FOLIA OECONOMICA 261, 2011
Anna Wronka
ZNACZENIE CZYNNIKÓW PROEKOLOGICZNYCH W PROCESIE WYBORU DOSTAWCY NA RYNKU B2B
1. WPROWADZENIE
Proces globalizacji gospodarki znacznie nasiliá dziaáania konkurencyjne przedsiĊbiorstw. Ograniczona cháonnoĞü i pojemnoĞü rynku przy jednoczeĞnie narastającej liczbie podmiotów oferujących dobra o charakterze substytucyjnym to czynniki, które sprawiáy, iĪ budowana przewaga rynkowa przestaáa opieraü siĊ wyáącznie na wymiarze kosztowym, jakoĞciowym czy technologicznym prowadzonej dziaáalnoĞci.
Coraz czĊĞciej warunkiem niezbĊdnym do osiągniĊcia trwaáego sukcesu firmy jest stosowanie zaáoĪeĔ zrównowaĪonego rozwoju (sustainable
deve-lopment), integrującego aspekty ekonomiczne, spoáeczne i Ğrodowiskowe,
prowadzonej dziaáalnoĞci1. W procesie wdraĪania tej koncepcji szczególnego znaczenia nabiera szeroko rozumiana ekologia, bĊdąca coraz czĊĞciej swoistym stymulatorem innowacji oraz elementem wpáywającym na postrzeganą reputacjĊ i tym samym wartoĞü przedsiĊbiorstwa. Implementacja zasad tzw. odpowie-dzialnoĞci ekologicznej, mimo iĪ dotyczy ogóáu relacji jednostek gospodarczych z interesariuszami, w szczególnoĞci odnosi siĊ do dostawców, stanowiących niejednokrotnie krytyczne, dla pozycji rynkowej firmy, ogniwo2. Celem artykuáu jest identyfikacja czynników proekologicznych i okreĞlenie ich znaczenia w procesie wyboru dostawcy na rynku dóbr przemysáowych.
2. ETAPY ZAKUPU NA RYNKU B2B
Specyfika rynku dóbr przemysáowych, wynikająca przede wszystkim ze stosunkowo maáej liczby nabywców, podejmujących decyzje zakupowe o duĪym wolumenie wartoĞci, a zatem wiĊkszym niĪ na rynku B2C, potencjalnym
Mgr, Katedra Logistyki, Wydziaá Zarządzania Uniwersytetu àódzkiego. 1
Szerzej: S. A. Rossa, Sustainable Development Handbook, 2nd Edition.,The Fairmont Press 2010, s. 44.
2
Szerzej: S. Hassan, A. B. A. Hamid, N. M. N. Muhammad, N. M. N. Na Rahman, Factors Affecting Industrial Goods Buying Decision Making in a Manufacturing Company, „Journal of Marketing and Management”, November 2010, s. 1.
ryzyku, istotnie determinuje záoĪonoĞü zachodzących na nim procesów zakupu surowców, materiaáów, komponentów, czĊĞci, podzespoáów czy usáug. Na przebieg zachowaĔ nabywczych przedsiĊbiorstw wpáywa wiele czynników. W literaturze przedmiotu wyróĪnia siĊ nastĊpujące kryteria3: klasa zakupu (nowy zakup, zakup zmodyfikowany oraz zakup rutynowy), geograficzny obszar penetracji rynku (zakupy lokalne, zakupy krajowe oraz zakupy globalne), pozyskiwanie dóbr w zaleĪnoĞci od liczby dostawców (zakupy u jednego dostawcy, zakupy u dwóch dostawców lub zakupy u wielu dostawców), przed-miot zakupu (zakup pojedynczych elementów lub zakup moduáów), czas dostaw (zakupy na magazyn lub zakupy zgodne z zasadą pull), podmiot dokonujący zakupu (zakupy samodzielne lub konsorcja zakupowe), charakter relacji dostawca–odbiorca (model adwersarzy lub partnerów) oraz coraz czĊĞciej rozpatrywane kryterium, czyli stopieĔ wykorzystania nowoczesnych technologii, w tym przede wszystkim Internetu (kompleksowe prowadzenie dziaáalnoĞci w oparciu o páaszczyznĊ Internetu lub czĊĞciowe jego wykorzystanie tylko do poszczególnych funkcji podmiotu). Typowy zakup przemysáowy przebiega najczĊĞciej w czterech etapach.
Etap pierwszy związany jest z rozpoznaniem i zdefiniowaniem potrzeby zakupu, która moĪe wynikaü zarówno z czynników wewnĊtrznych, przykáado-wo: koniecznoĞci wymiany przestarzaáej infrastruktury, jak i zewnĊtrznych, takich jak: zmiana oczekiwaĔ klientów w stosunku do parametrów jakoĞciowych oferty. Zidentyfikowana potrzeba zostaje okreĞlona pod kątem wymaganych cech i wielkoĞci zakupu, w tzw. specyfikacji.
Drugi etap dotyczy poszukiwania najbardziej odpowiednich dostawców. W procesie tym szczególne znaczenie ma optymalizacja doboru Ĩródeá informa-cji na ich temat. Coraz czĊĞciej poza typowymi noĞnikami, takimi jak: specjali-styczne raporty, reklamy internetowe czy wizyty przedstawicieli handlowych, klienci instytucjonalni biorą pod uwagĊ wyniki auditu, przeprowadzonego u dostawcy czy parametry próbnego zakupu, a takĪe odbywają tzw. wizyty referencyjne, w firmach, które juĪ wspóápracują z danym dostawcą4. Ponadto ocena potencjaáu dostawców, wiąĪe siĊ z koniecznoĞcią ustalenia mierzalnych kryteriów, stanowiących podstawĊ kwalifikacji.
W praktyce weryfikacjĊ dostawców moĪna przeprowadziü, stosując jedną z trzech wyróĪnianych metod: punktową, graficzną oraz wskaĨnikową. Metoda punktowa jest najczĊĞciej realizowana w piĊciu krokach: ustalenie kryteriów wyboru, wyznaczenie cech mierzalnych, ustalenie zasad punktowania cech, alternatywnie wprowadzenie wag dla poszczególnych kryteriów, obliczenie punktów, przyznanych poszczególnym dostawcom i na tej podstawie dokonanie
3 E. Gąsiorowska, Decyzje zakupwe na rynku maáych przedsiĊbiorstw, Diffin, Warszawa 2007, s. 81.
4
Szerzej: M. Urbaniak, ħródáa informacji na temat dostawców i oferowanej przez nich jako-Ğci, „Gospodarka Materiaáowa i Logistyka” 8/2009, s. 12.
wyboru najlepszego z nich. Druga stosowana metoda, polega na naniesieniu poszczególnych kryteriów wraz z parametrami i przypisanymi im punktami na dowolną páaszczyznĊ, np. w ksztaácie koáa. Zaciemnione pola odzwierciedlają stopieĔ speánienia wymagaĔ przez danego dostawcĊ. Z kolei metoda wskaĨni-kowa zakáada analizĊ wskaĨników, dotyczących gáównie jakoĞci usáug, okreĞla-nych na podstawie takich zmienokreĞla-nych, jak: liczba zrealizowaokreĞla-nych dostaw, liczba reklamacji czy liczba nieterminowych dostaw5. Bez wzglĊdu na zastosowaną metodĊ, etap drugi koĔczy siĊ wyborem dostawcy.
Kolejny etap jest związany z okreĞleniem i realizacją zamówienia. W wyni-ku negocjacji lub przetargów, prowadzonych z wyselekcjonowanymi dostawca-mi, zostają finalnie zdefiniowane warunki transakcji. Dotyczą one najczĊĞciej wáaĞciwoĞci jakoĞciowych zakupu, warunków páatnoĞci, gwarancji oraz usáug przed i posprzedaĪnych.
NastĊpstwem odbioru zamówionych materiaáów jest ostatni etap procesu za-kupu dobra na rynku B2B, a mianowicie ewaluacja wspóápracy z zaaprobowanym dostawcą. W zaleĪnoĞci od wyników uzyskanych w procesie oceny dostawcy uzyskują róĪny status6: od dostawcy wáaĞciwego, czyli takiego, który speánia wszystkie, postawione przez nabywcĊ przemysáowego, warunki, poprzez dostawcĊ, w wiĊkszoĞci odpowiadającego przyjĊtym wymaganiom i warunkowo dopuszczo-nym do wspóápracy, a skoĔczywszy na dostawcach, którzy z racji niespeánienia postawionych kryteriów, mają status dostawców zdyskwalifikowanych.
Wynik regularnie dokonywanej oceny, w szczególnoĞci pod kątem zgodno-Ğci ilozgodno-Ğciowej i jakozgodno-Ğciowej dostaw, decyduje o kontynuowaniu lub zaprzestaniu wspóápracy z danym dostawcą.
3. EKOLOGICZNE KRYTERIA WYBORU DOSTAWCY
Bez wątpienia najistotniejszym etapem zakupu dobra na rynku B2B jest wybór dostawcy i okreĞlenie jego poziomu dostosowania do oczekiwaĔ i potrzeb nabywcy przemysáowego. Proces kwalifikacji wymaga precyzyjnego okreĞlenia kryteriów, których specyfika wynika gáównie z charakteru zakupu. W praktyce kluczowe wskaĨniki oceny szeroko rozumianej jakoĞci oferty dostawcy dotyczą przede wszystkim tzw. sumarycznego obszaru QCD7 (Quality – jakoĞü, Cost –
5
M. Dąbrowska-Mitek, Ocena dostawców w przedsiĊbiorstwach handlowych, „Problemy JakoĞci” 2/2007, s. 41.
6 W praktyce gospodarczej moĪna siĊ równieĪ spotkaü z kategoriami, przypisywanymi po-szczególnym dostawcom na rynku B2B. Szerzej: M. Dąbrowska, Ocena dostawców w organizacji procesowej – przykáad KuĨni Jawor S.A., „Gospodarka Materiaáowa i Logistyka” 9/2009, s. 8.
7
A. Ravi Ravindran, R. Ufuk Bilsel, Vijay Wadhwa and Tao Yang,Risk Adjusted Multicrite-ria Supplier Selection Models with Applications, „International Journal of Production Research”, vol. 48, no. 2, s. 411.
koszt, Delivery – dostawa). W ramach jakoĞci wyróĪnia siĊ przykáadowo: wskaĨnik PPM (Parts Per Million – miara, wskazująca liczbĊ wad na milion sztuk) lub FPY (First Past Yield – wskaĨnik wydajnoĞci pierwotnej procesów), w obszarze kosztów jest to na przykáad relacja pomiĊdzy wielkoĞcią sprzedaĪy a skalą zatrudnienia, zaĞ w obszarze dostaw bierze siĊ najczĊĞciej pod uwagĊ: terminowoĞü oraz elastycznoĞü w zakresie ustalania warunków dostawy.
JednakĪe, jak pokazują wyniki przeprowadzonych badaĔ wáasnych, na wy-bór dostawcy wpáyw mają takĪe inne zmienne, w tym coraz czĊĞciej te, Ğwiad-czące o postawie proekologicznej dostawcy.
3.1. Wyniki badaĔ wáasnych
W 2009 r., od wrzeĞnia do grudnia, przeprowadzono ogólnopolskie badanie przedsiĊbiorstw, mające na celu m.in. okreĞlenie gáównych czynników wyboru dostawcy na rynku B2B. Kwestionariusz wysáano do 3600 podmiotów, prowa-dzących dziaáalnoĞü produkcyjną na terenie Polski. Respondenci odesáali 272 wypeánione ankiety, co daáo zwrotnoĞü na poziomie 7,5% (do ostatecznej analizy zakwalifikowano 224 ankiety). Poza wskazaniem najistotniejszych zmiennych, badani byli poproszeni o nadanie, wybranym czynnikom, rang od 1 do 7, gdzie 7 oznaczaáo najwaĪniejszą z nich. W badaniu zastosowano celowy dobór jednostek z bazy ISO Guide 2007 oraz list klientów najwiĊkszych jednostek certyfikujących, dziaáających na rynku polskim. W tab. 1 zaprezento-wano otrzymane wyniki.
Tabela 1. Zmienne brane pod uwagĊ w procesie wyboru dostawcy na rynku B2B w Polsce Zmienne, determinujące wybór dostawcy przemysáowego
(N = 224) Odsetek wskazaĔ (%) Znacznie (Ğrednia rang) 1 2 3
JakoĞü techniczna produktów 95,09 6,15
Korzystne ceny 95,09 5,30
TerminowoĞü dostaw 93,30 5,05
Dotychczasowe rezultaty wspóápracy 83,04 4,36
Posiadane certyfikaty systemowe (np.: ISO 14001) 58,93 3,82 Oferowanie dogodnych warunków páatnoĞci (np. moĪliwoĞü
sprzeda-Īy ratalnej) 57,14 4,47
ElastycznoĞü dostawcy (moĪliwoĞü zmiany w zamówieniu) 54,02 3,79
SzerokoĞü oferty produktowej 42,86 3,25
Usáugi serwisowe (gwarancje) 40,63 3,71
Dobra opinia (reputacja) 33,04 3,58
Nowoczesna technologia 32,14 4,03
Marka 29,91 3,69
Tabela 1 (cd.)
1 2 3
Oznaczenie CE 29,02 4,00
Dziaáania proekologiczne 25,00 3,27
Kraj wytworzenia produktu 23,21 2,92
DziaáalnoĞü przedstawicieli handlowych 20,98 2,96
Posiadane dobrowolne certyfikaty produktowe (np.: Ekoznak) 20,09 3,27
Kraj pochodzenia dostawcy 20,09 2,91
ħródáo: opracowanie wáasne.
Przedstawione wyniki wskazują, iĪ poza tzw. staáymi determinantami wybo-ru dostawcy na rynku B2B, czyli jakoĞcią, ceną i terminowoĞcią dostaw, znaczny odsetek analizowanych podmiotów, wybierając dostawcĊ dóbr przemy-sáowych, bierze pod uwagĊ posiadane przez niego certyfikaty systemowe, w tym równieĪ te, zaĞwiadczające o poszanowaniu Ğrodowiska naturalnego. Dziaáania ekologiczne to zmienna wybrana, aĪ przez 25% respondentów, w szczególnoĞci tych prowadzących dziaáalnoĞü w sektorze spoĪywczym, posiadających kapitaá zagraniczny oraz charakteryzujących siĊ miĊdzynarodowym zasiĊgiem oddzia-áywania. Co piąta analizowana jednostka preferuje dostawców, legitymujących siĊ dobrowolnym certyfikatem produktowym, w tym równieĪ takim, który upowaĪnia do ekoznakowania swojej oferty. Kryterium to jest istotne gáównie dla producentów z branĪy elektromaszynowej i spoĪywczej oraz dla podmiotów oĞrednim poziomem zatrudnienia (51–250 osób).
ZrównowaĪony rozwój stanowi jeden z gáównych celów dziaáalnoĞci Unii Europejskiej. Promocja zasad ekorozwoju znajduje odzwierciedlenie m.in. w coraz bardziej restrykcyjnym ustawodawstwie z zakresu szeroko pojĊtej ochrony Ğrodowiska. Obowiązujące regulacje prawne oraz wzrost ĞwiadomoĞci i wraĪliwoĞci nabywców na sprawy Ğrodowiska to czynniki, które wrĊcz wymuszają na przedsiĊbiorstwach zmianĊ podejĞcia do realizowanych proce-sów, z tradycyjnego na bardziej proĞrodowiskowe. Ekologiczny rozwój firm wiąĪe siĊ z koniecznoĞcią sformuáowania odpowiedniej strategii, która na podstawie wyksztaáconych struktur i stworzonej kultury organizacyjnej zintegru-je aspekty Ğrodowiskowe ze wszystkimi funkcjami i zadaniami, realizowanymi przez podmiot gospodarczy8. Ponadto w ramach ekologizacji coraz czĊĞciej rekonfiguracji poddawane są áaĔcuchy dostaw, które są poszerzane o procesy związane z fazą posprzedaĪową, w szczególnoĞci dotyczą zagospodarowania zuĪytych przez nabywców produktów. WdroĪenie zaáoĪeĔ polityki zrównowa-Īonego rozwoju obliguje równieĪ do monitorowania, czasem takĪe raportowania
8
Szerzej: B. Kaczmarek, Formuáowanie polityki i strategii ekologicznego rozwoju przedsiĊ-biorstwa – zarys problematyki, „Budownictwo i InĪynieria ĝrodowiska” 4/2011, s. 507.
stopnia eksploatacji energii oraz emisji substancji lotnych do atmosfery. Proeko-logiczne zarządzanie áaĔcuchem dostaw obejmuje przede wszystkim procesy pierwotne, w tym wszelkie czynnoĞci związane z zakupem przemysáowym9.
ImplementacjĊ kryteriów ekologicznych do procedur nabywczych zainicjo-waáo upowszechnienie tzw. zielonych zamówieĔ, oznaczających politykĊ, w ramach której podmioty publiczne wáączają kryteria i/lub wymagania Ğrodo-wiskowe do procedur udzielania zamówieĔ publicznych oraz poszukują rozwią-zaĔ minimalizujących negatywny wpáyw wyrobów i usáug na Ğrodowisko w ca-áym cyklu Īycia10. Intensyfikacja dziaáaĔ promujących powyĪsze zaáoĪenia
sprawiáa, iĪ równieĪ na rynku B2B moĪna zaobserwowaü stopniowy wzrost znaczenia czynników proekologicznych. Zaawansowane technologiczne przed-siĊbiorstwa coraz chĊtniej publikują tzw. kodeksy postĊpowania dostawców, w których szczególny nacisk jest poáoĪony na zagwarantowanie bezpieczeĔstwa Ğrodowiska naturalnego. Przykáadem moĪe byü postawa firmy Bayer, która wymaga od swoich dostawców dziaáania w sposób odpowiedzialny i skuteczny pod wzglĊdem ekologicznym. Oznacza to, iĪ powinni oni stosowaü systemy zapewniające: bezpieczne postĊpowanie z odpadami, emisjami do powietrza oraz Ğciekami, skuteczne zarządzanie nimi, przenoszenie, przechowywanie, recykling oraz powtórne wykorzystanie. Ponadto dostawcy koncernu są zobo-wiązani do odpowiedniego zarządzania, pomiaru i kontroli czynników mogą-cych mieü negatywny wpáywa na Ğrodowisko, a takĪe do nadzorowanego przetwarzania substancji wypuszczanych do Ğrodowiska. Preferowani dostawcy muszą stosowaü systemy zapobiegające przypadkowym wyciekom, a w razie ich zaistnienia, minimalizowaü wszelkie skutki. Firma Bayer równieĪ oczekuje od swoich dostawców ekonomicznego wykorzystania zasobów naturalnych oraz eliminacji negatywnych skutków swojej dziaáalnoĞci, np.: poprzez modyfikacjĊ produkcji, konserwacjĊ, realizowane procesy zakáadowe, zastĊpowanie i recyk-ling materiaáów. W ramach zaáoĪeĔ ochrony zasobów naturalnych i klimatu, dostawcy obligują siĊ do aktywnego opracowywania produktów i procesów przyjaznych otoczeniu i charakteryzujących siĊ minimalnym zuĪyciem energii oraz emisją gazów cieplarnianych11
.
Istotnym dowodem poszanowania stanu Ğrodowiska naturalnego przez do-stawcĊ są równieĪ posiadane przez niego certyfikaty systemowe i produktowe, uzyskane w trybie dobrowolnym. WdroĪony i certyfikowany system zarządzania Ğrodowiskowego, speániający wymagania normy ISO 14001 albo EMAS (Eco
Management and Audit Scheme – System Ekozarządzania i Audytu) to
wiary-9
Szerzej: P. GoliĔska, Proekologiczne zarządzanie áaĔcuchem dostaw – wyzwania dla in-formatycznych systemów zarządzania, „Gospodarka Materiaáowa i Logistyka” 12/2011, s. 42.
10
www.zielonezamowienia.gov.pl (odczyt 1.12.2011).
11 Szerzej: Kodeks postĊpowania dostawców firmy Bayer, www.bayer.com (odczyt 1.12.2011).
godny komunikat, Ğwiadczący o aktywnej dziaáalnoĞci proekologicznej przed-siĊbiorstwa oraz speánieniu obowiązujących w tym zakresie regulacji prawnych. Certyfikacja ekologiczna dotyczy równieĪ znakowania produktów i/lub opakowaĔ, speániających tzw. wyĪsze normy Ğrodowiskowe.
Eko – znakowanie (eco laballing) – to proces, poĞwiadczający, Īe dany wy-rób cechuje siĊ mniejszą niĪ przeciĊtna szkodliwoĞcią oddziaáywania na Ğrodo-wisko. W zaleĪnoĞci od wymagaĔ, stanowiących podstawĊ certyfikacji, moĪna wyróĪniü oznakowania odnoszące siĊ do caáego procesu produkcji (tzw. podej-Ğcie od koáyski do grobu – cradle to grave approach) lub jedynie pewnych, wyróĪniających cech produktu (np. pochodzenie surowców, niezbĊdnych do jego wytworzenia) czy kategorii (np. artykuáy spoĪywcze, sprzĊt RTV czy AGD). Do najpopularniejszych europejskich oznaczeĔ ekologicznych naleĪy zaliczyü: Europejską StokrotkĊ12, Nordyckiego àabĊdzia13 oraz BáĊkitnego Anioáa14. PoĞród krajowych znaków ekologicznych moĪna wyróĪniü Ekoznak, którego prawnym wáaĞcicielem jest Polskie Centrum BadaĔ i Certyfikacji. Kryteria przyznania Ekoznaku są analogiczne do kryteriów europejskich, dziĊki czemu wnioskodawcy mogą uzyskaü oba certyfikaty jednoczeĞnie dla swoich wyrobów lub usáug. Znak ten jest najczĊĞciej wybierany przez producentów nawozów, wyrobów wáókienniczych, papierniczych i chemicznych. Do koĔca 2010 r. wydano áącznie ponad 80 certyfikatów, uprawniających do stosowania Ekoznaku15.
Poza znakami przeznaczonymi dla szerokiego spektrum wyrobów istnieją równieĪ ekologiczne znaki branĪowe typu: Rolnictwo Ekologiczne, Ekoland czy Fairtrade.
W zakresie ekologicznej gospodarki opakowaniami w praktyce gospodarczej moĪna najczĊĞciej spotkaü znaki: Zielony Punkt, Recykling oraz Energy Star.
Zagadnienia ekoetykietowania są regulowane przez grupĊ norm ISO serii 14020, które wyodrĊbniają trzy typy informacji, wskazujących na walory proĞrodowiskowe wyrobu lub usáugi. Typ 116 dotyczy znaków (etykiet), przy-znawanych przez niezaleĪne jednostki badawcze i potwierdzających zgodnoĞü ze szczegóáowymi kryteriami Ğrodowiskowymi. Mianem typu 217 norma okreĞla
informacje doáączane do wyrobu przez przedsiĊbiorców, na podstawie wáasnych standardów ekologicznych, ustalonych w obrĊbie pojedynczych aspektów
12
UE Flower. 13
Nordic Environmental Label. 14
Der Blauer Angel. 15
Szerzej: www.pcbc.gov.pl (odczyt 1.12.2011).
16 Szerzej: ISO 14024 – Etykiety i deklaracje Ğrodowiskowe – Etykietowanie Ğrodowiskowe I typu – Zasady i procedury.
17 Szerzej: ISO 14021– Etykiety i deklaracje Ğrodowiskowe – Wáasne stwierdzenia Ğrodowi-skowe (etykietowanie Ğrodowiskowe II typu).
wyrobu, jak np.: biodegradowalnoĞü. Typ 318 stanowią deklaracje Ğrodowisko-we, wystawione przez niezaleĪne jednostki i oparte na wynikach oceny cyklu Īycia wyrobu (metoda LCA – Life Cycle Assessment).
4. PODSUMOWANIE
Analiza Ĩródeá pierwotnych i wtórnych wskazuje, iĪ dziaáania proekolo-giczne, w szczególnoĞci te prowadzone w ramach koncepcji spoáecznej odpo-wiedzialnoĞci, bĊdą zyskiwaü na znaczeniu i to zarówno na rynku B2B, jak i B2C. ĝwiadczą o tym chociaĪby liczne konkursy i programy promujące postawĊ proĞrodwiskową firm19, dotacje na uzyskanie produktowego lub systemowego certyfikatu Ğrodowiskowego20 oraz wyniki sondaĪy, pokazujące wzrost ĞwiadomoĞci ekologicznej klientów21 i innych interesariuszy jednostek gospodarczych. DbaáoĞü o Ğrodowisko naturalne przyczynia siĊ do wzrostu konkurencyjnoĞci przedsiĊbiorstw oraz poprawy ich ekonomicznej efektywno-Ğci22. MoĪna zatem przypuszczaü, iĪ wkrótce czynniki ekologiczne, bĊdą równie
waĪne w procesie wyboru dostawcy co jakoĞü, koszt czy terminowoĞü dostaw, w szczególnoĞci dla podmiotów, które same stosują zasady odpowiedzialnoĞci ekologicznej23.
BIBLIOGRAFIA
Dąbrowska-Mitek M., Ocena dostawców w przedsiĊbiorstwach handlowych, „Problemy JakoĞci” 2/2007, s. 41.
Fura B., System zarządzania Ğrodowiskowego ISO 14001 a efektywnoĞü przedsiĊbiorstw. Zagadnienia teoretyczne i praktyczne, Wydawnictwo UR, Rzeszów 2011.
18
Szerzej: ISO 14025 – Etykiety i deklaracje Ğrodowiskowe – Deklaracje Ğrodowiskowe III typu – Zasady i procedury.
19 Przykáadowo program „Firma Bliska ĝrodowisku”, który ma pomóc przedsiĊbiorcom w procesie proekologicznego zarządzania, a takĪe wskazywaü korzyĞci z podejmowanych pro Ğrodowiskowych dziaáaĔ.
20
Program Infrastruktura i ĝrodowisko, Priorytet 4, Dziaáanie 4.1, ma na celu rozpowszech-nienie systemów zarządzania Ğrodowiskowego oraz ekoznaków.
21
Przykáadowo: wyniki badaĔ, przeprowadzonych na zlecenie Komisji Europejskiej, wska-zaáy iĪ ponad 60% konsumentów jest gotowa na zakup tzw. zielonych produktów. Szerzej: www.parp.gov.pl (odczyt 1.12.2011).
22
Szerzej: B. Fura, System zarządzania Ğrodowiskowego ISO 14001 a efektywnoĞü przedsiĊ-biorstw. Zagadnienia teoretyczne i praktyczne, Wydawnictwo UR, Rzeszów 2011.
23
Szerzej: J. J. C. Hietbrink, G. Berens, J. van Rekom, Corporate Social Responsibility in a Business Purcahsing Context: The Role of CSR Type and Supplier Product Share Size, „Corporate Reputation Review”, vol. 13, no. 4, s. 284.
Gąsiorowska E. , Decyzje zakupowe na rynku maáych przedsiĊbiorstw, Diffin, Warszawa 2007. GoliĔska P., Proekologiczne zarządzanie áaĔcuchem dostaw – wyzwania dla informatycznych
systemów zarządzania, „Gospodarka Materiaáowa i Logistyka” 12/2011.
Hassan S., Hamid A. B. A., Muhammad N. M. N., Rahman N. M. N., Factors Affecting Industrial Goods Buying Decision Making in a Manufacturing Company, „Journal of Marketing and Management”, November 2010.
Hietbrink J. J. C., Berens G., van Rekom J., Corporate Social Responsibility in a Business Purchasing Context: The Role of CSR Type and Supplier Product Share Size, „Corporate Reputation Review”, vol. 13, no. 4.
ISO 14021 – Etykiety i deklaracje Ğrodowiskowe – Wáasne stwierdzenia Ğrodowiskowe (etykieto-wanieĞrodowiskowe II typu).
ISO 14024 – Etykiety i deklaracje Ğrodowiskowe – Etykietowanie Ğrodowiskowe I typu – Zasady i procedury.
ISO 14025 – Etykiety i deklaracje Ğrodowiskowe – Deklaracje Ğrodowiskowe III typu – Zasady i procedury.
Kaczmarek B., Formuáowanie polityki i strategii ekologicznego rozwoju przedsiĊbiorstwa – zarys problematyki, „Budownictwo i InĪynieria ĝrodowiska” 4/2011.
Ravindran A. Ravi, Ufuk Bilsel R., Vijay Wadhwa and Tao Yang, Radjusted multicriteria Supplier Selection Models with Applications, „International Journal of Production Research” vol. 48, no. 2.
Rossa S. A., Sustainable Development Handbook, 2nd Edition. The Fairmont Press 2010.
Urbaniak M., ħródáa informacji na temat dostawców i oferowanej przez nich jakoĞc, Gospodarka Materiaáowa i Logistyka” 8/2009, s. 12.
http://www.bayer.com. http://www.pcbc.gov.pl.
http://www.zielonezamowienia.gov.pl.
Anna Wronka
THE MEANING OF ECOLOGICAL INDICATORS IN THE PROCESS OF PURCHASING ON B2B MARKET
When building company's advantage, cost or quality are no longer sole areas of competitive market gains. Other variables, for companies remaining in alternative to one another are gradually becoming significant to a consumer. This article aims to identify, define the meaning of pro-ecological indicators in the process of assessing and selecting suppliers on B2B market in Poland. In the article, theoretical discussion has been supplemented with the results from empirical studies conducted within the scope of analysis.
