Polityka zrównoważonego
i zasobooszczędnego
gospodarowania
PRACE NAUKOWE
Uniwersytetu Ekonomicznego we Wrocławiu
RESEARCH PAPERS
of Wrocław University of Economics
318
Redaktor naukowy
Andrzej Graczyk
Wydawnictwo Uniwersytetu Ekonomicznego we Wrocławiu
Wrocław 2013
Redakcja wydawnicza: Anna Grzybowska
Redakcja techniczna i korekta: Barbara Łopusiewicz Łamanie: Agata Wiszniowska
Projekt okładki: Beata Dębska
Publikacja jest dostępna w Internecie na stronach: www.ibuk.pl, www.ebscohost.com,
w Dolnośląskiej Bibliotece Cyfrowej www.dbc.wroc.pl,
The Central and Eastern European Online Library www.ceeol.com, a także w adnotowanej bibliografii zagadnień ekonomicznych BazEkon http://kangur.uek.krakow.pl/bazy_ae/bazekon/nowy/index.php Informacje o naborze artykułów i zasadach recenzowania znajdują się na stronie internetowej Wydawnictwa
www.wydawnictwo.ue.wroc.pl
Kopiowanie i powielanie w jakiejkolwiek formie wymaga pisemnej zgody Wydawcy
© Copyright by Uniwersytet Ekonomiczny we Wrocławiu Wrocław 2013
ISSN 1899-3192 ISBN 978-83-7695-339-7
Wersja pierwotna: publikacja drukowana Druk i oprawa:
EXPOL, P. Rybiński, J. Dąbek, sp.j. ul. Brzeska 4, 87-800 Włocławek
Spis treści
Wstęp ... 11
Część 1. Reorientacja strategii zrównoważonego rozwoju
Małgorzata Gotowska, Mitsuo Shigenobu: Diagnosis actions for
sustain-able development − a comparative study ... 15
Ewa Jastrzębska, Paulina Legutko-Kobus: Reorientacja strategii zrówno-ważonego rozwoju – w stronę ekonomii społecznej i ekonomii daru ... 23
Joost Platje: A theoretical assessment of the EU’s smart, sustainable and
in-clusive growth policy on resource use ... 37
Bożena Ryszawska: Koncepcja zielonej gospodarki jako odpowiedź na
kry-zys gospodarczy i środowiskowy ... 47
Bożydar Ziółkowski: Ewolucja idei zrównoważonego rozwoju ... 57
Andrzej Graczyk: Strategia Europa 2020 a rynkowa orientacja polityki
eko-logicznej ... 65
Małgorzata Śliczna: Charakterystyka ustawodawstwa i wybranych metod
certyfikacji „zielonego budownictwa”... 75
Adam Zawadzki: Outsourcing jako narzędzie zasobooszczędnego
gospoda-rowania ... 84
Justyna Zabawa: Inwestycje w odnawialne źródła energii. Próba oceny
wy-branych przykładów i ich efektywności ... 95
Jerzy Mieszaniec, Romuald Ogrodnik: Zakres działalności innowacyjnej
przynoszącej korzyści dla środowiska w przedsiębiorstwach górniczych . 105
Romuald Ogrodnik, Jerzy Mieszaniec: Górnictwo węgla kamiennego
w kontekście zrównoważonego rozwoju ... 116
Agnieszka Ciechelska, Zbigniew Szkop: Instrumenty ekonomiczne w
go-spodarce odpadami komunalnymi na przykładzie uprawnień zbywalnych do składowania odpadów biodegradowalnych w Anglii ... 126
Część 2. Polityka ekologiczna i jej instrumenty
Elżbieta Broniewicz: Analiza efektywności kosztowej polityki ekologicznej
– przegląd teorii i doświadczeń ... 139
Agnieszka Ciechelska: Poprawa wykorzystania instrumentów opłatowych
w gospodarce odpadami - propozycje modyfikacji prawnych ... 147
6
Spis treści Agnieszka Lorek: Problemy i uwarunkowania gospodarki odpadamikomu-nalnymi w województwie śląskim ... 168
Joanna Godlewska: Instrumenty wspierania lokalnej polityki energetycznej zgodnej z zasadami zrównoważonego rozwoju ... 178
Małgorzata Karpińska-Karwowska: Kreatywność i przedsiębiorczość
mieszkańców miasta i gminy Pisz w świetle badań ... 188
Krzysztof Posłuszny: Etykietowanie opon jako element programu
zrówno-ważonej mobilności Unii Europejskiej ... 200
Bartosz Bartniczak: Udzielanie pomocy publicznej w kontekście zasad
zrównoważonego rozwoju ... 210
Anna Dubel: Regionalne preferencje dotyczące dofinansowania przez Unię
Europejską adaptacji do zmian klimatycznych na poziomie regionalnym na przykładzie zlewni Warty... 220
Część 3. Zarządzanie w duchu zrównoważonego rozwoju
Radosław Dziuba: Możliwości wdrożeniowe założeń hotelu ekologicznego
na przykładzie certyfikatu „Czysta Turystyka” w regionie łódzkim. Czę-ściowe wyniki badań ... 231
Barbara Kryk: Polityka regionalna w kontekście wyzwania efektywnego
wykorzystania zasobów ... 242
Agnieszka Panasiewicz: Zarządzanie ryzykiem środowiskowym jako narzę-dzie wpierania gospodarki barnarzę-dziej przyjaznej środowisku ... 255
Ksymena Rosiek: Przedsiębiorstwo społeczne jako odpowiedź na wyzwania
rozwoju zrównoważonego ... 264
Agnieszka Rzeńca: Klastry energetyczne w Polsce – nowa forma współpracy
w ochronie środowiska ... 275
Łukasz Szałata: Zarządzanie środowiskiem poprzez implementację
mode-lu miasta niskowęglowego/niskoemisyjnego drogą do zrównoważonego rozwoju aglomeracji miejskich ... 286
Dorota Bargieł: Bariery we wdrażaniu idei społecznej odpowiedzialności
biznesu w przedsiębiorstwie ... 294
Lidia Kłos: Ślad ekologiczny jako wskaźnik zrównoważonej konsumpcji
i produkcji ... 303
Agnieszka Sobol: Ekoinnowacje w gospodarce komunalnej jako narzędzie
realiza-cji polityki zrównoważonego rozwoju – na przykładzie miasta Bielsko-Biała .. 314
Część 4. Zrównoważona konsumpcja
Robert Karaszewski, Małgorzata Gotowska, Grzegorz Hoppe, Anna Ja-kubczak: Społeczna odpowiedzialność przedsiębiorstw i konsumentów –
Spis treści
7
Robert Karaszewski, Anna Jakubczak, Grzegorz Hoppe, MałgorzataGotowska, Piotr Dudziński: Znaczenie społecznej odpowiedzialności
konsumentów i biznesu w zrównoważonym rozwoju ... 334
Dariusz Kiełczewski: Zasobooszczędne gospodarowanie a modele
kon-sumpcji zrównoważonej ... 343
Monika Paradowska: Wybrane problemy kształtowania zrównoważonych
zachowań konsumpcyjnych w transporcie indywidualnym ... 353
Irena Rumianowska: Ekokonsumpcja jako warunek efektywniejszego
wy-korzystania zasobów przyrodniczych a świadomość i zachowania konsu-mentów polskich ... 364
Sylwia Słupik: Uwarunkowania rozwoju zrównoważonej konsumpcji energii
w Polsce ... 376
Summaries
Part 1. Reorientation of sustainable development strategy
Małgorzata Gotowska, Mitsuo Shigenobu: Działania diagnostyczne na rzecz
zrównoważonego rozwoju – studium porównawcze: Japonia i Polska ... 22
Ewa Jastrzębska, Paulina Legutko-Kobus: Reorientation of strategies for su-stainable development – towards a social economy and the gift economy ... 36
Joost Platje: Teoretyczna ocena inteligentnej, zrównoważonej i sprzyjającej
społecznemu włączeniu polityki Unii Europejskiej korzystania z zasobów .. 45
Bożena Ryszawska: The concept of the green economy as an answer to the
economic and environmental crisis ... 56
Bożydar Ziółkowski: Evolution of sustainable development idea... 64 Andrzej Graczyk: Strategy Europe 2020 and the market orientation of
ecolo-gical policy... 74
Małgorzata Śliczna: Description of regulations and chosen certification’s
methods of green buildings ... 83
Adam Zawadzki: Outsourcing as a tool of resource-efficient use ... 94 Justyna Zabawa: Investments in renewable energy sources. An attempt to
evaluate selected examples and their effectiveness ... 104
Jerzy Mieszaniec, Romuald Ogrodnik: The scope of innovation activity for
the benefit of environment in mining enterprises ... 115
Romuald Ogrodnik, Jerzy Mieszaniec: Hard coal mining in the context of
sustainable development ... 124
Agnieszka Ciechelska, Zbigniew Szkop: Economic instruments for
muni-cipal waste management – case study of the Landfill Allowance Trading Scheme in England ... 135
8
Spis treści Part 2. Ecological policy and its toolsElżbieta Broniewicz: Cost-effectiveness analysis of environmental policy –
theory and practice overview ... 146
Agnieszka Ciechelska: Charge instruments using improvement in waste
management – law adjustments proposals ... 156
Joanna Sikora: How to reduce the emission level of economy? ... 167 Agnieszka Lorek: Problems and conditions of municipal waste management
in Silesian Voivodeship ... 177
Joanna Godlewska: Support instruments for local energy policy compatible
with sustainable development principles ... 187
Małgorzata Karpińska-Karwowska: Creativity and entrepreneurship of
ci-tizens from town and community of Pisz in the light of analysis ... 198
Krzysztof Posłuszny: Labelling of tyres as a part of sustainable mobility
po-licy in the European Union ... 209
Bartosz Bartniczak: Granting state aid in the context of sustainable
develop-ment principles ... 219
Anna Dubel: Regional preferences concerning European Union subsidies to
climate change adaptation at the regional level: case study of the Warta catchment ... 228
Part 3. Management in the spirit of sustainable development
Radosław Dziuba: Possibilities of implementation of ecology hotel
assump-tions on the example of ecological certification “Clean Tourism” in the region of Lodz. Partial research results ... 241
Barbara Kryk: Regional policy in the context of the challenge of effective
use of resources ... 254
Agnieszka Panasiewicz: Environmental risk management as a tool of greener
economy support... 263
Ksymena Rosiek: Social enterprises as a response to the challenges of
sustain able development ... 273
Agnieszka Rzeńca: Renewable energy clusters in Poland – a new form of
cooperation in the area of environmental protection ... 284
Łukasz Szałata: Environmental management through the implementation of
low-carbon city model as a way to sustainable urban development ... 293
Dorota Bargieł: Barriers in implementing the idea of Corporate Social
Re-sponsibility in company ... 302
Lidia Kłos: Ecological footprint as an indicator of sustainable consumption
Spis treści
9
Agnieszka Sobol: Ecoinnovations in municipal economy as a tool towardsthe policy of sustainable development – a case study of Bielsko-Biała city ... 322
Part 4. Sustainable consumption
Robert Karaszewski, Małgorzata Gotowska, Grzegorz Hoppe, Anna Jakubczak: Corporate Social Responsibility and Consumers Social
Re-sponsibility – case study ... 333
Robert Karaszewski, Anna Jakubczak, Grzegorz Hoppe, Małgorzata Go-towska, Piotr Dudziński: The importance of Consumer Social
Responsi-bility and Corporate Social ResponsiResponsi-bility in sustainable development ... 342
Dariusz Kiełczewski: Resource efficient economy and sustainable models of
consumption... 352
Monika Paradowska: Selected problems of creating sustainable consumer
behaviour in individual transport ... 363
Irena Rumianowska: Eco-consumption as a condition for more effective use
of natural resources and the awareness and behavior of Polish consumers 374
Sylwia Słupik: Determinants for the development of sustainable energy
PRACE NAUKOWE UNIWERSYTETU EKONOMICZNEGO WE WROCŁAWIU RESEARCH PAPERS OF WROCŁAW UNIVERSITY OF ECONOMICS nr 318 • 2013
Polityka zrównoważonego i zasobooszczędnego gospodarowania ISSN 1899-3192
Małgorzata Karpińska-Karwowska
Uniwersytet Białostocki, PWS Kwidzyn
KREATYWNOŚĆ I PRZEDSIĘBIORCZOŚĆ
MIESZKAŃCÓW MIASTA I GMINY PISZ
W ŚWIETLE BADAŃ
Streszczenie: W obecnym czasie rozwój kreatywności i przedsiębiorczości poprzez wiedzę
jest kluczowym czynnikiem rozwoju lokalnego rynku pracy. Pojęcie kreatywności i przedsię-biorczości lokalnej społeczności utożsamiane jest z pracownikami o wysokich kwalifikacjach, którzy sprzedają pracodawcom swoją wiedzę, umiejętności i doświadczenie. W opracowaniu przedstawiono wiedzę jako kapitał zawarty w kapitale ludzkim, postrzegany współcześnie jako czynnik rozwoju endogennych, egzogennych lub mieszanych czynników wzrostu i roz-woju. Artykuł wskazuje bariery rozwoju lokalnego rynku pracy, a także ukazuje znaczenie wiedzy jako głównego elementu rozwoju lokalnej przedsiębiorczości.
Słowa kluczowe: kreatywność, przedsiębiorczość, wiedza, kapitał ludzki, rynek pracy.
DOI: 10.15611/pn.2013.318.18
1. Wstęp
Celem artykułu jest zwrócenie uwagi na znaczenie kreatywności i przedsiębiorczo-ści mieszkańców miasta i gminy Pisz, stanowiących czynniki rozwoju regionu – z uwzględnieniem i wykorzystaniem lokalnych uwarunkowań rozwoju rynku pracy, które przy odpowiednim wsparciu ze strony polityki regionalnej i gospodarczej pań-stwa mogłyby być bardziej efektywnie wykorzystane.
Kreatywność to zdolność człowieka do generowania nowych idei, koncepcji lub nowych skojarzeń i powiązań z istniejącymi już ideami i koncepcjami. Obiegowa definicja kreatywności mówi, że jest to po prostu zdolność do tworzenia czegoś no-wego. Opłaca się być kreatywnym przede wszystkim ze względów gospodarczych, każde bowiem przedsiębiorstwo, nawet najlepsze, jest z biegiem czasu konfrontowane z nowymi problemami. Kreatywność opłaca się nie tylko ze względów gospodarczych, ale także jako gwarancja przetrwania przedsiębiorstwa.
Przedsiębiorczość to cecha działania zmierzającego do zapewnienia racjonalnej i efektywnej koordynacji zasobów gospodarczych przedsiębiorstwa oraz umożliwia-jącego osiąganie racjonalności gospodarowania i efektywności ekonomicznej, która
Kreatywność i przedsiębiorczość mieszkańców miasta i gminy Pisz w świetle badań
189
wyraża zdobyty stopień tej racjonalności. Motywem przedsiębiorczości jest dążenie do uzyskania efektywności pozwalającej na bieżące funkcjonowanie przedsiębiorstwa i stwarzającej podstawy jego rozwoju. Przedsiębiorcze działanie jest utożsamiane bezpośrednio z osobą przedsiębiorcy i twórcą innowacji.
Znaczenie kreatywności i przedsiębiorczości, jako źródła nowych pomysłów podkreślana jest przez wielu badaczy. Kreatywność jest zatem ważnym czynnikiem przedsiębiorstwa nie tylko dla kultury, ma również decydujące znaczenie dla jego przetrwania i sukcesu. Dlatego niezwykle ważne jest, by poszukiwać sposobów wzmocnienia kreatywności i generowania nowych pomysłów i idei. Sądzi się, że kreatywność i przedsiębiorczość każdego człowieka mogą być przez zewnętrzne wpływy poprawione, ale mogą także podlegać zahamowaniu. Istnieje zależność mię-dzy wiedzą, naturalną kreatywnością, kreatywną sprawnością i ich zmianami wraz z wiekiem Przez tzw. naturalną kreatywność należy przy tym rozumieć występowanie nadzwyczajnej, choć określonej zdolności do tworzenia czegoś nowego. Kreatywność jest ściśle powiązana z wiedzą. Stanowią one integralną całość, która wywiera wpływ na rozwój przedsiębiorstw. Połączenie naturalnej kreatywności i wiedzy bywa okre-ślane jako kreatywna sprawność. Daje się zauważyć tendencje do spadku kreatywnej sprawności wraz z wiekiem [Florida 2005, s. 33-35].
Szczebel rozwoju lokalnego rynku pracy jest doskonałym miejscem do działań służących wdrażaniu kreatywności i przedsiębiorczości kapitału ludzkiego na rzecz rozwoju gospodarczego. Kluczowym partnerem w rozwoju rynku pracy jest kapitał ludzki, który posiada zdolności kreatywności i przedsiębiorczości. Umiejętność opra-cowywania nowych pomysłów i przekształcania ich w innowacyjne produkty i usługi ma priorytetowe znaczenie dla przyspieszenia wzrostu i tworzenia nowych miejsc pracy. W ramach polityki lokalnych rynków pracy kreatywność i przedsiębiorczość mieszkańców traktowana jest jako priorytet służący rozwojowi lokalnego rynku pracy.
Wraz z rozwojem kreatywności i przedsiębiorczości kapitału ludzkiego zaczyna powstawać nowa inteligencka warstwa społeczna, określana jako „klasa kreatywna”, do której należą przedstawiciele różnych zawodów, wytwarzający nowe idee, dzieła czy technologie [Florida 2005, s. 84]. Osoby kreatywne są też pilnie poszukiwane przez pracodawców. Kreatywność łączy się z motywacją do rozwoju, jest więc cechą niemal wszystkich ludzi, którzy poszukują zadań rozwojowych i sensu życia. Pomaga osiągnąć dobrostan psychiczny, służy bowiem zdrowiu psychicznemu. Szczególne znaczenie w procesie urzeczywistniania przypisuje się twórczości codziennej, rozu-mianej jako potencjalna możliwość, czyn i działanie niezbędne w rozwiązywaniu problemów codziennego życia [Stasiakiewicz 1999, s. 12].
Komponent pracy, kreatywności i przedsiębiorczości kapitału ludzkiego jest środ-kiem do osiągnięcia odpowiedniego statusu materialnego i społecznego. Ewolucję wartości w sferze pracy można zauważyć w kontekście przemian gospodarczych, społecznych i demograficznych oraz w sposobie podejścia i rozumienia aktywności zawodowej. Znaczenia również nabiera idea kształcenia ustawicznego związana z rozwojem techniki, nowych technologii i globalizacji procesów wymagających od
190
Małgorzata Karpińska-Karwowskaspołeczeństw ciągłego rozwoju, aby sprostać coraz większym wyzwaniom ewoluującej cywilizacji. Sprostanie tym wyzwaniom możliwe jest dzięki rozwojowi powszechnego kształcenia ustawicznego i wzrastającemu poziomowi edukacji.
2. Wiedza podstawą kreatywności i przedsiębiorczości
kapitału ludzkiego
Kapitał ludzki rozumiany jest jako wiedza „zawarta” w ludziach. Wiedzę można postrzegać jako inwestycję, której celem jest powiększanie zdolności człowieka do osiągania korzyści zarówno materialnych (zwiększone dochody w przyszłości), jak i niematerialnych. Siła sprawcza wszystkich przemian tkwi w wiedzy, która postrze-gana jest jako czynnik produkcji, składnik dobrobytu, stymulator rozwoju, przed-miot obrotu, narzędzie konkurowania czy wreszcie narzędzie do kreowania bądź pozyskiwania nowej wiedzy.
Wiedza w roli ekonomicznego zasobu do czasów rewolucji teleinformatycznej była postrzegana głównie jako element uzupełniający tradycyjny układ czynników produkcji. Jednakże współcześnie wiedza stała się najważniejszym endogenicznym czynnikiem produkcji, wnoszącym zasadniczy wkład do jej wzrostu i uchylającym granice wzrostu zrównoważonego [Romer 1986]. Podejście do wiedzy jako składnika dobrobytu wskazuje na tworzenie podstaw materialnego bogactwa z niematerialnej wiedzy; bogactwa jednostek, grup społecznych i narodów. Jak stwierdza P.F. Druc-ker: „nie jest już możliwe uzyskiwanie wielkich dochodów przy wytwarzaniu i prze-mieszczaniu rzeczy i dóbr. Nie jest także możliwe uzyskiwanie wysokich dochodów przez kontrolowanie pieniędzy. […] Jedynym, a przynajmniej głównym, producentem bogactwa są informacje i wiedza” [Drucker 1999, s. 149]. Rolę wiedzy w rozwoju gospodarki i społeczeństw bardzo mocno akcentował E.F. Schumacher, głosząc, że „… przekazanie użytecznej wiedzy stanowi dar nieskończenie cenniejszy od wszelkich wsparć materialnych”. E.F. Schumacher mówił wprost: „Źródła rozwoju tkwią poza sferą gospodarki, na polu oświaty, organizacji, dyscypliny oraz ponad nią, w niepod-ległości politycznej i świadomości niezależności narodowej” [Schumacher, 2003, s. 229]. Traktowanie wiedzy jako przedmiotu obrotu wskazuje na jej towarowy charakter.
Wiedza ujmowana jako inwestycja staje się kapitałem. Technologią realizacji tej inwestycji jest łączenie i wymiana wiedzy [Dobija 2003, s. 39-40]. Jednym z funk-cjonalnych aspektów wiedzy – ściśle powiązanym z aspektem inwestycyjnym – jest występowanie jej w roli narzędzia do tworzenia lub pozyskiwania nowej wiedzy, i to zgodnie z zasadą: im posiadana wiedza jest bogatsza i bardziej różnorodna, tym stanowi doskonalsze narzędzie, które zdolne jest do samodoskonalenia się przez fakt posługiwania się nim. Jest to fenomenalna właściwość nie występująca w żadnej innej postaci zasobu.
Rolę, jaką przypisuje się wiedzy, można powiększać, ale nie można udzielić jednoznacznej odpowiedzi, czym ona jest. Wiele definicji wyjaśnia, co rozumiemy
Kreatywność i przedsiębiorczość mieszkańców miasta i gminy Pisz w świetle badań
191
poprzez wiedzę, jednak nie ma takiej, która by pokrywała się z intuicyjnym odczu-ciem większości odbiorców. Definicja, zgodnie z którą „wiedzą jest to informacja zorganizowana jako myślowy model rzeczywistości”, posiada na tyle wysoki stopień ogólności, że obejmuje istotnie wszystkie niematerialne zasoby odnoszące się do wytworów intelektu człowieka –wiedzy ukrytej (cichej, niejawnej) i wiedzy dostęp-nej (sprecyzowadostęp-nej, jawdostęp-nej) [Śliwa 2001, s. 5], jednak wykorzystanie tej definicji na użytek identyfikacji owych zasobów jest ograniczone właśnie ze względu na niski stopień konkretności. Stosując powyższe kryterium wybranej definicji, wiedza to płynne połączenie doświadczenia, wartości, informacji w kontekście eksperckiego wglądu w jakieś zagadnienie, które zapewnia ramy oceny i pozwala na włączenie nowych doświadczeń i informacji [Davenport, Prusak 1998].
Wiedza stanowi zasób kapitału ludzkiego, zawarta jest w umysłach ludzi w postaci konstrukcji myślowych, wyobrażeń, wrażeń, intuicji, poglądów, koncepcji, przekonań, pomysłów oraz w różnorodnych nośnikach: dokumentach, normach, procedurach, procesach, praktykach. To ludzie mogą zbudować z niej kapitał – albo zmarnować, co znaczy pozostawić bezużyteczną. Z tych też względów można postawić pytanie, czy ma wpływ na kreatywność i przedsiębiorczość lokalnego rynku, w których wiedza zajmuje szczególne miejsce.
Strumień wiedzy symbolizuje rozwój i stanowi niepodważalny aksjomat, model procesu rynkowego [Skrzypek 2000, s. 7], sprzyja innowacjom, które przyjmują po-stać nowych technik produkcji, nowych form organizacyjnych, nowych produktów; wytwarzają one lokalne stany nierównowagi i generują nadzwyczajne zyski.
Proces zarządzania wiedzą umożliwia wzrost umiejętności i kompetencji pracow-ników, pobudza ich kreatywność. Wiedza to proces, zatem jej zdobywanie to pewnego rodzaju trudna, ukierunkowana podróż.
Istotę wiedzy jako fundamentalnego składnika kapitału jeszcze lepiej można zrozumieć, gdy dokona się jej podziału. J. Apanowicz podzielił wiedzę na racjonalną i irracjonalną. Wiedza racjonalna ma charakter intersubiektywny, który przejawia się w komunikatywności i sprawdzalności. Można ją przekazywać i publicznie kontrolo-wać. Wiedza irracjonalna to wiedza nieuchwytna dla rozumu, nie posługuje się ści-słymi metodami, technikami i narzędziami badawczymi [Apanowicz 2005, s. 11-15]. Wiedzę można podzielić na wiedzę ludzką i wiedzę organizacji. Wiedza ludzka może być potoczna, zawodowa i naukowa.
Wiedzę w odniesieniu do społeczności lokalnej, którą można utożsamić z organi-zacją, C.W. Churchman wyodrębnił jako „zbiór danych, szczególną aktywność ludzką oraz jako pewną abstrakcyjną potencjalność” [Perechuda, Sobińska 2008, s. 17], że wiedza stanowi podstawową siłę kreującą zmiany.
Z punktu widzenia zarządzania istotne znaczenie ma podział wiedzy na indywidu-alną, zespołową i organizacyjną, wiedzę indywidualną zaś na wiedzę dostępną i ukrytą. Wiedza dostępna utożsamiana z wiedzą ogólną jest informacją zwrotną w umyśle człowieka, związaną głównie z jego świadomością, która jest:
192
Małgorzata Karpińska-Karwowska– formalnie uporządkowana, wyrażona w słowach, liczbach, łatwo komunikowal-na i upowszechniokomunikowal-na w postaci twardych danych, komunikowal-naukowych formuł, skodyfi-kowanych procedur czy uniwersalnych zasad;
– nabywana w procesie uczenia się za pośrednictwem umysłu, przez przekształca-nie, doświadczenie i trening;
– możliwa do przyswojenia, wyuczenia i opanowania dzięki przekazom, podręcz-nikom, poradnikom i obserwacji.
W literaturze znajduje się wiele definicji wiedzy dostępnej. Na uwagę zasługuje pogląd J. Waggemana. Uważa on, że wiedza rozwija się na bazie danych (D), informa-cji (I), doświadczenia (Dś), umiejętności (U) i nastawienia (N). Może być wyrażona za pomocą formuły: W=Ix(Dś,U,N) [Poskrobko 2011, s. 33].
Wiedza ukryta jest związana głównie z podświadomością, gromadzona jest w procesie życiowym pod wpływem nastawienia, przyswajania ideałów i uznawa-nych wartości z udziałem intuicji i przeczucia. Wiedza ukryta jest podstawą kapitału intelektualnego, stanowi główne źródło bogactwa narodów, co można odnieść do bogactwa ludności lokalnej.
Wiedza indywidualna jest zasobem informacji świadomie i podświadomie zdobytej przez człowieka oraz zdolności umysłu do jej wykorzystania w pracy lub procesach twórczych.
Wiedza zespołowa to wiedza indywidualna powiększona, doprecyzowana, wzbo-gacona przez dyskusję i wspólne doświadczenie członków zespołu.
Wiedza organizacyjna w teorii kreowania wiedzy jest rozumiana jako zwiększenie wiedzy indywidualnej w wyniku zapewnienia pracy zespołów twórczych w danej organizacji. Jest ona zgromadzona w umysłach pracowników i zasobach informacyj-nych danej organizacji, a także w zwyczajach, praktykach, specyficzinformacyj-nych normach. Konkretyzacja wiedzy indywidualnej i zespołowej, która początkowo jest wiedzą potencjalną, następuje pod wpływem człowieka i bodźców o charakterze organizacyj-no-zarządzającym, a w jej kreowaniu musi uczestniczyć każdy pracownik. Nie zawsze ludzie, podejmując pracę, są w stanie określić, co z ich wiedzy może być przydatne w organizacji. Uświadomienie swoich możliwości i zaangażowanie pracowników może uruchomić wiedzę ukrytą do kreowania nowych pomysłów. Rozpoczęty zostaje cykl wykorzystujący wiedzę indywidualną lub zespołową, z pomocą organizacji lub bez jej udziału, do tworzenia określonego zadania, a jego praktyczne wdrożenie za-myka proces twórczy. Wiedza pracownika lub zespołu pracowników staje się wiedzą realną przynoszącą wartość. Wpływa ona na jakość pracownika. Według Z. Piątek, jakość pracowników określa się za pomocą takich parametrów, jak: racjonalność, zdolność do krytycznego myślenia, umiejętności sprawnego działania, kreatywność i przedsiębiorczość [Piątek, Florek 2009, s. 41].
Proces wykorzystania wiedzy jest związany z ludzką kreatywnością i przed-siębiorczością. Kreatywnością nazywa się zdolność do tworzenia nowych idei, strategii, projektów, koncepcji, a przedsiębiorczością – zdolność do transferowania pomysłów (wynalazków) w innowacje i wychodzenie z nimi na rynek. Wiadomo, że
Kreatywność i przedsiębiorczość mieszkańców miasta i gminy Pisz w świetle badań
193
kreatywność zależy od relacji między indywidualną wiedzą dostępną a ukrytą. Nie każda osoba kreatywna jest przedsiębiorcza i odwrotnie. Zespoły złożone z ludzi kreatywnych i przedsiębiorczych skłonne są do podejmowania działań mających praktyczne zastosowanie, które pojawiają się w miarę nabywania wykształcenia i doświadczenia.
Wiedza, jaką posiadają mieszkańcy Pisza w odniesieniu do lokalnego rynku pracy, stanowi podstawę rozwoju gospodarczego, społecznego i ekologicznego. Powinna być ukierunkowana na wykorzystanie egzogennych, endogennych lub mieszanych czynników wzrostu i rozwoju. Stanowi podstawę rozwoju kreatywności i przedsię-biorczości społeczności lokalnej.
3. Przedsiębiorczość na rynku pracy
Istotny wpływ na rynek pracy ma rozwój sektora małych i średnich przedsiębiorstw (MSP), który postrzegany jest jako źródło wzrostu gospodarczego i ograniczania bezrobocia [Krzemień, Struś 2002, s. 25]. Małe i średnie przedsiębiorstwa wywiera-ją obecnie znaczący wpływ na procesy ekonomiczne, społeczne i polityczne w Pol-sce. Do podstawowych korzyści o charakterze makroekonomicznym należą: akty-wizacja gospodarcza regionów, tworzenie nowych miejsc pracy, łagodzenie skutków bezrobocia, efekt rynkowy w postaci wypełnienia deficytu towarów i szybkiego do-stosowywania oferty do potrzeb nabywców. Podstawowe kierunki sektorowej poli-tyki rządu wobec MSP wyznaczyły przyjęte cele, polegające na ułatwieniu dostępu przedsiębiorcom i potencjalnym przedsiębiorcom do informacji, szkoleń i wiedzy z zakresu zarządzania, marketingu, jakości, organizacji przedsiębiorstwa i produkcji oraz technologii, a także wspieraniu powstawania i rozwoju instytucji wspomagają-cych działalność MSP. Instytucje rynku pracy realizują politykę rządu wobec nich za pomocą instrumentów prawnych, finansowych i organizacyjnych. Wspieranie rozwoju sektora małych i średnich przedsiębiorstw w ramach programów regional-nych ma na celu dywersyfikację, wzmocnienie i rozwój gospodarek regionalregional-nych, a także utrzymanie i wzrost zatrudnienia na regionalnych i lokalnych rynkach pracy. To samorządy powiatowe i gminne określają skalę i strukturę interwencji kierowanej do przedsiębiorców w powiązaniu z innymi działaniami strukturalnymi i rozwojo-wymi podejmowanymi na terenie województwa. Podstawowe działania wspierające przedsiębiorców, programowane i realizowane, powinny obejmować instrumenty z następujących pakietów: doradztwo ogólne i specjalistyczne dla MSP w fazie roz-woju lub ustabilizowanego wzrostu, przygotowujące do działania i konkurowania na jednolitym rynku [Krzemień, Struś 2002, s. 46]. Wpływ poszczególnych insty-tucji dzięki podejmowanym przez nie działaniom w istotnym stopniu wpływa na kreowanie postaw przedsiębiorczych, to zaś pozwala lokalnym przedsiębiorcom na osiąganie korzyści zewnętrznych [Bednarczyk 1996, s. 194]. Brak koordynacji dzia-łania tych podmiotów prowadzi do sytuacji, gdy każdy z nich zmierza do swoich własnych celów, niekoniecznie nastawionych na kierunki pożądane z punktu
widze-194
Małgorzata Karpińska-Karwowskania rozwoju danego regionu. Zaangażowanie władz regionalnych w rozwój sektora MSP przyczynia się do zmniejszenia bezrobocia, a także rozwoju regionu poprzez wykorzystanie jego potencjału.
4. Analiza uwarunkowań miasta i gminy Pisz
Zróżnicowania przestrzenne poziomu rozwoju gospodarczego i społecznego po-szczególnych obszarów wynikają m.in. ze zróżnicowań samej przestrzeni geogra-ficznej. Różnice w warunkach środowiska geograficznego, a także zróżnicowane czynniki rozwoju geograficznego i społecznego powodują, że poszczególne miasta i gminy wykazują różną dynamikę rozwoju. W rezultacie każde miasto i gmina po-siada odmienną sytuację gospodarczą, ekologiczną oraz poziom zagospodarowania infrastrukturalnego i układ przestrzenny infrastruktury. Aby prowadzić właściwą po-litykę lokalną, szczególnie tę związaną z rynkiem pracy, należy właściwie określić sytuację regionu.
Do głównych czynników stanowiących podstawę rozwoju lokalnego możemy zaliczyć uwarunkowania naturalne oraz infrastrukturę techniczną. W mieście i gminie Pisz, ze względu na położenie, walory przyrodniczo-kulturowe, ogromny potencjał stanowi turystyka, która była przedmiotem analizy i oceny możliwości tworzenia nowych miejsc pracy przez osoby kreatywne i przedsiębiorcze.
Zgodnie z założeniami determinizmu środowisko geograficzne jest jednym z pod-stawowych czynników uwarunkowań lokalnych wpływających na występowanie zróżnicowań przestrzennych, mających wpływ na działalność ekonomiczną i społeczną człowieka. Rozwój miasta i gminy uzależniony jest od położenia, posiada on istotne uwarunkowania dla rozwoju turystyki, z uwzględnieniem rozwoju agroturystyki ze względu na rolniczy charakter. Podejmując decyzję inwestycyjne, należy zidentyfi-kować potencjał lokalny. Identyfikując sytuację lokalną, określając jego potencjał, należy dokonać analizy jego uwarunkowań oraz przyjąć czynniki i kryteria, które decydują o danych uwarunkowaniach. Do czynników charakteryzujących uwarun-kowania naturalne należą gleby i ich klasa decydująca o przydatności rolniczej, ro-ślinność naturalna, użytki rolne, procent, jaki zajmują w powierzchni w stosunku do ogólnej powierzchni powiatu, a także jaka jest ich struktura – udział gruntów ornych i sadów do całości użytków rolnych; zasoby wód podziemnych i powierzchniowych oraz złoża minerałów: jakiego są rodzaju, wielkości, oraz ich znaczenie gospodarce regionu i możliwość eksploatowania lub rozwoju w kierunku agroturystyki. Natomiast do uwarunkowań infrastrukturalnych zalicza się: liczba podmiotów gospodarczych zarejestrowanych w rejestrze REGON na 1000 osób, ich znaczenie w gospodarce regionu; przy ocenie sieci energetycznej, gazowej, kanalizacyjnej, wodociągowej należy uwzględnić procent przyłączonych gospodarstw domowych w stosunku do ogólnej liczby gospodarstw domowych na danym terenie. Istotne znaczenie ma sieć komunikacyjna – rodzaje występujących dróg na danym terenie (międzynarodowe, krajowe, wojewódzkie), drogi publiczne twarde – liczba kilometrów na 100 km2
Kreatywność i przedsiębiorczość mieszkańców miasta i gminy Pisz w świetle badań
195
powierzchni, linie kolejowe na 1000 km2; także: liczba obiektów bazy noclegowej
i gastronomicznej, bazy rekreacyjno-sportowej na 1000 osób. Procent powierzchni zajmowanej przez lasy i obszary chronionego krajobrazu w stosunku do ogólnej po-wierzchni powiatu, liczba wód (rzeki, zbiorniki wodne), decydujące o atrakcyjności regionu; także szlaki turystyczne z uwzględnieniem liczby kilometrów na 100 km2,
z podziałem na piesze i rowerowe oraz liczba różnorodnych zabytków są czynnikami decydującymi o uwarunkowaniach turystycznych.
Uwarunkowania miasta i gminy Pisz. Miasto i gmina Pisz położone są
w północno-wschodniej części Polski w województwie warmińsko-mazurskim. Go-spodarka gminy Pisz opiera się głównie na dwóch filarach – leśnictwie i rolnictwie. W tych dwóch sektorach zatrudnienie znajduje blisko 27% ogółu zatrudnionych. Natomiast dalsze ok. 20% związane jest z zakładami przetwarzającymi drewno i pro-dukty rolne. Trzecią dziedziną dającą utrzymanie ludności jest sfera budżetowa (22% ogółu pracujących). Można powiedzieć, że od kondycji tych trzech sektorów zależy w dużej mierze stan większości pozostałych dziedzin, dla których firmy i pracownicy stanowią podstawowy rynek. Dotyczy to zwłaszcza takich branż, jak handel hurtowy i detaliczny, wszelkiego rodzaju usługi, transport i budownictwo mieszkaniowe. Dzie-dziny te dają dziś zatrudnienie. Należy zwrócić uwagę na duże różnice w strukturze gospodarczej pomiędzy częścią wiejską i miejską gminy Pisz. W mieście skupia się niemal cała działalność produkcyjna, przy czym zdecydowanie największym zakładem produkcyjnym są Piskie Zakłady Przemysłu Sklejek, zatrudniające blisko 1000 osób. Z miastem związana jest także większość pracowników sfery budżetowej, stanowią-cych 29% pracująstanowią-cych. Tak wysoki udział zatrudnionych w sferze budżetowej wynika z ponadlokalnych funkcji w ochronie zdrowia, oświaty i administracji, jakie pełni Pisz jako siedziba powiatu. W mieście koncentruje się również działalność związana z handlem i wszelkiego rodzaju usługami na rzecz ludności i firm.
Miasto i gminę Pisz charakteryzuje niski wskaźnik liczby podmiotów gospodar-czych w przeliczeniu na liczbę mieszkańców w odniesieniu do województwa. Działal-ność gospodarczą w 2009 roku prowadziło 4 tys. podmiotów. Ich liczba w przeliczeniu na 10 tys. ludności była niższa (700) niż w województwie (805). Liczba podmiotów gospodarczych na 10 tys. osób określająca poziom przedsiębiorczości w mieście i gminie Pisz (7896) odnosi się do 2009 roku, natomiast należy podkreślić, że w 2010 roku sytuacja nie uległa zmianie. Szansą na rozwój dla rynku pracy w mieście i gminie Pisz jest kreatywność i przedsiębiorczość jego mieszkańców oraz pomoc lokalnym przedsiębiorcom w utrzymaniu produkcji i obecnego zatrudnienia oraz stworzenie warunków pozwalających na jego zwiększenie.
W 2010 roku rynek pracy miasta i gminy charakteryzowała duża dynamika zmian. Liczba osób bezrobotnych wzrosła. Na koniec grudnia 2010 r. wynosiła 2520 osób i w porównaniu do roku 2009 wzrosła o 60 osób. W grudniu 2010 r. stopa bezrobocia w kraju wynosiła 12,3%, w porównaniu do poprzedniego roku wzrosła o 0,4% (na koniec 2009 roku wynosiła 11,9%). W województwie warmińsko-mazurskim nastąpił
196
Małgorzata Karpińska-Karwowskaspadek liczby bezrobotnych o 0,2% (z 20,2% na koniec 2009 r. do 20,0 na koniec 2010 roku). Należy zauważyć, że wzrost liczby bezrobotnych w powiecie spowodowany był czynnikiem sezonowości, ale także powrotem ludności z zagranicy. Wskaźnik stopy bezrobocia w mieście i gminie Pisz na koniec grudnia 2010 r. w stosunku do grudnia 2009 r. wzrósł o 0,3 pkt. proc. W roku 2010 w zależności od liczby bezrobotnych lokowaliśmy się na II i I miejscu w województwie, natomiast w kraju na III i II miej-scu. Wśród osób bezrobotnych zarejestrowanych na koniec grudnia 2010 roku było 1265 kobiet, stanowiły 50% ogółu bezrobotnych. W porównaniu do grudnia 2009 r. liczba bezrobotnych kobiet zwiększyła się o 44 osoby.
Strategia rozwoju miasta i gminy Pisz na rzecz właściwego kształtowania postaw przedsiębiorczości zakłada wykorzystanie różnorodnych instrumentów. Można je podzielić na: usługi szkoleniowe, usługi informacyjne, w tym także promocja regionu np. przez działalność wydawniczą, usługi doradcze, usługi finansowe promocję inno-wacji i postępu technologicznego – wszystkie mają za zadanie podnoszenie wiedzy społeczności lokalnej.
5. Analiza wyników badań
W listopadzie 2010 r. autorka publikacji przeprowadziła badania ankietowe wśród populacji osób miasta i gminy Pisz biorących udział w głosowaniu w wyborach sa-morządowych. Próbę do badania stanowiło 1% osób mogących głosować zgodnie z ordynacją wyborczą. Aby wnioskowanie statystyczne było obarczone jak naj-mniejszym błędem, zadbano o reprezentatywność próby. Ważnym elementem jest rozkład próby. W próbie brała udział co setna osoba z list wyborczych uprawnionych do głosowania, w razie jej nieobecności kolejna po niej.
Przedmiotem przeprowadzonych badań było określenie:
– w jakim stopniu kreatywność i przedsiębiorczość wpływają na decyzję o podję-ciu działalności gospodarczej,
– czy wiedza, jaką posiadają mieszkańcy, i jej pogłębianie mają wpływ na kre-atywność i przedsiębiorczość oraz znajomość uwarunkowań lokalnych.
– związku między czynnikami demograficznymi wpływającymi na podjęcie dzia-łalności a poziomem wykształcenia.
Przeprowadzono badania ankietowe, które zawierały pytania dotyczące uwa-runkowań lokalnych oraz jak mieszkańcy określają swoją wiedzę, która wpływa na kreatywność i przedsiębiorczość. Ponad połowę (57%) wśród ogółu badanych stanowiły kobiety. Ponad 70% respondentów mieszka w mieście. Największą grupę stanowią osoby posiadające wykształcenie średnie (43%) i wykształcenie wyższe (28%). Najrzadziej spotykane są osoby, które edukację zakończyły na poziomie gim-nazjum (4%). Mieszkańcy z wykształceniem wyższym przeważają w grupie wiekowej 25-35 lat, natomiast z wykształceniem średnim 36-45lat. Osoby z wykształceniem wyższym, średnim i zasadniczym zawodowym pogłębiające wiedzę poprzez uczest-niczenie w kształceniu ustawicznym stanowią 2/3 respondentów. Pozostała grupa
Kreatywność i przedsiębiorczość mieszkańców miasta i gminy Pisz w świetle badań
197
reprezentująca mieszkańców z wykształceniem podstawowym i gimnazjalnym nie pogłębia swojego wykształcenia. Jednocześnie ankietowani byli pytani, jaki rodzaj działalności gospodarczej (z uwzględnieniem infrastruktury regionu) mogliby prowa-dzić oraz jakie czynniki wpływają na decyzje o jej podjęciu lub nie. Przeprowadzone badania ankietowe wskazują, iż co trzeci respondent jest chętny do prowadzenia własnej działalności gospodarczej. Jednak aż 24% ankietowanych nie ma na ten temat zdania, a 34% nie należy do zwolenników takiego rozwiązania.
Największy odsetek osób skłonnych podjąć działalność gospodarczą jest z wy-kształceniem zasadniczym zawodowym (26%), średnim (24%) i wyższym (24%). W tych samych grupach jest największy odsetek osób niezdecydowanych. Negatyw-nie natomiast do podjęcia działalności ustosunkowane są osoby z wykształceNegatyw-niem podstawowym (41%). Oceniając znaczenie czynników, określono ich wpływ na podjęcie decyzji, czy prowadzić własną działalności gospodarczej, czy nie. Naj-mniejszy wpływ na decyzję o niepodjęciu własnej działalności gospodarczej ma brak kwalifikacji zawodowych, wiedzy dotyczącej prowadzenia działalności gospodarczej oraz brak doświadczenia. Jako najważniejsze bariery ankietowani wymienili czynniki związane z finansami: brak odpowiednich środków, trudności z pozyskaniem kapitału oraz wysokie obciążenia podatkowe.
Istotny wpływ na podjęcie działalności gospodarczej przez mieszkańców miasta i gminy Pisz ma ich kreatywność i przedsiębiorczość związane z doświadczeniem życiowym, zawodowym, specjalistycznymi umiejętnościami oraz preferowaniem pracy zespołowej czy indywidualnej. Mieszkańcy z wykształceniem wyższym, śred-nim, zasadniczym zawodowym uznali, że doświadczenie życiowe, zawodowe i spe-cjalistyczne oraz umiejętności mają duży i średni wpływ na podjęcie działalności, a ankietowani z wykształceniem podstawowym i gimnazjalnym przypisali im mały wpływ. Pracę zespołową zdecydowanie popierają osoby z wykształceniem podsta-wowym i gimnazjalnym. Pozostałe grupy reprezentujące poziom wykształcenia na jednakowym poziomie preferowały pracę zespołową i indywidualną.
6. Podsumowanie
W polskiej rzeczywistości początku XXI wieku kreatywność i przedsiębiorczość mają coraz większe znaczenie na obecnym rynku pracy. Najważniejszymi czynni-kami sprzyjającymi przedsiębiorczości i kreatywności są cechy osobiste człowieka. Z kolei ujemny wpływ ma aspekt edukacyjny z nim związany: brak wiedzy o prowa-dzeniu własnego interesu. Ta bariera dotyczy społeczności średnich i małych i wiąże się bezpośrednio z poziomem wykształcenia. Im słabiej wykształcona dana osoba, tym poziom jej wiedzy jest niższy. Istnieją również aspekty ekonomiczne związa-ne z istniejącym ustawodawstwem, zniechęcającym do otwierania własnych firm. Zaliczają się do nich wysokie podatki, stale zmieniające się przepisy, brak przej-rzystych reguł funkcjonowania na rynku, zły system kredytowania przedsiębiorstw. Relatywnie niskie kwalifikacje mieszkańców to jedna z podstawowych barier w
po-198
Małgorzata Karpińska-Karwowskadejmowaniu działalności gospodarczej. Tymczasem inwestycja w ich rozwój może być bardzo opłacalna. Wykształcenie i kreatywność stają się w dzisiejszym świecie kluczowymi czynnikami rynku pracy, stanowią je pracownicy o wysokich kwalifi-kacjach, którzy sprzedają pracodawcom swoją wiedzę, umiejętności i doświadcze-nie. Szerokie podejście do przedsiębiorczości umożliwia w pełni korzystanie z kre-atywności pracowników i obywateli, aby sprzyjać rozwojowi lokalnego rynku pracy. Szczególne znaczenie mają instytucje na poziomie regionalnym i lokalnym, gdyż to one podejmują wiele działań ukierunkowanych na rynek pracy w walce z bezrobo-ciem, zajmują się promowaniem i rozwojem przedsiębiorczości.
Na podstawie uzyskanych wyników będzie można określić kierunki rozwoju sektora MSP, z możliwością tworzenia nowych miejsc pracy, oraz określić kierunki kształcenia ustawicznego
Literatura
Apanowicz J., Metodologiczne uwarunkowania pracy naukowej, Wyd. Difin, Warszawa 2005. Bednarczyk M., Otoczenie i przedsiębiorczość w zarządzaniu strategicznym organizacją gospodarczą,
Monografie Akademii Ekonomicznej nr 128, AE, Kraków 1996.
Davenport T., Prusak L., Working Knowledge. How Organizations Manage What They Know, Harvard Business School Press, Boston 1998.
Dobija D., Pomiar i sprawozdawczość kapitału intelektualnego przedsiębiorstwa, Wyd. WSPiZ, War-szawa 2003.
Drucker P.F., Społeczeństwo pokapitalistyczne, Wyd. Naukowe PWN, Warszawa 1999.
Perechuda K., Sobińska M., Scenariusze, dialogi i procesy zarządzania wiedzą, Wyd. Difin, Warszawa 2008.
Piasecki R., Ewolucja ekonomii rozwoju a globalizacja, „Ekonomista” 2003.
Poskrobko B., Gospodarka oparta na wiedzy, Wyd. Wyższa Szkoła Ekonomiczna, Białystok 2011. Romer P., Increasing Returns and Long-run Growth, „Journal of Political Economy” 1986, vol. 94. Stasiakiewicz M., Twórczość i interakcje, Wydawnictwo Uniwersytetu im. Adama Mickiewicza,
Po-znań 1999.
Schumacher E.F., Małe jest piękne. Spojrzenie na gospodarkę świata z założeniem, że człowiek coś znaczy, PIW, Warszawa 1981.
Skrzypek E., Jakość i efektywność, Wydawnictwo UMCS, Lublin 2000.
Stiglitz J.E., Knowledge for Development. Economic Science, The World Bank, Washington 1999. Śliwa R., O organizacjach inteligentnych i rozwiązywaniu złożonych problemów zarządzania nimi,
Wyd. WSM SIG, Warszawa 2001.
CREATIVITY AND ENTREPRENEURSHIP OF CITIZENS FROM TOWN AND COMMUNITY OF PISZ IN THE LIGHT OF ANALYSIS
Summary: At the present time, development of creativity and entrepreneurship through
knowledge is the key factor in the development of the local labor market. The concept of cre-ativity and entrepreneurship of local community is identified with highly skilled employees
Kreatywność i przedsiębiorczość mieszkańców miasta i gminy Pisz w świetle badań
