Polityka konkurencji w Polsce w okresie transformacji gospodarczej

Tomasz Jarocki

Polityka konkurencji w Polsce w

okresie transformacji gospodarczej

Acta Scientifica Academiae Ostroviensis nr 1, 98-118

To m a s z Ja r o c k i

Po l i t y k a k o n k u r e n c j i w Po l s c e w o k r e s i e

T R A N SF O R M A C JI G O SPO D A R C Z E J

1. Wp r o w a d z e n i e

Przełom lat osiem dziesiątych i dziew ięćdziesiątych w Polsce to okres ogrom nych zm ian zarów no w sferze politycznej ja k i gospodarczej. Zm iana system u politycznego pociągnęła za sob ą nieuchronnie przem iany w całej gospodarce kraju. B udow a od 1990 roku gospodarki rynkowej zupełnie zm ieniły cele i sposoby gospodarow ania. R achunek ekonom iczny i w olność gospodarow ania stały się podstaw ow ym i wyznacznikam i nowej rzeczyw istości.

Zm iany w gospodarce m ogą pociągać za sobą także wiele niekorzystnych zjaw isk. O tw arcie gospodarki zarów no na świat, jak też m ożliw ość pow staw ania i rozw oju podm iotów pryw atnych wym usiło na w ładzy ustaw odaw czej dokonanie licznych zmian w obowiązujących przepisach, które z jednej strony um ożliw iłyby i ułatw iły rozwój produkcji oraz w ym iany handlow ej, z drugiej zaś przeciw działały pojawianiu się podm iotów , które sw oją działalnością zakłócałyby je j popraw nego rozwój. Jed n ą z najw ażniejszych dziedzin praw a, które m usiało zostać dostosow ane do nowej rzeczyw istości było praw o konkurencji.

2 . Ko n k u r e n c j a j a k o n i e o d z o w n y w a r u n e k w s p ó ł c z e s n e j GOSPODARKI ŚWIATOWEJ

Przed om ów ieniem zm ian, jak ie zostały w prow adzone w Polsce, należy skoncentrow ać się na sam ym pojęciu konkurencji, a także przedstaw ić dotychczasow e przepisy obow iązujące w Polsce. K onkurencja to ryw alizacja interesów wielu przedsiębiorstw , która pow oduje powstanie w spółzaw odnictw a m iędzy nimi. Celem tego w spółzaw odnictw a je st przyciągnięcie do siebie klienteli przez zaoferow anie jej korzystniejszych w arunków cenow ych, jakościow ych i innych. W ten sposób oferent zw iększa sw oje obroty i zysk, a klient m oże nabyć tow ar lub usługę na

dogodnych dla siebie w aru nkach.1 Pojęcie konkurencji uzasadnia jej istnienie, natom iast polityka konkurencji w ykorzystuje dorobek teorii konkurencji w praktyce gospodarczej. Politycy gospodarczy, decydując o w ażnych spraw ach dotyczących całej gospodarki, poszczególnych sektorów oraz konkretnych przedsiębiorstw , posługują się narzędziam i oferow anym i przez teorię konkurencji.2

K onkurencja ja k o proces zaistniała dopiero po rewolucji przem ysłow ej w Anglii. O dejście od m anufaktury i rozwój produkcji przem ysłow ej zapoczątkow ał erę nadprodukcji na świecie. W zrastające m ożliw ości produkcyjne, postęp technologiczny stw orzyły sytuację, w której popyt na różnorodne dobra je s t znacznie niższy od m ożliwości w ytw órczych w spółczesnego świata. K onsekw encją znacznie m niejszego zapotrzebow ania na tow ar je s t dość duże ograniczenie zysków przedsiębiorców . C hcąc odgryw ać znaczącą rolę na rynku starają się stosow ać różnorodne rozw iązania, m ające na celu m aksym alizację zysku. N ad tym , by działania te były zgodne z regułam i konkurencji ustalonymi w praw odaw stw ie danego kraju czu w ają odpow iednie pow ołane do tego celu organy.

3 . Ks z t a ł t o w a n i e s i ę p o l s k i e g o p r a w a k o n k u r e n c j i w OKRESIE MIĘDZYWOJENNYM

Po raz pierw szy o ochronie konkurencji i zw alczaniu praktyk m onopolistycznych m ożna m ów ić w raz z odrodzeniem państwowości polskiej. Pierw szym jej przejaw em była ustaw a z 2 sierpnia 1926 roku o zw alczaniu nieuczciw ej konkurencji.3 W początkow ym okresie jej funkcjonow ania nastąpiło szereg popraw ek skutkiem czego było ogłoszenie jed n o liteg o tekstu ustaw y w 1930 roku. U zupełnieniem pow yższego dokum entu były rów nież przepisy rozporządzenia Rady M inistrów z dnia 27 października 1927 roku o zakazie zaw ierania umów law inow ych.4 Dużo większym problem em który m usiał być rozwiązany

'Por. Jan Galster, Cezary Mik: Podstawy europejskiego prawa wspólnotowego,

W ydawnictwo Comer, Warszawa 1996, s.294.

2 Tomasz. Przybyciński: Zagadnienie transformacji systemowej a proces alokacji kapitału przez sektor bankowy, szerzej patrz w: T. Przybyciński: Wprowadzenie do teorii i polityki konkurencji, Szkoła Główna Handlowa, Warszawa 1997, s. 49. 3 Dz. U. Nr 56, poz. 467.

4 Zob. Cezary Kosikowski, Tadeusz Ławicki: Ochrona prawna konkurencji i zwalczania praktyk monopolistycznych, Wydawnictwo Naukowe PWN, Warszawa

było stw orzenie praw a zw alczającego nielegaln ą koncentrację podm iotów gospodarczych, a przez to uniem ożliw ianie sw obodnego rozwoju konkurencji na terenie kraju. U staw a o kartelach została uchw alona 28 m arca 1933 roku.5 Przew idyw ała ona obow iązek rejestrow ania um ów w rejestrze kartelow ym i daw ała praw o rządow i do w ystępow ania do sądu kartelow ego o rozw iązanie um ów szkodliw ych dla interesów państwa. Z naczenie sądu znacznie zm alało ju ż w kilka lat później, gdy na skutek now elizacji ustaw y z 27 listopada 1935 roku M inister Przem ysłu i Handlu m iał m ożliw ość rozw iązania um ów kartelow ych bez odw oływ ania się do sądu. N a uwagę zasługuje także fakt uchw alenia w dniu 13 lipca 1939 roku ustaw y o porozum ieniach kartelow ych, która w obec wybuchu wojny nie w eszła w życie.6 W ym ieniając najw ażniejsze akty prawne, w których zaw arto przedstaw ianą problem atykę nie m ożna zapom nieć o przepisach praw a handlow ego, które w eszły w życie w 1934 roku.

4 . Ko n k u r e n c j a w g o s p o d a r c e c e n t r a l n i e p l a n o w a n e j

Z akończenie drugiej w ojny św iatow ej przyniosło w Polsce szereg zm ian zarów no w dziedzinie polityki, ja k i ekonom ii. R ozpoczął się proces budow y gospodarki socjalistycznej, co m iało swe odzw ierciedlenie także w podejściu państw a do tw orzenia skutecznego praw a zw iązanego ze zw alczaniem zarów no praktyk m onopolistycznych ja k i nieuczciwej konkurencji. N astąpiła ogrom na zm iana w postrzeganiu roli i funkcji w olności gospodarczej w funkcjonow aniu gospodarki.

W olność gospodarczą m ożna zdefiniow ać jak o zjaw isko społeczne, które podlega określonej organizacji i regułom postępow ania, a także oddziaływ aniu (interw encji) ze strony państw a.7 Najpełniej regulacje te zostały zaprezentow ane w uchw alonej 22 lipca 1952 roku K onstytucji PRL. W rozdziale II dotyczącym U stroju Społeczno - G ospodarczego w artykule 11, ust. 1 stw ierdza się: „Podstaw ę ustroju społeczno-gospodarczego Polskiej R zeczypospolitej Ludowej stanowi socjalistyczny system gospodarczy, oparty na uspołecznionych środkach produkcji i socjalistycznych stosunkach produkcji” . Ponadto w pkt. 4 cytow anego artykułu stw ierdzono, iż „Państw o posiada monopol handlu zagranicznego” .8 Już od końca lat czterdziestych nastąpiło wyraźne

5 Dz. U. Nr 3 1, poz. 270, zm. 1935 Dz. U. Nr 86, poz. 529. 6 C. Kosikowski, op. cit. s.48.

7 Szerzej: Cezary Kosikowski: Wolność gospodarcza w prawie polskim,

Państwowe Wydawnictwo Ekonomiczne, Warszawa 1995, s. 19.

zróżnicow anie w łasnościow e sektorów gospodarczych. Podstaw ą funkcjonow ania stał się system uspołeczniony (państw ow y i spółdzielczy), którego funkcjonow anie poddano odrębnym przepisom praw nym .9 Pow stanie i rozwój gospodarki centralnie planowanej oraz uprzyw ilejow ana pozycja podm iotów uspołecznionych zupełnie zm arginalizow ała rolę sektora pryw atnego, który m iał pewne jednak ograniczone m ożliw ości działania (szczególnie po 1956 roku). Dom inacja sektora państw ow ego i centralne planow anie nie sprzyjały tworzeniu praw a ochrony wolnej konkurencji. G łów ną przesłanką do takiego stw ierdzenia je s t fakt, iż w istniejących w arunkach nie mogło było m ożliw ości do konkurow ania, a istnienie m onopoli je s t charakterystyczną cechą gospodarki socjalistycznej.

Do połow y lat osiem dziesiątych Polska nie m iała żadnych przepisów regulujących koncentrację produkcji. O statnim aktem praw nym , który dotyczył tego problem u była ustaw a z 13 lipca 1939 roku. W okresie PRL istniały natom iast przepisy o zw alczaniu nieuczciwej konkurencji. O pierały się one na w spom nianej wcześniej ustawie z 2 sierpnia 1926 roku o zw alczaniu nieuczciw ej konkurencji. O jej m arginalnym znaczeniu św iadczy fakt, iż w prow adzone w 1969 roku zasady kodeksu karnego uchyliły p raw nokarną część ustawy. Jej przepisy zaczęły odgryw ać jakąkolw iek w agę dopiero w raz z transform acją gospodarki. W obec rozbieżności zdań o j e j obow iązyw aniu w 1991 roku T rybunał K onstytucyjny orzekł, iż norm y ustanow ione ustaw ą są nadal praw om ocne.10 F orm ułow ała ona katalog czynów nieuczciwej konkurencji. O bejm ow ał on: przejm ow anie klientów, w prow adzanie klientów w błąd co do tożsam ości przedsiębiorcy, podszyw anie się pod ob cą firm ę, zaw ieranie tzw. um ów law inow ych, na podstaw ie których sprzedaż tow aru uzależniano od zapew nienia sprzedającem u pewnej liczby odbiorców , czyny sprzeczne z dobrym i obyczajam i, m.in. podaw anie niepraw dziw ych w iadom ości o przedsiębiorstw ie, przejm ow anie pracow ników lub podżeganie ich do niew ypełnienia obow iązków służbow ych, w yjaw ianie tajem nicy przedsiębiorstwa, przejm ow anie nazw dla oznaczenia to w aru .11 M imo 65 lat od jej uchw alenia nie straciła w iele na aktualności. Przed ustaw odaw cą zarysow ał się je d n a k problem je j rozszerzenia (w szczególności o prawa

9 C. Kosikowski, op. cit., s.38.

10 Marek Mozgawa: Zwalczanie nieuczciwej konkurencji środkami prawa karnego, Info-Trade, Gdańsk 1997, s.13.

konsum entów ) i dostosow ania do obecnych w arunków gospodarczych. N ow a ustaw a w eszła w życie 8 stycznia 1994 ro k u .12

5 . T w o r z e n i e p r a w a k o n k u r e n c j i n a p r z e ł o m i e l a t 8 0 - t y c h i 9 0 - t y c h

Sytuacja ta zaczęła się zm ieniać po roku 1980, w czasie w prow adzania reform y system u gospodarczego. Pierw szą próbą choć częściow ego uregulow ania praw a konkurencji była ustaw a z 28 stycznia 1987 roku o przeciw działaniu praktykom m onopolistycznym w gospodarce n arodow ej.13 Było to pierw sze unorm ow anie prawne, które w myśl artykułu 1 regulow ało zasady przeciw działające praktykom m onopolistycznym , stosow anym przez jedn ostki gospodarcze oraz przez ich zrzeszenia i zw iązki, które w yw oływ ały skutki na terenie PRL. C echą charakterystyczną ustaw y dla gospodarki centralnie planowanej było upraw nienie Rady M inistrów do stosow ania wyłączeń w drodze rozporządzenia. D ziałania te m ogły dotyczyć jed n o stek gospodarczych w ykonujących upraw nienia w ynikających z określonego przepisam i praw a m onopolu oraz z zasad reglam entacji obrotu tow arow ego, a także określonej dziedziny działalności gospodarczej, ze w zględu na szczególny interes gospodarki narodow ej. Do przestrzegania ustaw ionego praw a zobow iązano M inistra Finansów oraz stw orzono Radę do Spraw P rzeciw działania Praktykom M onopolistycznym . W ustawie zaw arto wykaz zakazanych praktyk m onopolistycznych, obow iązek zgłaszania zam iaru połączenia jed n o stek gospodarczych oraz określono odpow iedzialność w razie naruszenia niniejszych przepisów . M imo swego ułom nego charakteru stanow iła podstaw ę do uchw alonej trzy lata później ustaw y o przeciw działaniu praktykom m onopolistycznym .

N ajw ażniejsze jed n ak znaczenie m iało uchw alenie 23 grudnia 1988 roku w ielokrotnie później m odyfikow anej ustaw y o działalności gospod arczej.14 Jego znaczenie w ynika z w prow adzenia zupełnie odm iennego spojrzenia na problem podejm ow ania działalności gospodarczej. U staw ow a koncepcja w olności gospodarczej zaczęła polegać na obejm ow aniu tym m ianem nie tylko podejm ow aniu i prow adzeniu działalności gospodarczej lecz także dokonyw anie i

12 Od 1 stycznia 1995 roku zaczął obowiązywać art. 28 dotyczący reklamy wyrobów tytoniowych w radiu i telewizji.

13 Dz. U. Nr 3, poz. 18. 14 Dz. U. Nr 41, poz. 324.

czynności i zadań, które nie s ą przez praw o zabronione. W zespole sw obód w ym ienionych u staw ą zn ajd u ją się także: sw oboda zatrudniania przez podm iot gospodarczy nieograniczonej liczby pracow ników i sw oboda dobrow olnego zrzeszania się pracow nikó w .15

O w olności gospodarczej m ożna jed n ak dopiero mówić po zm ianie konstytucji, która m iała m iejsce 29 grudnia 1989 roku. W nowym brzm ieniu art. 6 stw ierdzał iż R zeczpospolita P olska gw arantuje swobodę działalności gospodarczej bez w zględu na form ę w łasności. Ograniczenie tej sw obody m ogło nastąpić jed y n ie w ustaw ie.

Z m iana konstytucji zbiegła się w czasie z wprow adzeniem od 1 stycznia 1990 roku program u stabilizacji gospodarczej, która stopniowo doprow adziła do urealnienia kosztów produkcji i cen produktów oraz uregulow ania w ielkości popytu. W bardzo krótkim czasie rynek sprzedaw cy tak charakterystyczny dla gospodarki centralnie planowanej został zastąpiony rynkiem nabyw cy. L iberalizacja handlu zagranicznego spow odow ała ogrom ny napływ tow arów do Polski. W ym usił on na krajow ych producentach zm ianę dotychczasow ego podejścia do odbiorców oraz restrukturyzację produkcji. Zastosow anie tzw. terapii szokow ej oznaczało odstąpienie od dotow ania przedsiębiorstw, w prow adzenie realnej stopy oprocentow ania kredytów , wprow adzenie w ym ienialności złotego po określonym i stabilnym kursie oraz pozostaw ienie decyzji produkcyjno - ekonom icznych w gestii organów p rzed sięb io rstw a.16 R ozpoczęła się stopniow a pryw atyzacja przedsiębiorstw państw ow ych oraz tw orzenie nowych podm iotów gospodarczych, będących w całości w łasnością podm iotów prywatnych. C zynniki te w dużym stopniu przyczyniły się do rozw oju i ukształtow ania konkurencji w Polsce. W rządow ym program ie rozwoju konkurencji w latach 1991 - 93, przyjęto iż celem rozw oju konkurencji je s t tworzenie w arunków dla rynkowej regulacji podaży, popytu i cen. Program ten za punkt w yjścia przyjął szerokie rozum ienie istoty procesu konkurencyjnego. N a proces ten składa się konkurencja bezpośrednia, czyli ryw alizacja m iędzy podm iotam i działającym i na rynku oraz p otencjalna - konkurow anie o rynek. Za głó w n ą przeszkodę w realizacji tego program u uznano niedorozw ój stosunków rynkowych w gospodarce. Do najw ażniejszych z nich zaliczono:

l5C. Kosikowski, op. cit., s.49.

l6Szerzej: Anna Fornalczyk: Polityka konkurencji w procesie transformacji gospodarczej, Biuletyn Urzędu Antymonopolowego, wrzesień 1993, s.4.

- nadm ierną koncentrację produkcji, decydującą o wysokim stopniu m onopolizacji poszczególnych segm entów rynku;

- zaw iły i m ało stabilny system regulacji prawnych;

- dom inację w łasności państw ow ej, której tow arzyszyło niewielkie zainteresow anie pracow ników po praw ą efektywności gospodarow ania;

- relatyw nie niew ielkie i zatom izow ane zasoby wewnętrznych oszczędności;

- niedostatek kadr posiadających um iejętności kierow ania przedsiębiorstw am i w w arunkach gospodarki rynkowej;

- niedostatek now oczesnej techniki i technologii w ytw arzania oraz św iadczenia u słu g .17

Bardzo duży w pływ na kształtow anie polskiego praw a konkurencji m iało otw arcie Polski na św iat zarów no gospodarcze ja k i polityczne. B udow a gospodarki rynkow ej poparta była dążeniam i do w ejścia w struktury europejskie. U m ow y stow arzyszeniow e z państw am i W spólnoty Europejskiej (W E), Europejskiego S tow arzyszenia W olnego Handlu (EFT A ) oraz stw orzenie Ś rodkow oeuropejskiego Porozum ienia o Wolnym H andlu (C EFTA ) m usiały m ieć w pływ na kształtow anie polskiego prawa. Ponadto duże znaczenie m a także rezultat R undy U rugw ajskiej Układu O gólnego w Spraw ie C eł i H andlu (G A T T ) i stw orzenie Światowej O rganizacji H andlu (W TO ). N ajw iększą w ym ow ę w obec rozpoczęcia negocjacji o pełnym członkostw ie w e W E m a jed n ak Układ Stow arzyszeniow y z państw am i piętnastki. W U kładzie Europejskim podpisanym 16 grudnia 1991 roku unorm ow ano problem y konkurencji m iędzy sygnatariuszam i U kładu.18 Jednym z przepisów , który ma najw ażniejsze znaczenie dla strony polskiej je s t artykuł 68, który stanowi:

„ Strony uznają, że istotnym w arunkiem w stępnym integracji Polski ze W spólnotą E uropejską j e s t zbliżanie istniejącego i przyszłego ustaw odaw stw a P olski do ustaw odaw stw a istniejącego we Wspólnocie. P olska p o d ejm ie w szelkie starania w celu zapew nienia zgodności j e j p rzyszłeg o ustaw odaw stw a z ustaw odaw stw em W spólnoty ”.

K olejny artykuł w ym ienia dziedziny praw a, które Polska zobow iązała się dostosow ać. W śród nich znajduje się także praw o konkurencji.

17 Zob. Rządowy program rozwoju konkurencji w latach 1991 - 93, Biuletyn Urzędu Antymonopolowego, Warszawa wrzesień 1993, s.9.

18 Układ Europejski zaczął obowiązywać od 1 stycznia 1994 roku. Do czasu jego wejścia w życie od 1 stycznia 1992 roku obowiązywała umowa przejściowa, w której zawarto wszystkie omówione przepisy.

Praw ną podstaw ę ochrony wolnej konkurencji w handlu między U nią E uropejską a P olską stanow i artykuł 63 oraz tow arzyszące mu deklaracje. U regulow ano w nim zakres, zasady oraz tryb ochrony konkurencji w odniesieniu do przedsiębiorstw , a także kw estię pomocy publicznej. Zgodnie z niniejszym przepisem za niezgodne z w łaściw ą realizacją U kładu, o ile m oże m ieć negatyw ny w pływ na handel między P olską a W spólnotą jest:

- zapobieganie, ograniczanie lub zniekształcanie konkurencji; - nadużyw anie pozycji dom inującej na rynku;

- stosow anie pom ocy publicznej, która zniekształca lub grozi zniekształceniem konkurencji przez faw oryzow anie niektórych przedsiębiorstw lub produkcji niektórych to w arów .19

W arto w tym m iejscu zauw ażyć, iż zapis ten je s t odzw ierciedleniem w spólnotow ego praw a konkurencji (art. 85, 86, 92 Traktatu o Utworzeniu W spólnoty Europejskiej), zaś stw ierdzenie o negatyw nym wpływie na handel w iąże się z tym, iż nie każde naruszenie praw a je s t sprzeczne z niniejszym układem . Za takie zo stan ą uznane takie, które m ają odczuw alny w pływ na stosunki handlow e m iędzy P olską a WE. Nie stosuje się tego przepisu do produktów objętych Traktatem U stanaw iającym E uropejską W spólnotę W ęgla i Stali (EW W iS). W Protokole 2 w artykule 8 stw ierdzono iż P olska w ciągu pierw szych pięciu lat od w ejścia w życie Układu m oże udzielać (w wyjątkowych przypadkach) pom ocy publicznej dla w yrobów stalowych w celach restrukturyzacji tego przem ysłu. R ów nież produkty rolnictw a i rybołóstwa objęte są oddzielnym i przepisam i. Ponadto Polska zobow iązała się do popraw y ochrony w łasności intelektualnej, przem ysłow ej i handlowej, tak by w ciągu 5 lat od podpisania Układu doprow adzić do dostosow ania praw a do reguł W spólnoty.

6 . Zw a l c z a n i e p r a k t y k m o n o p o l i s t y c z n y c h

P odstaw ą polskiego praw a przeciw działającego praktykom nadm iernej koncentracji - zarów no przedsiębiorstw , ja k i produkcji - jest ustaw a z dnia 24 lutego 1990 roku o przeciw działaniu praktykom

19 Por. Unia Europejska: Integracja Polski z Unią Europejską, Instytut Koniunktur i Cen Handlu Zagranicznego, Warszawa 1997, s.437

m onopolistycznym .20 W artykule 1 niniejszego dokum entu przedstaw iono ogólny zarys celów ustawy.

„ U stawa reguluje zasad y i tryb przeciw działa nia p raktykom m onopolistycznym podm iotów gospodarczych oraz ich związków, które w yw ołują lub m ogą w yw ołać skutki na terytorium Rzeczpospolitej Polskiej, a także określa organy w łaściw e w tych spraw ach ”.

U staw ie p odlegają także um ow y zaw ierane z udziałem podm iotu m ającego siedzibę za granicą, jeżeli w ynikłe z nich skutki stosow ania praktyk m onopolistycznych w ystąpią na obszarze R P.21

R ozdział drugi pośw ięcony je s t praktykom m onopolistycznym . Poprzez praktykę m onopolistyczną w myśl art. 2, ust. 6 należy rozum ieć pozycję podm iotu gospodarczego polegającą na tym , że podm iot ten nie spotyka się z konkurencją na rynku krajow ym lub zagranicznym . W art. 4 zostały w yliczone zakazane praktyki, przy czym nie m ają one charakteru zam kniętego. U staw odaw ca do praktyk m onopolistycznych zaliczył porozum ienia polegające w szczególności na:

- ustalaniu bezpośrednio lub pośrednio, cen oraz zasad ich kształtow ania m iędzy konkurentam i w stosunkach z osobam i trzecim i,

- podziale rynku w edług kryteriów terytorialnych, asortym entowych lub podm iotow ych,

- ustaleniu lub ograniczeniu w ielkości produkcji, sprzedaży lub skupu tow arów ,

- ograniczaniu dostępu do rynku lub elim inow aniu podm iotów gospodarczych nie objętych porozum ieniem ,

- ustaleniu przez konkurentów lub ich zw iązki warunków umów zaw ieranych z osobam i trzecim i.

Istotą praktyki m onopolistycznej je s t ograniczenie sam odzielności kontrahentów , konkurentów i konsum entów , w ym uszające ich uczestnictw o w obrocie na zasadach mniej korzystnych, niż by to miało m iejsce w w arunkach wolnej konkurencji, przez podm iot gospodarczy lub grupę takich podm iotów albo zw iązek podm iotów gospodarczych w następstw ie niezgodnego z praw em nadużycia siły rynkowej, ja k ą daje pozycja zajm ow ana na rynku. O graniczenie sam odzielności uczestnika

20 Tekst jednolity: Dz. U. Z 1995 r. Nr 80, poz. 405; zm: z 1996 r. Nr 106, poz. 496.

21 Praktyki monopolistyczne, orzecznictwo, Wydawnictwo Prawnicze „LEX”, Gdańsk 1996, s. 12, Wyrok Sądu Antymonopolowego, 24.01.1991, XV Amr 19/90Wokanda 1992 nr 5.

rynku, nie będące jed n ak następstw em dom inacji rynkowej (która ma sw oje źródło w w ysokim udziale w rynku, czy też zawarciem porozum ienia m onopolistycznego) nie m a charakteru praktyki

• • 22

m onopolistycznej.

P raktyką m onopolistyczną je s t także nadużyw anie pozycji dom inującej. Pod tym pojęciem rozum ie się pozycję podm iotu gospodarczego polegającą na tym, że podm iot ten nie spotyka się z istotną k onku ren cją na rynku krajow ym lub lokalnym ; dom niem yw a się, że podm iot gospodarczy m a pozycję dom inującą, jeżeli jeg o udział w rynku przekracza 40% (w początkow ej w ersji ustaw y w ystarczającym było przekroczenie 30% progu). W ym ienione zostały następujące działania:

- przeciw działanie ukształtow aniu się w arunków niezbędnych do pow stania bądź rozw oju konkurencji;

- podział rynku w edług kryteriów terytorialnych, asortym entowych lub podm iotow ych;

- sprzedaż tow arów w sposób pow odujący uprzyw ilejow anie niektórych podm iotów gospodarczych lub innych podm iotów; - odm ow ę sprzedaży lub skupu, dyskrym inującą niektóre podmioty

gospodarcze przy braku alternatyw nych źródeł zaopatrzenia lub zbytu;

- nieuczciw e oddziaływ anie na kształtow anie cen, w tym cen odsprzedaży, oraz sprzedaż poniżej kosztów w celu elim inacji konkurencji;

- narzucanie nieuczciw ych w arunków um ów, przynoszących podm iotow i gospodarczem u narzucającem u te warunki nieuzasadnione korzyści;

- uzależnianie zaw arcia um ow y od przyjęcia lub spełnienia przez d ru g ą stronę innego św iadczenia nie zw iązanego z przedm iotem um owy, którego nie przyjęłaby lub nie spełniłaby mając zapew nion ą m ożliw ość wyboru;

- stw arzanie konsum entom uciążliw ych w arunków dochodzenia sw oich spraw.

N a uw agę zasługuje fakt, iż przepisy artykułu 4 odnoszą się do działań grupow ych, 5 zaś - do indyw idualnych.

22 Zob. Stanisław Gronkowski: Ustawa antymonopolowa w orzecznictwie,

Wydawnictwo C. H. Beck, Warszawa 1996, s.31, wyrok z 10. 05. 1993 r., XVII Amr 6/93 „W okanda” 1993 nr 9.

Jeżeli je d n a k przedstaw ione w obu punktach ograniczenia nie p ow od ują istotnego ograniczenia konkurencji, a są niezbędne ze w zględów techniczno - organizacyjnych lub ekonom icznych stosow anie ich nie je s t zakazane. Praktyka taka nosi nazw ę reguły rozsądku. Zawsze jed n ak za odstąpieniem od tego zakazu m uszą przem aw iać szczególne w zględy, które form ułow ane są w postaci klauzul generalnych, odw ołujących się do pew nych kategorii racjonalnych. D aje ona znaczny stopień sw obody w dokonyw aniu oceny, czy istnieją podstaw y uzasadniające dopuszczenie danej praktyki rynkow ej.23 U staw odaw ca nie przew idział jed n ak m ożliw ości ubiegania się o w yłączenia grupowe, a także przed rozpoczęciem działalności gospodarczej. Stosow ana je st jed y n ie w indyw idualnych spraw ach i tylko wtedy, gdy pow oła się na nią podm iot przeciw ko którem u toczy się postępow anie. W Polsce reguła rozsądku je s t stosow ana przez organy pow ołane do ochrony konkurencji. U staw a o przeciw działaniu praktykom m onopolistycznym nie pow inna ham ow ać przedsiębiorczości podm iotów gospodarczych w zakresie inw estow ania, zw łaszcza w dziedzinach w ażnych ze społecznego punktu w idzenia. Inw estując znaczne środki finansow e w przedsięw zięcia gospodarcze, podm ioty te są niejednokrotnie w gorszej sytuacji konkurencyjnej w obec tych, które ryzykują swój m ajątek w niewielkim tylko zakresie. Przepis ustaw y poprzez dopuszczenie do ograniczenia konkurencji w niew ielkim zakresie, pow inien niw elow ać te różnice ryzyka prow adzenia działalności gospodarczej.24 U staw a zakazuje ponadto działalności m ającej na celu pobieranie zbyt w ygórow anych cen za swoje produkty (bądź zbyt niskich cen w skupie) poprzez sztuczne zwiększenie popytu na dane dobro (np. ograniczanie m imo posiadanych możliwości wielkości produkcji lub w strzym ania sprzedaży co nieuchronnie prowadzi do w zrostu cen).

Do ochrony praw a, ustanow ionego pow yższą ustawą, powołany został now y organ, nie m ający swego odpow iednika w PRL. Był nim Urząd A ntym onopolow y, którego zadania od 1 października 1996 roku realizuje Prezes Urzędu O chrony K onkurencji i K onsum entów. Jest centralnym organem adm inistracji rządow ej podległym Radzie M inistrów. Prezes w ykonuje określone zadania przy pom ocy Urzędu Ochrony

23 Ewa Wojtaszek: Reguła rozsądku w prawie konkurencji Polski i Wspólnoty Europejskiej, w: Polska w Unii Europejskiej, perspektywy, warunki, szanse i zagrożenia, Towarzystwo Naukowe Organizacji i Kierowania, Toruń 1997, s. 169. 24 Stanisław Gronowski, op. cit., s.52, Wyrok z 27.10.1992 r., XVII Amr 15/92 „W okanda” 1993 nr 2.

K onkurencji i K onsum entów .25 Składa się on z centrali m ieszczącej się w W arszaw ie oraz 9 delegatur regionalnych w Bydgoszczy, Gdańsku, Lublinie, Łodzi, K atow icach, K rakow ie, Poznaniu, W rocławiu i W arszaw ie.26 U O K iK ja k o centralny organ adm inistracji państwowej jest podległy R adzie M inistrów . Jego kom petencje uregulow ane są w artykułach 17 - 21. Do najw ażniejszych zadań U O K iK należy zaliczyć:

- spraw ow anie kontroli nad przestrzeganiem niniejszej ustawy; - badanie kształtow ania się cen w w arunkach ograniczenia

konkurencji;

- w ydaw anie decyzji w spraw ach przeciw działania praktykom m onopolistycznych, kształtow anie struktur organizacyjnych podm iotów gospodarczych oraz decyzji określających odpow iedzialność podm iotów za stosow anie tych praktyk;

- prow adzenie rejestru podm iotów gospodarczych, których udział w rynku przekracza 80% oraz prow adzenie badań stanu koncentracji gospodarki;

- przygotow yw anie rządow ych projektów polityki rozwoju konkurencji oraz opracow yw anie lub opiniow anie projektów aktów praw nych dotyczących praktyk m onopolistycznych, oraz praktyk jej pow staw ania.

U O K iK m a bardzo szerokie kom petencje w kontroli poszczególnych podm iotów gospodarczych, dotyczących zarówno kontroli dokum entów przedsiębiorstw a, zbierania dow odów ja k i stosowania sankcji karnych. W razie stw ierdzenia praktyk m onopolistycznych może on w ydać decyzję zakazującą tę działalność, a także określić warunki ich zaniechania. W przypadku stosow ania przez m onopolistę zbyt wysokich cen m oże w ydać decyzję o ich obniżeniu oraz określić czas jej obow iązyw ania i warunki je j zm iany. M oże także wydać decyzję zakazującą w ykonyw ania porozum ienia, które godzi w interes podm iotów gospodarczych lub konsum enta. W szyscy, którzy nie zgadzają się z w erdyktem U O K iK m ogą zaskarżyć decyzję do Sądu W ojew ódzkiego w W arszaw ie w term inie 14 dni od dnia doręczenia decyzji. Postępowanie adm inistracyjne m oże być w szczęte z urzędu lub na wniosek upraw nionego. Do tej grupy m ożna zaliczyć:

25 Urząd Ochrony Konkurencji i Konsumentów - UOKiK

26 Sprawozdanie z działalności Urzędu Ochrony Konkurencji i Konsumentów w

- podm ioty gospodarcze, których interes został lub może być naruszony przez praktykę m onopolistyczną, oraz związki takich podm iotów gospodarczych;

- organy kontroli państw ow ej i społecznej;

- organizacje społeczne, do których zadań statutow ych należy ochrona interesów konsum entów ;

- organy gmin.

K ażdy podm iot gospodarczy w ykazujący zam iar łączenia, czego skutkiem m ogłoby być naruszenie ustaw y o przeciw działaniu praktykom m onopolistycznym m a obow iązek zgłoszenia tego faktu UOKiK. O bow iązkow i zgłoszenia podlegają podm ioty gospodarcze których łączna w artość sprzedaży w poprzedzającym roku kalendarzow ym przekracza 5 min. ECU . K w ota ta je s t także bazow ą w przypadku objęcia lub nabycia przez przedsiębiorstw o lub instytucje finansow e, dla których obrót papieram i w artościow ym i je s t przedm iotem działalności gospodarczej akcji lub udziałów innego podm iotu gospodarczego pow odującego osiągnięcie lub przekroczenie 10, 25, 33 lub 50% głosów na walnym zgrom adzeniu lub zgrom adzeniu w spólników 27; objęcia przez tę sam ą osobę funkcji dyrektora, w icedyrektora, członka zarządu, rady nadzorczej oraz kom isji rew izyjnej, a także głów nego księgow ego w konkurujących ze so b ą podm iotach gospodarczych; przejęcia w inny sposób, bezpośrednio lub pośrednio kontroli nad innym podm iotem gospodarczym . O bow iązkow i zgłoszenia podlega także nabycie lub przejęcie jedn orazow e lub w ielokrotne w ciągu 12 m iesięcy zorganizow anej części m ienia innego podm iotu gospodarczego, jeżeli w artość tego m ienia przekracza 2 min. EC U 28. W przypadku łączenia banków obow iązek ten spoczyw a jed y n ie w przypadku, gdy łączna w artość ich funduszy w łasnych przekracza 50 min. EC U .29

N aruszenie ustaw y zarów no poprzez stosow anie praktyk m onopolistycznych, niedopełnienia obow iązku poinform ow ania U O K iK o łączeniu podm iotów gospodarczych, ja k też niew ykonyw ania jeg o poleceń m oże spow odow ać dość drastyczne sankcje finansow e. By je zastosow ać - zarzut stosow ania praktyk m onopolistycznych musi być udowodniony.

27W przypadku chęci zbycia akcji przez instytucję finansową przed upływem roku od dnia zakupu z równoczesnym niewykorzystaniem praw wynikających z ich posiadania (poza prawem do dywidendy) - zgłoszenie nie obowiązuje.

28 Nie obowiązuje w przypadku akcji dopuszczonych do obrotu publicznego. 29 Wartość ECU podlega przeliczeniu na złote według kursu kupna walut ogłaszanego przez NBP.

C iężar dow odu spoczyw a na upraw nionym w szczęcia postępow ania adm inistracyjnego, zaś dla spraw w szczynanych z urzędu - na U O K iK .30 N adużyw anie pozycji m onopolistycznej, bądź dom inującej może zostać ukarane k arą p ien iężną p łatn ą do budżetu państw a w wysokości 15% przychodu danego podm iotu gospodarczego. T aka sam a w ysokość może zostać zasądzona gdy podm ioty po połączeniu rozpoczęły w spólną działalność gospodarczą, m imo nie otrzym ania zaw iadom ienia Urzędu o braku zastrzeżeń, a także w przypadku w ykonyw ania prawa z nabycia akcji lub udziałów przez instytucję finansow ą, która nie m iała obowiązku inform ow ania o ich nabyciu organu antym onopolow ego i zobow iązała się do ich zbycia w ciągu roku. U O K iK m oże w drodze decyzji nałożyć na podm iot gospodarczy karę w w ysokości 1% przychodu za każdy rozpoczęty m iesiąc niedopełnienia obow iązku zgłoszenia łączenia przedsiębiorstw , posiadania akcji lub udziałów powyżej roku mimo zobow iązania się do ich zbycia, a także w w ypadku niew ykonania decyzji lub w yroku U O K iK . M oże także zostać nałożona kara na osobę, która nie w yw iązała się z obow iązku zgłoszenia połączenia przedsiębiorstw lub nabycia akcji, nie w ykonyw ania w yroków lub decyzji sądów ja k też za nieudzielanie lub nierzetelne udzielanie danych i inform acji.

W tym m iejscu w arto odw ołać się do zupełnie odm iennej sytuacji. W m yśl artykułu 12 ust. 1 przedsiębiorstw a państw ow e i spółdzielnie oraz spółki praw a handlow ego p osiad ającą pozycję do m inującą na rynku m ogą ulec podziałow i lub rozw iązaniu, jeżeli trw ale ograniczają konkurencję lub w arunki je j pow staw ania. Przed w ydaniem takiej decyzji UOKiK musi zasięgnąć opinii organu założycielskiego lub organu reprezentującego Skarb Państwa.

W razie stw ierdzenia pozycji dom inującej U O K iK na rynku może w ydać decyzję o ograniczeniu je g o działalności gospodarczej określając w arunki i term in tego ograniczenia. W przypadku niew ykonania decyzji przez organ podm iotu gospodarczego m oże zostać nałożona kara w w ysokości 1 - 10% przychodu. R ealizując statutow e zadania Urząd m.in. prow adzi badania stanu koncentracji gospodarki i badania kształtow ania cen w w arunkach ograniczenia konkurencji. Urząd wszczyna postępow anie w yjaśniające w takich przypadkach, gdy decyzje lub działania podm iotu gospodarczego wskazują^ że m ogą one być uznane za praktyki m onopolistyczne. Postępow anie w yjaśniające rozpoczynane je s t także na w niosek osób fizycznych lub innych podm iotów gospodarczych,

30 S. Gronkowski, op. cit., s.33, Wyrok z 10. 09. 1992 r., XVII Amr 15/92, „W okanda” 1993, nr 2.

je śli uzn ają one, że zachow anie określonego podm iotu w sprawach bezpośrednio ich dotyczących n oszą znam iona zakazanych praktyk m onopolistycznych. Jeżeli potw ierdzą się staw iane zarzuty je s t podstaw a do w szczęcia postępow ania sform alizow anego. W przeciwnym wypadku je s t ono um arzane. W 1996 roku w szczętych zostało 520 postępowań w yjaśniających i 94 postępow ania sform alizow ane.31 W tym samym okresie zakończono 192 postępow ania sform alizow ane, stwierdzono stosow anie praktyki m onopolistycznej w 80 przypadkach, nie stwierdzono w 66, 43 spraw y um orzono, a w 3 przypadkach zatw ierdzono ugodę.32

7 . Pr z e c i w d z i a ł a n i e n i e u c z c i w e j k o n k u r e n c j i

16 kw ietnia 1993 roku została uchw alona ustaw a o zw alczaniu nieuczciw ej konkurencji.33 Z astąpiła ona nieprzystającą ju ż do nowej rzeczyw istości ustaw ę obow iązującej od 1926 roku. A rtykuł 1 ustala cele, które staw ia przed so b ą now y akt praw ny. Stanowi on:

„ Ustawa reguluje zapobieganie i zw alczanie nieuczciw ej konkurencji w

działalności gospodarczej, w szczególności p ro d u kcji p rzem ysłow ej i rolnej, budow nictwie, handlu i usługach - w interesie publicznym , p rzedsiębiorców oraz klientów, a zw łaszcza konsum entów. ”

Praw o to obow iązuje w szystkie podm ioty gospodarcze, niezależnie od ich formy. Jedynym w arunkiem je s t uczestniczenie w działalności gospodarczej. Art. 3 ust. 1 definiuje czyn nieuczciw ej konkurencji. Wg ustaw y je s t to działanie sprzeczne z praw em lub dobrym i obyczajam i, jeże li zagraża lub narusza interes innego przedsiębiorcy lub konsum enta. W dalszej jej części w sposób bardzo szczegółow y przedstaw ione zostały czyny nieuczciw ej konkurencji. M ożna je podzielić na kilka grup.

Do pierw szej z nich m ożna zaliczyć działania związane bezpośrednio z oferow anym produktem . D otyczy to sytuacji, w których znaczna liczba konsum entów 34 może zostać w prow adzona w błąd poprzez:

- oznaczenie przedsiębiorstw a w sposób charakterystyczny dla innego podm iotu gospodarczego, np. poprzez używ anie jeg o firmy, nazwy, godła, skrótu literow ego, itp.;

31 Zob. Sprawozdanie z działalności Urzędu Ochrony Konkurencji i Konsumentów w 1996 roku, Warszawa 1997, s.4.

32 Ibidem, s.6.

33 Dz. U. Nr 47, poz. 211.

34 Za znaczną liczbę konsumentów uznaje się w większości przypadków wskaźnik 10% wprowadzonych w błąd.

- opatryw anie tow arów lub usług w fałszyw e oznaczenie geograficzne w skazujące bezpośrednio lub pośrednio na m iejsce w ytw orzenia, albo używ anie takiego oznaczenia w działalności handlow ej, reklam ie, itp. W przypadku gdy dany tow ar lub usługa w m iejscu pochodzenia korzysta z ochrony ze względu na szczególne cechy lub w łaściw ości zakazane je s t zakazane je s t używ anie tego term inu naw et z dodatkiem „rodzaj”, „typ”, „m etoda” lub rów noznacznym . Zakaz takich działań stał się pretekstem do uchw alenia ustaw y z 1926 roku. W uchw alonym przez Polskę traktacie handlow ym F rancja zażądała, by nie w olno było używać w Polsce dla oznaczania win i napojów alkoholow ych takich nazw regionalnych ja k C ognac, C ham pagne, itp. Nie wolno było używać nazw m iejscow ości czy okręgów naw et jeżeli, gdy nazw a ta stała się ro d zajo w ą w Polsce lub producent zam ieścił wskazówki co do pochodzenia tow aru;35

- oznaczenie tow arów lub usług albo je g o brak, które może w prow adzić w błąd co do pochodzenia, ilości, jakości, składników, m ożliw ości zastosow ania, napraw y, konserw acji lub innych istotnych cech tow arów lub usług, a także zatajenie ryzyka, jakie w iąże się z korzystaniem z nich. Jeżeli istnieje wymóg by nazwa przedsiębiorstw a pow iązana była z nazw iskiem przedsiębiorcy, a ju ż inny podm iot używ a tej nazw y, na rozpoczynającym działalność spoczyw a wym óg podjęcia środków , uniem ożliw iających w prow adzenia w błąd osób trzecich.;

- czynem nieuczciw ej konkurencji je s t naśladow anie gotowego produktu, polegające na tym, że przy pom ocy technicznych środków reprodukcji je s t kopiow ana zew nętrzna postać produktu, jeżeli może w prow adzić w błąd klientów co do tożsam ości producenta lub produktu. W tym w ypadku karane je s t nie naśladow anie cech funkcjonalnych produktu - budow y, konstrukcji czy użyteczności produktu lecz kopiow anie je g o zew nętrznej postaci, tylko ze w zględu na te cechy, które m ogą być dostępne tylko za pom ocą w zroku.36

Do drugiej grupy należy zaliczyć działania, dotyczące pracow ników przedsiębiorstw . U staw a za czyn nieuczciwej konkurencji określa przekazanie, ujaw nienie lub w ykorzystanie cudzych informacji

35 Z motywów ustawy o zwalczaniu nieuczciwej konkurencji z 2.08.1926 (art. 4) 36 Szerzej: M. Mozgawa, op. cit., s.46.

stanow iących tajem nicę przedsiębiorstw a37 albo ich nabycie od osoby nieupraw nionej, jeże li zagraża istotnym interesom przedsiębiorcy. T ajem nicy przedsiębiorstw a pow inna przestrzegać rów nież osoba która przestała św iadczyć pracę przez okres trzech lat, chyba że określone przepisy stanow ią inaczej. Do grupy tej należy zaliczyć także nakłanianie pracow ników lub klientów do niew ykonyw ania lub nienależytego w ykonyw ania obow iązków pracow niczych albo innych obow iązków um ow nych, do rozw iązania um ow y w celu przysporzenia korzyści sobie lub osobom trzecim albo szkodzenia przedsiębiorcy. D ziałania takie m ogą m ieć bardzo negatyw ne skutki dla przedsiębiorcy. W yjaw ienie tajem nic przedsiębiorstw a m oże oznaczać utratę dotychczasow ej przewagi nad konkurencją. Znajom ość procesów technologicznych oraz strategii rozw oju je s t dla konkurenta jed n y m z najw ażniejszych znamion osiągnięcia sukcesu gospodarczego. Taki sam cel m oże osiągnąć poprzez np. nakłonienie pracow ników do nienależytego w ykonyw ania obow iązków . N aw et nieznaczne naruszenie procesu technologicznego m oże spow odow ać ogrom ną szkodę dla producenta poprzez w ytw orzenie produktu nie spełniającego określonych norm lub utratę zaufania klientów ze w zględu na n isk ą ja k o ść tow aru.

Pozostałe bariery m ożna zaliczyć do ostatniej grupy. Czynem nieuczciw ej konkurencji je s t rozpow szechnianie niepraw dziw ych lub w prow adzających w błąd w iadom ości w celu uzyskania korzyści lub w yrządzenia szkody innem u przedsiębiorcy lub przedsiębiorstw u,

- utrudnianie innym przedsiębiorcom dostępu do rynku. W praktyce może ono przyjąć form ę zróżnicow ania w arunków um ów w zakresie cen i elem entów zw iązanych z cen ą (w arunki płatności, kredytow e, rabaty), jak też nieuzasadnionego odrzucenia ofert (odm ow a w spółpracy, zaw arcia lub kontynuacji um owy). D ziałania te b ęd ą uznane za czyn nieuczciwej konkurencji dopiero po dokładnej analizie ekonom icznej. M oże to nastąpić jed y n ie w w ypadku, gdy zostaną one uznane za nieuzasadnione.38,39

37 Tajemnica przedsiębiorstwa - nie ujawnione do wiadomości publicznej informacje techniczne, technologiczne, handlowe lub organizacyjne przedsiębiorstwa, co do których przedsiębiorca podjął niezbędne działania w celu zachowania ich poufności.

38 Kodeks cywilny (art. 353') daje możliwość swobodnego kształtowania umów (byle jego treść lub cel nie sprzeciwiały się właściwości stosunków, ustawie ani zasadom współżycia społecznego). Dlatego też w wielu przypadkach sąd nie orzeka, że był to czyn nieuczciwej konkurencji.

O statnim zagadnieniem w ym agającym szerszego om ów ienia jest sprzeczna z praw em reklam a. U staw a o przeciw działaniu nieuczciwej konkurencji nie zaw iera definicji reklam y M ożna jaL jed nak znaleźć w dyrektyw ie W E z 1984 roku w spraw ie ujednolicenia przepisów prawnych i adm inistracyjnych państw - członków dotyczących reklamy w prow adzającej w błąd. D yrektyw a definiuje reklam ę jak o każdą „w ypow iedź tow arzyszącą w ykonyw aniu działalności handlowej, przem ysłow ej, rzem ieślniczej albo w ykonyw aniu w olnego zawodu w celu zw iększenia zbytu tow arów lub rozszerzenia św iadczenia usług łącznie z nieruchom ościam i, praw am i i zobow iązaniam i” . R eklam ą w prow adzającą w błąd je s t każda reklam a, „która w dow olny sposób - łącznie ze sposobem jej przedstaw ienia - w prow adza w błąd osoby, do których jest kierow ana lub do których dociera i która ze w zględu na swój charakter m oże w yw ierać w pływ na decyzje ekonom iczne tych osób lub która z tych pow odów szkodzi lub m oże szkodzić konkurencji.”40 W zakresie reklamy do czynów nieuczciw ej konkurencji m ożna zaliczyć:

- reklam ę sprzeczną z praw em , dobrym i obyczajam i lub uchybiającą godności człow ieka R eklam ą sp rzeczną z dobrymi obyczajam i lub u chy b iającą godności człow ieka wg R. Skubisza m ożna nazwać taką, która zaw iera „w szystkie przypadki używ ania w reklamie w yrazów , rysunków , ilustracji, itd., uznaw anych za obraźliw e lub nieprzyzw oite, ja k rów nież eksponow anie nędzy, poniżenia, cierpienia człow ieka, w ykorzystyw anie symboli religijnych w sposób, który narusza uczucia religijne osób w ierzących” .41;

- w prow adzającą klienta w błąd i m ogąca przez to wpłynąć na jego decyzję co do nabycia tow aru lub usługi. Reklam y bardzo często atak u ją potencjalnego klienta określeniam i „najlepszy”, „najtańszy”, itp. O rzecznictw o niem ieckie (na tle podobnej do polskiej ustaw y) nie zezw ala na posługiw anie się takimi sloganam i42;

- odw o łu jącą się do uczuć klientów przez w yw oływ anie lęku, w ykorzystyw anie przesądów lub łatw ow ierności dzieci. O dw oływ anie się do uczuć klientów stanow i w istocie presję

40 Ryszard Skubisz, Polskie prawo o zwalczaniu nieuczciwej konkurencji,

„Państwo i Prawo” 1996, nr 4, s.94. 41 Z. Mozgawa, op. cit., s.86.

42 Zob. Piotr Ambroziewicz: Od sprzecznej z prawem do porównawczej, „Prawo i Życie” 1994 nr 38, s.lll dod.

psychiczną, w yw ieraną przy podejm ow aniu decyzji o zakupie, a w rezultacie je s t ograniczeniem sw obody podejm ow ania tej decyzji43; - w ypow iedź, która, zachęcając do nabyw ania tow arów lub usług,

spraw ia w rażenie neutralnej inform acji Z tego typu reklam ą mamy do czynienia w ów czas, gdy zachęca do nabyw ania jak ich ś dóbr lub usług poprzez inform ację spraw iającą w rażenie neutralnej. Ktoś, kom u pozornie na tym nie zależy „inform uje” o zaletach produktu, usługi, itp. W takim w ypadku należy w yraźnie zaznaczyć, które treści przekazyw anych inform acji m ają charakter reklam y.44;

- która stanow i isto tną ingerencję w sferę pryw atności, w szczególności przez uciążliw e dla klientów nagabyw anie w m iejscach publicznych, przesyłanie na koszt klienta nie zam ów ionych tow arów lub nadużyw anie technicznych środków przekazu inform acji;

- reklam a porów naw cza, chyba że zaw iera inform acje praw dziw e i użyteczne dla klienta.

W przypadku, gdy dokonany został czyn nieuczciw ej konkurencji poszkodow any przedsiębiorca m oże żądać: zaniechania niedozw olonych działań; usunięcia ich skutków; złożenia jedn ok rotnego lub w ielokrotnego ośw iadczenia odpow iedniej treści i w odpow iedniej form ie; napraw ienia wyrządzonej szkody; w ydania bezpodstaw nie uzyskanych korzyści. Sąd m oże też orzec o w yrobach, ich opakow aniach, m ateriałach reklam owych i innych przedm iotach bezpośrednio zw iązanych z popełnieniem czynu nieuczciw ej konkurencji. Z roszczeniem należy w ystąpić w okresie trzech lat od dnia zaistnienia naruszenia. Z w nioskiem m ogą w ystąpić krajowe lub regionalne organizacje, których celem je s t których celem je s t ochrona interesów konsum entów lub przedsiębiorców oraz Prezes Urzędu Ochrony K onkurencji i K onsum entów . P rzedsiębiorca którego interes został zagrożony lub naruszony, m oże w nieść o w ydanie zarządzenia tym czasow ego także do sądu, który po rozpoznaniu spraw y podejm uje odpow iednie środki przeciw działające nieuczciw ej konkurencji. U staw odaw ca określił także przepisy karne. U jaw nienie tajem nicy przedsiębiorstw a, uzyskanie bezpraw nych inform acji w celu ujaw nienia jej innej osobie lub w ykorzystania we w łasnej działalności gospodarczej podlega karze pozbaw ienia w olności do lat 2, ograniczenia wolności lub grzywny. Takim sam ym w ym iarem kary zagrożona je st osoba w prow adzająca do obrotu skopiow ane produkty, stw arzające możliwość

43 Szerzej: Z. Mozgawa, op. cit., s.86. 44 P. Ambroziewicz, op. cit., s.III dod.

w prow adzenia w błąd klientów co do tożsam ości przedsiębiorcy lub produktu i narażające na szkodę producenta. K ara aresztu lub grzywny m oże być zasądzona za brak lub fałszyw e oznaczenie tow aru lub usługi, rozpow szechnianie niepraw dziw ych lub w prow adzających w błąd inform acji o przedsiębiorstw ie (dotyczące osób kierujących przedsiębiorstw em , w ytw arzanych tow arów lub usług, sytuacji gospodarczej lub praw nej) w celu szkodzenia przedsiębiorcy.

O bie przedstaw ione ustaw y nie w yczerpują zagadnień dotyczących istnienia i funkcjonow ania gospodarki. N iekoniecznie m uszą to być czyny nieuczciw ej konkurencji lub praktyki monopolistyczne. Praw odaw stw o polskie zaw iera także pojęcie zakazu konkurencji, które je s t unorm ow ane osobnym i aktam i praw nym i. Zakazy nieuczciwych działań w działalności gospodarczej zaw arte są także w następujących ustaw ach: z 26 lutego 1982 o cenach, z 10 października 1991 o środkach farm aceutycznych, m ateriałach m edycznych, hurtow niach i nadzorze farm aceutycznym , z 26 stycznia 1984 Praw o prasow e, z 22 m arca 1991 - Praw o o publicznym obrocie papieram i w artościow ym i i funduszach pow ierniczych, z 29 grudnia 1992 roku o radiofonii i telew izji, z 26 października 1982 roku o w ychow aniu w trzeźw ości i przeciw działaniu alkoholizm ow i, z 29 lipca 1992 roku o grach losowych i zakładach w zajem nych, z 18 listopada 1995 roku o ochronie zdrow ia przed następstw am i używ ania tytoniu oraz w yrobów tytoniow ych, a także w kodeksie karnym i kodeksie w ykroczeń.45

8 . Po d s u m o w a n i e

Polskie praw o antym onopolow e oraz zw alczające nieuczciw ą konkurencję przeszło w ciągu ostatnich 10 lat ogrom ne przeobrażenie. Z m iana system u politycznego i gospodarczego w ym usiła zmianę praw odaw stw a dostosow ującego go do obecnej rzeczyw istości. W niniejszym opracow aniu przedstaw iona została w sposób chronologiczny m etam orfoza praw a dokonująca się w sposób bardzo stopniowy w ciągu długiego okresu czasu. W okresie PRL istnienie niniejszych przepisów nie było konieczne, było w ręcz sprzeczne z funkcjonow aniem gospodarki nakazow o - rozdzielczej. F unkcjonow ała w ów czas jed y n ie ustawa z 1926 roku o przeciw działaniu nieuczciw ej konkurencji - istniała lecz w praktyce nie była stosow ana. Ponadto je j przepisy dotyczące odpow iedzialności karno - praw nej zostały uchylone. D opiero w II połowie lat

osiem dziesiątych stw orzono przesłanki do rozw oju konkurencji. W 1987 roku uchw alono ustaw ę o przeciw działaniu praktykom m onopolistycznym w gospodarce narodow ej, przełom em zaś m ożna określać m om ent w ejścia w życie ustaw y o działalności gospodarczej z 1988 roku, um ożliw iające rów nopraw ną działalność gospodarczą bez w zględu na podm iot j ą prow adzący. G w ałtow ny rozwój gospodarki rynkowej oraz dem opolizacja części gospodarki na początku lat dziew ięćdziesiątych m ożliw a była w dużej m ierze dzięki ustaw ie z 1990 roku o przeciw działaniu praktykom m onopolistycznym oraz uchw alonej trzy lata później o zwalczaniu nieuczciw ej konkurencji. Bardzo w ażną rolę w m odyfikacji prawa pełnią założenia T raktatu E uropejskiego, na m ocy którego Polska zobow iązała się do zapew nienia zgodności jej ustaw odaw stw a z ustaw odaw stw em W spólnoty. B udow a gospodarki rynkow ej, wysoki stopień jej zm onopolizow ania w skazują, iż proces tw orzenia praw a konkurencji w Polsce nie został jeszcze zakończony i należy oczekiw ać dalszych jego zmian.