Medycyna Weterynaryjna - Summary Medycyna Wet. 65 (2), 110-114, 2009

Praca oryginalna Original paper

Nowotwory od wielu lat s¹ przedmiotem badañ w medycynie. Obecnie, ze wzglêdu na wzrastaj¹c¹ ich liczbê u zwierz¹t, s¹ tak¿e powodem interwencji lekarza weterynarii. Miejscem najczêstszej lokalizacji procesu nowotworowego u psów jest skóra i tkanka podskórna. Ka¿dy guz, niezale¿nie od miej-sca lokalizacji i tkanki, z której siê wywo-dzi, wymaga do wzrostu zaopatrzenia w krew i substancje od¿ywcze. Warunkiem powiêk-szenia masy guza i tworzenia przerzutów jest wytworzenie w³asnej sieci naczyñ w proce-sie angiogenezy (1, 5, 7, 9, 13, 24).

Neoangiogeneza jest procesem wieloeta-powym i stanowi wypadkow¹ dzia³ania czyn-ników pobudzaj¹cych oraz hamuj¹cych una-czynienie (tab. 1) (7, 9, 13, 15, 23, 24). Pierw-szym etapem rozwoju naczyñ jest pobu-dzenie komórek œródb³onka przez czynniki wzrostu. Nastêpnie dochodzi do miejscowe-go rozszerzenia naczynia oraz wzrostu prze-p³ywu krwi i wzmo¿enia jego

przepuszczal-noœci. Dochodzi do degradacji b³ony podstawnej

na-czynia i aktywacji czynników proangiogennych, które pobudzaj¹ komórki œródb³onka do proliferacji i mi-gracji (13). Komórki œródb³onka wyd³u¿aj¹ siê i

uk³a-Angiogeneza w nowotworach skóry

i tkanki podskórnej psów

ALEKSANDRA SOBCZYÑSKA-RAK

Katedra i Klinika Chirurgii Zwierz¹t Wydzia³u Medycyny Weterynaryjnej UP, ul. G³êboka 30, 20-612 Lublin

Sobczyñska-Rak A.

Angiogenesis in skin and subcutaneous tissue of dogs with tumors Summary

The aim of the study was the evaluation of the degree of tumor vascularization in dogs. The examinations were performed on 42 tumors, taken surgically from dogs affected with skin and subcutaneous tissue tumors. Twenty three male and nineteen female mixed breed dogs aged 3 to 15 years were operated. The dogs had not been treated for neoplasma diseases earlier. The tumor samples were fixed in 10% buffered formalin for 24 hours, after which the tissues were dehydrated in increasing concentrations of alcohol and embedded in paraffin. The slides were stained with hematoxyline and eosine. The tumor type was determined according to the current WHO classification. For the endothelium vessel observations immunohistochemical staining was performed with the use of polyclonal antibody directed against the von Willebrand factor (FVIII). The estimation of blood vessel quantity was performed in a microscope equipped with a computer image analysis system. The itratumoral microvessel density was calculated in 10 selected areas. The average of microvessel density was 190 per 1 mm² in malignant tumors and 138/mm² in benign tumors. It was found that the degree of malignant tumor vascularization was much larger than that of the benign tumor. Tumor angiogenesis determination can be used for diagnosis, prognosis, as well as for the degree of malignancy classification and metastatic potential.

Keywords: angiogenesis, tumour, skin, dog

e c ¹ j a z d u b o P Hamuj¹ce ñ y z c a n a k n o ³ b d ó r œ u t s o r z w k i n n y z c – F G E V TSP-1– rtombospondyna w ó t s a l b o r b if u t s o r z w k i n n y z c – F G F Angiostatyna -F G T b– rtansformuj¹cyczynnikwzrostu Endostatyna w ó t y c o t a p e h u t s o r z w k i n n y z c – F G H Ang-2–angiopoetyna-2 a n i n e g o i g n A Restyna 1 -a n y t e p o i g n a – 1 -g n A Wazostatyna u t s o r z w k i n n y z c y w o k t y ³ p – F G D P N-koñcowy rfagmentczynnikap³ytkowego4 u t s o r z w k i n n y z c y w o n il u s n i – F G I N-koñcowy rfagmentprolaktyny y w o k n a k t k i n n y z c – F T INFa/b–intefrerona/b E -a n y d n a l g a t s o r p – E -G P TIMP–tkankoweinhibtiorymetaloproteaz 8 -a n i k u e lr e t n i – 8 -l I I-l1–intelreukina-1 a n y r e fi l o r P I-l6–intelreukina-6 a n y t e o p o rt y r e – o p E I-l10–intelreukina-10 y n y r a p e h t n e m g a rf a D k 2 2 I-l12–intelreukina-12 y n i k o m e h C

daj¹ w szereg, tworz¹c w ten sposób pêczek naczyniowy, w którym dalsze podzia³y zacho-dz¹ proksymalnie do wêdruj¹cego szczytu, umo¿liwiaj¹c wzrost pêczka naczyniowego na d³ugoœæ (18). Wa¿n¹ rolê w tym procesie od-grywaj¹ metaloproteazy i hydrolazy. Pod ich wp³ywem dochodzi do rozluŸnienia struktury macierzy zewn¹trzkomórkowej, co u³atwia migracjê komórek œródb³onka i tworzenie no-wych naczyñ. Ostatnim etapem angiogenezy nowotworowej jest synteza b³ony podstawnej naczynia (13, 24).

Od lat prowadzone s¹ badania ró¿nych czyn-ników wp³ywaj¹cych na rozwój procesu no-wotworowego, pod k¹tem ich klinicznej war-toœci prognostycznej. Dotycz¹ one: typu histo-logicznego, stopnia z³oœliwoœci, wielkoœci guza, obecnoœci przerzutów oraz procesu neo-waskularyzacji. Brak jest jednak danych na te-mat angiogenezy w nowotworach skóry i tkan-ki podskórnej u psów.

Celem badañ by³o okreœlenie stopnia una-czynienia nowotworów skóry i tkanki podskór-nej usuniêtych operacyjnie u psów.

Materia³ i metody

Materia³ do badañ stanowi³y tkanki nowotwo-rowe 42 chorych psów. Zwierzêta by³y operowane w Katedrze i Klinice Chirurgii Zwierz¹t UP w Lu-blinie z powodu wystêpowania guzów nowotwo-rowych w obrêbie skóry i tkanki podskórnej. Ope-rowano 23 samce i 19 samic, ró¿nych ras, w wieku 3-15 lat. Materia³ pobrano od psów nastêpuj¹cych ras: rottweiler – 6, bokser – 5, doberman – 5, owcza-rek niemiecki – 3, spaniel – 3, jamnik – 2, dog – 2, sznaucer – 2, owczarek collie – 1, owczarek kau-kaski – 1, dalmatyñczyk – 1 oraz 11 psów rasy mie-szanej (tab. 2, 3). Psy nie by³y wczeœniej leczone z powodu choroby nowotworowej. ¯ywiono je kar-m¹ komercyjn¹ lub przygotowywan¹ przez w³aœ-ciciela.

U wszystkich zwierz¹t okreœlano stopieñ zaawansowa-nia klinicznego nowotworów wed³ug systemu TNM. Wy-konywano badanie radiologiczne klatki piersiowej w celu potwierdzenia lub wykluczenia obecnoœci przerzutów. Po chirurgicznym usuniêciu nowotworu, uzyskany materia³ dostarczano bezpoœrednio po zabiegu do Katedry Anato-mii Patologicznej Wydzia³u Medycyny Weterynaryjnej UP w Lublinie. Wycinki guzów utrwalano w 10% buforowa-nej formalinie przez 24 h. Po utrwaleniu materia³ odwad-niano we wzrastaj¹cych stê¿eniach alkoholi i zatapiano w parafinie. Na podstawie preparatów barwionych hema-toksylin¹ i eozyn¹ ustalano rozpoznanie i okreœlano typ no-wotworu wg obowi¹zuj¹cej klasyfikacji WHO. W celu uwi-docznienia œródb³onka naczyñ wykonano barwienie immu-nohistochemiczne z zastosowaniem poliklonalnego prze-ciwcia³a przeciwko czynnikowi von Willebranda F VIII oraz systemu EnVision firmy DAKO. Do iloœciowej oceny naczyñ krwionoœnych wykazuj¹cych ekspresjê czynnika

F VIII wykorzystano system komputerowo wspomaganej analizy obrazu mikroskopowego (ryc. 3-5). W dziesiêciu polach widzenia liczono naczynia i okreœlano œredni¹ przy-padaj¹c¹ na 1 mm2_.

W celu okreœlenia istotnej zale¿noœci miêdzy liczb¹ na-czyñ stwierdzon¹ w guzach niez³oœliwych i z³oœliwych prze-prowadzono analizê statystyczn¹ z zastosowaniem testu Manna-Whitneya.

Wyniki i omówienie

Badanie histopatologiczne zebranych guzów pozwo-li³o na rozró¿nienie dwóch grup: I – nowotwory z³oœ-liwe (tab. 2), II – nowotwory niez³oœz³oœ-liwe (tab. 3). U 29 psów proces nowotworowy mia³ charakter z³oœliwy, co stanowi³o 69%. Guzy niez³oœliwe stwierdzono w 13 przypadkach (31%). W grupie I rozpoznano: guza z ko-mórek tucznych (8 przypadków), miêsaka

wrzeciono-a s p s i p O Rozpoznaniehistologiczne Gêst_no_aœæ_mn_ma2czyñ t a l 7 , , n a m r e b o D Miêsakwrzecionowatokomórkowy 130 t a l 5 1 , , c e i n a z s e i M Miêsakwrzecionowatokomórkowy 197 t a l 0 1 , , k i n m a J Miêsakwrzecionowatokomórkowy 190 t a l 8 , , n a m r e b o D Miêsakwrzecionowatokomórkowy 114 t a l 0 1 , ,l e i n a p S W³ókniakomiêsak 130 t a l 8 , ,i k c e i m e i n k e r a z c w O W³ókniakomiêsak 115 t a l 9 , , n a m r e b o D Rakp³askonab³onkowy 230 t a l 4 1 , , c e i n a z s e i M Rakp³askonab³onkowy 242 t a l 8 , , n a m r e b o D Rakp³askonab³onkowy 177 t a l 5 , , g o D Rakp³askonab³onkowy 335 t a l 0 1 , ,r e s k o B Rakgruczo³ówwoszczynowych 118 t a l 0 1 , ,r e s k o B Rakgruczo³ówpotowych 124 t a l 3 1 , ,i k c e i m e i n k e r a z c w O Rakzatokiprzyodbytowej 228 t a l 2 1 , , c e i n a z s e i M Rakzatokiprzyodbytowej 262 t a l 1 1 , , g o D Ob³oniak 128 t a l 7 , ,i k c e i m e i n k e r a z c w O Ob³oniak 218 t a l 9 , , c e i n a z s e i M Ob³oniak 280 t a l 6 , ,r e c u a n z S Ob³oniak 163 t a l 2 1 , , c e i n a z s e i M Guzzkomórektucznych 128 t a l 7 , ,r e s k o B Guzzkomórektucznych 263 t a l 8 , ,i k s a k u a k k e r a z c w O Guzzkomórektucznych 231 t a l 3 1 , , c e i n a z s e i M Guzzkomórektucznych 276 t a l 1 1 , , c e i n a z s e i M Guzzkomórektucznych 260 t a l 8 , , n a m r e b o D Guzzkomórektucznych 330 t a l 0 1 , , c e i n a z s e i M Guzzkomórektucznych 280 t a l 5 , , k y z c ñ y t a m l a D Guzzkomórektucznych 158 t a l 1 1 , ,r e c u a n z S Czerniak 110 t a l 9 , , c e i n a z s e i M Rakpodstawnokomórkowy 243 t a l 0 1 , ,l e i n a p S Rakpodstawnokomórkowy 264

watokomórkowego (4), w³ókniakomiêsaka (2), raka p³askonab³onkowego (4), ob³oniaka (4), raka podstaw-nokomórkowego (2), raka zatoki przyodbytowej (2), raka gruczo³ów potowych (1), raka gruczo³ów wosz-czynowych (1), czerniaka (1). Grupê II stanowi³o: 9 w³ókniaków i 4 nab³oniaki z gruczo³ów ³ojowych.

W grupie I œrednia arytmetyczna liczba naczyñ krwionoœnych wynosi³a 190/mm2_{. Najmniejsz¹ liczbê}

naczyñ (63) stwierdzono w ob³oniaku, natomiast naj-wiêcej naczyñ (335) wystêpowa³o w raku p³askona-b³onkowym. Podobny wynik otrzymano w guzach komórek tucznych, gdzie najwiêksza liczba naczyñ wynosi³a 330/mm2_{. Najbardziej niejednolit¹ grupê pod}

wzglêdem gêstoœci naczyñ stanowi³y ob³oniaki. Licz-ba naczyñ w tych guzach waha³a siê od 63 do 280. W wiêkszoœci guzów z komórek tucznych, rakach za-toki przyodbytowej, guzach podstawnokomórkowych i rakach p³askonab³onkowych œrednia gêstoœæ naczyñ wynios³a ponad 200/mm2 _{powierzchni guza. W}

ob³o-niakach zanotowano œredni¹ wartoœæ 172, w pozosta-³ych nowotworach waha³a siê w granicach 108-124 (tab. 2).

Œredni¹ gêstoœæ naczyñ w poszczególnych typach nowotworów z³oœliwych skóry i tkanki podskórnej przedstawia ryc. 1.

W grupie II, stanowi¹cej guzy niez³oœliwe, œrednia gêstoœæ naczyñ wynios³a 138/mm2_{. Najmniejsz¹}

licz-bê naczyñ (58) zanotowano we w³ókniaku, a najwiêk-sz¹ (222) w nab³oniaku z gruczo³ów ³ojowych. Œred-nia arytmetyczna liczby naczyñ we w³ókŒred-niakach wy-nios³a 115/mm2_{, a w nab³oniakach z gruczo³ów}

³ojo-wych 192/mm2 _{(tab. 3). Œredni¹ liczbê naczyñ w}

no-wotworach niez³oœliwych obrazuje ryc. 2.

Przeprowadzone badania wykaza³y, ¿e w nowotwo-rach niez³oœliwych skóry i tkanki podskórnej liczba naczyñ w 1 mm2 _{guza by³a znacznie mniejsza ni¿}

w no-wotworach z³oœliwych. By³y to ró¿nice statystycznie istotne.

Proces nowotworowy u psów bardzo czêsto ma cha-rakter z³oœliwy. Potwierdzaj¹ to wczeœniejsze, liczne doniesienia oraz wyniki badañ w³asnych. Prace wielu autorów (6, 10, 16, 17) i przeprowadzone badania wskazuj¹, ¿e najczêœciej u psów wystêpuj¹ nowotwo-ry skónowotwo-ry i tkanki podskórnej (NSiTP). W badaniach w³asnych najwiêkszy odsetek z³oœliwych NSiTP

sta-nowi³ guz komórek tucznych – 27%. Wed³ug niektó-rych badaczy, wystêpuje on czêsto u psów i stanowi 10-20% wszystkich nowotworów skóry (17, 20). W ba-danym materiale w³asnym du¿y procent stanowi³ rak p³askonab³onkowy, miêsak wrzecionowatokomórko-wy i ob³oniak. Grupê nowotworów niez³oœliwrzecionowatokomórko-wych sta-nowi³o 9 przypadków w³ókniaka i 4 przypadki nab³o-niaka.

Szczególn¹ rolê w rozwoju nowotworu odgrywa angiogeneza. Inwazyjny wzrost guza zwi¹zany jest

a s p s i p O _hisR_too_pzp_ao_toz_ln_oa_gn_icie_zne Gês_nto_aœæ_mn_ma₂czyñ t a l 8 , ,r e li e w tt o R W³ókniak 183 t a l 8 , , k i n m a J W³ókniak 156 t a l 9 , ,r e li e w tt o R W³ókniak 106 a t a l 4 , ,r e s k o B W³ókniak 162 t a l 1 1 , ,r e s k o B W³ókniak 157 t a l 8 , ,r e li e w tt o R W³ókniak 182 t a l 4 1 , , c e i n a z s e i M W³ókniak 152 t a l 7 , ,r e li e w tt o R W³ókniak 158 t a l 8 , ,r e li e w tt o R W³ókniak 177 a t a l 3 , ,r e li e w tt o R Nab³oniakzg.r³ojowych 220 t a l 0 1 , ,l e i n a p S Nab³oniakzg.r³ojowych 222 t a l 0 1 , , e il l o c k e r a z c w O Nab³oniakzg.r³ojowych 127 t a l 1 1 , , c e i n a z s e i M Nab³oniakzg.r³ojowych 198

Tab. 3. Nowotwory niez³oœliwe skóry i tkanki podskórnej

0 50 100 150 200 250 300 Rak podstawnokomórkowy

Rak zatoki przyodbytowej Guz komórek tucznych Rak p³askonab³onkowy Ob³oniak Rak gr. potowych W³ókniakomiêsak Rak gr. woszczynowych Czerniak Miêsak wrzecionowatokmórkowy Liczba naczyñ /1 mm 2

Ryc. 1. Œrednia gêstoœæ naczyñ w nowotworach z³oœliwych skóry i tkanki podskórnej

0 50 100 150 200 250 300 Nab³oniak W³ókniak Liczba naczyñ /1 mm 2

Ryc. 2. Œrednia gêstoœæ naczyñ w nowotworach niez³oœliwych skóry i tkanki podskórnej

z pojawieniem siê naczyñ krwionoœnych w obrêbie zmiany, które poprawiaj¹ utlenowanie komórek guza i u³atwiaj¹ zaopatrywanie w substancje niezbêdne do ich rozplemu (1, 13, 21, 23). Naczynia krwionoœne no-wotworów pierwotnych wywodz¹ siê z dwóch Ÿróde³. Pierwsze stanowi morfologicznie i czynnoœciowo doj-rza³e naczynie gospodarza, natomiast drugim s¹ nowe naczynia krwionoœne wytworzone w procesie angio-genezy (18). Liczba kapilar przypadaj¹ca na 1 mm2

guza jest oko³o 10-krotnie wiêksza ni¿ w tkankach prawid³owych. Najwiêcej naczyñ znajduje siê na obrze-¿ach guza (8). W fazie beznaczyniowej rozrost guza odbywa siê wolno. Nowotwór szybko indukuje roz-wój kapilar, je¿eli jest zlokalizowany nie dalej ni¿ 2-3 mm od najbli¿szego naczynia (8).

W 1979 r. wykazano, ¿e szybkoœæ powstawania na-czyñ oraz ich liczba zale¿y od z³oœliwoœci nowotworu i tempa wzrostu jego masy (12). W nowotworach nie-z³oœliwych naczynia wytwarzaj¹ siê wolno i s¹ anato-micznie podobne do naczyñ prawid³owych. Nowotwo-ry z³oœliwe tworz¹ sieæ naczyñ du¿o szybciej, lecz œcia-ny kapilar wykazuj¹ zaburzenia w budowie. Posiadaj¹ wiele nietypowych rozga³êzieñ, pêtli i po³¹czeñ (13). Charakteryzuj¹ siê one cienk¹ œcian¹, przerwami w b³onie podstawnej, niewielk¹ liczb¹ komórek miêœ-ni g³adkich lub ich brakiem oraz wzmo¿on¹ przepusz-czalnoœci¹ (8, 13, 22).

Wykazana w badaniach w³asnych najwiêksza œred-nia liczba naczyñ wystêpowa³a w nowotworach z³oœ-liwych skóry i tkanki podskórnej, i wynosi³a oko³o 190/mm2_{. W nowotworach niez³oœliwych skóry i tkanki}

podskórnej badana œrednia gêstoœæ naczyñ wynios³a 138/mm2_{. Z przeprowadzonych badañ wynika, ¿e}

licz-ba kapilar w guzach o charakterze z³oœliwym jest wiêk-sza ni¿ w guzach niez³oœliwych. Test Manna-Whitneya potwierdzi³ wystêpowanie istotnych ró¿nic statys-tycznych (p < 0,001) miêdzy liczb¹ naczyñ w nowo-tworach z³oœliwych i niez³oœliwych. Liczba naczyñ w guzach niez³oœliwych by³a mniejsza o oko³o 21% w porównaniu ze z³oœliwymi. Jest to wynik sprzeczny z danymi Gacki (8), który wykaza³, ¿e liczba kapilar w nowotworach niez³oœliwych nie przekracza 25% liczby naczyñ nowotworów z³oœliwych.

Opublikowano wiele prac z zakresu angiogenezy w nowotworach u ludzi. Prowadzi siê badania nad mo¿liwoœci¹ zastosowania oceny angiogenezy w no-wotworze i wykorzystania jej jako czynnika prog-nostycznego (22, 24). Przyjmuje siê, ¿e guzy lite bez sieci powstaj¹cych naczyñ nie s¹ w stanie przekroczyæ wielkoœci kilku mm3 _{(15). Stwierdzono, ¿e gêstoœæ}

kapilar w tych guzach jest wskaŸnikiem prognozu-j¹cym inwazyjny przebieg choroby nowotworowej z przerzutami (2).

W piœmiennictwie weterynaryjnym pojawia siê co-raz wiêcej publikacji uznaj¹cych gêstoœæ naczyñ za nowy czynnik prognostyczny w ocenie z³oœliwoœci i potencja³u wzrostu raków p³askonab³onkowych skóry u psów (14). Podobne wyniki u tego gatunku zwierz¹t Ryc. 3. W³ókniakomiêsak skóry i tkanki podskórnej –

bar-wienie immunohistochemiczne, powiêkszenie 200 ×, (naczy-nia krwionoœne oznaczone strza³kami)

Ryc. 4. Ob³oniak skóry i tkanki podskórnej – barwienie im-munohistochemiczne, powiêkszenie 200 ×, (naczynia krwio-noœne oznaczone strza³kami)

Ryc. 5. W³ókniak skóry i tkanki podskórnej – barwienie im-munohistochemiczne, powiêkszenie 600 ×, (naczynia krwio-noœne oznaczone strza³kami)

otrzymano w badaniach guzów komórek tucznych skó-ry (19). Stwierdzono znacz¹c¹ statystycznie ró¿nicê (p = 0,0002) gêstoœci naczyñ w guzach o wiêkszej z³oœ-liwoœci. Odmienne wyniki uzyska³ Graham i wsp. (11). Mimo stwierdzenia korelacji miêdzy liczb¹ naczyñ a z³oœliwoœci¹ nowotworów, nie wykazali oni ró¿nic w unaczynieniu miêdzy nowotworami z³oœliwymi bez przerzutów a nowotworami niez³oœliwymi. Brak za-le¿noœci miêdzy rozwojem naczyñ guza i stopniem z³oœliwoœci zanotowano w raku podstawnokomórko-wym skóry u ludzi (4). Niektórzy autorzy (3) podaj¹, ¿e nie ma zale¿noœci pomiêdzy gêstoœci¹ naczyñ i stop-niem zaawansowania klinicznego guzów jajnika. Wy-kazuj¹ oni brak ró¿nic statystycznych w unaczynieniu guzów z³oœliwych i niez³oœliwych.

Nale¿y przypuszczaæ, ¿e wykazana w badaniach w³asnych du¿a gêstoœæ naczyñ (218-335/mm2_),

stwier-dzana w raku p³askonab³onkowym skóry i tkanki pod-skórnej, mo¿e zostaæ uznana za marker histologiczne-go stopnia z³oœliwoœci. Podobne wyniki otrzymano w nowotworach skóry i tkanki podskórnej – guzach komórek tucznych, rakach podstawnokomórkowych i nowotworach zatoki przyodbytowej, gdzie œrednia liczba naczyñ wynosi³a oko³o 240/mm2_{. Nale¿y s¹dziæ,}

¿e dla wymienionych rodzajów nowotworów angio-geneza ma wartoœæ diagnostyczn¹ i prognostyczn¹ oraz mo¿e byæ wykorzystywana do okreœlania stopnia z³oœ-liwoœci i potencja³u przerzutowego guza.

Piœmiennictwo

1.Cavallaro U., Christofori G.: Molecular mechanisms of tumors angiogene-sis progression. J. Neurooncol. 2000, 50, 63-70.

2.Cygan Z., Cygan W.: Angiogeneza w nowotworach z³oœliwych, strategie antyangiogenne i niszczenia naczyñ krwionoœnych. Medycyna Wet. 2004, 60, 1030-1033.

3.Czekierdowski A.: Badania nad angiogenez¹ w ³agodnych i z³oœliwych guzach jajnika przy zastosowaniu ultrasonografii z kolorowym Dopplerem oraz oceny stê¿eñ œródb³onkowego czynnika wzrostu i wybranych markerów nowotworowych: CA-125, CA-19.9, CA-72.4 i VEGF. Rozprawa hab., AM Lublin 1996.

4.Eckert A. W., Maurer P., Lautner M., Meyer L., Schubert J.: Micro vessel density as an indicator of invasive growth pattern in basal cell carcinoma. Int. Poster. J. Dent. Oral. Med. 2003, 5, Poster 205.

5.Fidler I. J., Ellis L. M.: Neoplastic angiogenesis – not all blood vassels are crested equal. N. Engl. J. Med. 2004, 351, 215-216.

6.Finnie J. W., Bostock D. E.: Skin neoplasia in dogs. Aust. Vet. J. 1979, 55, 602-604.

7.Folkman J.: Clinical applications of research on angiogenesis. N. Engl. J. Med. 1995, 333, 1757-1763.

8.Gacko M.: Angiogeneza i metody jej oceny. Diagn. Lab. 1997, 33, 375-394. 9.Gawrychowski K., Barcz E., Kamiñski P.: Angiogeneza w raku jajnika.

No-wotwory 1997, 47, 775-784.

10.Goldschmidt M. H., Shofer F. S.: Skin Tumors of the Dog and Cat. Pergamon Press, Oxford 1992.

11.Graham J. C., Myers R. K.: The prognostic singnificance of angiogenesis in canine mammary tumors. J. Vet. Intern. Med. 1999, 13, 416-418.

12.Hirst D. G., Denekamp J.: Tumor cell proliferation in relation to the vescula-ture. Cell Tissue Kinet. 1979, 12, 31.

13.Hucz J., Szala S.: Receptor VEGF-2 – cel terapii kierowanej w chorobach nowotworowych. Wspó³czesna Onkologia 2006, 10, 506-514.

14.Maiolino P., Papparella S., Restucci B., De Vico G.: Angiogenesis in squamous cell carcinomas of canine skin: an immunohistochemical and quantitative analysis. J. Comp. Pathol. 2001, 125, 117-121.

15.Ma³ecki M., Gromek K., Przybyszewska M., Janik P.: Plazmidowy wektor ekspresyjny koduj¹cy receptor sFLTt-1(psFLT-1) ogranicza angiogenezê i wzrost guzów L1. Wspó³czesna Onkologia 2006, 4, 145-151.

16.Morris J., Dobson J.: Small Animal Oncology. Black Science Ltd., London 2001.

17.Morrison W.: Cancer in Dogs and Cats. Lippincott Williams&Wilkins, Balti-more 1998.

18.Olszewski E., Miodoñski A. J.: Badania nad unaczynieniem guzów – angio-geneza – zagadnienie nadal aktualne. Terapia 2000, 9, 94-99.

19.Preziosi R., Sarli G., Paltrinieri M.: Prognostic value of intratumoral vessel density in cutaneous mast cell tumors of the dogs. J. Comp. Pathol. 2004, 130, 143-151.

20.Sapierzyñski R., Sapierzyñska E.: Nowotwory skóry i tkanki podskórnej u psów i kotów. Czêœæ I. Guz komórek tucznych. ¯ycie Wet. 2000, 80, 283--289.

21.Singh Y.: Tumor angiogenesis: clinical implications. Nepal J. Neurosci. 2004, 1, 61-63.

22.Skrzypczak M.: Znaczenie angiogenezy w przebiegu chorób nowotworowych i nienowotworowych. Magazyn Wet. 2005, 14, 20-22.

23.Szala S., Radzikowski Cz.: Pod³o¿e molekularne angiogenezy nowotworów. Nowotwory 1997, 47, 1-19.

24.Œwidziñska E., Naumnik W., Chyczewska E.: Angiogeneza i neoangiogezeza – znaczenie w raku p³uca i innych nowotworach. Pneumonol. Alergol. Pol. 2006, 74, 414-420.

Adres autora: dr Aleksandra Sobczyñska-Rak, ul. G³êboka 30, 20-612 Lublin; e-mail: olsob@poczta.onet.pl