿ liczba wszystkich stwierdzonych przypadków u byd-³a na tym terenie wyniosbyd-³a 6, a sporód nich 5 zdiagnozowano u zwierz¹t tego gatunku w miesi¹cach wrzesieñ-listopad.
Trzecim w kolejnoci województwem pod wzglêdem liczby zdiagnozowanych przypad-ków wcieklizny by³o województwo lubelskie. Zarejestrowano tam 12 (14,6%) przypadków wcieklizny, z których 11 dotyczy³o lisa rude-go. Jest to o 9 przypadków wiêcej ni¿ w 2005 r. (3). Dziewiêæ przypadków choroby u zwierz¹t stwierdzono w województwie wielkopolskim, co stanowi 11% wszystkich przypadków. Sie-dem przypadków choroby u zwierz¹t stwier-dzono w województwie podkarpackim, co sta-nowi 8,5% wszystkich przypadków. W woje-wództwie opolskim zdiagnozowano 4 przy-padki wcieklizny (4,9%), a w wojewódz-twach: dolnol¹skim, mazowieckim, l¹skim i zachodniopomorskim stwierdzono po 1 przy-padku wcieklizny (1,2%), ale dotyczy³y one wy³¹cznie nietoperzy. Natomiast w wojewódz-twach: kujawsko-pomorskim, lubuskim, ³ódz-kim, ma³opols³ódz-kim, pomorskim i wiêtokrzy-skim w analizowanym okresie nie zarejestro-wano ¿adnego przypadku wcieklizny.
Analiza wystêpowania poszczególnych przypadków wcieklizny wskazuje, ¿e w wo-jewództwach wschodnich, które granicz¹ z Obwodem Kaliningradzkim (warmiñsko--mazurskie), Litw¹ (podlaskie), Bia³orusi¹ (podlaskie, lubelskie), Ukrain¹ (lubelskie, pod-karpackie) zanotowano 65 przypadków wcieklizny, co stanowi 79,3% wszystkich przypadków wcieklizny w 2006 r. Jest to
nie-Tab. 2. Liczba poszczególnych gatunków zwierz¹t przes³anych do bada-nia i odsetek zwierz¹t reaguj¹cych dodatnio w tecie immunofluores-cencji bezporedniej a i c ê z r e i w z k e n u t a G Liczbaprzóbbaedkanych zIolacjanamyszkach Dodatnie a b z c i L % Liczba % s il 1788 188 10,50 43 52,4 t o n e j 170 21 12,3 15 18,3 a n r a s 381 56 14,7 a n u k 255 39 15,3 1 1,2 k u s r o b 59 5 8,5 z r ó h c t 41 3 7,3 ñ e l e j 10 1 10 c ¹ j a z 12 1 8,3 r u z c z s 72 31 43 o ³ 3 a k r ó i w e i w 101 15 14,8 a c i s a ³ 22 6 27,3 ¿ e j 42 7 16,7 a c i n t e z s o k 3 z s y m 14 7 50 k iz d 17 8 47,1 a c i n r o n 2 a k r o n 4 t e r k 4 1 25 k a m ¿i p 2 y n r a l o p s il 2 j a t s o n o r g 2 k i b ¿ 1 l e i n a d 3 r b ó b 6 a r d y w 12 1 8,3 k li w 1 1 100 k u d n u r u b 1 y r 1 a m a l 1 p o z s 1 a ir t u n 1 r u g n a k 1 z r e p o t e i n 124 25 20,2 4 4,9 m e z a R 3035 416 13,2 63 s e i p 815 274 33,6 4 4,9 t o k 1184 333 28,1 6 7,3 o ³ d y b 76 27 35,5 9 11 a k t e rf o z r ó h c t 24 5 20,8 a k t e rf 4 2 50 k i m o h c 8 4 50 ñ o k 7 a z o k 7 a c w o 2 a l y z s n y z s 1 k il ó r k 9 3 33,3 m e z a R 2137 648 30,3 19 o n l o w m e z a R e w o m o d i e c ¹ j y ¿ 5172 1064 20,1 82 g n ir o ti n o m s i L 20120
Zwierzêta wolno ¿yj¹ce
Medycyna Wet. 2008, 64 (1) 71
w¹tpliwie zwi¹zane bezporednio z sytuacj¹ epizootycz-n¹ wcieklizny, która panuje w s¹siaduj¹cych z tymi województwami pañstwach. Obrazuje ona w wyrany sposób problem migracji zwierz¹t wolno ¿yj¹cych z ob-szarów, gdzie nie prowadzi siê walki z wcieklizn¹ z wykorzystaniem OV. W krajach tych notuje siê wzrost liczby przypadków wcieklizny. Na samej Litwie w pierwszych 10 miesi¹cach 2006 r. zanotowano 1834 przypadki wcieklizny. Podobnie jest w innych ocien-nych krajach, gdzie notowana jest du¿a liczba przypad-ków wcieklizny i to w obwodach granicz¹cych bez-porednio z Polsk¹. Z krajów granicz¹cych jedynie Litwa rozpoczê³a w 2006 r. wyk³adanie szczepionki przeciwko wcieklinie dla lisów. Pierwsze wy³o¿enie szczepionki odby³o siê wiosn¹ 2006 r i objê³o obszar o powierzchni 40 000 km2, a podczas kampanii
jesien-nej 2006 r. akcj¹ OV objêto ca³y kraj, wyk³adaj¹c 1 300 000 dawek szczepionki. Prowadzony w latach 1995-2000 program OV na obszarze 9550 km2
zakoñ-czy³ siê niepowodzeniem. W Obwodzie Kaliningradz-kim do 2004 r. podejmowane by³y nieregularnie próby stosowania OV z wykorzystaniem szczepionki Sinrab, opartej na ma³o znanym i s³abo scharakteryzowanym szczepie wirusa wcieklizny PB (RV)-97. Od 2004 r. ze wzglêdów ekonomicznych zaprzestano wyk³adania szczepionki. Na Bia³orusi i Ukrainie nie s¹ prowadzo-ne akcje OV. Nadziej¹ na poprawienie sytuacji epizoo-tycznej w zakresie wcieklizny we wschodniej czêci kraju s¹ programy wspó³pracy pomiêdzy krajami s¹sia-duj¹cymi w celu eliminacji choroby w ramach zwal-czania wcieklizny w krajach Unii Europejskiej.
W województwie wielkopolskim zanotowano o 11 przypadków wcieklizny mniej ni¿ w 2005 r. Mimo to wci¹¿ odnotowywano przypadki choroby w
wiêk-3084 2527 1503 1812 2555 1183 138 82 1162 1331 131 2236 2647 389 1965 0 500 1000 1500 2000 2500 3000 3500 1992 1993 1994 1995 1996 1997 1998 1999 2000 2001 2002 2003 2004 2005 2006
Ryc. 3 Liczba przypadków wcieklizny od czasu
wprowadze-nia OV u lisów wolno ¿yj¹cych Ryc. 4. Rozmieszczenie przypadków wcieklizny w Polscew 2006 r.
wœcieklizna zwierz¹t l¹dowych wœcieklizna nietoperzy a t ê z r e i w Z 2006 2005 Ró¿nica Spadek/wzrost e w o m o D 19 36 17 1,9-krotny¯ e c ¹ j y ¿ o n l o W 59 98 45 1,7-krotny¯ e z r e p o t e i N 14 14 0 0 ¬® m e z a R 82 1381 56 1,7-krotny¯
Tab. 3. Porównanie liczby przypadków wcieklizny u zwie-rz¹t w 2005 i 2006 r.
szoci zlokalizowane na zachód od linii Warty, która wydaje siê, i¿ stanowi naturaln¹ przeszkodê w migracji lisów. Problem ognisk wcieklizny wystêpuje tak¿e na styku województw wielkopolskiego i opolskiego. Wy-daje siê, ¿e na tych terenach wprowadzenie lotów sa-molotów zrzucaj¹cych szczepionkê co 500 m, a nie jak dot¹d co 1 km powinno rozwi¹zaæ problem przetrwa-³ych ognisk wcieklizny. Wprowadzone dotychczas modyfikacje OV skutkuj¹ corocznym spadkiem liczby przypadków wcieklizny.
Dokonuj¹c porównania liczby przypadków wciekliz-ny w kolejwciekliz-nych latach 2005 i 2006 obserwuje siê spa-dek liczby przypadków wcieklizny zarówno wród zwierz¹t domowych, jak i wolno ¿yj¹cych (2, 3). Zmie-ni³a siê lokalizacja wystêpowania najwiêkszej liczby przypadków z województwa wielkopolskiego do wo-jewództwa warmiñsko-mazurskiego (tab. 2).
Z przedstawionych danych wynika, ¿e sytuacja epi-zootyczna wcieklizny ulega sta³ej poprawie i z ka¿-dym rokiem nale¿y spodziewaæ siê dalszego spadku licz-by diagnozowanych przypadków chorolicz-by (ryc. 3). Na-le¿y kontynuowaæ wyk³adanie szczepionki doustnej w terenie do czasu, kiedy wcieklizna zwierz¹t l¹do-wych zostanie wyeliminowana ze rodowiska.
Pimiennictwo
1.Smreczak M.: Metody postêpowania w immunizacji doustnej lisów przeciw-ko wcieklinie. Medycyna Wet. 2003, 59, 976-978.
2.Smreczak M., Trêbas P., ¯mudziñski J. F.: Wcieklizna w Polsce w 2004 roku. Medycyna Wet. 2006, 62, 655-657.
3.Smreczak M., Trêbas P., ¯mudziñski J. F.: Wcieklizna w Polsce w 2005 roku. Medycyna Wet. w druku
4.¯mudziñski J. F., Smreczak M.: Wcieklizna wystêpowanie, diagnostyka, zwalczanie. Wyd. SGGW, Warszawa 1997.
Adres autora: dr Marcin Smreczak, Al. Partyzantów 57, 24-100 Pu³awy; e-mail: smreczak@piwet.pulawy.pl
