OCHRONA PLANTACJI NASIENNYCH OLEJEM MINERALNYM SUNSPRAY 850 EC
PRZED WIRUSAMI NIETRWAŁYMI mgr inż. Sławomir Wróbel — IHAR
Zakład Nasiennictwa i Ochrony Ziemniaka, 76-009 Bonin
W produkcji nasiennej ziemniaka porażenie wirusami jest główną przyczyną degradacji i dyskwalifikacji plantacji. Dlatego wszystkie zabiegi zalecane w nasiennictwie służą w pierwszej kolejności ograni- czaniu porażenia sadzeniaków przez wirusy. Jednak obecnie w prak- tyce najważniejsza jest skuteczność ochrony przed wirusem Y odmian o bardzo niskiej odporności. Z reguły odmiany podatne na wirus Y mają bardzo dobre walory smakowe i są poszukiwane przez zakłady przetwórcze. Większość z nich to odmiany zagraniczne, których areał plantacji nasiennych zwiększa się w Polsce z roku na rok.
Porażenie wirusem Y może obniżyć plon bulw o 7-85%, a wirusem M o 4-31%, przy czym wirus M może być groźniejszy dla odmian, które reagują skarleniem roślin. Wówczas plon może być obniżony nawet o 75%. Przyjmuje się, że jednemu procentowi porażenia wiru- sem Y towarzyszy zmniejszenie plonu bulw o 0,5%. Przy czym w produkcji nasiennej plon ma drugorzędne znaczenie, najważniejsza jest zdrowotność wyprodukowanego materiału sadzeniakowego.
Problem ochrony plantacji nasiennych ziemniaka przed wirusem Y istnieje od wielu lat, a w ostatnim czasie jego znaczenie urosło do rangi pierwszoplanowej. Wiąże się to ze sposobem przenoszenia tego wirusa. Jest to wirus nietrwały, przenoszony przez mszyce na kłujce, zatem czas od pobrania wirusa z chorej rośliny do momentu przenie- sienia go na roślinę zdrową jest bardzo krótki. Nie pozwala to na sku- teczną ochronę z zastosowaniem aficydów, jak w wypadku wirusa liściozwoju, który jest wirusem trwałym namnażającym się w organi- zmie wektora.
Rozwiązaniem tego problemu jest na pewno hodowla odmian od- pornych, jednak często podwyższenie odporności wpływa na pogor- szenie innych cech jakości (Styszko, Ohanowicz 1998). Dlatego po-
10
szukuje się innych, alternatywnych sposobów ograniczenia szerzenia się wirusów nietrwałych. Jednym z nich są zabiegi nalistne z użyciem substancji olejowych, których pozytywny wpływ na ograniczenie po- rażenia wirusem Y wykazał już Bradley i wsp. w roku 1962. W póź- niejszych latach stwierdzono również pozytywny ich wpływ w o- chronie przed innymi wirusami szerzącymi się w uprawach nasien- nych ziemniaka, a mianowicie M i S oraz — w mniejszym stopniu — wirusem liściozwoju (Turska 1984).
W ciągu wielu lat zbadano różne substancje olejowe, w tym rów- nież pochodzenia roślinnego i zwierzęcego, jednak najbardziej sku- teczne okazują się oleje mineralne. Należy zaznaczyć przy tym, że nie wszystkie oleje mineralne nadają się do tego celu. Tylko gruntownie przebadane i sprawdzone w warunkach polowych mogą być używane bez ryzyka wywołania niepożądanych skutków ubocznych na planta- cji, jak np. objawy fitotoksyczności czy znaczne spadki plonu, często występujące przy niewłaściwym (przypadkowym) doborze substancji olejowej lub po nieprawidłowym ich zastosowaniu. W celu wyelimi- nowania tego ryzyka należy stosować jedynie zarejestrowane prepara- ty, których skuteczność jest potwierdzona i gwarantowana wielolet- nimi badaniami przedrejestracyjnymi.
Oleje mineralne są stosowane na szeroką skalę między innymi we Francji i Holandii. W Polsce od niedawna jest zarejestrowany jeden olej do stosowania na plantacjach nasiennych ziemniaka — Sunspray 850 EC. Jest to wysoko rafinowany olej mineralny z dodatkiem emul- gatora belgijskiej firmy SUNOCO, która od lat produkuje oleje mine- ralne dla ogrodnictwa. Jedynym dystrybutorem owego oleju na rynku polskim jest firma ROLEKO z Warszawy, zajmująca się biologicz- nymi systemami ochrony upraw pod osłonami.
Po zabiegu olej mineralny tworzy równomierną powłokę na po- wierzchni liści, wnikając jednocześnie do przestrzeni międzykomór- kowych i chroniąc w ten sposób rosnące rośliny przed wirusami. Nie ma on jednak właściwości owadobójczych, gdyż z założenia nie nisz- czy on wektorów wirusów, ale wpływa bezpośrednio na aktywność samego wirusa. Mechanizm ochrony polega na utrudnieniu pobierania bądź wnoszenia wirusa do rośliny (Wang, Pirone 1996) lub na inak- tywacji wirusa na kłujce mszycy (Turska 1984). Olej również opóźnia inicjację penetracji kłujką przez mszycę, przez co wyraźnie redukuje 11
zdolnosé mszyc do przenoszenia wirusa Y (Powell i in. 1998). Suns- pray 850 EC wykazuje dodatkowo działanie repelentne, odstraszające mszyce od żerowania i składania jaj, co potwierdzono w ponad 6- -letnich obserwacjach polowych (rys.l).
© о o
u о с
> о o
a
suma na 100 liściach [szt.]
м o 2
uk о o
o gy 9 ; s LJ a т т $ a
i I И IH | II I 1 | dekady
maj , czerwiec lipiec sierpień miesiące
—O==— Kontrola - „С - Sunspray 850 EC
Rys.1. Zasiedlenie roślin ziemniaka przez mszyce — wyniki doświadczeń ' w Boninie, średnia z lat 1996-2001 (suma na 100 liściach)
Ponieważ warunki atmosferyczne w latach badań były bardzo zróżnicowane, okres szczytowych lotów mszyc oraz zasiedlenie 100 badanych liści były także różne. Najwyższe zasiedlenie zanotowano w roku 1998, w I dekadzie lipca — ponad 1600 szt. mszyc na obiektach kontrolnych i ok. 1000 szt. na roślinach chronionych olejem. W po- zostałych latach okres szczytowych lotów mszyc przypadał z reguły na I lub II dekadę lipca, a liczebność oscylowała w granicach 500-800 sztuk.
Liczba zabiegów ochronnych olejem Sunspray 850 EC, jaką należy wykonać podczas wegetacji, nie jest mała — 6-11 oprysków w 7- -dniowych odstępach — jednak przestrzeganie harmonogramu opry- sków pozwala osiągnąć zamierzony cel. Mniej oprysków wykonujemy w wypadku odmian wcześniejszych i przy niskim zagrożeniu (mała liczebność mszyc), a ponadto należy planować przeprowadzenie desy- kacji plantacji we wczesnym terminie. Wysokie temperatury i sło- neczna pogoda sprzyjają namnażaniu się mszyc, zwiększając w ten
12
sposób zagrożenie infekcją. W takich wypadkach z pewnością liczbę zabiegów trzeba zwiększyć.
Pierwszy zabieg ochronny należy wykonać, gdy na plantacji jest już ok. 70% wschodów ziemniaka. W tym czasie można zalecaną dawkę obniżyć do 10 Ива. Do kolejnych zabiegów, aż do momentu desykacji naci, stosujemy już dawkę 15 1/ha + 400 I wody/ha, pamięta- jąc przy tym, że nie można wykonywać oprysków, gdy temperatura powietrza przekracza 45'C, natomiast podczas suszy i przy temperatu- rze ok. 30 C zabieg powinien być wykonany wieczorem. Bardzo waz- ną rzeczą jest, aby zabiegi stosować tylko na suche rośliny, a do o- chrony ziemniaka nie używać preparatów chemicznych zawierających cynę lub miedź.
Pomimo tak dużej liczby oprysków nie notuje się na roślinach ob- jawów fitotoksyczności, mogących wpływać na rozwój roślin czy obniżkę plonu. Związane jest to z czystością oleju Sunspray 850 EC.
Jest on nieszkodliwy dla ludzi i zwierząt — doustne LDsy>15000 mg/kg, dermalne LDso>5000 mg/kg — jak również dla pszczół, ryb czy organizmów wodnych — środek IV klasy.
O skuteczności ochrony olejem Sunspray 850 EC świadczą przede wszystkim wyniki oceny porażenia wirusami nietrwałymi, głównie wirusem Y. W latach 1996-2001 na obiektach kontrolnych odmiany podatnej (Mila) notowano porażenie bulw w granicach 9-70% w za- leżności od roku, a po zabiegach olejowych zmniejszyło się ono do 3-
BALBINA
gts sens 5.2
MILA odporn. na PVY-6,5; PVM-3
odporn. na PVY-5,5; PVM-5 m Kontrola 54
mg Kontrola
DSunspray 850 EC (9 Sunspray 850 50 EC
PYM PVY PVM
Rys. 2. Porażenie bulw wirusem Y i M (średnie z lat 1996-2001 dla odmiany Mila, z lat 1998-2001 dla odmiany Balbina) przy średnio 8 zabiegach ochronnych
13
Łatwo z tego wyliczyć, że średnia skuteczność oleju Sunspray 850 EC w ograniczaniu porażenia wirusem Y wynosi ponad 50%, co po- twierdza wcześniejsze obserwacje (Turska, Wróbel 1999). Jak duża jest to efektywność, wiedzą z pewnością producenci sadzeniaków. W połączeniu z innymi zabiegami stosowanymi w nasiennictwie, jak selekcja negatywna oraz wczesne niszczenie naci, można z powodze- niem wyprodukować zdrowy materiał sadzeniakowy odmian podat- nych na wirus Y w wysokich stopniach kwalifikacji.
Na plantacjach chronionych wymienionym olejem mineralnym mogą wystąpić, szczególnie w latach bardzo suchych z małą ilością opadów w okresie wegetacji, 4-8-procentowe spadki plonu, zarówno ogólnego, jak i frakcji sadzeniakowej. Jednak poprawa zdrowotności z całą pewnością zrekompensuje tę stratę. Udział frakcji sadzeniakowej w plonie ogólnym na plantacjach chronionych olejem Sunspray 850 EC jest z reguły wyższy w porównaniu z uprawą tradycyjną.
Tabela 2 przedstawia listę odmian ziemniaka, dla których zaleca się stosowanie oleju mineralnego do ochrony plantacji nasiennych.
Odmiany podzielono na dwie grupy w zależności od stopnia trudności w nasiennictwie. Bardzo ważnym zaleceniem jest, aby w wypadku odmian bardzo podatnych na wirus Y nie stosować zabiegów zwalcza- jących mszyce, ponieważ aficydy w pierwszej chwili po zastosowaniu wpływają na mszyce pobudzająco, powodują, że mszyca jest bardziej ruchliwa i aktywna, wykonuje wiele próbnych nakłuć, zwiększając tym samym prawdopodobieństwo przeniesienia wirusa na kłujce. Je- dynym wyjątkiem, kiedy należy przeprowadzić opryski aficydami, są odmiany o bardzo niskiej odporności na wirus liściozwoju — poniżej 5.
Tabela 2 Wykaz odmian ziemniaka, dla których zalecane jest stosowanie oleju
Sunspray 850 EC na plantacjach nasiennych (wg rejestru 2003 r.)
Zalecenia Odmiana | Odporność na wirus
Y liściozw.
Odmiany trudne w nasiennictwie Accent 5 6,5
Asterix 5 3,5
e Uprawa tylko w rejonie niskiej Augusta* 5 8 presji infekcyjnej — północna | Bryza 5 7
Polska Clarissa 4,5 6
14
Zalecenia Odmiana | Odporność na wirus
Y liściozw.
e Nie wolno stosować aficydów Delikat 6 6,5 do zwalczania mszyc, z wyjątkiem | Ditta 3,3 7,5 odmian z odpornością < 5 na wirus | Drop 6,5 5
liściozwoju Fianna 5 7
Fresco 5 5
Folva 4,5 5,5
Gloria | 5,5 6
Impala 4 6
Innovator 4 5,5
Irys 5,5 4
Kolia 6 7
Krasa 6
Lady Claire 4 4
Latona 5 6
Lawina 6 7,5
Mila 5,5 7
Nora 5,5 5
Oda 6 5,5
Orłan 5 5
Panda 5 7
Perkoz 5 7,5
Pirol 5` 5
Redstar 4 5
Rosalind 5,5 6
Ruta 6 5
Salto 5 7
Satina 5 7,5
Saturna 4 6,5
Timate » 5 6
Velox 4 5,5
Victoria 4 5,5
Vital 5,5 5
Zebra 5 5
Odmiany Srednio trudne Andromeda 6,5 6
W nasiennictwie Balbina 6,5 5,5
Bard 7,5 7,5
e Uprawa w rejonie niskiej i średniej | Bila 7 6 presji infekcyjnej — strefa 1 i 2
Cedron
6,5
6,5
15
Zalecenia Odmiana | Odporność na wirus
У lisciozw.
Cycloon 7,5 7
e Stosowanie oleju jedynie w rejonach | Cykada 6,5 3,3 średniej presji infekcyjnej — strefa 2 | Denar 7 7
Felka 7 7,5
e Zwalczanie mszyc jedynie w rejo- | Glada 7,5 5,5 nach średniej presji infekcyjnej dla | Gracja 7 6,5
odmian o odporności na wirus Harpun 7 7
liściozwoju < 6,5 Ibis 7,5 5
Ikar 7,5 5,5
Irga 7 8
Karatop 6 7
Karlena 6,5 7,5
Kuklik 6,5 6
Lord 7 7
Molli 7 7,5
Monsun 7 6,5
Orlik 7,5 5
Rybitwa 7 6,5
Rywal 1.3 ż
Signal 8 5
Sleza 7 5
Tara 7 A
Tokaj 7,5 7
Vitara 7,5 6,5
Wawrzyn 7 5
Wigry 7 5
Wiking 7,5 6,5
Zeus 7,5 _5
Żagiel 6,5 8
* ocena wstępna - odmiany zarejestrowane w roku 2003 Literatura
Bradley R.H.E., Wade C.V., Wood F.A. 1962. Aphid transmission of potato virus Y inhibited by oils. — Virology 18: 327-328
Powell G., Hardie J., Pickett J.A. 1998. The effects of antifeedant eonipaunds and mineral oil on stylet penetration and transmission of potato virus Y by Myzus persicae (Sulz.). — J. Appl. Entomol. 122 (6): 331-333
16
Styszko L., Ohanowicz T. 1998. Reakcje pomiędzy ciemnieniem miąższu bulw surowych i gotowanych a odpornością odmiany ziemniaka na niektó- re patogeny. — Prog. Plant Prot. 38 (2): 515-517
Turska E., Wróbel S. 1999. Ograniczenie szerzenia się wirusa Y (PVY) ziemniaka przy użyciu oleju Sunspray 11 E. -- Prog. Plant Prot. 39 (2):
841-844
Turska E. 1984. Limiting of potato tuber infection by non-persistent viruses by plant spraying with mineral oils. — Zesz. Probl. Post. Nauk Rol. 310:
99-110
Wang R.Y., Pirone T.P. 1996. Mineral oil interferes with retention of tabacco etch satywirus in the stylets of Myzus persicae. — Phytopathology 86 (8):
820-823
