Edward Ozorowski
Polskie publikacje eklezjologiczne w
latach 1969-1970
Studia Theologica Varsaviensia 9/2, 147-156
M
A
T
E
R
I
A
Ł
Y
Studia Theol. Vars. 10 (1971) nr 2
EDWARD OZOROWSKI
PO L SK IE PU B L IK A C JE EK LEZJO LO G ICZN E
W LATACH 19S9— 1970 1
Dokonując przeglądu polskich publikacji eklezjologicznych za lata 1969—1970, łatw o zauważyć wśród nich pew ien schemat, będący wynikiem nie tyle w ydaw niczego planowania, ile raczej przypadkowej zbieżności opra cow yw anej tem atyki. Poza bowiem nielicznym i w yjątkam i są to najczęściej pojedyncze artykuły, napisane przez ludzi pracujących bez zespołowego po rozumienia. Siłą rzeczy w ięc nie stanowią one ani zwartego system u wiedzy, ani też wyczerpującego wykładu nauki, jednakże zestawione razem tworzą sw oisty szkielet zagadnień, grupujących się wokół spraw i problem ów w spół czesnego Kościoła. Można je nawet posegregować w oddzielne grupy, pow ią zane ze sobą zakresem i w ażnością poruszanych kw estii.
Nie będzie chyba przesadą teza, że w iększość tych pozycji usiłuje dotrzy mać kroku rozm achowi teologii światow ej, która w ostatnich czasach weszła w fazę sw ojej odnowy, polegającej nie tylko na dostrzeżeniu nowych proble mów, ale rów nież na w eryfikacji dotychczasowych poglądów, na ich kry tycznym przepracowaniu w oparciu o Pism o św. i Tradycję oraz na ich przed staw ieniu w szacie dostępnej dla m entalności współczesnego człowieka. Am bicje te dają się dostrzec zarówno w opracowywanej problem atyce przez polskich teologów — większość artykułów dotyka zagadnień aktualnych dla Kościoła powszechnego — jak i w sposobie jej przedstawiania, polegającym na dość częstym uciekaniu się do powagi uczonych zachodnich. Jest to swego rodzaju w ysiłek partnerstwa, ambicja w spólnego udziału w dokonujących się zm ianach i współpracy w tworzeniu nowego świata. Polscy teologowie cho ciaż najczęściej w ykorzystują osiągnięcia swoich kolegów na Zachodzie, to jednak nie poprzestają na ich bezdusznym kopiowaniu, lecz próbują dokonać krytycznej oceny w ysuw anych przez nich postulatów. Na linii tej operacji
1 N iniejszy przegląd bibliograficzny obejm uje zasadniczo publikacje zesta w ione przeze m nie dla Ośrodka Badań Eklezjologicznych w Strassbourgu (RIC) w ramach ogłaszanej przezeń co roku z tej dziedziny bibliografii literatury św iatow ej. Stąd też omówiono tu tylko te pozycje z roku 1969, które na sku tek opóźnień wydaw niczych nie znalazły się w opublikowanych już tam ze stawach, a z roku 1970 te, które ujrzały św iatło dzienne przed 1 grudnia. Tego rodzaju cykliczność, stosowana przez RIC, znajdzie chyba swój wyraz także w niniejszym półroczniku i w latach następnych.
148 E DW A RD OZOROW SKI [2] leżą zwłaszcza artykuły arcybpa B. K o m i n k a 2, ks. I. R ó ż y c k i e g o 3, ks. A. N o s s o l a 4 i ks. S. N a g y ’ e g o s, w których mamy zarysowany obraz obecnej sytuacji w teologii, linie jej rozwoju oraz płynące z tego szanse i niebezpieczeństwa. N ie wchodząc w szczegółową interpretację poru szanych tam zagadnień, to tylko należy podkreślić, iż obecny stan teologii uważają w spom niani autorowie za fakt dokonany, wobec którego można zaj m ować różne stanowiska, ale nigdy zachow yw ać m ilczenia.
Ideą przewodnią polskiej eklezjologii om awianego okresu czasu jest do pew nego stopnia współczesność. Znalazła ona swój szczególny wyraz w arty kule arcybpa K o m i n k a pod znam iennym tytułem K o śció ł w y c h y l o n y w p r z y s z ł o ś ćs, w którym autor ukazał tę społeczność jako posiadającą w ła s ne problemy, przeżywającą różnego rodzaju kryzysy, ale też stojącą w cen trum zainteresow ań człowieka i św iata, wspólnotę żywą, ciągle młodą, mającą przed sobą olbrzymie perspektyw y, zw ycięską. U jęcie to jest w łaściw ie w pew nej mierze efektem nowego św iatła, jakie rzucił na eklezjologię S o bór W atykański II. Wiadomo bowiem, że centralny dokument tego Soboru, konst. L u m e n G e n tiu m , przedstawia Kościół na szerokim tle historii zba w ienia jako misterium, lud Boży pielgrzym ujący w doczesności a jedno cześnie noszący w sobie trw ałe i nieprzem ijalne piewiastki, nacechowany eschatologicznym charakterem. Ogłoszenie tego dokumentu w ytyczyło nowe drogi dla eklezjologii i stało się bodźcem do całego szeregu nowych opra cowań, podejm owanych przez teologów niem al całego świata. Podsum owa niem sytuacji w tej dziedzinie na terenie polskim zajęli się księża A. Z u- b e r b i e r 7, T. G o g o l e w s k i 8 i częściowo o. J. W. K o t a r a 9 w ramach niezw ykle cennego, chociaż nie bez usterek (np. brak porozumienia pom ię dzy poszczególnym i autorami co do zakresu om awianych tematów), dzieła zbiorowego opublikowanego przez A kadem ię Teologii Katolickiej w W arsza wie. Na podstawie zebranych tam m ateriałów w idać dostatecznie jasno, iż m yśl eklezjologiczna w Polsce ma już na sw oim koncie poważny dorobek, zajm ujący pokaźne m iejsce w całości teologii światow ej. Dużo zwłaszcza artykułów o tem atyce eklezjologicznej ukazało się bezpośrednio po Soborze.
2 G łó w n e te n d e n c j e w e w s p ó łc z e s n e j teologii. Studia Theologica Varsavien- sia 7 (1969) s. 33—48.
3 P o c z ą tk i „ n o w e j” teologii, Studia Theologica V arsaviensia 7 (1969) s. 49— 103.
4 A g g io rn a m e n to czy a k o m o d a c j a teologiczna?, Collectanea Theologica 39 (1969) nr 4 s. 5—13.
5 U źr ó d e ł p r z e ło m u w s p ó łc z e s n e j te ologii k a to lick iej, Zeszyty N aukow e KUL 4 (1970) s. 65—76.
6 D rukowany w: C o llo q u iu m salutis, W rocław 1969 s. 15—27.
7 N a u k a S o b o ru W a t y k a ń s k ie g o II d o ty c z ą c a k a to l ik ó w ś w ie c k ic h oraz K o ścioła w je g o relacjflch „na z e w n ą t r z ” w p o ls k ic h p u b li k a c ja c h te ologiczn ych . W: P o s o b o r o w e p u b li k a c je te ologiczne w Polsce, Warszawa 1969 s. 110— 134. 8 A p o lo g e t y c z n e a s p e k t y n a u k i o K o ściele ja k o ludzie B o ż y m w p o ls k ie j te o logii p o s o b o r o w e j . W: P o s o b o r o w e p u b li k a c je teologiczn e w Polsce, Warszawa 1969 s. 41—60.
9 P o lsk a p o s o b o r o w a m y ś l teologiczna. W: P o s o b o r o w e p u b li k a c je teo lo g icz ne w Polsce, Warszawa 1969 s. 90—109.
[3] PO L SK IE P U B L IK A C JE EKLEZJO LOGICZNE 149 S ięgnął do niej wprost także ks. R. Ł u k a s z y k , gdy pisał o K ościele jako ludzie B o ż y m 10, ks. Cz. B a r t n i k — autor skryptu (małą poligrafią) dla studentów ap ologetyk i11 oraz ks. S. N a g y, który zajął się problemem jed ności K o ścio ła t2. Te ostatnie pozycje należą do tzw. eklezjologii ogólnej, czyli nauki o K ościele w jego principiach od strony jego zasad i praw, pod staw i w ew nętrznej struktury działania.
Dalsze publikacje teologów polskich z lat 1969—1970 grupują się wokół za gadnień szczegółowych. Dotyczą one Kościoła samego w sobie i w jego re lacjach do św iata. W pierwszym wypadku w ysuw a się na czoło problem a tyka kapłaństwa, która rozpada się na dwa działy: zagadnienie kapłaństwa jako takiego i kapłaństwa piastow anego przez konkretnych ludzi. Ogólnie o kapłaństw ie pisał ks. S. S c h u d y, staw iając sobie niezw ykle ambitny cel określenia istoty k a p ła ń stw a 13. Spodziew ał się to osiągnąć poprzez ana lizę tekstów biblijnych o kapłaństw ie w Chrystusie. Jakkolwiek autorowi nie udało się jasno sprecyzować, na czym polega istota nowotestam entowego kapłaństwa, to jednak wskazał na w iele elem entów konstytutywnych dla tej rzeczyw istości. Co w ięcej tezy sw oje oparł na bardzo licznych tekstach Pism a św., orzeczeniach Soboru W atykańskiego II oraz na opiniach w ielu teologów zachodnich, stąd studium to zasługuje na pochwałę. Stroną prak tyczną kapłaństwa, a ściślej mówiąc kapłaństwem hierarchicznym, zajęli się ks. Cz. K u d r o ń M, o. J. S a 1 i j 15 i ks. W. Ś w i e r z a w s к i 1G. Pierwszy z nich zarysował ogólnie w spółczesne dyskusje w tej dziedzinie, przyczyny oraz uwarunkowania dającego się zauważyć kryzysu, drugi dotknął proble mu celibatu, a trzeci ukazał konkretny m odel kapłańskiego życia, czerpiącego żyw otne soki ze zdrowej i w łaściw ie pojętej liturgii.
Problematyka tej ostatniej uwzględniona jest nie tylko w studiach, dotyczą cych kapłaństwa, lecz również i w osobnych rozprawach, ' esejach oraz w in nego rodzaju artykułach. Wśród nich czołowe m iejsce zajmują publikacje o Mszy św. w związku z dokonującą się ostatnio odnową liturgiczną. Wpro wadzane zmiany do Mszy św. mają na celu jak najw iększe zbliżenie Ofiary Krzyża do człow ieka poprzez czynne, świadom e i wspólnotowe uczestnictwo w eucharystycznym misterium. Historyczny zarys tego zagadnienia można znaleźć w niedługim , lecz poważnym , studium L. M a ł u n o w i c z ó w n y 17, natom iast w spółczesną teologię Mszy św. w artykułach ks. B. L e w a n d o w
-10 P o jęcie K o ścio ła ja k o ludu Bożego w e k lez jo lo g ii V a tic a n u m II, Roczniki Teologiczno-K anoniczne 16 (1969) s. 41—62.
11 K o śció ł Boży, Lublin 1970.
12 Jedn ość ja k o z n a m ię K ościo ła, Roczniki Teologiczno-K anoniczne 17 (1970) s. 5—30.
13 K a p ł a ń s t w o Jezu s a C h r y s t u s a w nauce V a tic a n u m II, Collectanea Theo logica 39 (1969) nr 4 s. 15—32.
14 Z n a jn o w s z y c h g ło s ó w o k a p ła ń s tw ie , Homo Dei 39 (1970) s. 127—132. 15 Esej o celibacie, Ateneum Kapłańskie, 62 (1970) s. 272—280.
16 L itu rg ic z n a fo r m a c ja k apłan a, Ruch Biblijny i Liturgiczny 23 (1970) s. 105—111.
17 Z a r y s h is to r y c z n y u d zia łu w ie r n y c h w o fierze e u c h a r y s ty c z n e j, Homo Dei 39 (1970) s. 223—229.
150 ED W A R D OZOROW SKI [4]
s k i e g o 18. Na aspekt społeczny tej tajem nicy zwrócił uwagę ks. J. K r a s i ń s k i 19, a na udział w niej wiernych w edług najnowszych przepisów litur gicznych rzucił św iatło bp A. W r o n k a 2'J. Ostatni autor dotknął też proble m atyki związanej z wprowadzeniem do liturgii Mszy św. czterech (do w ybo ru) m odlitw eucharystycznych. Ks. R. Z i e 1 a s к o usiłow ał dać odpowiedź na pytanie, w jaki sposób nauczać ludzi o m isterium E u ch arystii21, a także jak w obecnej sytuacji ma się realizować liturgię słowa Temu zagadnie niu pośw ięcił w iele uwagi także ks. W. Ś w i e r z a w s k i 23. Ogólnie można powiedzieć, że w ym ienionym autorom chodziło o zaszczepienie na polskim gruncie idei odnowy liturgicznej, o bliższe jej zrozum ienie i bardziej św ia dome przeżyw anie poprzez czynne i coraz bardziej doskonalsze uczestnictwo w tych świętych misteriach.
Postulat czynnego zaangażowania człowieka w e Mszy św. pociągnął za sobą konieczność rozpatrzenia ew entualnego udziału w tych obrzędach muzyki beatowej. Tem atowi tem u został poświęcony niem al w całości 6-ty zeszyt „Znaku” z 1970 r. W ramach tego numeru B. P o c i e j om ówił ogólną sytuację m uzyki w K o śc ie le24, ks. I. P a w l a k liturgiczno-prawne przepisy co do beatu w litu r g ii2S, ks R. P r z y m u s i ń s к i religijne przeżycie uczest nictwa we Mszy przy współudziale zespołu b eatow ego26, a ks. L. K a n t o r - s к i podzielił się spostrzeżeniami zastosowania tego rodzaju eksperym entu w jego p a ra fii27. Jakkolw iek m uzyka beatowa przeżywa już widoczny sch y łek i prawdopodobnie nie w ejdzie na stałe do liturgii Kościoła zachodniego, to jednak sam fakt zainteresow ania się fachow ców tą sprawą jest godny pochwały i leży na linii uniw ersalistyczno-pluralistycznych tendencji w sp ół czesnego Kościoła.
W prowadzenie beatu do Mszy św. w iąże się z ogólnym ruchem odnowy liturgicznej, przeprowadzanej ostatnio w K ościele rzym sko-katolickim . Oczy w iście Polska rów nież bierze udział w tym procesie i oprócz posunięć czysto praktycznych posiada dość pokaźną liczbę opracowań teoretycznych. Ich z e staw od Soboru W atykańskiego II wraz z krytycznym om ówieniem można znaleźć w artykułach ks. B. P r z y b y s z e w s k i e g o 28 i ks. A. L. S z a
f-18 A s p e k t y te ologiczne o d n o w io n e j liturgii M s zy św., Ateneum K apłańskie 62 (1970) s. 117—124; M sza św. ja k o ta je m n ic a p a sch aln a C h ry stu sa w n o w y c h m o d l i t w a c h e u c h a r y s ty c z n y c h , Ateneum Kapłańskie 62 (1970) s. 261—271.
19 S p o łe c z n y c h a r a k te r M s z y św. w e d łu g „Institutio generalis M issalis R o m a n i”, Ruch Biblijny i Liturgiczny, 23 (1970) s. 92— 104.
20 N o w e m o d l i t w y eu c h a r y s ty c z n e , Ateneum K apłańskie 62 (1970) s. 100— 116.
21 M i s te r iu m E u ch a rystii w nauczaniu, Homo Dei 39 (1970) s. 95—101. 22 Z a r y s p r o b l e m a t y k i teo lo g icz n ej m s z a ln e j litu r g ii sło w a , Roczniki .Teolo- giczno-K anoniczne 16 (1969) s. 97—115.
23 W ię c e j P is m a św . w liturgii, Znak 22 (1970) s. 675—695. 24 U w a g i o s y t u a c ji m u z y k i w K ościele, Znak 22 (1970) s. 740—748.
25 B e a t w liturgii w ś w ie t le p r z e p i s ó w litu r g ic z n o - p r a w n y c h , Znak 22 (1970) s. 749—753.
26 B ea t w liturgii a p r z e ż y c ie relig ijn e, Znak 22 (1970) s. 754—759. 27 B ea t w parafii, Znak 22 (1970) s. 759—765.
28 Z a gadn ien ia o d n o w y litu r g ic zn e j w p o ls k ie j teologii p o so b o r o w e j. W: P o s o b o r o w e p u b li k a c je teo lo g icz n e w Polsce, W arszawa 1969 s. 167—210.
[5] PO L SK IE P U B L IK A C JE EKLEZJO LOGICZNE 151
r a ń s k i e g o 23. Pierw szy zwrócił uwagę na pozycje ściśle dotyczące w pro wadzanej odnowy, drugi na w szystkie prace związane z teologią pastoralną. Wiadomo, że teologia pastoralna, nazywana ostatnio również teologią prak tyczną, stała się według najnowszych koncepcji bardzo szeroką dyscypliną naukową, dzielącą się na teologię pastoralną ogólną lub fundam entalną i na teologię pastoralną szczegółową, w której m ieści się cały szereg pomniejszych gałęzi w iedzy 30. A rtykuł Szafrańskiego można by w ięc zaszeregować do pierw szej grupy, natom iast Przybyszew skiego do drugiej obok innych z tego rzędu dyscyplin, jak homiletyka i katechetyka.
Zw rócenie uw agi na te ostatnie działy teologii pastoralnej jest potrzebne z tego względu, że i one posiadają na swoim koncie sporą już w Polsce bibliografię. W hom iletyce należy w ym ienić opracowania ks. L. K u c a 31, ks. A. L e w k a 32 i ks. M. R z e s z e w s k i e g o 33, w katechetyce ks. F. B l a c h n i c k i e g o 34, ks. S. P a w l i n y ® , ks. H. P a g i e w s к i e g o i ks. K. Ka n i 37. Publikacje hom iletyczne szły w kierunku ogólnego zbadania stanu tej dyscypliny w Polsce jak i ku szczegółowym propozycjom głoszenia hom ilii lub w ogóle kościelnego przepowiadania, katechetyczne natomiast dotyczyły głów nie oceny obecnej sytuacji w katechezie, uchwycenia kierun ków jej rozwoju na świecie, oraz m ożliwości przeszczepienia osiągnięć św ia towych w tej dziedzinie na grunt polski. Obie grupy literatury dotyczą w łaściw ie problemu Słowa Bożego, rzeczywistości transcendentalnej a jedno cześnie w ystępującej w konkretnych hic et nunc okolicznościach. Przepow ia danie z ambony czy też katecheza w szkole sprowadza się ostatecznie do coraz lepszego odczytania Objawienia Bożego i jego adaptacji do codziennych w arunków życia.
Na osobne om ówienie zasługuje bibliografia związana z encykliką Humanae vitae. Wiadomo, że dokument ten w yw ołał na całym św iecie liczne dyskusje i polemiki, które dotyczyły już nie tylko poruszonego w nim problemu re gulacji urodzin, ale w ogóle kom petencji papieskich do zabierania głosu w tego rodzaju sprawach. Opracowaniem nauki zawartej w encyklice zajęli
29 T eolo gia p a sto ra ln a ιυ Polsce w o s ta tn im pięcioleciu. W : P o s o b o r o w e p u b li k a c je te o lo g icz n e w Polsce, W a r s z a w a 1 9 6 9 s . 2 1 1—2 2 5 .
30 N a t a k i m p o d z i a l e o p a r t y j e s t s k r y p t F r . B l a c h n i c k i e g o , Teolo gia p a s t o r a ln a ogólna, L u b l i n 1 9 7 0 .
31 H o m il e ty k a po ls k a po S o b o rz e W a t y k a ń s k i m II. W : P o s o b o r o w e p u b l i k a c je teo lo g icz n e w Polsce, W a r s z a w a 1 9 6 9 s . 2 2 6—2 3 3 .
32 W tr o sce o o d n o w ę k a z n o d z i e j s t w a , H o m o D e i 3 9 ( 1 9 7 0 ) s . 2 1 6 — 2 2 2 .
33 Współczesna sytuacja kaznodziejstwa,
A t e n e u m K a p ł a ń s k i e 6 2 ( 1 9 7 0 ) s . 8 6 — 9 9 . 34 K a t e c h e t y k a fu n d a m e n ta ln a , L u b l i n 1 9 7 0 ; O d n o w a k a t e c h e z y e u c h a r y s t y c z n e j w ś w i e t l e is t r u k c j i z 25 V 1967 r. W : Ś lą s k ie S t u d i a H i s t o r y c z n o - t e o l o g i c z n e , K a t o w i c e 1 9 6 9 s . 2 0 5—2 1 3 . 35 K a te c h e t y k a w polskich p u b lik a c ja c h p o so b o r o w y c h . W : P o s o b o r o w e p u b li k a c je te ologiczn e w Polsce, W a r s z a w a 1 9 6 9 s . 2 3 4—2 8 4 . 36 K ie r u n k i r o z w o j u w s p ó łc z e s n e j k a te c h e z y , K a t e c h e t a 1 4 ( 1 9 7 0 ) s . 1 4 5 — 1 4 9 . 37 O n o w ą k o n c e p c ję k a te c h e z y , Ż y c i e i M y ś l 2 0 ( 1 9 7 0 ) n r 5 s . 9 0 — 9 7 .152 EDW A R D OZOROW SKI [ 6 ]
się na terenie polskim kard. K. W o j t y ł a 38, ks. T. Ś l i p k o 39, bp S. S m o l e ń s k i 40, ks. B. I n 1 e n d e r 41 i ks. F. C h r o s n o w s k i i!, którzy starali się m ożliwie wyczerpująco przedstawić klimat, poprzedzający w ydanie tego dokumentu oraz przebieg dyskusji związanej z jego ukazaniem, następnie za wartą w encyklice naukę Kościoła na temat regulacji urodzin i innych zagad nień antropologicznych, w reszcie postulaty, normy i ew entualne m ożliwości ich przyjęcia oraz szanse oddziaływania w e współczesnym świecie. Strony etycznej regulacji urodzin dotyczy także artykuł ks. L. M o ń k i 43 oraz ogło szone drukiem w yniki badań powołanej przez kard. W ojtyłę Komisji do spraw zw iązanych z encykliką Humanae v i t a e 44. N ależy powiedzieć, że w ym ienione kwestie, pozornie mało związane z eklezjologią, łączą się z nią ściśle, gdyż dotyczą w ogóle nauczania Kościoła oraz m ożliwości zabierania przezeń głosu w tych zdawałoby się czysto świeckich sprawach.
Myśl etyczna stanow i jeden ze strum ieni kościelnego nauczania, przeja w iającego się na zewnątrz zarówno w oficjalnych w ypow iedziach Urzędu N auczycielskiego, jak i w nauce teologów. O tej ostatniej spraw ie na tere nie polskim po Soborze W atykańskim II m ówił ks. H. J u r o s 45, a przeja w em tego rodzaju głosów był m iędzy innym i artykuł ks. J. P r y s z m o n t a ® .
Niektóre publikacje związane z encykliką Humanae vita e ważne są i z tego względu, że dotykają bardzo zasadniczego problemu nieom ylności papieskiej. W ym ownym tego przykładem jest artykuł ks. I. R ó ż y c k i e g o , który za gadnienie pew ności norm etycznych, zawartych w tym dokumencie, ustaw ił na płaszczyźnie ściśle dogmatycznej, obejmującej urzędowe nauczanie K ościo ła, w ydaw ane przezeń definicje oraz moc wiążącą tych orzeczeń 47. Bardzo podobny kąt widzenia obrał ks. А. К u b i ś przy rozważaniu kwalifikacji teologicznej wyznania wiary papieża Paw ła V I 48. Jednym słowem chodziło tu już nie o sporadyczny casus lecz o zasadę mieszczącą się w ramach szero kiej problematyki: urząd ■— charyzmat.
38 N a u k a e n c y k li k i „H um anae v i t a e ” o miło ści. W : A n a le c t a C raco vien s ia ,
K r a k ó w 1 9 6 9 , s . 3 4 1 — 3 5 6 .
39 P o s tu l a ty s t a w i a n e te ologii m o r a ln e j p r z e z e n c y k li k ę „H u m an ae v i t a e ”.
W : A n a le c t a C ra co vien s ia , K r a k ó w 1 9 6 9 , s . 2 5 8—2 9 6 .
40 Z a gadn ien ie w y k o n a ln o ś c i n o r m m o r a ln y c h z a w a r t y c h w e n cyk lice „Hu m a n a e v i t a e ”. W : A n a le c t a C ra c o v ie n s ia , s . 3 5 7—3 1 1 . 41 N o r m y e ty c z n e z a w a r t e w en c y k lic e „H um anae v i t a e ”, C o l l e c t a n e a T h e o l o g i c a 3 9 ( 1 9 6 9 ) n r 4 s . 3 3 — 4 8 . 42 W o k ó ł e n c y k li k i „H um anae v i t a e ”, H o m o D e i 3 9 ( 1 9 7 0 ) s . 2 0 — 2 9 . 43 R e g u la c ja p o c z ę ć w ro d z in ie i sp o łe c z e ń s tw ie , A t e n e u m K a p ł a ń s k i e 6 2 ( 1 9 7 0 ) s . 1 1 2 — 1 3 0 .
44 Les f o n d e m e n ts d e la do ctr in e d e l’Eglise concern an t les prin cip es d e la v i e conju gale. W : A n a le c t a C racovien sia, s . 1 9 4—2 3 0 .
45 P o lsk a m y ś l e ty c z n a w o kresie p o s o b o r o w y m . W : P o s o b o r o w e p u b l i k a c je te o lo g icz n e w Polsce, W a r s z a w a 1 9 6 9 s . 1 3 5—1 6 6 .
46 W o k ó ł zag a d n ien ia c h r y s to c e n tr y z m u w te ologii m o r a ln ej, C o l l e c t a n e a T h e o l o g i c a 4 0 ( 1 9 7 0 ) z . 1 s . 1 3 — 3 1 .
47 T eologiczna p e w n o ś ć n o r m e ty c z n y c h w en c y k lic e „H um anae v i t a e ”.
W : A n a le c t a Cracoviensia, s . 2 3 1—2 5 7 .
48 K w a l i f i k a c j a te ologiczna w y z n a n i a w i a r y P a w ł a VI. W : A n a le c t a C ra c o vien s ia, s. 1 7 7—1 9 3 .
[7] PO L SK IE P U B L IK A C JE EKLEZJOLOGICZNE 153
Podział na tego rodzaju dziedziny (urząd — charyzmat) nie jest łatw y w praktyce do przeprowadzenia, tym niemniej istnieje i stanow i przedmiot w ielu teologicznych dyskusji. Często układają się one ze sobą harmonijnie, ale też pozostają niekiedy w w ielkim rozdwojeniu. W czasach ostatnich dys kutowano głośno o obu biegunach, czyli o sprawach związanych i z urzędem i z charyzmatem. Na linii tych polem ik znalazły się posoborowe synody bi skupie ze swoim centralnym tem atem kolegialności, o której pisali ks. S. N a g y 4S, ks. Т. К a с z e w s к i 50, ks. Sz. В a 1 i с к i 51 i J. E s к a 52. N aj bardziej dogłębnym jest artykuł ks. S. N a g y ’ e g o, inne ujm ują rzecz w ięcej od strony referująco-sprawozdawczej, w szystkie jednak w skazują na aktualność problem atyki i zainteresow anie się nią w spółczesnego św iata. Czasy po Soborze W atykańskim II wprowadziły — jak nigdy dotąd ■— stan pew nego napięcia pomiędzy urzędem biskupim a kapłaństwem, który znalazł swój wyraz z jednej strony w rozwijającej się kolegialności, z drugiej w gło sach domagających się gruntownego przepracowania teologii kapłaństwa.. Jakkolw iek nie można m ówić o jakim ś ogólnym kryzysie w tej dziedzinie, to jednak niektóre wydarzenia świadczą o w ażkości problemu i koniecz ności jego rozwiązania. Przykładem tego może być zaistniałe ostatnio zja wisko kontestacji oraz zgromadzenie księży w Chur, o którym z tak różnym zabarwieniem uczuciowym pisali ks. E. D ą b r o w s k i , ks. E. W e r o n i P. T a r a s 53.
Drugim, niem niej szerokim strumieniem , którym płynęła polska m yśl e k le zjologiczna w latach 1969—1970, był stosunek Kościoła do świata, czyli k w e stie związane z soborową konstytucją G a u d iu m et spes. Narosłe w tej dzie dzinie publikacje oscylow ały pomiędzy ujęciam i czysto teologicznym i, poprzez filozoficzne aż do ściśle socjologicznych. O ile pierwsze łączyły się bez żadnej w ątpliw ości z eklezjologią, o tyle drugie i trzecie stały często na jej pogra niczu lub w ogóle nie posiadały z nią żadnego związku. Stąd zaszła potrzeba świadom ej i zamierzonej selekcji.
Skuteczność oddziaływania Kościoła w św iecie uzależniona jest pod p ew nym w zględem od jasnego widzenia znaków czasu, o których m ówią szeroko interesujący nas tu au torow ie54. W dzisiejszej sytuacji nie można rozpra
49 P r o b l e m a t y k a II n a d z w y c z a j n e g o s y n o d u b is k u p ó w , Zeszyty Naukowe KUL 13 (1970) s. 3— 14.
50 N a d z w y c z a j n y s y n o d b is k u p ó w w R z y m i e , Homo Dei 39 (1970) s. 57—62. 51 P rzes zło ś ć i te r a źn ie jszo ś ć kolegialn ości, Życie i Myśl 20 (1970) nr 1 s. 110—123.
52 D rugi s y n o d b is k u p ó w , Więź 13 (1970) z. 3 s. 13—25.
53 E. D ą b r o w s k i , K o n te s t a c ja w K o ściele, Homo Dei 38 (1969) s. 251— 260; E. W e r o n, C hur w ś w ie t le d o k u m e n t ó w , Homo Dei 38 (1969) s. 261— 266; P. T a r a s , Z b u n to w a n i w Chur, Homo Dei 38 (1969) s. 267—272.
54 K. W o j t y ł a , N o ta tk i na m a r g in e sie k o n s t y tu c j i „G a u d iu m et s p e s ”, Ateneum K apłańskie 62 (1970) s. 3—6; A. J a n k o w s k i , Z n a k i czasu w P i ś m i e św., Ateneum K apłańskie 62 (1970) s. 7—18; B. P r z y b y l s k i , Z n aki czasu, Ateneum K apłańskie 62 (1970) s. 133—141.
55 Przegląd publikacji zagranicznej w tej dziedzinie podaje B. P r z y b y l s k i w artykule o tym sam ym tytule, zamieszczonym w tymże numerze na s. 287—289.
1 5 4 EDW A R D OZOROW SKI [ 8 ]
wiać o Kościele bez uwzględniania spraw człowieka i świata, ponieważ m oż na jednocześnie narazić się na bezduszną abstrakcję i oderwanie od życia. Na tej w łaśnie zasadzie oparto się przy redagowaniu 2 zeszytu „Ateneum K apłańskiego” z 1970 r., któremu dano znam ienny tytuł: C z ło w i e k — ś w ia t — K o ś c i ó ł 55. Trzy te rzeczywistości łączą się ściśle ze sobą i sprawiają, że po św ięcane im opracowania bardzo często zachodzą na siebie tem atycznie. Nie w nikając w stronę metodologiczną takich ujęć, to tylko należy podkreślić, iż obracają się one najczęściej wokół zagadnień dotyczących człowieka i to człowieka żyjącego we w sp ó ln o cie56, zjednoczonego różnego rodzaju więzam i z innym i lu d źm i57, w spółodpow iedzialnego58 i współzależnego w sw ym roz w o ju 59. Przem iany zachodzące w społeczeństw ie pozostają w relacji do re li gijności człow ieka i odwrotnie, religijność jednostek w pływ a do pewnego stopnia na dokonujące się zm iany sp ołeczn e60. Tkwi tu sw ego rodzaju prze nikanie się dwóch pierwiastków : ludzkiego i bożego, naturalnego i nadprzy rodzonego, doczesnego i wiecznego.
Widać to zwłaszcza na przykładzie człowieka, który w om awianej litera turze zajm uje poczesne m iejsce. Przy czym zwraca się uwagę na takie za gadnienia jak godność osoby ludzkiej, jej podstawy i znaczenie w św ietle konst. G a u d iu m e t spes, następnie na w ypływ ające z tej godności powołanie człowieka, w reszcie na problemy czysto teologiczne lub inaczej mówiąc w ch o dzące w skład niezw ykle dziś aktualnej antropologii teologiczn ej61. Godność człowieka jest rzeczywistością dynamiczną, podlegającą rozwojowi tak na płaszczyźnie naturalnej jak i nadprzyrodzonej. Stąd też do tej grupy można zaliczyć artykuły ks. W. U r m a n o w i с z a i o. J. S i ę g a , m ówiące o god ności człowieka od strony jego zw iązków z Bogiem 62.
50 W. Z d a n i e w i с z, W s p ó ln o ta ludzka, Ateneum K apłańskie 62 (1970) s. 208— 217; J. К r u с i n a, D obro osoby a d o b ro w sp ó ln e, Ateneum K apłań skie 62 (1970) s. 218—231; tegoż autora, D obro w s p ó ln e K ościoła i jego s to su n e k do ś w ia ta , Zeszyty N aukow e KUL 13 (1970) nr 1 s. 35—48; J. В u x a- k o w s к i, Ż y w a teologia w słu żb ie r o d z im e g o ś r o d o w i s k a s p o ł e c z n o - k u l tu r o
w eg o . W: S tu d i a P elp liń sk ie, Pelplin 1969, s. 101— 120.
57 W. J a c h e r , S o cjologiczne p r o b l e m y w ię z i i spójności g ru p y, Zeszyty N aukow e KUL 13 (1970) nr 2 s. 45—55.
58 J. M a j k a , S o lidarn ość i w s p ó ło d p o w ie d z ia ln o ś ć , Ateneum Kapłańskie 62 (1970) s. 232—248.
53 Cz. S t r z e s z e w s k i, W s p ó łc z e s n y k r y z y s r o z w o j u , Ateneum K apłań skie 74 (1970) s. 19—30; J. К r u с i n a, R o z w ó j ja k o p r z e d m i o t dialogu m i ę d z y K o ś c io ł e m a ś w i a t e m w e d ł u g „ P o p u lo r u m p ro g r e s s i o ”. W: Colloquium salutis, W rocław 1969 s. 77—89.
60 J. M a j k a , P r z e m i a n y sp o łeczn e a relig ijn ość, Ateneum K apłańskie 62 (1970) s. 62—72; tegoż autora, N o w y o b r a z sto su n k u c h rześcijan in a do św ia ta , Ateneum K apłańskie 62 (1970) s. 400—415; A. Święcicki, H om o socialis — h o m o fa b er , A teneum K apłańskie 62 (1970) s. 249—259.
61 T. Ś l i p k o , Godność o so b y lu d z k ie j, Ateneum K apłańskie 62 (1970) s. 185—195; В. I n 1 e n.d e r, N a d p r z y r o d z o n e p o w o ła n i e czło w iek a , Ateneum K apłańskie 62 (1970) s. 196—207; A. N o s s o 1, Teolo gia c z ł o w i e k a w r o z w o ju , A teneum K apłańskie 62 (1970) s. 163— 174.
62 W. U r m a n o w i с z, Is to ta św iętości, Studia Theologica Varsaviensia 7 (1969) s. 129—152; J. S i e g , Z b a w i e n ie ja k o in te g ra ln y i tr a n sc e n d e n ta ln y r o z w ó j c z ł o w i e k a i św ia ta, Ateneum K apłańskie 62 (1970) s. 301—312.
[9] PO L SK IE P U B L IK A C JE EKLEZJO LOGICZNE 155
Zajęcie się antropologią w eklezjologii jest uzasadnione tym, że elem ent ludzki należy po prostu do natury Kościoła. Nie można m ówić o tej rzeczy w istości ani poznać jej wymiarów" nie zgłębiw szy w pierw tajemnicy samego człowieka, istoty powołanej do dialogu z Bogiem poprzez udział w paschal nym m isterium W cielonego Słowa. Na uobecnianiu zaś tej tajem nicy w h i storii polega w łaśnie istota Kościoła — Mistycznego Ciała Chrystusa.
W spółprzenikanie się pierwiastków doczesnych z wiecznym i można zauw a żyć nie tylko w sam ym człowieku, lecz także w rodzinie jako najmniejszej komórce społecznej — problemom rodziny poświęcono 1-szy zeszyt „Ateneum K apłańskiego” z 1970 r. i w iele innych arty k u łó w 63 — oraz w całej w spólno cie Kościoła. Pierw iastki te niekiedy w ykluczają się wzajem nie, przechodząc w stan antynom ii lub naw et wrogości. Widać to zw łaszcza na· przykładzie ateizmu, który jest zaprzeczeniem wiary. Trzeba stwierdzić, iż postępująca laicyzacja, a następnie zachwianie tradycyjnego modelu w iary oraz zatacza jący szerokie kręgi ateizm są jakimś szczególnym znakiem ostatnich czasów. Stąd też nie można się dziwić, że problemom tym poświęcono w polskich publikacjach om awianego okresu tak w iele m iejsca 64. Wartość tych w ypow ie
dzi leży nie tyle w sposobie przedstawiania zagadnienia (często są to bardzo w ycinkow e i fragm entaryczne ujęcia) ile w sam ym zaakcentowaniu proble m ów i dostrzeżeniu pytań, stawianych przez w spółczesnych ludzi.
Odrębną grupę opracowań stanowi literatura zw iązana z ekumenizmem, czyli stosunkiem Kościoła do wyznań chrześcijańskich niekatolickich. Zm ie ścić w niej można publikacje tak natury ogólnej, w yjaśniające pojęcie ek u menizm u, jego sens, znaczenie i stosunek do innych w tym względzie postaw (irenizm, k onw ertyzm )65, jak i natury szczegółowej, poświęcone om ówieniu poszczególnych prawd w iary w aspekcie ekum enicznym 66. Pierw sze ogólnie
63 Cz. S t r z e s z e w s k i , F u n k cja społeczn a r o d z in y w ś w ie t le k a to lic k ie j n a u k i s p o ł e c z n e j, Zeszyty N aukowe KUL 13 (1970) nr 2 s. 15—28; Т. К u к u- ł o w i c z, P oczucie b e z p i e c z e ń s t w a w rodzin ie, Zeszyty N aukowe KUL 13 (1970) nr 1 s. 49—62; P. P o r ę b a , W y c h o w a n ie m ł o d z i e ż y w w oln ości i t o le r a n c ji re l ig i jn e j , Roczniki Teologiczno-K anoniczne 16 (1969) nr 3 s. 83—96. 64 A. K a p 1 i ń s к i, S e k u la r y z a c ja ■— p r o b l e m teologiczn y, Życie i Myśl 20 (1970) nr 4 s. 99—107; J. K r u с i n a, S e k u la r y z a c ja a zo spółczesny m o d e l w i a r y c h r z e ś c ij a ń s k ie j , Ateneum K apłańskie 62 (1970) s. 374—387; B. S n e 1 a, C h a r y z m a t w i a r y k a p ła ń s k ie j , Homo Dei 39 (1970) s. 166—173; Cz. B o s a k , Ś r o d o w i s k o sp o łe c zn e a m ł o d z i e ż p r z e ż y w a j ą c a k r y z y s w i a r y , K atecheta 14 (1970) s. 3—7; S. K o w a l c z y k , P r o b l e m a t y k a a te i z m u w d o k u m e n ta c h Va- ti c a n u m II, Homo Dei 39 (1970) s. 47—52; J. A. K ł o c z k o w s k i , H u m a n iz m a a te i z m , Znak 22 (1970) z. 2—3 s. 187—203; R. S k ó r k a , N o w a p o s t a w a K o ś c io ł a w o b e c n ie w i e r z ą c y c h , Ateneum K apłańskie 62 (1970) s. 416—427.
65 J. T u r m a n , E k u m e n i z m z n a c z y cierpliw ość, Więź 13 (1970) z. 1 s. 3— 10; W. H a n c , E k u m e n i z m a k o n w e r t y z m , Ateneum K apłańskie 62 (1970) s. 456—464.
66 М. K r u s z у ł o w i с z, W s p ó łc ze s n a m y ś l i m o r a ln a p r a w o s ł a w i a r o s y j sk ieg o w a s p e k c i e e k u m e n i c z n y m , Roczniki Teologiczno-K anoniczne 16 (1969) nr 3 s. 49^-63; H. W y c z a w s k i , R uch n e o u n ijn y w Polsce w latach 1923— 1939, Studia Theologica V arsaviensia 8 (1970) s. 409—420; S. N a p i e r a ł a , W i z j a je d n o ś c i K o ś c io ł a w „w i e l k i m s p o r z e ” W ł o d z im ie r z a S o ło w i e w a , Col lectanea Theologica 40 (1970) nr 1 s. 49—62.
156 ED W A RD OZOROW SKI
rozpatrują m ożliwość m iędzyw yznaniowego dialogu, jak gdyby od strony teo retycznej, drugie wchodzą w szczegółowe dziedziny, w zakresie których taką rozmowę można prowadzić. Razem tworzą obra·? zadań, pozostających do wykonania w tej tak w ażnej dziedzinie kościelnego życia.
Na zakończenie należy dodać, że jakkolwiek polski dorobek eklezjologiczny za lata 1969—1970 nie obejm uje całości zagadnień związanych z Kościołem, to jednak dotyka spraw ważnych, będących w centrum zainteresowań w sp ół czesnego świata. Zresztą czyż jest m ożliwą rzeczą w tak krótkim czasie i w tak ograniczonych warunkach podać pełną naukę o Kościele? Trzeba tu pamiętać, iż posoborowe rozum ienie Kościoła obejm uje nie tylko instytucję, elem ent akcentowany przez teologię potrydencką, nie tylko aspekt w ew n ętrz ny i duchowy tej rzeczyw istości, ale w łaściw ie całość bosko-ludzkich kon taktów w w ielkich ramach historii zbawienia. Biorąc eklezjologię w takim ujęciu, można by tu w ym ienić także prace ks. G r a n a t a o kulturotwór czych wartościach ch rześcijaństw a67, ks. L. N o w i c k i e g o o m iłości za konnej 68 i ks. E. K o p c i a o stosunku Tradycji do Pism a św .6S, bo w szyst kie one ostatecznie dotykają spraw Kościoła, jego życia i działalności w św ie cie. Takie jednak postępowanie prowadziłoby nieuchronnie do zatracenia gra nic pomiędzy eklezjologią a innym i gałęziam i wiedzy. Celem przecież n in iej szego przeglądu i zastosowanej w nim selekcji jest dostarczenie czytelnikom przewodnika po polskiej bibliografii eklezjologicznej om awianego okresu czasu.
67 K u l t u r o t w ó r c z e w a r t o ś c i ,c h rz e śc ija ń stw a , Zeszyty Naukowe KUL 13 (1970)
nr 3 s. 3—14.
68 Z n aczen ie m iłości sp o łe c zn e j w e w spóln ocie za k o n n ej, Collectanea Theo
logica 40 (1970) nr 1 s. 77—89.
69 S to s u n e k T r a d y c j i do P is m a św . w nauce S oboru W a ty k a ń s k ie g o II,
