RECENZJE
w o ścią. T em u o b ra z o w i p o d p o rz ą d k o w a n e je s t z a g ad n ien ie : zia, c ie rp ie n ia s p ra w ie d liw e g o , o b raz c z ło w ie k a (b ra k d u alizm u : c ia lo -d u sz a ). W y b ra n ie Iz ra e la d o m a g a się o d p o w ie d z i w św ię to śc i in d y w id u a ln ej i g ru p o w e j. O sta tn ie z p o ru sz a n y c h z a g a d n ie ń to M e sjasz oraz k o n c e p c ja p rz y sz łe g o św iata.
A u to re m ro z d z ia łu p o św ię c o n e g o c h rz e śc ija ń stw u je s t W alter K asper. Ja k sam z a z n a c z a na p o cz ątk u , nie la d a p ro b le m e m je s t w y ja śn ie n ie , cz y m je s t c h rz e ś c ija ń stw o . D o św ia d c z a m y go w w ielu , i to rz e c z y w iśc ie ró ż n y c h p o sta ciach . Je g o d o ty c h cz a so w e d z ie je o k re śla n e są przez trad y c je S ta re g o T estam e n tu i e m a n c y p a c ję z ż y d o w sk ie g o P ra w a , p rz e z h isto ry c z n ą rec ep cję p ie rw o tn e j sp u śc iz n y c h rz e śc ija ń sk ie j p rz e z k u ltu rę h e lle ń sk ą , rz y m sk ą , g erm a ń sk ą , p rze z „ re n o v a tio ” k u ltu ry an ty c z n e j w re n e sa n sie i h u m a n iz m ie , re fo rm a c ję na p o d sta w ie p ie rw o tn e g o ś w ia d e c tw a P ism a Ś w ię te g o , a w re sz c ie p rze z re sta u ra c ję ja k o ru ch o b ro n n y w o b lic zu w ą tp liw o śc i, ja k ie n ie sie ze so b ą w sp ó łc z e sn o ść . O d p o w ie d z i a u to ra na p o sta w io n e p y ta n ie , na p ie rw sz y m etap ie w y p ły w a ją z ro z w a ż a ń d ziejó w Je z u sa C h ry stu s a oraz h isto rii Je g o u o b e c n ia n ia w K o ściele. N a d ru g im eta p ie za ś W. K a sp e r sz u k a im p lik ac ji ty c h p ra w d d la c h rz e śc ija ń sk ie g o ro z u m ie n ia c z ło w ie k a i św ia ta oraz dla sto su n k u c h rz e ś c ija ń stw a do in n y c h relig ii. Z a a n g a ż o w a n ie B o g a w stw o rz e n ie św ia ta i c z ło w ie k a , w o d k u p ie n ie p rze z w ejście B o g a w h isto rię lu d z k iej rze c z y w isto śc i, d o m a g a się nie d efin icji ale stałej ak tu a liz a c ji p raw d y c h rz e śc ija ń stw a w czasie.
K ażdy z ro z d z ia łó w z a k o ń c z o n y je s t n o ta tk ą z d y sk u sji w g ru p ie „V o lk ach er B u n d ” z re d a g o w a n ą p rze z d ra H. C. O tto K u ste ra oraz ta b lic ą c h ro n o lo g ic z n ą o m a w ianej relig ii i p o d sta w o w ą le k tu rą w ję z y k u p o lsk im . T ro c h ę sz k o d a, że lite ra tu ra za m y k a się na p o z y c ja c h k tó re w y szły do cz asu dru k u p ie rw sz e g o w y d a n ia tej k sią ż k i (1986r.). M o ż n a by sp o d z ie w a ć się w roku 1996 w ielu p o zy c ji n o w y ch , k tó re w y szły w w ielkiej ilości! C ało ść k o ń cz y p o ró w n a w cz a tab ela c h ro n o lo g iczn a w szy stk ich pięciu relig ii o raz sło w n ic z e k w a ż n ie jsz y c h te rm in ó w i n o ta o au to ra ch .
A tu te m tej k sią żk i je s t to, że n a p isan a je s t o n a ję z y k ie m p rz y s tę p n y m d o ść szero k iej g ru p ie c z y te ln ik ó w i p o z b a w io n a je s t n atrę tn ej pró b y p rz e k o n a n ia do p o g lą d ó w autora. U w ażam , że m o że być je d y n ie z a c h ę tą d o d a lsz y c h p o sz u k iw a ń o d p o w ied z i n a p y ta n ia je d y n ie w niej za ry so w a n e. M o ż e także, p o p rze z k o n tra st, d zia ła ć ja k o m o b iliz a c ja do sz u k a n ia p raw d y o w łasn ej w ierz e, być p ró b ą „ o trz e p a n ia " w ła sn y c h p rz e k o n a ń relig ijn y ch z k u rzu p rz y z w y c z a je n ia i p o w sz e d n io śc i.
Wojciech Rzepa
Spraw iedliw ość a Etyka Chrześcijańska. (Justice and Christian
E thics.) By E. C linton G ardner, C am bridge U niversity Press,
ss. X IV + 179.
K sią ż k a ta, sió d m a z kolei w serii
Nowe Studia nad Etyką Chrześcijańską (New
Studies in Christian Ethics)
je s t ro z p ra w ą nad z n a c z e n ie m sp ra w ie d liw o śc i w o d n ie sie n iu do ety k i c h rz e śc ija ń sk ie j. E. C lin to n G ard n er, p ro fe so r e m e ry to w a n y E m o ry U n iv ersity w A tla n cie , a u to r w ielu k sią że k i a rty k u łó w z z a k re su ety k i sp o łe c z n e j, p re z e n tu je tu sw o je w ielo le tn ie p rz e m y śle n ia nad n a tu rą i p o d sta w a m i sp ra w ie d liw oRECENZJE
sci w ety c e te o lo g ic zn e j. G łó w n y m p u n k te m je g o b ad a ń są zw iązk i, ja k ie z a c h o d z ą p o m ię d z y s p ra w ie d liw o ś c ią i p ra w e m , a s p ra w ie d liw o ś c ią i c n o tą. P o słu g u ją c się m e to d ą a n a lity c z n o -k o n stru k c y jn ą a u to r p ró b u je zn a le źć o d p o w ie d ź n a ta k ie p y ta n ia ja k : C o zn a cz y sp ra w ie d liw o ść i ja k ie są je j źró d ła ? C zy sp ra w ie d liw o ść je s t częściej ro z u m ia n a ja k o cn o ta, czy ja k o p ra w o ? C zy relig ijn e z n a cz en ie sp ra w ie d liw o śc i p o k ry w a się ze z n a c z e n ie m sp ra w ie d liw o śc i p o z y ty w n e j? C zy sp ra w ie d liw o ść m o ż e by ć a k tu a ln y m k o n c e p te m w e w sp ó łc z e sn y m sp o łe c z e ń stw ie p lu ra listy c z n y m ?
G a rd n e r sta ra się o d p o w ie d z ie ć na te i inne p y ta n ia, za c z y n a ją c od p rz e d s ta w ie n ia m o ra ln y c h w y m ia ró w i stru k tu r sp ra w ie d liw o śc i, istn ie ją c y c h w g łó w n y c h T ra d y cjac h (G rec k ie j, R z y m sk ie j i H eb rajsk iej). T ra d y c je te w y w ie ra ją zn a c z ą c y w p ły w n a w sp ó łc z e sn e ro zu m ie n ie sp raw ie d liw o śc i. O p ie ra ją c się n a teorii H a ro ld a B e rm a na, a u to r w y ja ś n ia te isty c z n e zn a c z e n ie sp ra w ie d liw o śc i. B e rm an tw ie rd z i, że Z a c h o d n ie tra k to w a n ie p ra w a je s t m o c n o z a k o rz e n io n e w re lig ijn y m p rz e k o n a n iu , iż
„Bóg, który jest sprawiedliwy, operuje w uporządkowanym kosmosie, karząc i nagra
dzajcie w odpowiedniej proporcji, oraz, okazując miłosierdzie w wyjątkowych przypad
kach
” (s. 3). G ard n er, an a liz u ją c sto su n ek p raw a d o religii. za u w aż a, że w X X w iek u , h isto ry c z n e p o w ią z a n ia p o m ię d z y p raw em a re lig ijn y m i fu n d a m e n ta m i sp ra w ie d li w o śc i, p ra w ie się zatarły. W k o le jn y c h ro z d z ia ła c h , au to r ro z w a ż a : (1) k la s y c z n e p o ję c ie cn o ty (g łó w n ie w oparciu o A ry sto te le sa i T o m a sza z A k w in u ), (2) b ib lijn ą k o n c e p c ję B ożej sp ra w ie d liw o śc i. (3) id eę p rz y m ie rz a w e p o c e P u ry ta ń sk ie j, o raz (4) te o rię s o c ja ln e g o k o m p a k tu , sfo rm u ło w a n ą p rz e z Jo h n a L o c k e ’a. W ro z d z ia leSprawiedliwość oparta na cnocie (Justice Based on Virtue),
au to r p o d e jm u je d eb a tę n a te m at sp ra w ie d liw o śc i, p o m ię d zy trze m a w sp ó łc z e sn y m i ety k am i: A la isd a ir M a c In ty re, S tan le y H au e rw a s i Ja m es G u sta fso n . G a rd n e r od n o si się k ry ty c z n ie do ich teorii, za rzu ca ją c im , iż p o m im o u le g a n ia w p ły w o m A ry sto te le sa i T o m a sza , au to rz y ci nie p rz y w ią z u ją ad e k w atn e j u w ag i do relacji p o m ię d z y sp ra w ie d liw o śc ią a p r a w em . Je d en z ro zd z ia łó w je s t d o g łę b n ą an a liz ą fu n d a m e n tó w m o raln y ch , w y s tę p u ją cy c h w R e p u b lic e A m e ry k a ń sk ie j, w k o ń cu X V III w ieku. A u to r u d o w a d n ia , iż b i b lijn a i p u ry ta ń sk a k o n c e p c ja w sp ó ln o ty i sp ra w ie d liw o śc i B o ż ej, dały p o c z ą te k b u d o w an iu sp ra w ie d liw y c h stru k tu r sp o łe cz n y ch w tak z ró ż n ic o w a n y m re lig ijn ie i k u l tu ro w o kraju.„To dzięki tej koncepcji
- p o d k reśla G ard n er -w tym pluralistycznym
społeczeństwie wartości takie jak: poszanowanie osoby, równość, wolność religijna, i
prawa człowieka, zostały oficjalnie przyjęte
(s. 102). S ep a ra c ja p a ń stw a od K o śc io ła w R e p u b lic e A m e ry k a ń sk ie j, ja k tw ierd zi A utor, nie o z n a c z a ła w y m a z a n ia z p am ięc i re lig ijn y c h k o rze n i i w iary, lecz stała się g w a ra n te m relig ijn ej w o ln o śc i. O sta tn i r o z d ział p o św ię c o n y je s t te o lo g ic zn e j an a liz ie sto su n k u sp ra w ie d liw o śc i d o p raw a, w o p arc iu o id eę p rzy m ierza . A u to r ro z w a ż a tu z n a cz en ie ta k ich pojęć ja k : „ c n o ta w p o w iąz an iu z p rz y m ie rz e m i p lu ra liz m e m ” , „ p rz y m ie rz e w p o w ią z a n iu z o d p o w ie d z ia ln o ś c ią (lub o d p o w ia d a n ie m za k o g o ś lub c o ś )” , „ o d p o w ie d z ia ln o ść i d e m o k ra c ja ” , „sp ra w ie d liw o ść ja k o p o w o ła n ie ” , o raz „ o d n o w a i tra n sfo rm a c ja sp ra w ie d liw o ś c i” . Z d a n ie m G ard n e ra , k o w e n a n ta ln a , czyli o p a rta n a p rz y m ie rz u , k o n c e p c ja w s p ó l n o ty d a je p o d sta w y do a firm a cji p lu ra liz m u , k tó ry m a sw o je p o d sta w y w te o lo g ic z nej idei S tw o rz e n ia i B o sk ie g o P o rz ąd k u . A u to r tw ie rd z i, że w ty m k o n te k śc ie , r e la cja p o m ię d z y te o lo g ią a se k u lá rn y m i sy stem a m i sp ra w ie d liw o śc i je s t d ia le k ty c z n a . P ro m u je w z a je m n e o d d z ia ły w a n ie obu sfer (re lig ijn ej i św ie c k ie j) o ra z n ie u sta n n y ro zw ó j sto su n k ó w m ię d z y lu d z k ic h . Z a p o b ie g a fo rm a ln o śc i i sta ty c zn o śc i. T ak a k o n RECENZJE
c e p c ja d aje p o d sta w y do c ią g łe g o d o sk o n a le n ia się praw a. G a rd n e r w sz c z e g ó ln y sp o só b o d n o si się do m iło ści, g d y ż w z a je m n a m iło ść z a p o b ie g a ro z p o w sz e c h n ia n iu fo rm n ie sp ra w ie d liw o śc i. M iło ść i sp ra w ie d liw o ść , w b re w n ie k tó ry m te o rio m , m o g ą iść ze sobą w parze.
Z d a rz a się często , że p o p rz e c z y ta n iu k sią żk i na d an y te m a t o d c z u w a się, że te m at ten nie z o stał d o k o ń c a w y czerp an y . T akie o d cz u cie je d n a k nie p o ja w ia się po p rz e c z y ta n iu k sią żk i G ard n e ra , g d y ż au to r m o b iliz u je c z y te ln ik a w y ja śn ia ją c s k o m p lik o w a n e p ro b le m y w o p arc iu o k o n k retn e , n ajcz ęśc iej h isto ry c z n e p rzy k ła d y . P o zy c ja ta za w ie ra d o sk o n a le z o rg a n iz o w a n y m a teria ł, w y c z e rp u ją c ą b ib lio g ra fię oraz o b sz e rn y ind ek s. Z p e w n o śc ią o k a ż e się p rz y d a tn a , z a ró w n o w y k ła d o w c o m , ja k i stu d e n to m . W arto p rze czy tać .
Anna Abram
Stanisław K ow alczyk, Z refleksji nad człowiekiem, Człowiek - sp o
łeczność - w artość, Towarzystwo N aukowe KUL, Lublin 1995,
ss. 309.
„Czyni jest człowiek, że o nim pamiętasz,
i czym - syn człowieczy, że się nim zajmujesz?”
S ło w a p salm isty , p y ta n ie sk ie ro w a n e do B oga o n atu rę i sens o so b y lu d z k iej ja k ec h o d aje się sły szeć w ciąg u całej h isto rii lu d zk o ści. O d k ąd b o w iem c z ło w ie k u ś w ia d o m ił so b ie sw o ją w y ją tk o w ą p o zy c ję w śró d by tó w w o ta c z a ją c y m go św ie cie , z a c z ą ł sta w iać o w e fu n d a m e n ta ln e p y ta n ia: kim je s te m ? d la c z e g o istn ie ję ? po co istn ie ję ? Z b ie g ie m cz asu o b o k z a jm o w a n ia się o w ym i k w e stia m i w sp o só b n ie u p o rz ą d k o w a n y , n ie u sy ste m a ty z o w a n y , za cz ęto b ad a ć je też w sp o só b n aukow y. Tak ro d z iła się a n tro p o lo g ia - n au k a filo z o fic z n a o cz ło w ie k u . O d p o w ie d z i na p y ta n ia p o w y ż sz e p ad a ły ró żn e , ale nie o d k ry ły one całej isto ty c z ło w ie c z e ń stw a i cią g le c z ło w ie k p o z o s ta je w z n a cz n ej m ie rze ta jem n icą . T oteż p ro b le m a ty k a a n tro p o lo g ic z n a je s t a k tu a ln a ró w nież o b ec n ie , a n aw e t m o ż n a za u w aż y ć, iż p ro b lem c z ło w ie k a sta w ia n y je s t c z ę s to w c e n tru m za in te re so w a n ia . S ły szy się p o w sz e c h n ie ta k ie sło w a ja k : h u m a n iz m , p e rs o n alizm , cz ę sto je d n a k o p ac zn ie czy w rę c z c e lo w o fa łsz y w ie p o jm o w a n ie (c h o c ia ż b y b a rd z o m o d n y dzisiaj tzw. h u m a n iz m b ez B oga). P o w sta je w iele prac p o ru sz a ją c y c h p ro b le m a ty k ę cz ło w ie k a. W śró d nich zn a jd u je się w y d a n a p rzez W y d a w n ic tw o N a uk o w e K U L k sią ż k a S tan isław a K o w a lc z y k a za ty tu ło w a n a: Z
refleksji nad człowie
kiem. Człowiek - społeczność - wartość.
A u to r je s t z n a n y m i ce n io n y m filo z o fe m , p ra c o w n ik ie m n a u k o w y m K U L -u . to te ż p rac a ta za jm u je się w y łąc zn ie filo z o fic z n y mi k o n c e p c ja m i cz ło w ie k a.Ja k w sk a z u je tytuł d zieła, p o d sta w o w y m i p ro b le m a m i, k tó re p o ru sz a a u to r są: c z ło w ie k , sp o łe c z n o ść o raz w arto ść. P ro b le m y te ro z w a ż a S ta n isła w K o w a lc z y k z p u n k tu w id z e n ia an tro p o lo g ii filo z o fic z n e j, filo z o fii sp o łe cz n ej i ak s jo lo g ii c h rz e ś c i ja ń sk ie j. Jak s tw ie rd z a autor, w iele fra g m e n tó w p rac y b y ło w c z e śn ie j p u b lik o w a n y c h
na ła m ac h cz aso p ism m .in.
!["Polsko-południowoafrykańskie stosunki polityczne", Arkadiusz Żukowski, Olsztyn 1998 : [recenzja]]()