Skrobacki, Andrzej
Dlaczego Wojciech Kętrzyński nie
otrzymał katedry na Uniwersytecie
Krakowskim w 1869 roku?
Komunikaty Mazursko-Warmińskie nr 3, 209-212
DLACZEGO WOJCIECH KĘTRZYŃSKI NIE OTRZYMAŁ KATEDRY NA UNIWERSYTECIE KRAKOWSKIM
W 1869 ROKU?
Wojciech K ętrzyński ubiegał się trzykrotnie o katedrę historii na U ni w ersytecie Jagiellońskim , ale w szystkie starania zakończyły się niepow o dzeniem.
Po raz pierw szy realne w idoki na objęcie stanowiska akademickiego otw arły się przed uczonym w 1869 r. B ył to okres szczególny w życiu W szechnicy Jagiellońskiej, związany z nadaniem Galicji pełnej autonom ii językow ej. Wydane przez władze austriackie rozporządzenia pozwalały wprowadzić do w szystkich urzędów i szkół galicyjskich język polski. Zmiany te objęły również U niw ersytet Krakowski, gdzie w ykładow cam i historii na W ydziale Filozoficznym byli częściowo profesorowie, którzy język polski znali słabo albo prawie wcale. Na ich m iejsce postanowiono powołać kandydatów, którzy by „zadośćuczynili w pełni warunkom zw y czajnych publicznych profesorów w języku polskim ” *.
Ta okoliczność i, jak się później okaże, jednom yślne poparcie człon ków W ydziału Filozoficznego U niw ersytetu, zdawały się preferować na katedrę uniw ersytecką Wojciecha K ętrzyńskiego, który szukał wówczas szerszego pola dla swej działalności naukowej. N iestety, losy potoczyły się inaczej. Na katedrze historii powszechnej i austriackiej pozostał nadal przewidziany pierw otnie do dymisji, słabo znający język polski, profesor A ntoni Wacholz.
Opierając się na relacji ustnej syna W ojciecha, prof. dr. Stanisław a Kętrzyńskiego, tak pisze o tym fakcie W ładysław Chojnacki:
„Według tradycji przechowanej w rodzinie Kętrzyńskich, M inister stwo K ultury i Nauki w W iedniu zwróciło się do Berlina celem zasięgnię cia opinii o Wojciechu K ętrzyńskim , który był jeszcze wówczas pruskim poddanym (Kętrzyński otrzym ał obyw atelstw o austriackie 4 III 1880 r. — rkps Os., nr 6232). Odpowiedź była nieprzychylna, co w płynęło niew ątpli w ie na odrzucenie kandydatury K ętrzyńskiego” 2.
Istotnie, cytow ana w yżej relacja odpowiada prawdzie. Świadczą o tym
1 H. B a r y c z , W o jc ie c h a K ę t r z y ń s k ie g o s ta ra n ia o k a te d r ę u n iw e r s y t e c k ą
w K r a k o w ie , P rz e g lą d H is to ry c z n y , 1948, t. 37, s. 325
2 W. C h o j n a c k i , W o jc ie c h K ę t r z y ń s k i a M a z u ry , W ro c ła w 1948, s. 46
210 A N D R Z E J S K R O B A C K I
dokumenty odnalezione w N iem ieckim Archiwum Centralnym w Merse- burgu 3.
Otóż w piśmie datowanym 3 listopada 1869 r. w Berlinie, pruski m ini ster spraw zagranicznych zwrócił się do ministra spraw w ew nętrznych h rabiego'zu Eulenburg z prośbą o udzielenie mu informacji dotyczącej przebywającego w Kórniku bibliotekarza i publicysty (Literat), doktora Wojciecha Kętrzyńskiego, którego kandydaturę brano pod uwagę przy obsadzeniu profesury na U niw ersytecie Krakowskim. O opinię, pisał dalej minister, zabiegają władze austriackie, które szczególnie interesują się postawą moralną i polityczną kandydata.
Minister spraw wewnętrznych zwrócił się z kolei w tej sprawie, 6 listopada 1869 r., do nadprezydenta prowincji poznańskiej, hrabiego von Koenigsmarck. W piśm ie tym czytam y m iędzy innym i, że rząd ce- sarskoaustriacki prosi o informacje dotyczące sytuacji osobistej oraz obli cza moralnego i politycznego (über dessen persönliche Verhältnisse, sowie
über seine politische und moralische Haltung) bibliotekarza i publicysty,
pracującego u hrabiego D ziałyńskiego, dr. W ojciecha Kętrzyńskiego. W ie my, czytam y dalej w piśm ie ministra, że niejaki student filozofii, Jan Wojciech W inkler von K ętrzyński z Giżycka odsiedział rok tw ierdzy w Kłodzku za czynności związane z przygotow yw aniem zdrady stanu. Po w yjściu z tw ierdzy udał się do Królewca w celu kontynuow ania swoich studiów1. Proszę o odpowiedź, kończy! list minister, czy chodzi tu o tę samą osobę, abym mógł wywiązać się z postawionego mi zadania.
Minister otrzym ał odpowiedź po m iesiącu, 7 listopada 1869 r. Nadpre- zydent prowincji poznańskiej donosił, że zatrudniony w Kórniku jako bibliotekarz hrabiego D ziałyńskiego, pisarz „dr Adalbert K ętrzyński” przybył tam z Tarnawki w pow. inowrocławskim. Pochodzi z Giżycka i jest tą samą osobą, co w ym ieniony w piśm ie student filozofii „Johann Adalbert W inkler von K ętrzyński”. O jego politycznej i moralnej stronie trudno powiedzieć coś negatyw nego. Zdaje się żyć tylko nauką, a z uw a gi na zły stan zdrowia prawie nie opuszcza swego mieszkania.
Tutaj trzeba sprostować pom yłkę nadprezydenta, ponieważ K ętrzyński przybył do Kórnika z Tarnówka w powiecie chełm ińskim 4 a nie z Tar- nawki w powiecie inowrocławskim. List o podobnej treści przesłał m ini ster spraw w ew nętrznych m inistrowi spraw zagranicznych Bismarckowi 17 grudnia 1869 r.
W dokumentach merseburskich nie zachowała się odpowiedź Bis marcka, przesłana na ręce posła austriackiego w Berlinie. Prawdopodob nie pismo ograniczyło się do zrelacjonowania przedstawionych w yżej fak tów , bez obciążania opinii dodatkowymi komentarzami. A le nie to jest ważne dla tła całej tej sprawy.
Istotną rzeczą jest fakt, że w tym sam ym czasie, kiedy K ętrzyński zło żył podanie o katedrę i senat zabiegał o przychylną dla niego decyzję, trwała w ym iana korespondencji m iedzy rządami austriackim i pruskim,
3 D e u tsc h e s Z e n tr a la r c h iv M e rse b u rg , H ep. 77, T it. V I. S pec. L it. K . N r 249. Vol. I I 1854— 1879. V e r fa h r e n g e g en e in ze ln e p o litis c h v e r d ä c h tig e P e rso n e n , k. 86— 89.
0 czym z pewnością w Krakowie nie wiedziano. W ystarczy porównać daty.
K ętrzyński osobiście złożył podanie w Krakowie prawdopodobnie oko ło 15 października 1869 r., kiedy przejeżdżał przez to miasto udając się z polecenia Działyńskiego do Lwowa. N ieprzychylna dla K ętrzyńskiego decyzja, aby obowiązki w ykładow cy historii pełnił nadal profesor Wa- cholz, nadeszła do dziekanatu 18 maja 1870 r. M iędzy końcem grudnia 1869 r. a majem 1870 r. zapadła negatyw na decyzja w sprawie nominacji Kętrzyńskiego. W iedeń odrzucił jego kandydaturę, gdyż w tym czasie m usiał otrzym ać z Berlina potw ierdzenie ważnej wiadomości: kandydat na eksponowane w hierarchii państwowej i społecznej stanowisko był w przeszłości karany twierdzą!
O tym , że K ętrzyński zajm ował się działalnością polityczną, władze austriackie z grubsza w iedziały. Pisał o tym sam uczony w życiorysie, wnosząc podanie o katedrę, że „wypadki r. 1863 przerw ały me studia 1 trzyletnie nieom al w ięzienie uniem ożebniło je zupełnie” 5. A le okolicz ności te nie m iały oficjalnego potwierdzenia; nie m iały uśw ięconego biu rokratycznym c.k. rytuałem urzędowego dokumentu. Z chwilą gdy władze austriackie otrzym ały wiadom ość i to bezpośrednio ze źródła — sprawa nom inacji K ętrzyńskiego została definityw nie przesądzona.
Może nas dzisiaj nieco dziw ić brak orientacji, czy intuicji krakowskich profesorów w sprawie politycznej oceny polskiego uczonego, dokonanej przez władze austriackie. Wiadomo bowiem z pracy Henryka Barycza, że kandydaturę Wojciecha K ętrzyńskiego na katedrę krakowską zgłasza no jeszcze dwukrotnie. Zwłaszcza wiosną 1871 r. toczyła się prawdziwa walka pom iędzy K ętrzyńskim a drugim kandydatem , W incentym Zakrze wskim. Z w yciężył ostatecznie Zakrzewski. A le profesorowie krakowscy nie zdaw ali sobie spraw y z tego, że kandydatura K ętrzyńskiego w ogóle nie miała szansy. Stało się to dla nich jasne dopiero w 1873 г., gdy W ie deń bez podania przyczyny nie zatwierdził jednogłośnej nominacji K ę trzyńskiego po śm ierci profesora Wacholza.
212 A N D R Z E J S K R O B A C K I
D E R G R U N D , W A R U M W O JC IE C H K Ę T R Z Y Ń S K I 1869 D EN L E H R S T U H L A N D ER K R A K A U E R U N IV E R S IT Ä T N IC H T E R H IE L T
Z u s a m m e n f a s s u n g
W ojciech K ę trz y ń sk i, 1838 in G iży ck o (L ötzen) in M a s u re n g e b o re n , d e r w e g en s e in e r T e iln a h m e a n d e m p o ln isc h en J a n u a r a u f s ta n d (1863) in d e r F e s tu n g zu K ło d z k o (G latz) g e fa n g e n g e h a lte n w u rd e , e r h ie lt 1865 d e n D o k to rg ra d a n d e r U n iv e r s itä t K ö n ig sb erg . In d e n J a h r e n 1869 u n d d a n n 1871 u n d 1873 b e w a r b er sich u m d en L e h r s tu h l f ü r G e sc h ic h te a n d e r U n iv e r s itä t zu K ra k ó w (K ra k a u ). D en V e rla u f s e in e r E e m ü h u n g e n u m d en L e h r s tu h l h a t 1948 P ro fe s s o r H e n ry k B ary cz g e sc h ild e rt. D ie E n d r e s u lta te d ie s e r B e m ü h u n g e n h a b e n sich f ü r K ę trz y ń s k i als u n g ü n s tig e rw ie se n . N a c h d e r F a m ilie n ü b e r lie fe r u n g d e r K ę trz y ń s k is h a t d a zu d a s f ü r W o jciech K ę trz y ń s k i u n g ü n s tig e G u ta c h te n d e r p re u ß is c h e n B e h ö rd e n b e i g e tra g e n , d a s n a c h W ien ü b e r s a n d t w u rd e u n d d ie ö s te r re ic h is c h e n B e h ö rd e n z u r A b le h n u n g d e r K a n d id a t u r K ę trz y ń s k is v e r a n la s s t h a tte .
In d e m A u fsa tz , d e r a u f G ru n d d e r im D e u tsc h e n Z e n tr a la r c h iv in M e rse b u rg b e fin d lic h e n K o rre s p o n d e n z d e r p r e u ß is c h e n u n d ö s te r re ic h is c h e n B e h ö rd e n v e r f a ß t w u rd e , w ird d ie se F a m ilie n ü b e rlie f e r u n g in v o lle m U m fa n g b e s tä tig t. D ie p re u ß is c h e n B e h ö rd e n h a b e n 1869 o ffiziell d ie ö s te r re ic h is c h e G e s a n d ts c h a ft in B e rlin b e n a c h ric h tig t, d a ss d e r p re u ß is c h e U n te r ta n W o jciech K ę trz y ń s k i fü r „ v o rb e re ite n d e H a n d lu n g e n zu e in e m h o c h v e r rä te ris c h e n U n te rn e h m e n ” zu e in e m J a h r F e s tu n g s h a ft in K ło d z k o v e r u r t e i l t w u rd e . In f o lg e d ie s e r I n f o rm a tio n h a b e n sic h d ie Ö s te r re ic h e r d a m it n ic h t e in v e rs ta n d e n e r k lä r t, d ie E r n e n n u n g K ę tr z y ń sk is z u m P ro fe s s o r d e r K r a k a u e r U n iv e r s itä t zu b e s tä tig e n .
