A C T A U N I V E R S I T A T I S L O D Z I E N S I S FO LIA O EC O N O M IC A 158, 2002
M a łg o r z a ta C z e rn ie le w sk a *
E FE K T Y H A N D L O W E IN T E G R A C JI P O L S K I Z U N IĄ E U R O P E JS K Ą
1. W STĘP
16 g ru d n ia 1991 r. został podpisany U kład europejski ustanaw iający stow arzyszenie m iędzy P olską a U nią E uropejsk ą. F o rm ą stow arzyszenia jest strefa w olnego handlu arty k u łam i przem ysłow ym i. U kład europejski przew iduje zatem balassow ską integrację h an d lo w ą p olegającą n a zniesieniu barier w w ym ianie handlow ej m iędzy integrującym i się k ra ja m i1.
W najw iększym zarysie, U kład europejski zobow iązyw ał stro nę u n ijn ą do zniesienia ceł n a ok. 45% ek sp o rtu z Polski z dniem jego w ejścia w życie, redukcję pozostałych ceł w latach 1992-1997 w pięciu rocznych ra ta ch w ynoszących 20% o ra z likwidację ograniczeń ilościow ych d o k o ń ca 1997 r. Polska ze swojej strony zniosła cła na ok. 28,7% im p o rtu z U nii Europejskiej z dniem wejścia w życie uk ład u stow arzyszeniow ego, a w łaściw ą redukcję - rów nież po 20% rocznie - rozpoczęła 1 stycznia 1995 r. z zam iarem zakończenia jej 1 stycznia 1999 r. (z w yjątkiem pojazdów nieszynow ych).
Z powyższego wynika, że U kład europejski zak ład ał asym etrię posunięć liberalizacyjnych na korzyść Polski (jako słabszego p artn e ra). O bie strony otrzym ały praw o odejścia od przyjętych zobow iązań w ra m ach protekcji uw arunkow anej (klauzule ochronne). U kład przew idyw ał og ran iczo n ą i selek tyw ną liberalizację w handlu artyk ułam i rolnym i o ra z pew ne ułatw ienia w przepływie osób, usług i k ap itału 2.
Ilościową ocenę skutków integracji handlowej z U nią E uropejską wygodnie jest zacząć od analizy w pływu Układu europejskiego n a w ym ianę handlow ą m iędzy P olską a U nią E uropejską. Oś u k ład u stow arzyszeniow ego stanow ią bowiem postanow ienia dotyczące harm o n o g ram ó w liberalizacji b arier celnych
* D oktorant, K atedra H andlu i Finansów M iędzynarodow ych U Ł.
1 Zob. B. B a l a s s a , Types o f Economic Integration, [w:] Economic Integration. Worldwide, Regional, Sectoral, F. M achlupa (red.), M acmillan Press, London 1976, s. 17.
2 Postanowienia te nie są przedm iotem naszego zainteresowania. Czytelnika odsyłam do treści Układu europejskiego i obszernej jego interpretacji. Por. U rząd Rady M inistrów , Biuro ds. Integracji Europejskiej oraz Pomocy Zagranicznej, Komentarz do Układu Europejskiego, W arszawa 1994.
i p ozataryfow ych, zaś kraje Unii Europejskiej stan o w ią głów ny rynek zbytu dla polskiego ek sp o rtu (68% w 1998 w obec 52% w 1991 r.), a tak że główne źró d ło z a o p a trz e n ia w to w ary im p o rto w an e (66% po lsk iego przyw ozu w 1998 wobec 48% w 1992 r.).
C o gorsze, od pew nego czasu w polskim h and lu z U nią E u ro p ejsk ą zaobserw ow ać m o żn a niepokojące zjaw iska. W latach 1992-1998 tem po w zro stu im p o rtu z U nii w ynosiło śred n io 22% i przew yższało tem p o w zrostu im p o rtu ogółem . Z a w zrostem im po rtu nie n ad ążał ek sp o rt, który średniorocznie p rzy rastał zaledwie w tem pie 14% . W rezultacie, deficyt w h an d lu z U nią E u ropejską wzrósł z 814 m in U S D w 1992 r. d o blisko 12 m ld USD w 1998 r.3
N iepokój budzi także s tru k tu ra to w aro w a polskiego e k sp o rtu d o Unii E uropejskiej. Polska specjalizacja ek sp o rto w a w idoczna jest w czterech grupach tow arow ych. Są to: m eble i artykuły ośw ietleniow e, odzież, wyroby z drew na i p ro d u k ty m ineralne. W przyp ad k u dw óch o statn ich g ru p ek spo rt ogranicza się d o dostaw surow ców lub nisko przetw o rzo ny ch w yrobów takich jak tarcica czy palety drew niane. E k sp o rt tych d ó b r ch arak tery zu je się zn aczną w rażliw ością na zm iany cen, zaś p rób y cenowej konkurencji podejm ow ane przez polskich pro ducentów n a rynkach zachodnioeuropejskich sp o ty k ają się z groźbą w szczynania postępow ań antydu m pin go w y ch.
M niej niepokojąca z ekonom icznego p u n k tu w idzenia jest s tru k tu ra to w aro w a im p o rtu . O dzw ierciedla o n a bowiem duże zap o trzeb o w an ie d y nam icznie rozw ijającej się o raz m odernizującej się polskiej go sp o d ark i na d o b ra inw estycyjne i zaopatrzeniow e pochodzące z zagranicy. S tan ow ią one blisko 80% im p o rtu ogółem .
W zw iązku z tym , konieczne w ydaje się ilościowe zb a d an ie zw iązku przyczynow o-skutkow ego pom iędzy integracją Polski z U nią E u ro p ejsk ą (U kładu europejskiego) a wielkością, d y n am ik ą i zm ianam i w stru k tu rze geograficznej oraz tow arow ej h an d lu m iędzy P olsk ą a U nią E u rop ejsk ą.
W ygodnym narzędziem tego typu badań są m odele rów now agi częściowej.
2. SZACUNKI EFEKTU K REA CJI I PR ZESU N IĘC IA H ANDLU
W teo rii integracji gospod arczej, po w stan ie strefy w oln ego h an d lu pow oduje pow stanie dw óch efektów: efektu kreacji i przesunięcia hand lu'’.
3 M. B i j a k - K a s z u b a , P roblem deficytu w handlu m iędzy P olską a Unią E uropejską, [w:] W a runki uczestnictw a P olski w Unii Europejskiej, Łódzkie W ydawnictwo N aukow e, Łódź 1999, s. 10.
* Efekt kreacji handlu oznacza pow stanie nowych strum ieni handlu między krajam i tworzącymi strefę wolnego handlu. Polega on na zastąpieniu popytu na droższy, objęty dotychczas protekcją celną p rodukt krajowy tańszym produktem z kraju partnerskiego. Jest to efekt pozytywny, ponieważ przyczynia się do zwiększenia efektywności gospodarow ania
U po dstaw szacunków wielkości o b u efektów leży ustalenie wielkości sp ad k u ceny d o b ra im portow an eg o na rynku krajow ym n a skutek obniżki staw ki celnej. Skala tego efektu zależy od podziału korzyści cenowej m iędzy ek sp o rte ra, im p o rtera i k o nsum enta. W sytuacji, gdy ek sp o rte r i im p o rter przejm ą całą korzyść cenow ą, cena d o b ra im p o rto w an eg o d la k o n su m en ta nie ulegnie zm ianie i popyt n a im p o rt nie w zrośnie. Z ach o w an ie cenow e ek sp o rte ra i im p o rtera zależy od cenowej elastyczności p o p y tu na im port. G dy je st o n a w ysoka, np. d la d ó b r k o n su m p cy jn y ch niższego rzędu, pośrednicy handlow i nie decydują się na przejęcie m arży preferencji, poniew aż zyski ze zw iększonej sprzedaży przew yższają te, k tó re m ogliby osiągnąć dzięki przejęciu korzyści cenowej. W sytuacji p o p y tu nieelastycznego cenow o, n p . w p rz y p a d k u d ó b r inw esty cyjnych, e k s p o rte rz y i im p o rte rz y są zainteresow ani przejęciem m arży preferencji, poniew aż m a ją św iadom ość, że sp a d e k cen sp o w o d o w a n y re d u k c ją staw e k celn y ch nie sp o w o d u je zadow alającego w zrostu p o p ytu. Jeśli przyjm iem y, że w spółczynnik p o działow y korzyści cenowej ek sp o rte ra wynosi y, to łatw o m o żn a ustalić, iż udział im p o rtera w podziale korzyści wyniesie y(l - y), zaś k o n su m en ta - 1 - у - y(l -
ľ)-W łaściw ą p ro c ed u rą ustalenia wielkości w spółczynników p o d ziału m arży preferencyjnej pow inno być wcześniejsze przeprow adzenie b ad ań em pirycznych, np. badań ankietow ych. Badanie takie przeprow adziła K aw ecka-W yrzykow ska szacując korzyści z ty tu łu objęcia P olski Z gen eralizo w an y m System em P referencji5.
N a ogół je d n a k ekonom iści w sposób arb itra ln y d o k o n u ją w yb oru tych wielkości.
W ielkość efektu kreacji handlu d a n a jest n astęp u jącą fo rm u łą z a p ro p o n o w a n ą przez M arczew skiego i Śledziew ską6:
(M . C z e r n i e l e w s k a , S tre fa wolnego handlu p o m ięd zy P olską a W spólnotą europejską - ekonom iczne sk u tk i, maszynopis pracy magisterskiej, Łódź 1998).
Efekt przesunięcia handlu oznacza zmianę struktury geograficznej kraju tworzącego strefę wolnego handlu. Polega on na substytucji im portu z „reszty św iata” im portem z kraju partnerskiego. Przesunięcie to m a miejsce w sytuacji, gdy koszty produkcji w kraju partnerskim są niższe od kosztów produkcji w krajach trzecich powiększonych o obow iązującą w stosunku d o nich stawkę celną. Jest to efekt negatywny, ponieważ prow adzi do pogorszenia efektywności gospodarow ania w skali światowej (W. M o l l e , E ko n o m ika integracji europejskiej, G dańsk 1995, s. 87).
5 E. K a w e c k a - W y r z y k o w s k a , S za cu n ek ko rzyści P o lski z tytułu G S P , „H andel zagraniczny” 1991, n r 5-6.
6 K. M a r c z e w s k i , W pływ obniżek cel iv obrotach z k ra ja m i W E w latach 1992-1999 na saldo handlu zagranicznego P olski i w pływ y budżetow e, [w:] Sto w a rzyszen ie i integracja a rynek dóbr, Biała księga, U rząd Rady M inistrów , Biuro ds. Integracji Europejskiej oraz Pomocy Zagranicznej, S. „ G o sp o d a rk a ” 1993, n r 2; K . Ś l e d z i e w s k ą , E fe k t kreacji i przesunięcia handlu, [w:] Ocena realizacji U m ow y Przejściow ej do tyczą cej handlu i spraw zw iązanych z handlem m iędzy P olską a E W G i E W W iS , E. Synowiec (red.), U rząd Rady Ministrów, W arszawa 1994.
A W E K = W0 ( y - = W 0n R P C + W ,(r,y - (f0 - Q R P C
d - 0
gdzie:
i, • [1 -
V - У
(1 - У)]
R P C =S .W E K - efekt kreacji han dlu,
W0 bazow a wielkość e k sp o rtu /im p o rtu p o d d a n a liberalizacji, /„ - staw ka celna przed liberalizacją,
/, - staw ka celna po liberalizacji,
rj - cenow a elastyczność p o p y tu n a im port,
у - współczynnik podziału korzyści cenowej między konsum enta, eksportera i im po rtera,
R P C - sto p a zm iany ceny dla k o nsum en ta.
Z form uły 1 w ynika, że w m odelu uw zględniono dw a efekty -- efekt cenow y zw iązany z przejęciem m arży preferencyjnej przez e k sp o rte ra re prezentow any przez w yrażenie W0 ■ у o raz efekt w olum enow y polegający na w zroście po pytu na im port wyw ołanym o b n iżk ą cen n a skutek redukcji staw ek celnych odzw ierciedlony w w yrażeniu
D rugim efektem tow arzyszącym zwykle efektow i kreacji h an d lu jest efekt przesunięcia. M arczew ski i Śledziewska p ro p o n u ją n astęp u jącą form ułę:
A W E P - efekt przesunięcia h an d lu ,
P O L - ek sp o rt z Polski do U nii Europejskiej,
R O W - ek sp o rt z „reszty św iata” na rynek Unii E uropejskiej,
E L S U B - elastyczność substytucji ek spo rtu „reszty św iata” eksportem z Polski.
M arczew ski i Śledziewska d o k o n ali taryfikacji k on ty n g en tó w bezcłowych. S tarając się nie burzyć m echanizm u działan ia m odelu rów now agi częściowej, a u to rz y ci „p rzeło ży li” w zrost w arto ści ty ch k o n ty n g e n tó w n a sp ad ek średnich staw ek celnych. W b ad a n iu przyjęto liniow y w zrost udziału h and lu bezcłow ego w h an d lu m iędzy P olsk ą a U nią E u ro p e jsk ą o (w - 1) 100 (gdzie w - w spółczynnik kontyngentow y, w artość 1 - b rak zm ian wielkości han d lu preferencyjnego).
A W E P = P O L R O W ■ E L S U B ■ ( - R P C ) (2) P O L + R O W + P O L ■ E L S U B ■ ( R P C )
E fekt kreacji i przesunięcia został w yznaczony dla o k resu 1992-1999 i dla czterech strum ieni handlu:
- polskiego ek sp o rtu do Unii E uropejskiej, - polskiego im p o rtu z U nii Europejskiej, - e k sp o rtu U nii Europejskiej d o Polski, - im p o rtu U nii Europejskiej z Polski.
Efekt przesunięcia w eksporcie Polski d o U nii E uropejskiej oznacza zastąpienie niektórych strum ieni im p o rtu U nii Europejskiej z „reszty św iata” uprzyw ilejow anym im portem z Polski.
Efekt przesunięcia handlu w polskim im porcie z Unii E uropejskiej (na korzyść eksp o rteró w unijnych) m a n eu traln y w pływ na w ielkość w ym iany Polski z zagranicą. W pływ a on bowiem tylko n a saldo h an d lu z U nią E uro p ejsk ą, a nie zaś n a wielkość globalnego salda.
M arczew ski rozw aża sześć alternatyw nych scenariuszy różniących się założeniam i dotyczącym i podziału korzyści m iędzy e k sp o rte ra , im p o rte ra i k o n su m en ta i wysokości w spółczynnika kontyn gen tow ego . W e w szystkich scenariuszach przyjęto założenie o jednakow ej elastyczności cenow ej p o p y tu n a im p o rt w ynoszącej - 1 , 5 . W arian tem po d staw o w y m (n ajb ard ziej p raw d o p o d o b n y m ) jest scenariusz zakładający w m iarę ró w n om ierny p o d ział korzyści m iędzy e k sp o rte ra , im p o rte ra i k o n s u m e n ta (4 0 % -2 4 % -3 6 % ).
H andlow y efekt n etto Układu europejskiego będący w y p ad k o w ą efektu kreacji i przesunięcia w polskim eksporcie do Unii E uropejskiej i efektu im porto w ego (efektu kreacji han d lu dla Unii E uropejskiej) obserw ow anych w latach 1992-1999 d y skontow any jest n a rok 1992 (p a trz w a rto ść bieżąca netto N P V w tab. 1).
W yniki analizy przedstaw ia tab. 1. A naliza w yników zaw arty ch w tab. 1 pozw ala potw ierdzić tezę o faktycznej asym etrii Układu europejskiego na korzyść U nii Europejskiej. M im o szybszego otw ieran ia ry n k u przez U nię E u ro p ejsk ą niż przez Polskę (asym etria form alna), to w łaśnie stro n a unijna ok azała się głównym beneficjentem Układu europejskiego, zaś P olsk a nie była w stanie w ykorzystać szansy zw iązanej z ułatw ionym do stęp em do wielkiego i ch łonnego ry n k u zacho dnioeuropejskiego 7.
Bilans handlow y uk ład u stow arzyszeniow ego zd y sk on to w any n a 1992 r. jest ujem ny we wszystkich scenariuszach. O znacza to, że p ozytyw ne efekty (efekt kreacji i przesunięcia handlu w polskim eksporcie d o Unii Europejskiej) zaobserw ow ane w latach 1992-1997, kiedy to U n ia E u ro p e jsk a otw ierała swój rynek na polski ek sp o rt, okazały się m niejsze niż efekty liberalizacji polskiego im p o rtu z U nii Europejskiej (efekt kreacji w polskim im porcie z Unii Europejskiej n a korzyść ek spo rterów unijnych) przew idzianej na 1 m arc a 1992 r. (dzień wejścia w życie Umowy przejściow ej obejm ującej część 111 (handlo w ą) Układu europejskiego) i lata 1995-1999.
Handlowe efekty Układu europejskiego dla Polski (min ecu)
W ariant 1 W ariant 2 W ariant 3 W ariant 4 W ariant 5 W ariant 6 Założenia: Podział ko rzyści cenowej całość korzy ści dociera do konsumenta korzyść ceno wa dzielona po połowie: w eksporcie między ekspo rtera i konsu menta, w im porcie między importera i konsumenta korzyść ceno wa dzielona po połowie: w eksporcie między impo rtera i konsu menta, w im porcie między eksportera i konsumenta równomierny podział korzy ści między eksportera, importera i konsumenta (40% -24% - 36% ) równomierny podział korzy ści między eksportera, importera i konsumenta (40% -24% - 36% ) równomierny podział korzy ści między eksportera, im portera i konsumenta (40% -24% - 36% ) współczynnik kontyngento wy 1,2 1,2 1,2 1,2 1 1,4 NPV -105,8 -2,9 -260,4 - 153,4 - 156,6 - 150,8
Ź r ó d ł o : opracowanie własne na podstawie: K. M a r c z e w s k i , Wpływ obniżek ceł w obrotach z krajami W E w latach 1992-1999 na saldo handlu zagranicznego Polski i wpły wy budżetowe, [w:] Stowarzyszenie i integracja a rynek dóbr, Biała księga, U rząd R ady M inistrów, Biuro ds. Integracji Europejskiej oraz Pomocy Zagranicznej, S. „ G o sp o d ark a” 1993, nr 2.
N ajkorzystniejszy jest w arian t 2, co w ynika z założenia, że połow a korzyści cenowej „pozostaje w k ra ju ” (dotyczy to zaró w no e k sp o rtu , ja k i im p ortu).
Dziwi niska wrażliwość m odelu na zm ianę w spółczynnika k o n ty n g en tow ego. B rak jest bowiem ilościowej różnicy m iędzy w ynikam i w arian tu 5 zakładającego petryfikację wyjściowego poziom u kontyngentów a w ariantem 6 przew idującym błyskaw iczne, 40% zw iększanie udziału ek sp o rtu bezcłow ego w w artości ek sp o rtu ogółem do Unii Europejskiej.
Szacując wielkość efektów kreacji i przesunięcia h an d lu dla P olski i Unii E u ropejskiej n a p o d staw ie an alogicznego m o d elu i p o d o b n y c h założeń (elastyczność cenow a p o p y tu n a im p o rt - 1,5, w spółczynnik p o d ziału korzyści m iędzy ek sp o rte ra i im p o rtera 0,5) Śledziew ska o trzym uje inne wyniki (por. tab. 2)8.
* B adanie M arczewskiego obejmuje la ta 1992-1999 - okres obow iązyw ania U kładu Europejskiego, zaś Śledziewskiej - lata 1992-1993. W celach porównawczych, analizę badania Marczewskiego ograniczono do lat 1992-1993.
T a b e l a 2
Efekt kreacji i przesunięcia w handlu Polski z U nią Europejską (w min ecu) Badanie
M arczewskiego
Badanie Śledziewskiej
Polska 1992 efekt kreacji 67,2 94,0
efekt przesunięcia 37,3 39,2
efekt netto 104,6 133,2
1993 efekt kreacji 15,5 120,0
efekt przesunięcia 8,6 49,9
efekt netto 24,0 169,9
U nia 1992 efekt kreacji 4,8 260,6
Europejska efekt przesunięcia brak szacunków, 65,3
efekt netto - 326,0
1993 efekt kreacji 0 315,6
efekt przesunięcia brak szacunków 79,1
efekt netto - 394,7
Ź r ó d ł o : opracow anie własne na podstawie: jak w tab. 1; К . Ś l e d z i e w s k ą , E fe k t kreacji i przesunięcia handlu, [w:] Ocena realizacji U m ow y P rzejściow ej dotyczą cej handlu i spraw zw iązanych z handlem m iędzy P olską a E W G i E W W iS , E. Synowiec (red.), U rząd Rady M inistrów, W arszawa 1994.
Istnieją dwie zasadnicze przyczyny rozbieżności w yników otrzym anych przez M arczew skiego i Śledziewską. Po pierwsze, M arczew ski nie szacuje wielkości efektu przesunięcia w polskim im porcie (dla Unii E uropejskiej) wychodząc z założenia, że jest on neutralny dla wielkości obrotów handlow ych Polski.
W przypadku badania Śledziewskiej dziwi wysoka, w ynosząca odpow iednio 315 i 79 m in euro wielkość efektu kreacji i przesunięcia h an d lu o d n o to w a n a w 1993 r. W a rto p rzypom n ieć, że w okresie tym jed y n y m przejaw em liberalizacji polskiego im p o rtu z Unii Europejskiej było obniżenie staw ki celnej na pojazdy nieszynow e (dział 87 P S N T H Z P C N ) z 35 d o 30 % 9. W ynikało to z postanow ień Układu europejskiego, w k tó ry m zasto so w an o tzw. decalaque technique polegającą n a zróżnicow aniu o kresu przejściow ego wydłużeniu h arm o n o g ram u liberalizacji polskiego im p o rtu i od roczeniu term inu rozpoczęcia znoszenia ceł przez Polskę (do 1995 r.) przy zachow aniu takiego sam ego h a rm o n o g ra m u liberalizacji (w p rz y p a d k u ob y d w u stro n redukcja barier celnych o 20% rocznie).
9 Pojazdy nieszynowe stanowią największą pozycję tow arow ą polskiego im portu. Niemniej jednak ich procentowy udział w imporcie Polski ogółem wynosi zaledwie 3% (dane za 1998 r.).
W obu przypadkach wielkość efektów kreacji i przesunięcia jest niewielka. Sum a efektu kreacji i przesunięcia d la Polski stanow i zaledwie 2% ek sp o rtu Polski d o Unii Europejskiej w 1992 r.
K orzyścią z han d lu m iędzy P olską a U n ią E u ro p ejsk ą w w a ru n k ach liberalizacji barier celnych jest tzw. m argines preferencji. Jest to d o d a tk o w a w artość ek sp o rtu uzyskana dzięki obniżce cła. Jest o n a d a n a wzorem :
AM P = E x { • (/0 - /,) (3 ) gdzie:
A M P - m argines preferencji,
/0 - staw k a celna przed liberalizacją, i, - staw k a celna po liberalizacji, Ex, - w artość ek sportu po liberalizacji.
M a rża preferencji w odniesieniu d o ek sp o rtu , k tó ry objęty jest k o n ty n gentam i bezcłowym i, w yrażona jest form ułą:
/ (Ex, - K {) r, \
ДM P - E x, ■ ( , „ ---(4) gdzie:
K {, - k o n ty n g en t bezcłowy w ro k u pierwszym.
□ UE E3 Polska
W ykres 1. Margines preferencji dla Polski i U nii Europejskiej (min ecu)
Ź r ó d ł o : K. Ś l e d z i e w s k a , E fekt kreacji i przesunięcia handlu, [w:] Ocena realizacji Umowy Przejściowej dotyczącej handlu i spraw związanych z handlem między Polską a EW G i E W W iS,
S zacunek wielkości m arży preferencyjnej w polskim eksporcie i im p o r cie z Unii Europejskiej w latach 1992-1993 p rzeprow ad ziła Śledziewską. W yniki analizy przedstaw ia w ykres 1. R zut o k a n a w ykres 1 pozw ala stw ierd zić, że w ielkość e k s p o rtu w y k re o w an e g o dzięki re d u k cji b a rie r celnych jest p ra k ty c zn ie je d n a k o w a d la o b u stro n . R elaty w n ie, P o lsk a zyskuje n iezn aczn ie więcej. M arg in e s p referen cji d la P olsk i w la ta c h 1992-1993 stanow i odpow iednio ok. 4,4 i 4,4% polskiego ek sp o rtu do Unii E uropejskiej, podczas gdy dla Unii E uropejskiej - o dp ow ied nio 4,0 i 3,5% .
3. WPŁYW IN TEG R A C JI PO LSK I Z UNIĄ E U R O PEJSK Ą NA D OCH O D Y B U D ŻETO W E Z TYTU ŁU CEŁ - SZACUNEK
L iberalizacja barier celnych pow oduje zm ianę d o ch o d ó w budżetow ych z tytułu ceł. K ierunek tej zm iany nie jest jedn ozn aczn y. Z m ia n a d o ch o d ó w budżetow ych jest w ypadkow ą ujem nego efektu cenow ego (obniżenia wpływów z cła za jed n o stk ę im portow anego d o b ra zw iązanego ze zm niejszeniem staw ki celnej) i d o d atn ieg o efektu w olum enow ego (zw iększenia w pływów budżetow ych w ynikającego ze zw iększenia rozm iarów im p o rtu w rezultacie redukcji staw ki celnej).
B udżetow y efekt redukcji ceł im portow ych w polskim im porcie z Unii Europejskiej w latach 1992-1999 jest przedm iotem b a d a n ia M arczew skiego (M arczew ski, 1993).
Z m iana wielkości wpływów budżetow ych z tytułu ceł d a n a jest następującą form ułą:
A W E B = Wn • (i, - /„ ) + W0 • ( l + ' 7 R P C +
\ i - t - * , / ( 5 )
(oznaczenia ja k wyżej).
W yniki wyliczeń przedstaw ia tab. 3. A naliza danych zaw arty ch w tabeli pozw ala stw ierdzić, że w p rzy p ad k u redukcji polskich ceł im po rtow ych stosow anych w obec przyw ozu z U nii E uropejskiej, efekt cenow y przew ażył nad efektem w olum enow ym . W konsekw encji, d o cho dy budżetow e z ty tu łu ceł uległy obniżeniu.
Efekt budżetowy Układu Europejskiego (min ecu)
1992 1993 1994 1995 1996 1997 1998 1999
-8 ,8 0 0 -9 8 ,5 -7 0 ,9 -5 7 ,9 -1 1 8 ,2 128,0
Ź r ó d ło : jak w tab. 1.
M o żna oczekiwać, że dalsza integracja Polski z U nią E u ro p ejsk ą, w tym objęcie Polski unią celną i ad aptacja W spólnej Taryfy Celnej Unii Europejskiej (T A R IC ), wpłynie najpraw d o p o d o b n iej n a dalsze ograniczenie do ch o d ó w budżetow ych z tytułu ceł. Im p o rt z Unii Europejskiej stanow iący ok. 66% '" im p o rtu ogółem będzie bezcłow y, śre d n ia w a żo n a sta w k a celna K N U (sto so w an a wobec im portu z „reszty św iata” ) spad nie z 6,2% obecnie, do 2 ,6 % ", zaś Polska będzie zobow iązana przyjąć rozbudow any system preferencji celnych U nii E uropejskiej12. W konsekw encji, przew iduje się, że docho dy budżetow e z tytułu ceł w relacji d o PK B sp ad n ą z 5% obecnie, d o zaledw ie 0,3% w 2002 r. i będą stanow iły niecały 1% przychodów budżetow ych ogółem 13.
W a rt p o d k re śle n ia je st ta k ż e fa k t, że po u z y sk a n iu c z ło n k o stw a w Unii Europejskiej gros (7 5 % )M ceł p obieran ych na granicy P olski bę dącej zarazem zew nętrzną granicą U nii E uropejskiej nie będzie zasilało polskiego b u d że tu , a będzie tra fia ło d o b u d że tu o g ó lneg o U nii E u ro pejskiej.
4. SZACUNEK ZM IANY D OBROBYTU SP O Ł E C Z N E G O W WYNIKU IN T EG R A C JI PO LSK I Z UNIA EU R O PEJSK Ą
P o d su m o w u jąc ro z w ażan ia z p o p rzed n ich dw óch ro zd ziałó w należy stw ierdzić, iż liberalizacja barier w h an d lu m iędzy P olską a U nią E u ro p ejsk ą
10 D ane za pierwsze dziewięć miesięcy 1999 r.
11 S k u tk i przejęcia p rzez P olskę W spólnej T a r yfy Celnej Unii E uropejskiej, „Problem y handlu zagranicznego” 1999, n r 21, s. 17.
12 Chodzi o dwie grupy państw objętych preferencjami: te, z którym i U nia E uropejska podpisała umow y o preferencyjnym handlu oraz o kraje korzystające z jednostronnych preferencji - Zgeneralizowanego Systemu Preferencji. Por. E. K a w e c k a - W y r z y k o w s k a , Polska tv drodze do Unii Europejskiej, PW E W arszawa 1999, s. 216.
13 Strategia finansów publicznych i rozwoju gospodarczego, Ministerstwo Finansów, Warszawa, czerwiec 1999.
14 Zgodnie z „A gendą 2000” , z początkiem 2001 r. państw a członkowskie będą miały praw o zatrzym ać 25% wpływów z ceł na poczet pokrycia kosztów ich poboru. Obecnie wielkość ta wynosi 10%.
wywołuje efekt kreacji i przesunięcia h an d lu . O b a efekty w pływ ają na d o b ro b y t społeczny15. Ich oddziaływ anie nie jest je d n a k jed no znaczne.
Efekt kreacji han d lu pow oduje w zrost nadw yżki k o n su m en ta rów ny obszarow i 1 + 2 + 3 + 4 (por. w ykres 2). O bszar ten nie stanow i jed n ak zysku całego społeczeństw a. Pole 1 było pierw otnie zyskiem ch ro n io n y ch przedsiębiorstw krajow ych, zaś 3 - dochod em budżetow ym z ty tu łu ceł. K orzyści n etto rów ne są sum ie pól 2 i 4.
Wykres 2. Efekt kreacji a dobrobyt społeczny
P TT - linia podaży w kraju, PrP - linia podaży w kraju partnerskim , P J ß P p - stawka celna, M - produkcja krajow a, N - popyt krajowy
Ź r ó d ł o : E. C a v e s , J. F r a n k e l , R. J o n e s , Handel i finanse międzynarodowe, PWE, W arszawa 1998, s. 351
Przesunięcie h an d lu pow oduje pow stanie po d o b n y ch o bszarów korzyści i stra t społecznych ja k kreacja h an d lu (por. w ykres 3). D o d a tk o w o preferen cyjna redukcja ceł prow adzi do w ystąpienia straty społecznej rów nej polu 5 zw iązanej z u tra tą d o ch o d ó w budżetow ych z ty tu łu ceł p ob ieran y ch od im p o rtu M R.
15 D obrobyt społeczny jest m iarą korzyści z integracji gospodarczej powszechnie wykorzys tywaną w teorii integracji ekonomicznej. W tym zastosowaniu m a on jednak kilka wad. Po pierwsze, charakteryzuje się znaczną zmiennością w czasie. P onadto dobrobyt społeczny jest wypadkową dobrobytu poszczególnych aktorów życia gospodarczego - producentów , k o n sum entów i rządu. Może okazać się, że wzrost dobrobytu jednego podm iotu (np. krajowych firm) dokonuje się kosztem innego podm iotu (np. konsum entów). M oże rów nież zdarzyć się, iż część dobrobytu jest eksportow ana z kraju. Sytuacja tak a m a miejsce w wyniku jednostronnej liberalizacji im portu, k tó ra jest pozytyw na d la krajow ych konsum entów i producentów zagranicznych. W zrost dobrobytu tych ostatnich oznacza zarazem pogorszenie się sytuacji dochodow ej producentów krajowych. Ponadto maksymalizacja dobrobytu społecznego wcale nie musi być akceptow ana przez społeczeństwo. Brak społecznego poparcia dla integracji gospodarczej może ujawnić się już w przypadku nierównom iernego podziału korzyści.
Wykres 3. Efekt przesunięcia a dobrobyt społeczny
PR - cena obow iązująca w kraju nie należącym do ugrupow ania integracyjnego, Pf - cena obowiązująca w kraju partnerskim , РрТ^О Рр, Р„ТлОР„ - stawka celna, M R - wielkość im portu przed utworzeniem ugrupow ania integracyjnego, M r - wielkość im portu po utworzeniu
ugrupow ania integracyjnego Ź r ó d ł o : patrz wykres 2.
B adanie dochodow ych reperkusji integracji Polski z U n ią E uro p ejsk ą przew idzianej Układem europejskim przeprow adziła C zem ielew sk a1'1. A u to rk a przedstaw iła jed norów naniow y m odel rów now agi częściowej o kreślo ny n a stępującą form ułą:
A W = 0,5 (f, + / ,) • ■ nr imp (6) 1 + i,
gdzie:
A W - zm iana d o b ro b y tu społecznego n etto , t i - staw ka celna w ro k u bazow ym ,
t2 - staw k a celna w pierwszym roku, nt - cenow a elastyczność im p o rtu ,
imp - wielkość bazow a im p o rtu o bjęta liberalizacją. W szacunku przyjęto następ ujące założenia:
- całość redukcji cła zostaje przeniesiona n a cenę k rajo w ą d o b ra im p o rto w a n e g o i w ten sp osób p rzynosi korzyść jed y n ie k o n su m e n to m . Z ak ład a to istnienie doskonałej konkurencji m iędzy zagranicznym i dostaw cam i i im po rteram i d anego d o b ra , którzy nie m o gą w ykorzystać obniżki cła do zwiększenia swej stopy zysku. W ydaje się, że takie założenie jest dopuszczalne w p rzy p ad k u polskiego im p o rtu większości d ó b r k o nsum p cyjn ych , gdyż zazwyczaj liczba im porterów jest w ystarczająco duża;
- obniżenie staw ki celnej pow oduje w zrost p o p y tu n a im p o rto w an y tow ar. Siła tego efektu zależy, co oczywiste, od wielkości redukcji cła o raz od cenowej elastyczności p o p y tu krajow ego n a im po rt. Z ało żo n o , że ta o sta tn ia wynosi - 1;
w szacunku p osłużono się średnim i, niew ażonym i staw k am i celnym i stosow anym i w obec im p o rtu z Unii Europejskiej.
W yniki wyliczeń przedstaw ia tab. 4. A naliza d an y ch zaw arty ch w tab. 4 pozw ala stw ierdzić, że bilans integracji handlow ej Polski z U n ią E u ro p ejsk ą jest d o d a tn i, choć n ad e r skrom ny. Ł ączny w zrost d o b ro b y tu społecznego zaobserw ow any w latach 1992-1998 wynosi niecałe 50 m in U SD . W ielkość ta stanow i 0,03% PK.B z 1998 r.
T a b e l a 4 Przyrost dobrobytu społecznego spow odowany integracją handlow ą
z U nią Europejską (min USD)
1992 1993 1994 1995 1996 1997 1998
10,4 0 3,9 8,0 9,5 8,2 7,7
Ź r ó d ł o : M. C z e r n i e l e w s k a , Strefa wolnego handlu pom iędzy Polską a Wspólnotą Europejską - ekonomiczne skutki, maszynopis pracy magisterskiej, Łódź 1998.
D ob ro b y t konsum entów polskich w 1992 r. zwiększył się o 10,4 m in U SD . Było to efektem liberalizacji przeprow adzonej 1 m arca 1992 r. Zliberalizow ano wtedy 28,7% polskiego im p o rtu z U E. D otyczyło to 1365 w yrobów , na k tóre staw ka celna w ynosiła m niej niż 5% , i d ó b r inw estycyjnych.
W latach 1993-1995 d o b ro b y t społeczny wzrósł o 3,9 m in U S D . P rzyrost ten był konsekw encją tylko i wyłącznie redukcji staw ki celnej n a pojazdy nieszynow e z 35 d o 30% . W okresie tym P o lsk a nie ob n iżała staw ek celnych n a żadne inne artyk uły, co w ynikało z o d ro czen ia n a 2 la ta (tj. do ro k u 1995) term inu rozpoczęcia im plem entacji p ostan o w ień Układu europej skiego przez nasz kraj. W ydaje się, że wielkość w zrostu d o b ro b y tu społecznego zaobserw ow ana w 1994 r. jest znacznie przeszacow ana. Jest o n a tylko oko ło dw ukrotnie niższa od dochodow ych konsekwencji liberalizacji przeprow adzonej w 1992 r. T a o statn ia, przypom nijm y, objęła p o n ad ^ polskiego im p o rtu z Unii E uropejskiej, zaś redukcja staw ek celnych m ając a m iejsce w 1994 r. d o ty czy ła tylko 3% im p o rtu stan o w io n y ch p rzez p o jazd y nieszynow e. P ow odu tej „a n o m a lii” m o żn a upatry w ać w przyjęciu przez a u to rk ę nie- w ażonych, średnich staw ek celnych.
D alszy w zrost d o b ro b y tu społecznego n a stą p ił w la ta c h 1995-1998 i wyniósł łącznie 33,4 m in U SD . N a uwagę zasługuje następujące spostrzeżenie. M im o że liberalizacja przew idziana n a lata 1995-1999 objęła gros polskiego
im p o rtu i była sto su n k o w o w ysoka, jej efekty, k tó re z a o b serw o w an o w latac h 1995-1998 o kazały się m niejsze niż sk u tk i liberalizacji p rze prow adzonej 1 m arca 1992 r. P rzyrosty d o b ro b y tu społecznego w latach
1995, 1996, 1997 i 1998 nie przekroczyły 10 m in U S D , p o d czas gdy w 1992 r. wyniósł o n 10,4 m in U SD .
Przyczyn nieznacznych d o ch o d o w y ch konsekw encji in tegracji P olski z U nią E uro p ejsk ą jest kilka.
Po pierwsze, przeprow adzone b adanie ujm uje tylko skutki liberalizacji barier celnych. E stym acją nie są objęte bariery ilościowe i cały w achlarz barier pozataryfow ych. M o żna przypuszczać, że uw zględnienie taryfow ych ekw iw alentów barier pozacelnych znacząco podniosło by o trzy m an e wyniki ze względu na fakt, że cenowe ekw iw alenty barier innych niż cła im po rtow e (np. ograniczeń ilościowych, dyskrym inacyjnych stan d ard ó w i norm tech nicznych) w ielokrotnie przewyższają stawki celne. P o n a d to wyjściowy poziom ceł (staw ki celne podstaw ow e z 29 lutego 1992 r.) nic był wysoki. Było to następstw em liberalizacji stawek celnych erga omnes m ającej miejsce w latach
1990-1991.
Z aprezentow any szacunek uw zględnia jed yn ie efekty statyczne, k ró tk o okresow e zw iązane z elim inacją b arier w han dlu. P oza an a liz ą po zostaje całe sp ektru m czynników dynam icznych polegających n a oddziaływ aniu liberalizacji handlu na wzrost gospodarczy w długim okresie. W ielu ekonom is tów jest zdania, że to właśnie czynniki restru k tu ry zacy jn e (dynam iczne) przesądzają o korzyściach z integracji ekonom icznej.
W a rt podkreślenia jest także fak t, że im portow ym efektom statycznym tow arzyszą analogiczne efekty p o stronie ek sp o rtu . L iberalizacja h an d lu m a bowiem zwykle ch a ra k te r wzajem ny.
N ależy rów nież pam iętać o tym , że red uk cja barier w h an d lu wyw ołuje w zrost d o b ro b y tu społeczeństw a i p o b u d z a p o p y t glob aln y. P o p y t ten zaspokajany jest zarów no im portem , ja k też p ro d u k c ją k rajow ą. W ten sposób, k ażd a zm iana d o b ro b y tu społecznego u ru ch am ia, m n o żn ik o w e, dalsze zm iany w sytuacji dochodow ej konsum entów .
P oza analizą pozostają także czynniki o ch arak terze jakościow ym wiążące się z przejęciem acquis communautaire, adaptacją norm i stan d ard ó w europejs kich, przejrzystością reguł rynkowych, zmniejszeniem ryzyka transakcji eksp or towych i im portow ych i ogólną stabilizacją reguł polityki ekonom icznej Polski.
B adanie C zernielew skiej p o tw ierd z a hipotezę, że lib eralizacja b arie r w im porcie Polski z U nią nie jest przyczyną w ysokiego deficytu w h an d lu m iędzy stro n am i. M o żn a ją zw eryfikow ać w ykorzystując część form uły (6) opisującej przy ro st im portu.
W następstw ie liberalizacji przeprow adzonej 1 m a rc a 1992 r. im p o rt w tym że ro k u wzrósł o 93,9 m in U SD , co stanow iło 9,6% przyrostu im p o rtu ze W spólnoty w 1992 r. O trzym an y wynik m o ż n a zin terp reto w ać następująco: 9,6% przyrostu im portu z W E w 1992 r. było konsekw encją sam ej tylko redukcji ceł m iędzy U n ią E u ro p e jsk ą a P olską, zaś reszta w zrostu im portu (90% ) w ynikała z czynników po zostałych, k tó re m o żn a oznaczyć ja k o czynniki „pozaliberalizacyjne” , takich jak: w zrost d o ch o d u narodow ego lub wzrost wielkości p ro d u k tu krajow ego b ru tto , realna ap recjaq a złotego, spadek cen d ó b r im p ortow anych (w yrażonych w w alucie obcej), zm iana elastyczności substytucji d ó b r im porto w an ych d o b ra m i k ra jo w y m i17.
O bserw acja rzeczywistości gospodarczej o statn ich lat pozw ala w yodrębnić spośród wyżej w ym ienionych teoretycznych d eterm in a n t wielkości im p o rtu te, k tó re o d egrały zn aczącą rolę w k sz ta łto w a n iu w ielkości przyw ozu w w aru n k ach transform ującej się g ospodark i Polski. Są nimi:
w ysokie tem p o w zrostu gosp o d arczeg o , k tó re przy n ied o ro zw o ju produk cji krajow ej i przy dużym popycie konsum pcyjnym i inw estycyjnym stw arza presję na w zrost im portu;
napływ k ap itału zagranicznego d o Polski, zw łaszcza zagranicznych inwestycji bezpośrednich, k tó re w początkow ej fazie swego fu nk cjon ow an ia pociągają za so b ą w zm ożony im p o rt zaopatrzeniow y. P rzykładem egzem p lifikującym tę tezę m oże być największe ujem ne saldo w w ym ianie handlow ej z W łocham i - czw artym inw estorem zagraniczn ym w P olsce i krajem pochod zenia największego inw estora indyw idualnego - F ia ta 1“.
R easum ując, m o żn a stwierdzić, że liberalizacja o b ro tó w tow arow ych stw orzyła w arunki do ujaw nienia się przytłaczającej przew agi konkurencyjnej producentów unijnych, a asym etryczne otw ieranie rynków tylko w niewielkim stopniu m ogło tę przew agę osłabić.
W 1994 r. p rzyrost im p o rtu wyniósł zaledwie 35 m in U S D (1, 3 % ) i był spow odow any wyłącznie obniżeniem staw ek celnych n a pojazdy nieszynow e (dział 87) o 5 p.p. W latach 1995-1998 liberalizacja b arier celnych sp o w o d ow ała w zrost im p o rtu odpow iednio o 117, 143, 168 i 170 m in U S D , co stanow iło odpow iednio 2, 11, 25 i 4 % p rzy ro stu im p ortu .
17 Podobną listę zmiennych objaśniających im port prezentuje Welfe. A utor ten podaje następującą specyfikację funkcji im portu dla gospodarki narodow ej rozpatryw anej jak o całość: im port (w skali krajowej) jest potęgow ą funkcją produkcji krajowej oraz relatywnych cen. Funkcja ta może być okresowo modyfikowana w sytuacji wystąpienia nierównow agi na krajowych rynkach towarowych lub wprowadzenia racjonow ania im portu. Przy założeniu niezmienionej struktury cen krajowych i cen tow arów im portow anych m ożna przyjąć, że funkcja im portu jest rosnącą funkcją dochodu narodow ego. P onadto Welfe podaje bardziej szczegółowe specyfikacje funkcji im portu w podziale na im port konsum pcyjny, inwestycyjny, zaopatrzeniowy. Por. W. W e l f e , Ekonomeiryczne modele gospodarki narodowej, PW E, Warszawa 1997.
Przyrost im portu spowodowany redukcją ceł w handlu z U nią Europejską 1992 1993 1994 1995 1996 1997 1998 W min USD 93,9 -0 ,4 35.6 116,6 142,7 167,7 169,5 W % 9,6 -0.1 1.3 2,1 11.5 25,6 4.3 Ź r ó d ł o : jak w tab. 4. 5. H A N D LO W E EFEKTY O B JĘC IA PO LSK I JE D N O L IT Y M RYNKIEM
W ydaje się, iż d o k o n a n ie oceny efektów h an d lo w y ch U kładu euro pejskiego zw alnia badaczy z ew aluacji konsekw encji pełnego członkostw a w Unii Europejskiej dla w ym iany handlow ej naszego k raju z zagranicą. H andel arty k u łam i przem ysłow ym i stanow iący gros e k sp o rtu i im p o rtu z U nii Europejskiej jest ju ż przecież całkow icie zliberalizow any, z czego w ynika, że po akcesji nie należy oczekiw ać znaczących zm ian w tej sfe rze. N ic bardziej błędnego. Przystąpienie d o U nii E uropejskiej po ciąga za sobą:
konieczność adap tacji W spólnej Polityki H andlow ej Unii E uropejskiej regulującej stosunki handlow e unii z p aństw am i trzecim i,
przyjęcie zasad w zajem nego o b ro tu handlow ego m iędzy państw am i członkow skim i u g rupow ania, do k tó reg o P o lsk a aspiruje.
T a pierw sza oznacza:
- d o k o n an ie zm ian instytucjonalno-praw n ych dosto sow ujący ch polskie p ra w o d o w ym ogów acquis. P ierw szo plan ow e znaczenie m a zw łaszcza przyjęcie obow iązków w ynikających z ochrony i k o n tro li n a granicy zew nęt rznej unii, co w ym aga poniesienia znacznych (koniecznych d o oszacow ania) kosztów in fra stru k tu raln y ch n a rozw ój adm inistracji celnej;
- ad a p ta cję wspólnej taryfy celnej (T A R IC ) przejaw iającą się w przyjęciu niższych staw ek konw encyjnych i autonom icznych, zw iązaniu staw ek celnych oraz przyjęciu staw ek preferencyjnych. Pociągnie o n a za so b ą w zrost presji konkurencyjnej n a ryn ku krajow ym , wym usi dalszą restru k tu ry zac ję gos p o d a rk i, ch o ć m o że o zn aczać rów nież p o w stan ie przejściow ych n ap ięć społecznych, zw łaszcza n a ry n k u pracy. P o n a d to spadek p ro tek cji celnej m oże znaleźć w yraz w spad k u cen n a ryn ku w ew nętrznym . W ydaje się, że korzyści i koszty adaptacji wspólnej taryfy celnej będą niższe niż konsekwencje liberalizacji h an d lu przeprow adzonej w ra m ach Układu europejskiego. W y m ag ają one em pirycznych studiów .
Przyjęcie zasad w zajem nego o b ro tu h a n d lo w e g o m iędzy p ań stw a m i członkow skim i Unii Europejskiej oznacza włączenie Polski w o b sza r ry nk u w ew nętrznego, czyli dalszą integrację negatyw ną (zniesienie b arier fizycznych, technicznych i fiskalnych) i pozytyw ną (polegającą m. in. n a h arm onizacji norm i stan d ard ó w technicznych, stosow aniu zasady w zajem nego u zn aw ania legalnie sp rzed aw an y ch w yrobów i w p ro w ad zen iu p ro c e d u ry w ym iany inform acji za pobiegania pow staw aniu now ych b arier w han dlu).
M o żn a oczekiwać, że przystąpienie Polski do ry n k u w ew nętrznego Unii E u ropejskiej pozw oli na p o p ra w ę efektyw ności w y k o rz y sta n ia zaso bów poprzez zwiększenie skali prod ukcji, obniżenie kosztów tran sakcy jn ych , łatwiejszy d ostęp d o technologii i zaostrzenie presji k on ku rency jnej. N a podstaw ie empirycznych badań efektów P rogram u 1992 - tw orzenia jednolitego rynku Unii E uropejskiej19 - m ożn a przypuszczać, że bilans korzyści i kosztów objęcia Polski rynkiem bez b arier jest dla naszego k raju pozytyw ny. M im o to, celowe w ydaje się ilościowe zw eryfikow anie tych intuicyjnych dom ysłów .
P róbę identyfikacji efektów w łączenia Polski d o ry n k u w ew nętrznego Unii Europejskiej podjął O rłow ski20. W yróżnił on:
- efekty statyczne (kreacji i przesunięcia han dlu ),
efekty d y nam iczne zw iązane z wpływ em in teg racji n a w zro st g o spodarczy,
specyficzne efekty dostosow aw cze (jakościow e), tak ie jak : lepszy stan środow iska naturalnego, większa jakość oferow anych tow arów , lepsze w arunki pracy, zm niejszenie nieefektyw ności X.
W ielkość w yspecyfikow anych efektów zależy od:
- długości okresów przejściow ych, k tó re w ynegocjuje P o lska,
- zdolności g o spodarki polskiej d o sp ro stan ia presji konkurency jn ej jednolitego rynku, czyli tem pa restrukturyzacji i w zrostu w ydajności pracy.
6. W N IOSKI
1. W świetle b ad ań ilościowych, integracja h an d lo w a P olski z U nią Europejską w formie strefy wolnego handlu przewidzianej Układem europejskim wywołuje dw a klasyczne efekty handlow e - efekt kreacji i przesunięcia handlu. Ich wielkość nie jest jed n ak znacząca i w ah a się w g ran icach kilku p ro cent rocznego e k sp o rtu d o Unii E uropejskiej. O cenia się, że objęcie P olski jedn olitym rynkiem wzmocni skalę ob u efektów . W jeg o ram ach n astąp i bow iem zniesienie b a rie r fizycznych, tech niczn ych i fisk aln ych u trudniających w ym ianę han d lo w ą m iędzy stro nam i.
15 The Economics o f 1992, „E uropean Econom y” 1988, N o. 35.
2. B adania em piryczne potw ierdzają tezę o faktycznej asym etrii U kładu E uropejskiego - efekty kreacji i przesunięcia h an d lu po stron ie ek sp o rtu (dla P olski) są niższe od efektów w ystępujących po stronie im p o rtu (dla Unii E uropejskiej). O znacza to, że w przeciw ieństw ie do przedsiębiorstw unijnych, polskie firm y nie były w stanie w ykorzystać szansy, ja k ą niosła ze so b ą w zajem na liberalizacja barier w han d lu m iędzy P o lsk ą a U nią E uropejską.
3. B ad an ia ilościow e sk u tk ó w integracji P olski z U n ią E u ro p e jsk ą pozw alają odrzucić hipotezę, że liberalizacja jest przyczyną pogłębiającego się deficytu w handlu m iędzy P olską a U nią E u rop ejską. l en o statn i jest sp ow odow any wysokim tem pem w zrostu gospodarczego pociągającym za so b ą p o p y t n a im p o rt o ra z nap ływ em k a p ita łu z a g ra n ic z n e g o , k tó ry w początkow ych fazach charaktery zuje się zwykle zn aczn ą im p o rto ch ło n - nością.
4. Integracji handlow ej Polski z U nią E u ro p ejsk ą tow arzyszy spadek d o ch o d ó w budżetow ych z ty tu łu ceł. Jest to wynikiem przewagi efektu cenow ego polegającego na spad k u wpływów za jed n o stk ę im p orto w an ego d o b ra z pow odu redukcji staw ki celnej nad efektem w olum enow ym o zn a czającym zwiększenie wpływów budżetow ych w w yniku zw iększenia popy tu na im port, w rezultacie redukcji staw ki celnej. A d a p ta cja W spólnej Polityki H andlow ej wpłynie na dalszy spadek d o ch od ów budżetow ych z ty tu łu ceł z trzech pow odów :
przejęcia W spólnej T aryfy Celnej Unii E uropejskiej, której staw ki są niższe od polskich,
przyjęcia unijnego, niezwykle rozbudow anego systemu preferencji celnych, - bezcłowej w ym iany w łonie jednoliteg o rynku.
5. C o więcej, 75% ceł zebranych na granicach Polski zasilać będzie budżet ogólny Unii Europejskiej.
6. P rzedm iotem naszego zainteresow ania był wpływ integracji handlow ej Polski z U nią E u ropejską na w ym ianę to w aro w ą m iędzy stro n am i. T rzeba jednak zastrzec, że integracja gospodarcza, również ta „najprostsza” polegająca na znoszeniu b arier w hand lu, wywołuje trzy rod zaje efektów: alokacyjne (te były k an w ą niniejszego arty k u łu ), lokalizacyjne (zw iązane z wpływem integracji na koncentrację produkcji i inwestycji) i aku m ulacyjne polegające na oddziaływ aniu integracji na w zrost gospodarczy p artn e ró w w średnim i długim o k re sie21. W iększość ek o n o m istó w jest zd a n ia , że to w łaśnie o sta tn ie dw ie g rupy czynnikó w p rz esąd z ają o k orzy ściach z integracji ekonom icznej.
Małgorzata Czemielewska
TRA D E EFFECTS O F T H E PO LISH IN TEG RA TIO N W ITH T H E EU RO PEA N U NIO N
According to the theory of regional integration pioneered by J. Viner, geographically discrim inatory trade liberalisation taking part in a regional integration grouping gives rise to two trade effects: trade creation and trade diversion. The author asks if it is the case as far as the Poland's association with the European U nion having the form of a free trade area in industrial goods is concerncd. Next, the author looks into budgetary consequences o f tariff removal in trade between Poland and the EU. Finally, the author focuses on the potential trade effects of Poland’s participation in the Single M arket after having become an EU member.
