Wnioskowy tryb ścigania przestępstw w niektórych kapitalistycznych państwach Europy

A C T A U N I V E R S I T A T t S L O D Z I E N S I S

FO LIA IUR1DICA 35, 1988

Tom as z Gr z eg o r c z yk

W NIO SKO W Y TRYB ŚCIGA NIA PRZESTĘPSTW

W NIEKTÓRYCH KAPITALISTYCZNYCH PA ŃS TW A C H EUROPY Ś cig an ie na w n io se k p o k rzyw d zon ego, jako sw o iste o g ra n iczen ie za -sad y ściga n ia p rzestęp stw z urzędu, je st ch a rak tery styczn e dla w ielu procedur zarów n o w p ań stw a ch so cja listy c zn y ch (ZSRR, NRD, W ęgry, R um un ia)1, jak ii k ap ita listy czn ych . W e w cz eśn iejszy c h p ub likacjach sch a rak teryzo w an o b liżej ten tryb ścig an ia w A u strii i w RFN2, a w ię c w sy stem a ch p raw n ych, k tóre o n giś — w sw y ch ó w cz esn y c h w e r sjach — o b ow ią zy w a ły ta k że na ziem iach p olsk ich. O b ecn e u w a gi p o -św ięc o n e są u regu low an iom p aństw sk and yn aw sk ich (Dania, Finlandia, N o rw eg ia i S zw ecja), W łoch , H olandii, S zw ajcarii i G recji. Z au w ażyć przy tym trzeba, że ścig a n ie na w n iosek n ie je st zn an e praw u a n g iel-skiem u, niie w y stę p u je też w sy stem a ch op artych na p ra w ie francuskim . W k o n sek w e n cji — g d y u w zględ n i się w c ześn iejsze rozw a żan ia o pra-w ie za ch o d n io n iem ieck im i austriackim — p o n iższe u pra-w ag i zam yk ają cy k l o p o d sta w o w y ch rozw iązan iach w sferze w n io sk o w e g o trybu śc i-gan ia w p raw ie b urżu a zyjn ych p ań stw Europy.

I. ŚC IG AN IE N A W NIO SE K W SYSTEMIE TRYBÓ W ŚC IG A N IA K ARNEG O

Ś ciga n ie na w n io sek n ie jest w o m aw ia n y ch rozw ią za n ia ch jed y n y m o gra n iczen iem za sad y ścig an ia e x oficio. W ram ach p u b liczn ego trybu

1 Zob. np. J. G r a j e w s k i , P o d s t a w o w e z a ło ż e ni a ś ci ga n ia na w n i o s e k w pr a -w i e k a r n y m N i e m i e c k i e j R e pu b li ki D e m o k r a t y c z n e j , „ N o -w e Pra-w o" 1983, nr 5, s. 101 i n . ; T. G r z e g o r c z y k , O ś c ig an iu na w n i o s e k w ś w i e t l e r e g u l a c j i p r a w n y c h w n i e k tó r y c h p a ń s t w a c h s o c j a l is t y c z n y c h , „P roblem y P ra w o rządn ości" 1982, nr 10, s. 59 i n.; t e n ż e , T r y b y ś ci ga n ia p r z e s t ę p s t w w e u r o p e j s k i c h p a ń s t w a c h s o c ja li -s t y c z n y c h . „P roble m y P ra w o rząd noś ci" 1984, nr 11, -s. 56 i n.

2 Zob. T. G r z e g o r c z y k , Śc i ga nie na w n i o s e k w p r o c e s ie k a r n y m R e p u -b lik i F e d e r a l ne j N ie m i e c , „A cta U n ive r s itatis L o dz ie n sis ” 1982, F olia iuridic a 10, s. 59 i n.; t e n ż e , Śc i ga nie p r z e s t ę p s t w na w n i o s e k , z u p o w a ż n i e n i a i na ż ą d a n i e w p r o -c e s ie k a r n y m A us t r ii , „A -c ta U n ive r s ita tis L odziensis " 1985, F olia iu rid i-ca 22, s. 97 i n.

ścigan ia w ystęp u ją tu b ow iem jeszcze: ściga n ie z u pow ażn ienia, za z e-zw olen iem i na zarządzenie w ład zy. N ie w yod ręb n ia się natom iast, zn a-n ego prawu RFN, ściga a-n ia a-na żąd aa-nie ob ceg o p ań stw a 3, jako szc z e g ó l-n ego rodzaju ścigal-n ia.

Ś cig a n ie za ze zw o len iem w ła d zy od n osi się — p odob n ie zresztą jak w p raw ie polsk im — do osób o b jęty ch u ch ylaln ym i im m unitetam i w e- w nętrzym i, np. p o słó w do parlam entu, a sto so w n e p rzep isy u jęte są bądź to w u staw a ch za sad n iczych (njp. 68 ust. 2 k o n sty tu cji W ło ch z 1947 r.), bądź też w u staw a ch szcze gó ln y c h (np. art. 13 i 14 fińskiej

u sta w y o p arlam en cie z 1928 r.).

O ile śc ig a n ie za zezw o len iem w ła d zy zw iązan e jest z ok reślon ą osob ą i jej szcz egó ln y m statu sem w sy stem ie p raw nym p ań stw a, to przy ściga n iu na zarząd zen ie w ład zy i z jej u po w ażn ien ia d ecy d u ją ce zn aczen ie ma charakter czyn u, a n ie oso b a spraw cy. C h arak terysty czne, że in stytu cja zarządzenia fu n k cjon u je w tyc h sy stem a ch , k tóre n ie p rzew id ują u p o w ażn ien ia do ściga n ia, zaś tam, g d zie istn ieje ścig a n ie z u po w ażnienia, n ie jest zn an e ścig a n ie na zarzą dzen ie. N a jog ó ln iej ujmując, w ty c h d w u tryb ach ściga n ia ścig a się cz y n y g o d zą ce w p aństw o, jego b ezp ieczeń aństw o, stosu nk i z za gran icą i p ań aństw o obce. A k c en tuje się p rzy tym , że p o lity cz n y w y d źw ię k o w yc h p rze stęp stw w y k lu cza p od d a n ie ich „ czystem u 11 ścig an iu z urzędu4, a n iek ie d y też w sk a -zuje, że ok res II w o jn y św ia to w ej w y k a za ł — zw łaszcza w p a ń stw a ch n eu traln ych — p rzy da tn ość teg o trybu ścig a n ia 5.

Ś ciga nie na zarząd zen ie w ład zy p rzew idu je m. in. praw o fińskie, d uń sk ie i szw ed zkie. W Filand ii ścig a n e są w tym tryb ie p rzestęp stw a za bó jstw a i z n iesła w ie n ia g ło w y ob cego p aństw a, naruszen ia czci ob cych p rzed sta w icieli, zn iew a żan ia sym b o li i zn ak ó w p aństw ob cy ch lub zn ie -w ażan ia p ań st-w a o b cego -w sp osób p u b liczn y (np. pism em , rysu n kiem , drukiem itp.), a tak że u ch y b ien ie p rzepisom o n eu tra ln ości Finland ii (rozdz. 14 k.k. z 1889 r. w w e rsji z 1956 r.). Podm iotem zarząd zającym ścig a n ie jest Prezyd en t Repub liki d zia łają cy w zw iązku z żąd aniem o b cego p ań stw a lub z w łasn ej in ic ja ty w y 6. W p raw ie duńskim ścig a n iu na zarząd zen ie poddano bardzo szeroki krąg czy n ó w ob ejm ujący m. in. d ziałania g od zące w p ań stw o ob ce lub jeg o p rzed sta w icieli albo w org a

-3 Zob. sz e rz ej G r z e g o r c z y k , Ś c ig a ni e na w nio s e k .. ., s. 62.

4 Zob. np. H. F. P f e n n i n g e r, Das s c h w e i z e r is c h e Slr a lr e c hl, [w:] E. M o z g or , A. S c: h ö n к e, H. J e s c h e c k , Das a u s lä n d is c h e St r alr e c ht d e r G e g e n w a r t , Bd. 2, B erlin 1957, s. 337.

5 Zob. np. I. A g g e, H. T h o r n s t e d t , Das s c h w e d i s c h e Str a lr ec h t, [w:l M e z g e r , S c h ö n k e , J e s c h e c k , Da s aus lä nd is c he.. ., Bd. 5, (B erlin) 1976, s. 462 i n.

6 Zob. ß. H о n к a s a 1 о, Das l in is c h e St ra lr ec ht , [w:] D as aus lä ndi sc he ..., Bd. 2, s. 82 i n.

n izację m ięd zyn arodow ą, ud ział w zw iązk ach n ieb e zp ieczn y ch dla b e z-p ieczeń stw a z-państwa, d ziałan ia go d zące w neutraln ość Danii, działania 0 ch arak terze szp iegow sk im oraz zam ach na oso b ę króla lub sw ob od y Fo lk etin gu (§§ 11 Of i 118a k.k. z 1930 r. po n o w eliza cji z 1963 r.). U pra-w n io n y do pra-w yd a n ia zarządzenia jest M in ister S p ra pra-w ied lipra-w ości jako n om inalny zw ierzchn ik orga n ów śc ig a n ia 7. W S zw ecji zarządzania w y om a ga ścig a n ie takich p rzestępstw , jak n ied ozw olon a d ziałaln o ść w y w ia -d ow cza, n a w o ły w a n ie -do obalen ia u stroju , n ie-d o zw o lo n y w erb un ek -do obcej arm ii i zn ie sła w ia n ie pań stw a o b cego (rozdz. 18 § 1 i 19 §§ 9— 12 k.k. z 1962 r.). Z arządzenie w yd a je tym razem rząd szw ed zk i8.

Ś cig an ie z u po w ażn ien ia fu n kcjon uje z k o lei w sy ste m ie w łosk im 1 szw ajcarskim . W Szw ajcarii poddano tem u tryb ow i ścig a n ie p rze-stęp stw : zn iew ażan ia państwa ob cego, g ło w y ta k iego państw a, je go p rzed sta w icieli i sym boli; zn iew aża n ie orga n iza cji m ięd zy n arod ow ej i jej rep rezen tan tów oraz flag i in ny ch oznak; sz p ieg o stw o w o jen n e na szk od ę ob ceg o państwa, naruszanie jeg o su w ere nn o ści z terytorium S zw ajcarii lub p o dejm o w a n ie z teren u S zw ajcarii w ro g ic h d ziałań p rze-ciw k o jedn ej ze stron w alczą cy ch (art. 296—301 k.k. z 1937 r. w w ersji z 1977 r.). U p ow ażn ien ia u dziela rząd zw ią zk ow y , z tym że w w yp ad ku zn iesła w ien ia w y łą cz n ie po uprzednim u zysk an iu żąd an ia o ścig a n ie ze stron y o b cego p ań stw a lub organ izacji m ięd zy n arod ow ej (art. 302 k.k .)9. W p raw ie w łosk im u p ow a żn ien ie do ścigan ia jest k o n iec zn e przy p rzestęp stw a ch p rzeciw k o p ań stw u sp rzym ierzonem u z W ło ch a m i na w y -padek w o jn y w postaci m. in. k red ytow an ia w roga, n iedotrzym ania

um ów o d osta w ach , d o starc za n ie w ro g o w i zap a sów i sp rzy ja nie mu (art. 313 ust. 2 k.k. W łoch z 1930 r. w w ersji z 1966 г.), a tak że np. u dział w n ieleg a ln y c h zw iązk ach o charak terze m ięd zy n arod ow ym i p row ad zenie w ro giej d ziała ln ości za gran icą, sian ie d efetyzm u i za -m ach na oso bę lub cześć Prezyd en ta Republiki (art. 313 ust. 1 k.k.). U p ow ażn ien ia (1'autozizazione) u d ziela M in ister S p raw ied liw ości. Od jego d ecyzji, zw an ej tym razem przez u sta w ę prośb ą (richiesta), u za leżn ioleżn o też ściga leżn ie zam ach ów leżna w o lleżn o ść i cześć g ło w y o b cego p ań -stw a, jeg o p rzed sta w icieli i sy m b oli (art. 313 ust. 4)10. W w yp ad ku zn ie-sła w ien ia p arlam en tu lub jeg o izby, u p ow ażn ien ia do ściga n ia u dziela

7 F. M a r c u s , Das St r alr e c ht D ä ne m ar k s , [w;] M e z g e r , S c h ö n k e , J e - s c h o c k , Das aus länd isc he ..., Bd. 1, (B erlin) 1955, s. 132 i n.; t e n ż e , Da s d ä -n is c h e S t r ai g e s e tz h u c h, B od i-n 1964.

8 A g g e, T h o r n s t o d t , Das s c hw e di s c h e .. ., s. 455 i n.

9 P f e n n i n g e r, Das s c hw e i z e r i s c h e .. ., s. 336— 337; O. A. G e r m a n n , S c h w e i -z e r is c h e s St r a fge s e t -z bu c h, Z ürich 1972, s. 437— 443.

10 R. R i z , II C o d ic e P en a le I tal ia no — Das ita li e n is c h e S tr a i ge s e tz h uc h , B erlin 196.9, s. 229; zob. toż G. В о 11 a v i s t a, L ez zi nni di d ir it to p r o c e s s u a l e p e na l e , M i-la n o 1969, s. 56.

zn iesła w io n a izba (art. 313 ust. 3). C h arak tery styczne, że w d ok tryn ie w łosk iej w sk azu je się, iż u p ow a żn ien ie oznacza jed yn ie w o lę n iep rze- szk ad zania ścigan iu , a ściślej, że jest to ,,zg o d a ” na k o n ty n u o w a n ie p roc esu 11. Pod obny p o glą d fu n kcjon uje w d ok tryn ie au striack iej oraz RFN12. Jest to istotna różnica w p o rów n an iu ze ścigan iem na w n io sek , przy którym u p raw n ion y podm iot „dom aga się, żąda" ściga n ia w tryb ie p u b liczn y m 13. W k o n se k w en cji, w e w n iosk o w y m trybie ścigan ia, w n io -sek staje się w aru nk iem po w stan ia po stro nie o sk a rżyciela praw a do ścigan ia, tym czasem przy ściga n iu z u p ow a żn ien ia, u p o w a żn ien ie jest jed y n ie w arun k iem realizacji tego praw a, które p o w staje już w m o -m en cie p op ełn ien ia cz y n u 14.

Pod danie o k reślon ych k atego rii p rzestęp stw ścig an iu z u p o w a żn ie-nia lub na za rząd zenie w ła d zy w e w sk a za n y ch regu lacjach oznacza w y łą cz en ie ich spod c zy ste g o ścig an ia e x oficio. N ie brak jed n ak u nor-m owań, które przyjnor-m u ją w tej nor-m ierze in n e rozw iąza nia. Tak w ięc np. w p raw ie k arn ym H oland ii cz y n y p rzeciw k o p aństw u obcem u lub g o -d zące w b ezp ieczeń stw o p aństw a albo w oso b ę m onarchy ścig a n e są z urzędu bez w n iosku (art. 92— 107a, 108— 120 k.k. z 1881 r. w w ersji z 1975 r.)15. Praw o g re c k ie z k o le i w ym ag a p rzy ścig an iu p rzestęp stw g od zą cyc h w p ań stw o ob ce lub jeg o p rzed sta w icieli w n io sk u d anego pań stw a lub jego reprezen tanta (art. 154, 155 k.k. z 1950 г.), a śc ig a n ie np. czy n ó w p o leg a jąc ych na n aru szeniu p rzep isó w o n eu tra ln ości lub n iedo trzym aniu u m ów d osta w na w y p a d ek w o jn y , uzależnia od w n iosk u M inistra S pra w ied liw ośc i (art. 145 i 156 k.k.)16. Zatem d ecy d u ją ce zn a -cz en ie p rzy w yb o rze trybu ściga n ia p rzestęp stw g o d z ą cy ch w in tere sy pań stw a, jeg o stosu nk i z zagran icą lub p o leg ają ce na n aruszen iu czci organ ó w p ań stw o w ych lub organ ó w p aństw a ob cego , za leż y w zn aczn ej m ierze od tradycji p raw n ych d anego p ań stw a. C h arak tery styczn e jest jed nak sto su n k ow o cz ęste o d ch od zen ie od „czystego" ścigan ia z urzędu, cho ć z za cho w a n iem p u b liczn eg o trybu ścig an ia tych czy nów .

Rozw ażając problem u sytu ow an ia ścigan ia w n iosk o w eg o w s y st e m ie tryb ów ścigania, n ie m ożna pom inąć k w estii w zajem n ego stosu n -ku tej odm iany ścigan ia i trybu p ryw atn osk argow ego. M ożliw e jest

11 B e l l a v i s t a , L e z z i on i di diritlo... 12 Zo.b. np. A. S с h ö n к e, H. S c h r ö d e r , T. L c n c n e i , P. C r a m e r , A. E s -s e r , W. S t r e e , S t r a fg e s e tz b u c h . K o m m e n ta r , 18 A u fla g e, M ü nc he n 1976, s. 786; K. B i r k i n e y e r , D e u ts c he s S t ra f pr oc e s s r e ch t , B erlin 1898, s. 71; E. F o r e g e r , E. S e r i n i , D ie ö s t e r r e ih is c h e S tr a fp r o z e s s o r d nu n g , W ie n 1976, s. 19. ls Zob. B e l l a v i s t a , L ez z io ni dl diritto ... , s. S3. 14 Zob. np. W . P l a t z g u m m e r , G r u n d z ü g e d e s ö s t e r r e i c h is c h en S tr a fp r o z e s s -r ec ht, W ie n 1983, s. 13; B e l l a v i s t a , L e z z io ni di di-ritto.. ., s. 56.

15 Zob. K. T o e b e l m a n n , Das n i e d e r lä n d i s c h e S t r a fg e s e tz b u c h , B erlin 1959. 16 Zob. D. K a r a n i k a s , Das gr i e c hi s c h e S tr af ge s e tz b uc h , B erlin 1953.

tu bądź p rzyjęcie zasad y rozgran iczen ia obu trybów lub też op arcie ich fu nkcjonow an ia na regu le sw o istej k onk u ren cyjn ości. To p ierw sze ro zw ią zan ie — fu n kcjonu jące także w P olsce — przyjm uje np. prawo austriack ie, podczas g d y w RFN zd ecyd o w a n o się na zasad ę k onk u ren -cyjności,. z tym że ściga n ie czynu p ryw a tn o sk argo w eg o w trybie w n io s-k ow y m jest m ożliw e jed y n ie, g d y d odats-kow o przem aw ia za tym in te-res pu bliczny (§ 374 i 376 StPO RFN). W g ro n ie om aw ian ych u norm o-w a ń -o-w ię k sz o ść regu lacji optuje na rzecz zasad y rozgran iczenia. N ie brak jedn ak i takich, które przyjm ują reg ułę k o n k u ren cy jn ości17, choć n ie w od niesien iu do w szystk ich p rzestęp stw b ęd ących prywatnoskar- g ow ym i. I tak w praw ie n orw eskim i szw ed zkim zak łada się, że p rzestęp stw a przeciw k o czci ściga n e są w zasad zie skargą pryw atną, jed -nak g d y . p okrzy w d zon y zło ży w n io sek o ścigan ie, a d ziałan ie ex o/ięio jest u zasad n ion e interesem pub licznym , m ożliw e jest p o djęcie ścigan ia z urzędu (§ 251 k.k. N o rw eg ii i rozdz. 5 § 1— 6 k.k. S zw ecji)18. Z k o lei w p raw ie karnym Danii n aru szen ie tajem n icy k orespo nd encji przez os;obę u rzędow ą oraz n iektóre p rzyp adki zak łócen ia spokoju i naru-szenia czci sk ierow an e p rzeciw k o osob ie p ełn ią cej (lub m ającej p ełnić) fu nkcję publiczną, g d y zarzut m oże p ozb aw ić ją k o n ieczn eg o zau -fania -ц- m ogą b yć śc iga n e z urzędu na w n iosek p ok rzyw d zo nego

(§ 275 k .k .)19.

K onstruując w n io sk o w y tryb ścigan ia, n ie k ied y w y łącz a się spod n ieg o p ew n e p o sta cie czyn u i przekazu je je do ścigan ia e x ol ici o bez w n iosku . C zęsto k ryterium tak iego w y łą czen ia jest osoba sp raw cy czynu. Tak w ię c w p raw ie karnym Fin land ii ścig a się z urzędu bez w niosku p rzestęp stw a w n iosk ow e, g d y spraw cą ich ok azu je się u sta -w o -w y p rzed sta-w iciel oso b y p okrzy-w d zonej (rozdz. 8 § 6 k.k.), a -w e W ło szech d oty czy to p rzestęp stw ze sfery sek su aln ej, g d y sprawcą jest o jcie c lub opiek un po krzyw dzonej albo osoba n ad u żyw ająca sw ej funkcji pub licznej (art. 542 ust. 3 pkt 1 k.k.). Praw o w ło sk ie w y raźn ie też stw ierdza, że jeżeli czyn w y czerp u je jed n ocześn ie znam iona

prze-17 S z cz e gó ln o r oz w ią z an ie w tym w z g lą d z ie sp o tyk a m y w p ra w ic ka rnym S z w a j-carii. W tym w y p ad ku o g ó ln o z w ią z k o w y k.k. pr zew id ując, ja k ie c z y n y po d le ga ją ś c ig a n iu „na w n io s ek " , za kłada je d n o c z e ś n ie , że w ła d z e k an ton alne u sta lą w s w y c h pr ze pis ac h or g a ny p o w o ła n e do śc ig an ia i z a sa d y śc ig a nia (art. 345 k.k.). R zec z w tym , ż e w sze reg u ka ntona ch , m.,in. Z urychu, w yk o rz y s tu ją c tu up ra w n ie nie pr ze ka zan o n ie któ re c z y n y „ w n io s k ow e" do ś c ig an ia p r y w atn o s k a r g o w e g o, co zresztą k r y ty c z n ie o c e n ia n e je st przez dok tr yn ą (zob. np. P f e n n i n g e r , Das s c h w e i z e -ris che..., s. 228).

18 J. A n d e n a e s, Das n o r w e g is c h e St ra lr e c ht , [w:] M e z g e r , S c h ö n k e , .1 e s с h e с k, Das aus lä nd isc he ..., Bd. 4, (Berlin) 1962, s. 382; A g g e , T h o r n . s t e d t , D a s s c hw e d is c h e .. ., si 355. .

stęp stw a ściga n e go na w n iosek i czyn u ściga n eg o z urzędu bez w n io -sku, ściga n ie w od n iesien iu do ca łego zachow an ia sp raw cy od byw a się ex o /icio bez w n iosku (art. 542 ust. 3 pkt 2 k.k.)20.

W n io sk o w y tryb ścigan ia w w ięk szo ści om a w ian ych unorm owań ogran icza się do ścigania na w n iosek p okrzyw d zonego. R ozw iązanie tak ie fu nkcjon uje w praw ie państw sk and yn aw sk ich , a także w H o-landii i w e W ło szech. O dm ien ne u jęcie sp otyk am y natom iast w S zw a j-carii i w G recji. W p raw ie szw ajcarskim w y stęp u je bow iem ściga n ie na w n io sek d o w ód cy jedn ostki w ojsk ow ej, z tym że ogranicza się ono do czyn ó w p rzeciw k o czc i21, a nadto ściga n ie na w n iosek w ładz sto -sow n y ch organizacji w sk azan ych przez p raw o kantonaln e, m. in. przy p rzestęp stw ie karalnej n iealim entacji (art. 217 ust. 2 k.k.)22. Z k olei prawu greck iem u zn ane są takie p ostacie ścigan ia w n iosk ow ego, jak ścigan ie: na w n io sek przełożonego, na w n iosek władz p ań stw ow ych oraz na w n iosek państwa obcego. W n io sek p rzełożon ego przew id zia-ny jest tutaj przy p rzestęp stw ie zw y k łeg o uszk odzen ia ciała (art. 308 w zw. z 315 ust. 2 k.k.)24, w n io sek o b ceg o państw a — przy p rzestęp -stw ach p rzeciw k o czci jego p rzedstaw icieli lub god zeniu w oznaki lub inne sym b ole ob ce (art. 154 i 155 k.k.), a w n io sek władz w ew nątrz- k ra jo w ych — m. in. przy god zen iu w część organ ów w ład zy teren o-w ej (art. 157 ust. 3), czy naruszen iu p rzepisóo-w o n eu tralności (art. 156 k.k.), zaś w poprzednim stanie prawnym — tj. do czasu istn ienia m onarchii — rów nież przy god zen iu w cześć i osobę m onarchy i j e -g o rodziny (art. 118 ust. 5 k.k. — w n iosek Ministra S praw iedliw ości). Tak w ięc unorm ow an ia Grecji i Szw ajcarii należą, obok prawa au s-triackiego i zachod n ion iem ieck iego, do tej grupy regulacji zach od n ioeurop ejskich , które n ie ogran iczają w n io sk ow e go trybu ścigan ia je -d y n ie -do ścigania na w n iosek pok rzyw -d zon ego.

II. PRZEDM IO TO W Y ZAKRES ŚC IG AN IA N A W NIO SEK

1. Pierw szą gru pę p rzestęp stw ściga n ych na w n iosek stan ow ią c zy -n y w zg lęd -n ie w -n iosko w e, tj. ściga -n e -na w -n io sek p okrzyw d zo-nego, g d y sp raw cą jest osoba pozostająca z nim w ok reślon ym stosu nku b

lis-20 P o dobn e r o z w ią z a n ie s p oty ka m y w pr aw ie w ę g ie r s k im . Zob. G r z e g o r c z y k , T r y b y . .. , s. 65— 67 ora z § 209 k.k. W ę g ie r z 1978 r. (tek st ros. w „O bzor W ien - g io rs k og o P raw a" 1980, N o 1— 2, s. 27 i n.)

21 Zob. np. A. H a e f l i g e r , K o m m e n la r zur M il itä r s ! r a lg e r i ch ts o r d nu ng , B ern 1959, s. 127 i n.

22 Zob. G e r m a n , Sc h w e iz e r is c h e s .. ., s. 344.

2S Zob. E. G a f o s , Das gr i e c hi s c h e St ra lr e c ht. B e s o nd e r e r Teil , [w:] M e z g e r , S c h ö n k e , J e S c h e c k , Das aus lä nd isc he.. ., Bd. 3, (Berlin) 1959, s. 379.

kości. Stosunek ten jest różnie u jm ow an y w p o szczegó ln y ch reg ula-cjach i zależy też od rodzaju czynu p oddanego om awianem u trybowi ścigan ia karnego.

P od staw ow ą k a tego rię p rzestęp stw w zględn ie w n iosk o w y ch sta n o -w ią p rzestęp st-w a p rzeci-w ko m ieniu i pra-wom m ajątko-w ym . J ed yn ie praw o d uń skie i szw ed zk ie cz y n y te przekazuje (gdy p opełnion o je na szkod ę bliskich ) do ścigan ia skargą prywatną. W p o zo stały ch u nor-m ow an iach p rzew id ziano w tynor-m w ypadk u w n io sk ow y tryb ścigania. N ajszerzej krąg p rzestęp stw w zględ n ie w n iosk ow y ch p rzeciw k o m ie-niu ujm uje praw o w łosk ie, przekazując do tego trybu w szy stk ie te cz yn y poza rozbojem , w ym u szeniem rozbójniczym i p ozb aw ien iem w o l-ności w celu w ym u szenia (art. 649 ust. 3 k.k. W łoch). W p ozosta ły ch regulacjach na w n iosek ściga n e są z regu ły kradzież, p rzy w łaszczen ie 1 oszu stw o na szkod ę b liskich (np. rozdz. 30, 35 i 38 k.k. Finlandii, art. 316, 324, 338 k.k. Holandii, §§ 255, 257, 280 ust. 2 w zw. z 264 k.k. N o rw eg ii, art. 137, 140 i 148 k.k. Szwajcarii, art. 378 k.k. Grecji)*4. Krąg ten uzupełn iają: a) w H olandii przestępstw a w ym u szenia, w y -rządzenia szk od y w ierzy cielom i u szk odzen ie lub zn iszczen ie cudzej rzeczy (art. 319, 348 ust. 2 i 353 k.k.), g d y dokonan o ich na szk od ę w sp ółm ałżon ka z rozdzielnością m ajątkow ą, k rew n y ch i pow in ow atych w linii prostej, a w b oczn ej do II stop nia (art. 316 ust. 2 k.k.); b) w Szw ajcarii n ieu czciw e p row ad zen ie cu d zych spraw i u su w a nie dok um entów w celu w yrządzenia szkody interesom m aterialnym k rew -n ych lub d om ow -n ik ów (art. 159 ust. 3 i 254 w zw. z 110 pkt 2 i 3 k.k.); c) w N or w egii przestęp stw o w ym u szen ia m ajątkow eg o na szkod ę do -m ownika lub k rew neg o (art. 266 w zw. z 264 k.k.), przy czy-m pod p o-jęciem dom ownika rozum ie się tu także osobę p ozostającą na służbie21. W śród innych p rzestępstw w zg lęd n ie w n io sk o w y ch spotykam y w om aw ia ny ch regulacjach jed yn ie n arażen ie na zarażen ie chorobą w en ery czn ą w spółm ałżonka — ścigan e na w n iosek w Danii (§ 256 ust. 2 k.k.) oraz zm uszanie do o k reślo n ego zachow ania k rew n ego lub do-m ownika, zaliczo n e do trybu w n io sk o w e go w N o rw egii (§ 222 k.k.)2e.

2. Zd ecyd ow an ie ro zleg lejszy je st krąg p rzestęp stw b ezw zględ n ie w n iosk ow y ch , a w ięc ścig an y ch na w n io sek n ieza leżn ie od stosu nk u łą cząceg o p ok rzy w d zo nego i sprawcę.

M Zob. np. H o n к a s a 1 o, Das linis che.. ., s. 114 i n.; W . P. J. P o m p e , W. M. E. N o a c h , Das n ie d e r lä n d is c h e Str a lr e cht , [w :| M e z g e r, S c h ö n k e , J e - s c h o c k , Das aus län dis c he.. ., Bd. 5, s. 202 i n.; A n d e n a e s , Das no r w eg is ch e. .., s. 353 i n. ; P f e n n i n g e r, Das s c hw e iz e ri s c h e .. ., s. 280 i n.

25 A n d e n a e s , Das no r w eg i s ch e ... , s. 353.

Pod staw o w ą grupę stan ow ią tu czy n y go d zące w m ienie osób p ry-w atnych. W prary-w ie karnym W łoch, G recji i Szry-w ajcarii — podobnie jak w FFN — trybow i w n iosko w em u poddano w ięc np. b agateln e c z y -ny p rzeciw ko mieniu, tj. go d zące w przedm ioty : „ n iew ielk iej w artości" (art. 626 pkt 2 k.k. W łoch, art. 138 k.k. Szwajcarii, art. 379 k.k. G re-cji), z tym że w praw ie szw ajcarskim w ym aga się, aby przestęp stw a d op uszczon o się z nędzy, w w yn ik u lek ko m yśln ości lub ,,dla zasp o-k ojenia zachciano-ki", p odczas g d y w Grecji i w e W łoszec h pobudo-ki działania sp raw cy n ie są istotn e. N ieza leżn ie od p ow y ższeg o, do b ez-w zględ n ie ez-w n io sk oez-w yc h zaliczono:

1) w e W ło szec h m. in. zabór rzeczy w celu k ró tk otrw a łeg o u życia, g d y przedm iot ten zw rócon o (art. 62.6 pkt 1), w d arcie się na cu dzy grunt (art. 633 i 637), u szk od zen ie lub zn iszczen ie cudzej rzeczy (art. 635, 639), zab ijanie cud zych zw ierząt (art. 638), oszu stw a dłużnika (art. 641— 642), a także sp rzeniew ierzenie (art. 646 ust. 3 i 647 zd. Г);

2) w Grecji np. w y łu d zen ie św iad czen ia (art. 391, 392), u szk o d ze-nie lub zn iszczen ie cudzej rzeczy (art. 381, 382b w zw. z 383 „k.k.), oszu stw a dłużnika (art. 379 ust. 3 i 399 ust. 3), n iezaw od ow ą lich w ę (art. 404 ust. 5), n iezaw od o w y p ołów ryb z cu dzych śtaw ów (art. 400 ust. 3) i n ak łan ian ie n ieletn ich do zaciągania d łu g ów (art. 403

ust. 3); V

3) w Szwajcarii: w y łu d zen ie św iad czen ia (art. 150— 151), zn iszczen ie lub u szk od zeiszczen ie cudzej rzeczy (art. 145), oszu stw o (art.' 149), szk o -dzenie cudzym m ożliw ościom k red ytow ym (art. 160), sp rzen iew ierze-n ie (art. 147) i lek k om y ślierze-n e d oprow adzeierze-n ie do u padłości (art. 165). /■steli chodzi o p o zo sta łe om aw iane unorm owania, to do b ezw zg lę d -nie w n iosk ow y ch p rzestęp stw p rzeciw ko m ieniu należą tu m. in.:

4) w Finlandii: zn iszczen ie i u szko dzen ie cudzej rzeczy, b ezp raw -ne jej u żyw a n ie lub p rzy w ła szczenie (rozdz. 35 i 38 k.k.);

5) w Danii: szk od zen ie cudzym prawom m ajątk ow ym oraz u szk o-d zen ie lub zn iszczen ie cuo-dzej rzecz y (§§ 291 ust. 1 1 3, 298 i 299

w zw. z 305 k.k.); ■ ■

-6) w N orw egii: oszustw o, o ile n ie p opełnion o go w o b ec w ięk szej liczb y osób lub z n ad użyciem zaufan ia albo w yk orzystu jąc ła tw o -w iern ość p ok rzy-w d zo nego (§ 280 k.k.). Pra-wo n or-w eskie, pod ob nie jak szw ed zkie, zalicza p rzestęp stw a u szk odzen ia lub zn iszczenia cudzej rzeczy albo jej b ezp raw nego u żyw an ia do gron a p ryw atn osk arg ow ych, a w ięc — w odróżnieniu od w cześn iej om ów ion ych unorm ow ań — nie p rzew id u je tu ścigan ia na w n io sek 27.

27 A n d e n а с s, Das no r w e gi sc h e, .., s . 363; A g. g о., T h o r n s t c d t ; 'D a s s c h w e -disc he..., s. 406, ’

Druga d ość liczn a grupa p rzestęp stw b ezw zg lęd n ie w n io sk ow y ch to czy n y z zakresu naruszeń rozm aitych tajem nic. W grę w chod zą m. in. na ruszen ie tajem n icy pryw atn ej (art. 618 k.k. W ioch, art. 179 ust. 2 k.k. Szwajcarii, art. 371 k.k. Grecji, art. 272 k.k. H olandii), ta-jem nicy han dlow ej lub p rzem ysło w ej (np. art. 273 k.k. H olandii, art.

162 k.k. Szwajcarii), tajem nicy zaw od ow ej lub fu nk cyjnej (art. 622— — 623 k.k. W łoch), tajem nicy k oresp on d en cji (np. rozdz. 4 § 8— 9 k.k. S zw ecji, art. 370 k.k. Grecji, art. 179 k.k. Szwajcarii, art. 616 k.k. W łoch) — n iek ied y ogran iczon e w y łą czn ie do sytu acji, gd y sprawcą je st osoba urzędow a (np. art. 263 ust. 2 w zw. z 275 k.k. Danii) lub z do datkow ym w yod ręb nian iem tajem n icy telekom u n ik acyjn ej (np. art. 1791 3 k.k. S zw ajcarii28, art. 617 k.k. W łoch), a w reszcie i u ja-w n ian ie inn ych poufnych informacji (tak nip. aTt. 618 k.k. W łoch).

Trzecia grupa czyn ó w ścig an y ch b e zw zg lęd n ie na w n iosek to przestęp stw a z zakresu w o ln o ści osobistej, w tym i ze sfery w o ln ości w ż y -ciu płciow ym . Do p rzestęp stw w n io sk o w y ch zalicza się tu np. groźbę karalną (art. 180 k.k. Szwajcarii, art. 612 k.k. W łoch), zm uszanie (art. 284 k.k. Holandii), zak łóca nie spokoju (§ 265 w zw. z 275 zd. 2 k.k. Danii, rozdz. 4 § 7 k.k. Szw ecji), naru szen ie miru d om ow eg o (art. 186 k.k. Szwajcarii, art. 614 k.k. W łoch , art. 334 k.k. Grecji, rozdz. 4 § 6 k.k. S zw ecji, § 264 ust. 3 w zw. z 275 zd. 2 k.k. Danii), czy u prow a-d zen ie k ob iety w celach n ierząa-d n ych (np. art. 281 k.k. H olana-d ii, art. 327 k.k. Grecji, art. 183 ust. 1 k.k. Szwajcarii). W sferze w oln ości p łciow ej do ścigan ia na w n io sek sk ierow an o w om aw ian ych unorm o-wan iach : zgw a łcen ie (art. 519 w zw. z 542 k.k. W łoch , art. 336 w zw. z 344 k.k. Grecji, rozdz. 6 § 1 k.k. Szw ecji), zm u szanie lub nak łan ia-n ie do czyia-n ó w ia-n ierządia-n ych (art. 337 i 344 k.k. Grecji, art. 521 i 542 k.k. W łoch, rozdz. 20 § 9a k.k. Finlandii, rozdz. 6 § 2 k.k. Szw ecji), w y k o rzy stan ie za leżn ości w celach n ierządn ych (art. 2483 k.k. H olan -dii, art. 343 k.k. Grecji, art. 520 k.k. W łoch, rozdz. 6 § 2 k.k. Szw ecji), u p row ad zenie n ieletn iej w cela ch nierząd n ych (art. 524 k.k. W łoch, art. 339 k.k. Grecji), czy też dop uszczen ie się czynu n ierządnego w ob ecn ości n ieletn iego (art. 530 w zw . z 542 k.k. W łoch ). Od razu zastrzec trzeba, że praw o greck ie, h o len d erskie i szw ajca rsk ie stoi na stan ow isku , iż przy u prow ad zen iu k o b iety (a w Grecji tak że przy na-k łan ian iu do nierządu) zaw arcie m ałżeństw a ze spraw cą w y na-k lucza m o-żliw o ści ścigan ia i w n io sk ow an ia o nie (art. 281 ust. 3 k.k. Holandii,

*8 W pr ow ad zo no to u s ta w ą z 20 grudnia 1968 r. o w z m o że n iu pra w no karn ej o ch r on y ta jem n icy pr y w atn e j (BB1 II, 1968, s. 1245), zob. G e r m a n n , S c h w e i z e -risc hes..., s. 563 i n.

art. 196 ust. 2 k.k. Szwajcarii, art. 344 in fine k.k. Grecji). Podobne u jęcie sp otyk am y w RFN29.

Czwartą grupę p rzestęp stw b ezw zg lęd n ie w n io sk ow yc h w om a-w ia n y ch reg ulacjach stan oa-w ią czy n y g od zące a-w cześć. Roza-wiązania w tym za kresie są jednak d o ść zróżn icow an e. I tak w praw ie państw sk an d yn aw skich ( poza Danią) przyjm uje się, iż są to w zasad zie p rze-stępstw a p ryw atno sk argow e, choć g d y przem awia za tym interes pu-b liczn y, m ogą pu-być ściga n e z urzędu na w n io sek 30. W Danii ściga n ie w n io sk ow e w chod zi już w rachubę tylko w ó w czas, gd y czynu do-puszczono się pism em an onim ow ym albo przeciw k o oso b ie p ełn iącej fu nkcję publiczną (§ 275 zd. 2 i 3 k.k.). Z k olei w Szw ajcarii n iektóre Tegulacje k anton aln e przekazują te p rzestępstw a — u zn an e przez o g óln ozw ią zk ow y k odeks karny za w n io sk o w e — do trybu p rywatno- sk argow ego. W p ozostałych unorm owan iach (W łochy, Grecja, H olan -dia) zalicza się już je do ścig a n y ch na w niosek, z tym że gd y dotyczą organów p aństw ow ych , ścig a n ie następ uje bądź to z up ow a żn ien ia ok reślo n ego podm iotu (tak w e W łoszech ), bądź też z urzędu (tak w H o -landii) albo na w n iosek zn iesław io n eg o (zn iew ażon ego ) podm iotu (tak w G recji)31.

K olejną gru pę p rzestępstw b ezw gzlęd n ie w n io sk ow y ch tworzą cz y -ny p o lega jące na uszk odzen iu ciała. W p raw ie duńskim ściganiu w n iosk ow em u poddano jed yn ie n ie u m yśln e uszk odzen ia ciała nie m ające przy tym charakteru ciężk ieg o (§ 249 k.k.). W p ozostałych regu -lacjach na w n io sek ściga się w szelk ie lek k ie uszkod zenia ciała, w tym i u m yślne (np. art. 582 i 590 k.k. W łoch, art. 308, 314 i 315 k.k. G re-cji, art'. 123 ust. 1 i 125 ust. 1 k.k. Szw ajcarii, §§ 228, 237, 238 k.k. N orw eg ii, rozdz. 3 § 5 i 6 k.k. Szwecji).

N astępn a grupa om aw ia ny ch p rzestęp stw to czy n y go d zą ce w m ał-żeństw o i rodzinę. Do tego grona należą: cu d zołó stw o — ściga n e na w n iosek w G recji (art. 357), H olandii (art. 241), w e W łoszec h (art. 559) i w Szw ajcarii (art. 214), p odstęp ne zaw arcie m ałżeństw a przez podan ie fa łszy w y ch d apodan ych osob isty ch lub zatajepodan ie przeszkód m ałżeń -skich — podd an e ścigan iu w n io sk o w em u w Finlandii (rozdz. 18 § 1), G recji (art. 355 k.k.) i w e W ło szech (art. 526 k.k.), a także zaw iniona n iealim en tacja (art. 217 k.k. Szwajcarii), p orzu cen ie k obiety ciężarnej przez sprawcę cią ży (art. 359 k.k. Grecji, art. 218 k.k. Szwajcarii)

29 Zob. G r z e g o r c z y k , Śc ig an ie na w nio s e k .. ., s. 66— 67.

30 Zob. A n d e n a e s , Das no rw eg i s ch e ... , *s. 336; A g g e, T h o r n s t o d t , Das s c h w e di s c he .. ., s. 355.

31 P r z es tę p s tw a p rz ec iw k o czci na le żą do p r z es tę p s tw w n io s k o w y c h ta kż e w pr aw ie fiń sk im (rozdz. 27 k.k.) — zob. H o n k a s a l o , Das linis che..., s. 111 i n.

i u prow ad zenie dziecka (art. 220 k.k. Szwajcarii, art. 573 k.k. W łoch, art. 281 in fine k.k. Holandii).

O statnią grupą p rzestęp stw b ezw zględ n ie w n io sk o w y ch stan ow ią te czyn y, które trudno zak w alifiko w ać do jedn ej z p oda ny ch w c z e ś-niej k ategorii. N ależeć tu będą m. in.:

1) p rzestępstw a z u staw od a w stw a szczegó ln ego , np. z zakresu n ie -u czciw ej k onk -uren cji (np. w Szw ajcarii)32;

2) tzw. karalne u pojen ie, tj. stan, w k tórym sprawca z u w agi na n ad u życie środ k ów od urzających n ie m oże p on o sić od p o w ied zia ln o ści za k onkretn e zach ow an ie p rzestęp n e i stan o w iące czyn ścig an y na w n iosek , m oże jedn ak b yć p ocią g n ięty do od po w ied zialn ości za sa -mo u pojenie, co w ym aga w szak rów nież złożenia w n iosku przez p o-k rzyw dzonego; rozw iązan ie tao-kie zn an e prawu RFN (§ 330a ust. 3) i A ustrii (§ 287 ust. 2) w y stęp u je także w G recji (art. 193 ust. 2 k.k.);

3) czyn y poddane ścig an iu na w niosek z uw agi na rozw iązan ie p rzyjęte w sferze terytorialnej zasad y odp ow iedzialności; tak w ięc pra-w o karne W łoch zakłada, iż pra-w ystęp k i po pełn ion e za granicą ścigan e są w kraju jed y n ie na w n iosek p okrzyw d zon eg o (n iek ied y M inistra Sp raw iedliw ości), a w greckim k od ek sie karnym założon o, że k o n iecz-n y jest w podobiecz-nych w yp ad kach w iecz-n iosek państwa o b c eg o lub osob y p ok rzyw d zon ej33 (art. 9 i 10 k.k. W łoch , art. 6 k.k. Grecji);

4) przestępstw a ścig an e na w n iosek in nych niż p okrzy w d zon ych pod m iotów (o czym b y ła już m owa).

3. Reasum ując można stw ierdzić, iż krąg p rzestęp stw w n iosko w ych w p o szczegó ln y ch un orm ow aniach jest różn ie ujm ow any, a różnice m ięd zy tym i regulacjam i są n iek ied y dość znaczne. D ecy d u jące zn a-czen ie mają w tym w ypadku ok reślon e trady cje praw ne. Charakter ystycz n e jest przy tym p o w ią za n ie ścigan ia i p en alizacji z p e w n y mi zasadam i ob y czajo w ym i, czego dow od em jest np. ściga n ie na w n io -sek p rzestęp stw a cu d zołóstw a (wiarołom stw a), a także z określon ym i stosunkam i społeczn ogosp od arczym i, np. przy ściga niu naruszeń w sfe rze prawa p olow ania lub p oło w u ryb, szkodzenia in teresom w ie r z y cieli, p odk opyw an ia m ożliw ości k red ytow y ch itp. Poza tym sp o tyk a

-32 G e se tz üb er d en u nlau te r en W ettb e w e r b z 30.09.1943 r. (zob. O. H ä r d y , H a n d k o m m e n t a r z um s c h w e it e r i s c h e n S tr a fg e s e t z b u c h un d B u n d e s g e s e tz ü b e r de n u nl a u te r e n W e t t b e w e r b un ter B e r ü c k s i c h t ig u n g d e r N e b e n g e s e t z e n , Bern 1964, s. 226 i n. (P odobne ro zw iąz a n ie sp oty k a m y w RFN, natom ia st w N o r w e g ii c z y n y te za -lic z a s ię do ś c ig a n y c h sk arg ą pr yw a tną — zob. A n d e n a e s , D as no r w e gi s ch e. .. , s. 336.

33 Zob. A. M a n g а к i s, Das g r ie c h is ch e St ra lr e ch t. A l l g e m e i n e r T ei l, [w:] M e z c j e r , S c h ö n k e , J ę s c h e c k , Da s aus lä nd is c he .. ., Bd. 3, s, 259,

m y tu o cz y w iśc ie także p rzestęp stw a, k tóre rów nież w u norm ow a-niach so cja listy czn y ch 34, w tym i w Polsce, p odlegają ścigan iu w try-bie w n iosk ow ym .

III. NIEK TÓ RE PR O CESO W E ASPEK TY ŚC IG A N IA N A W NIO SEK

1. O ile prawo p o lsk ie — podobnie zresztą jak unorm ow an ia ZSRR i W ęgier — n ie przew idu je żad n ego szczeg ó ln eg o term inu do z ło że nia w niosku i zakłada, że jed yn ym term inem jest tu ok res przed aw -n ie-nia karal-ności czy-nu, to w u-n orm ow a-niach zach od-nioeuropejsk ich, a także w NRD i Rumunii przyjm u je się już istn ien ie takich term inów.

C zasok res ten najbardziej w yd łuża prawo fiń skie, ustalając g o na 1 rok od daty p ow zięc ia przez p ok rzyw d zon ego w iad om ości o czy n ie (rozdz. 8 § 4 ust. 1 k.k.). W praw ie n orw esk im w n io sek w in ien być p rzedłożony przed u p ływ em 6 m iesięcy (§ 80 k.k.), a podobne rozw iązanie sp otyk am y w S zw ecji33. W p o zostały ch un orm ow aniach u sta lo -no g o na 3 m iesią ce (§ 96 k.k. Danii, art. 29 k.k. Szw ajcarii, art. 124 k.k. W łoch , art. 117 k.k. G recji i art. 66 k.k. H olandii). W H olandii p rzyjm u je się jedn ocześn ie, iż przy czynach p op ełn ion y ch poza eu ro -p ejskim terytorium H olandii w s-p om n ian y term in w yn o si 9 m iesięcy, a przy p rzestęp stw ie nadużycia zaufania dla ce ló w nierządn ych od p o-w ied n io 6 i 12 m iesięcy (art. 2483 ust. 3 k.k.). N iek ied y o-w sk azan e ter-m iny liczo n e są n ie od daty p ow zięcia w iad oter-m o ści o czy nie, lecz od inn ego m om entu praw nego. Tak w ięc w Szw ajcarii i w H olandii przy ścigan iu cu dzołóstw a (wiarołom stw a) w n io sek o ściga n ie m oże b yć zło żon y jedyn ie, jeżeli czy n ten stał się pow od em rozw iązania m ałżeń stw a i przed u p ływ em 3 m iesięcy od daty up raw om ocn ienia się w y -roku sądu cy w iln eg o (art. 214 ust. 3 k.k. Szw ajcarii i art. 241 ust. 2 k.k. Holandii).

Term iny p o w y ższe, choć nie stan ow ią term inów przedaw nien ia, pow od ują pow y g a śn ięcie prapowa do pow n io sko pow a n ia o ściga n ie3*, a ich istn ie -n ie tłum aczo-ne jest w zględam i b ezp ieczeń stw a p raw -n eg o37.

2. O ile in stytu cję terminu do złożen ia w n iosk u spotyka m y w rt w szy stk ich regulacjach zachod n ioeuropejsk ich zn ających ściga n ie na w n iosek , to inaczej k ształtu je się już k w estia podm iotowej p o d z iel-n ości iel-n iep o d zieliel-n o ści ośw iad czeiel-n ia żą d a ją cego ścigaiel-n ia. W ięk szość

34 Zob. G r z e g o r c z y k , T r y by . .. , s. 62 i n.

,s A g g o, T h o r n s t e d t , Das s c hw e di s c h e .. ., s. 358.

36 Zob. np. H o n k a s a l o , Das linische.. ., s. 74; F. C l e r c , E. S t e c k , G r un -d z ü g e -d e s s c h w e iz e r is c h e n Sl r al r ec ht s. A l l g e m e i n e r Teil, B ase l 1943, s. 40,

unorm ow ań przyjm uje regu łę n iep od zieln ości i zakłada, iż w n io sek w sk azu ją cy n iek tórych tylk o sp raw có w p ozw ala organow i ścig ania

i o sk a rży cie lo w i na w y to c ze n ie p ro cesu także p o zo sta ły m w sp ó łu c ze st-nik om czynu. W y ra źne p rzepisy w tej m ierze zn ajdu jem y np. w pra-w ie pra-w łosk im (art. 123 k.k.), n orpra-w eskim (§ 84 pkt 3 k.p.k.), szpra-w ajcars-kim (art. 30 k.k.) i grecajcars-kim (art. 119 k.k.). W D anii n iep o d zieln o ść ta ma już charakter w zg lęd n y , gd y ż za zgod ą organu ścigan ia m ożliw e jeSt W yłączenie o k reślon y ch osób spod ścigan ia na w n io sek 38. Trzeba jednak od razu zaznaczyć, że także w tych regulacjach , k tóre optują za n iepod zieln ością podm iotow ą ma ona n iek ied y charakter w zg lęd n y, a d ecyd u je o tym k onstrukcja p rzyjęta przy d opu szczalnym cofaniu w n iosk u. O tóż w p raw ie w łosk im , greck im i szw ajcarskim , zak ładając m ożliw ość od w ołania w n iosk u i przewiduładając, że rów nież to o św ia d czen ie jest — z punktu w idzen ia podm iotu w n iosk u ją ceg o — pod -m iotow o n iep od zieln e, dopuszcza się jedn ocześn ie in sty tu cję sp rzeci-w u po stronie oska rżon ego (art. 155 k.k. W łoch , art. 31 ust. 4 k.k. Szw ajcarii, art. 120 ust. 3 k.k. Grecji). In stytu cję sp rzeciw u osk arżo-n ego tłum aczy się potrzebą za p ew arżo-n iearżo-n ia tej oso b ie prawa dom agaarżo-nia się un iew in n ien ia, gd yb y m ocą w o li p ok rzyw d zon ego n iesłu szn ie była w cią gan a w wir p rocesu 39. W k on sekw en cji sp rzeciw taki pow oduje, iż p roces to czy się dalej, a le jed y n ie w stosu nku do osk arżonego, k t ó -ry sp rzeciw ił się cofnięciu w n iosku .

3. W sp om niano, że w n iek tórych unorm ow aniach zach od nich m o-żliw e jest w y co fan ie złożo n ego w n iosku . W isto cie in sty tu cję tę p rze-wid ują w sz ystk ie reg ulacje burżuazyjn e Europy. Zakłada się przy tym, że co fn ięc ie m oże n astąpić bądź to w term inie liczon ym od daty zło -żen ia w niosku, bądź też w cza sie zak reślo ny m fazą procesu. Pierw sze u jęc ie spotykam y w praw ie karnym Holandii, g d zie przyjm uje się, iż o d w ołan ie w n iosk u m oże n astąpić w term inie 8 dni od jeg o złożenia, z w y ją tk iem ścigan ia w iarołom stw a (cud zołóstwa), k ied y to term in ten p rzesun ięty został aż do zam knięcia rozpraw y (art. 67 i 241 ust. 4 k.k.). W p ozostałych unorm ow aniach operuje się już fazą procesu. N ajd a -lej m om ent ten przenosi praw o RFN zakładając, iż od w o ła n ie w n io s-ku jest d opu szczaln e aż do up raw om ocn ienia się orzeczen ia k o ń czą ce-g o sprawę. W om aw ian ych rece-gulacja ch p rzyjm u je się jako m om ent k o ń co w y dla realizacji tego u praw n ien ia40:

5* Zob. M a r c u s , Das Str alr ec ht ... , s. 100 i n. ; W. D a s z k i e w i c z , O s k a r -ż y c i e l w p o l s k i m p r o c e s i e k a r n y m , W a rs za w a 1960, s. 201.

3* Zob. C l e r c , S t e c k , G r ündz uge .. ., s. 40— 41.

40 Zob. m. in. art. 152 k.k. W łoc h , art. 31 ust. 1 k.k. Sz w a jc ar ii, rozdz. 4 § 8 k.k. F inla ndii, § 82 k.k. N o r w eg ii, art. 120 k.k. G recji, a ta k że np. M a r c u s , Das dänisc he... , в. VIII; D a s z k i e w i c z , O s k a r ż y c ie l .. ., s. 196,

— w n ie sie n ie osk arżenia (N orw egia),

— rozp oczęcie po stęp ow an ia g łó w n eg o (Grecja),

— w yd an ie w yro ku w I instancji (pozostałe regulacje, z tym, że g d y chodzi o praw o szw ajcarsk ie, to przez stosow n ą interp retację zwrotu „do w ydan ia wyroku" praktyka przesuw a ten m om ent — w n ie -k tórych -kanton ach — d o u praw om ocn ienia się o rzeczen ia)41.

N iek ied y zasad y te są od po w ied n io m od yfikow an e. Tak w ięc np. w p raw ie w łosk im w y k lucza się m ożliw o ść cofnięcia w n iosku przy p rzestęp stw ach ze sfery sek su aln ej, zezw alają c z k olei przy czyna ch p rzeciw k o m ałżeń stw u na co fn ięcie w n iosku także po w yd an iu w y r o -ku w I in stan cji (art. 542 ust. 2 i 563 w zw, z 559 i 560 k.k.).

C o fn ięcie w n iosk u ozn acza w y g a śn ięcie prawa do w n iosk o w an ia w danej sp raw ie po stron ie d anego podm iotu (i ew en tu a ln y ch stron zastęp czych po jeg o śm ierci). Jednak tylko n iektóre regu la cje za w ie-rają w tej m ierze w yraźne po sta no w ien ia (tak np. w § 102 k.k. N o r-w egii, art. 31 ust. 2 k.k. Szr-wajcarii, art. 120 ust. 3 k.k. Grecji, art. 152 ust. 4 k.k. W łoch).

Poza m o żliw ością cofn ięcia w niosku , n iektóre unorm owania prze-w id ują róprze-w nież in stytu cję zrzeczenia się praprze-wa do prze-w n iosk oprze-w a nia. S p o-tykam y ją w p raw ie w łoskim , greck im i szw ajcarsk im (art. 123 ust. 2— 4 k.k. W łoch, art. 117 ust. 2 k.k. G recji i art. 28 ust. 4 k.k. S zw aj-carii). Z rzeczenie się w inn o siłą rzeczy nastąpić przed u pły w em ter-minu do złożen ia w n iosk u i w yk lu cza m ożliw ość w y stąp ien ia z tym w n iosk iem w p rzyszłości. Prawo w ło sk ie zastrzega przy tym, że zrzeczen ie dokon an e przez u sta w o w eg o przedstaw iciela osob y p okrzyw -dzonej n ie odbiera prawa do w n io sko w a n ia sam em u p o k rzy w d zon e-mu, jeżeli u k oń czy ł on już 14 lat, alb o będąc starszym jest u b e zw łas-n o w olłas-n iołas-n y jed y łas-n ie częścio w o (art. 125 k.k. W łoch). Z rzeczełas-nie się jest podm iotow o n iep od zieln e i tylk o w sy stem ie prawa w ło sk ie g o m oże być w yrażon e w sp osób dorozum iany (art. 123 ust. 3 i 4 k.k).

4. K olejna istotna k w estia, to problem ing eren cji prokuratorskiej w sp raw y ściga n e na w n iosek , tzn. m ożliw ość w szczęcia ścigania z urzędu mimo /braku k o n ieczn ego w n iosk u. Jak w iadom o, w praw ie polskim in stytu cja ta znana jest jed y n ie przy ścigan iu na w n io sek d o w ó d c y jedn ostk i w o jsk ow ej (art. 576 § 1 k.p.k.) i ścigan iu na p o d sta -w ie skargi p ok rzy-w d zonego p rzestęp st-w p ry-w atn osk arb o-w ych -w -w oi- sk ow ym p rocesie karnym (art. 577 § 2 k.p.k.). W szerokim zak resie in geren cję prokuratorską w sp ra w y o cz y n y ściga n e na w n iosek prze-w id uje praprze-w o karn e NRD i n iektórych republik radzieck ich ZSRP42.

41 Zob. P f e n n i n g e r, D as s c h w e i z e r is c h e .. ., s. 328.

Znana jest ona także prawu RFN, n ie w y stęp u je n atom iast w s y s te -m ie prawn y-m A ustrii, a także w Ru-munii i na W ęgrzech.

W gru p ie om aw ian ych unorm owań z m ożliw ością ingeren cji sp o -ty ka m y się w p ra w ie norw eskim , szw edzkim , duńskim i holenderskim . W N orw eg ii i w S zw ecji w szcz ęcie p ostępo w an ia z urzędu bez w n io s-ku jest m ożliw e w ła ściw ie przy każd ym p rzestęp stw ie w n iosk ow ym . Praw o szw ed zk ie in geren cję taką w yk lu cza jed y n ie przy p rzestęp -stw ach p rzeciw k o czci, jako tych czynach , które w zasad zie ściga się pryw atn ie, a z urzędu — jed y n ie g d y zło żon o w n io sek i istn ieje przy tym interes pu bliczny w ściga n iu 43. W N o rw eg ii w szcz ęcie procesu bez w n iosk u w y łą cz o n e jest w podobnej sytu acji oraz przy n ieu m yśl-n ych u szkod zeyśl-niach cia ła 44. W p raw ie holeyśl-nd erskim w szcz ęcie p roce-su bez w n iosk u d opuszczono jed y n ie przy czy nach g od zący ch w cześć (art. 67a k.k.), z tym że n ależy o takiej d ecy zji pow iadom ić oso b ę p o-krzyw dzoną, która m oże w term in ie 8 dni (a g d y znajd uje się poza eu rop ejskim terytorium H olandii w ciągu 1 m iesiąca) w yra zić sw ój sp rzeciw w ob ec tak iego ścigan ia. W yco fan ie sp rzeciw u jest d opusz-cza ln e w przeciągu 8 dni od jeg o złożen ia45. W reszcie, g d y chodzi o prawo duńskie, to p rzew id uje ono m ożliw ość p od jęcia ścigan ia ex

olicio bez w n iosk u jed yn ie przy u szk od zen iu ciała (§ 249), u szk o d

ze-niu lub zniszczen iu cu dzej rzeczy (§ 291 ust. 1 i 3 w zw. z § 305) oraz działań zb liżon ych do sp rzen iew ierzen ia lub oszu stw a (§§ 298, 299 w zw. z 305 k.k.). Ponadto w każdej sp ra w ie na w yp a d ek co fn ię-cia w niosku, w ład ze o sk a rży c ielsk ie uznając, że w ym aga teg o interes pub liczn y, m ogą k o ntyn u o w ać ściga n ie z u rzędu46.

5. Reasum ując tw ierdzić n ależy, że w om aw ian ych regulacjach p raw n ych w ystęp u ją dość istotn e zróżn icow ania w zak resie p roceso -w ej konstru kcji ścigan ia na -w n iosek . D aleko idącą żb ieżn ość dostrzec można jed yn ie od n ośn ie do zak reślania term inów do złożen ia w n io s-ku oraz jego cofania i to tylko, g d y chodzi o o k reślo n ą regu łę. Sfera p odm iotow eg o zakresu ścigan ia i ingeren cja prokuratorska ro zw ią zyw an e są już zyw nader różny sposób i z różnym p odejściem do ro zzyw ią -zania danej k w estii. N iem n iej m ożna też stw ierd zić, iż p rezentow an e unorm owan ia dow odzą, że ta k ie cech y, jak n iep o d zieln o ść p od m ioto-w a i n ieo d ioto-w o łyioto-w aln o ść ioto-w n iosk u n ie są bynajm niej ioto-warunk am i sin e

qua non fu nkcjonow ania w n io sk ow ego trybu ścigan ia. R ealn e są i ta

-k ie rozw iązan ia, w -k tórych w n iose-k jest p od m iotow o p od zieln y i

od-« A g g e , T h o r n s t e d t , D a s s c hw ed i s ch e .. ., s. 355. 44 A n d e n a e s , Das n o r w e g i s c he . . ., s. 333, 382. 45 P o m p e , N o a c h , Das ni e de r lä nd is c h e. .., s. 135. 46 M a r c u s , Das Str alr ec ht .. ., s. 100 i n.

w o ły w a ln y z zastrzeżen iem d od atkow o ing eren cji prokuratorskiej. Ta ostatn ia p ełni tu zresztą rolę sw o isteg o w en ty la b ezp ieczeń stw a ch ro-n iącego iro-n teres p ub liczro-n y w ścigaro-n iu ex o/icio. P ow y ższe ro-n ie ozro-n acza jedn ak opcji autora w kierunk u zaap robowan ia w y su w a n y ch i w p ol-skim p iśm ien n ictw ie po stu lató w od n ośn ie do m. in. w prow adzenia in-ger en cji prokuratorskiej do p olsk iego sy stem u ścigan ia na w n io sek 47, choć zgod zić się n ależy, iż szereg k w estii w ym a ga szerszeg o p rzed y s-ku tow ania, gd y ż n ie zaw sze polska regulacja m oże b yć uznana za przykład o p ty m a ln ego rozw iązania ok reślo n y ch k w estii (np. w sferze p odm iotow ej p o dzieln ości czy cofania w n iosku). Zagadnienia te w y -kraczają jedn ak poza ram y n in iejszy ch uw ag, k tórych zadan iem b yło jed y n ie p rzed sta w ien ie w og óln ym zary sie założeń w n io sk o w e go try -bu ścigan ia w zachod n ioeuropejsk ich system a ch prawn ych .

W p ły n ę ło do R e da k cji K ated ra P o s tę p o w a n ia K a rneg o

„F olia iuridica" i K ry m in a lis ty k i UŁ

w k w ietn iu 1986 r.

T o m a s z G r z e g o r c z y k

DIE AN T RA G SVE RF O L G U NG DER STRAF TATEN IN M A N C H E N K APITALISTISCH EN ST AA T E N EURO PAS

D er A u lsa tz s c h lie s s t die R e ihe der P u b lik a tio n, die der V e r fo lg u n g auf A n tra g im Strafproze ss der frem d en S ta a te n g e w id m et ist. Er ist die F o rs etz un g der E rw ä-g u n ä-g en , d ie sic h in z w e i fr üher en V e r ö ffe n tlic h u n ä-g e n be find en, un d d ie dem R echt d er B un d esr ep ub lik D e uts ch la n d („ A n na le s U n iv e r s ita tis L odzien sis" , F o lia iu rid ica Î 982, Nr 10) und Ö ste rr eich („ A nn a le s U n iv e r s ita tis L odziensis " , F o lia iu ridica 1985, N r 22) g e w id m et w u rden . D ie s e B em er k un g en u m fa s se n die S y ste m e de s Str afre ch ts v o n F in land, S ch w ed en , N o r w e g e n , D änem a rk, N ie de rla nd , Ita lien , G rie-c h en la n d und der S rie-c hw eiz, a lso — w e n n w ir v o r he r ig en E rw äg un ge n üb er die BRD und Ö s te rr eich b e r ü c k sic h tig e n — a lle d ie s e n R eg u la tio ne n , die d ie V e r fo lg un lg auf A ntralg ke n ne n . A n d e re w e s te u r o p e is c h e S tra fp ro zes se , d ie s ic h auf en -g lis c h e s und fr a nz ös ich e s R ech t stü tze n , k e n n e n d ie s e V e rfo l-g u n -g nicht.

Der e rs te T eil de s A r tik e ls betr ifft die R e g elu n g der A n tra g s v e r fo lg u n g im S y -ste m der P ro z e ss v e r fo lg un g . Es w u rde g e g e n s e itig e s V e r h ä ltn is d ie s er V er fo lg u ng zuir V e rfo lg u n g au f E rm äc htigu ng, m it Z us tim m ung , auf A n ord nu ng und auc h d ie

47 Zob. m. in. W . D a s z k i e w i c z , Śc ig a n i e na w n i o s e k w p o l s k i m p r o c e s ie k a r n y m ( U w a g i d e l e g e la ta i p o s t u l a t y d e l e g e l e r e n da ), „P a ństw o i P raw o" 1956, nr 3, s . 537; t e n ż e , O s k a r ż y c ie l ., ., s. 203 oraz g lo s a, „P ań stw o i P raw o" 1973, nc 8— 9, s. 276—-277; E. J a s i ń s k a , g lo sa , O SPiK A 1968, nr 11, s. 520. Zob. też A . K a f t a l . P o d s t a w o w e p r o b l e m y k o d y l i k a c j i p r a w a k a r n e g o p r o c e s o w e g o , „P ań-stw o i P raw o" 1968, nr 7, s. 82.

P fiv a tk ld g e besp roche n. Der z w e ite T e il w ird dem B ere ich der V e r fo lgu n g auf A n -tr ag g e w id m e t. Es w u rde n die nach e in ze ln e n K atho gorion kla sifiz ic rto n S -trafta ten d a r g e stellt, die r ela tiv od er a bs olu t auf A n tra g v e rfolgt w er d en . Der dritte T eil e n th ä lt m anc he P r o ze s sv e T folgu n g s as p e k te und näh m lic h: d ie E inr eic hu ng sfris t de s A n tr ag es , P rinzip ien der Z ur ückn ahm e und V e r a c h tu n g auf de n R ec htsa ntrag der V e rfo lgu n g , P roblem der s u b je k tiv e n T eilb ark eit und U nteilb ar ke it dos A ntra g e s und au ch d i« L ö sungen im Borek:h der In gore nz de s S ta a ts a n w a ltes in d ie V e r fo lgu n g der A n tra gs str aftaten . D ie F ass u ng d ie se r P ro blem e u n ter s c h e id e t sic h pr inz ip ie ll v o n der R e gu lation im p o ln is ch en R e c h tss y s te m u nd e nth ält oine R eihe v o n in te- ге8вал1еп R ech tsa sp ek te n .