Działalność Towarzystwa Gimnastycznego "Sokół" w Królestwie Polskim w świetle czasopisma "Sokół" (1906-1907)

Teresa Drozdek-Małolepsza

Działalność Towarzystwa

Gimnastycznego "Sokół" w

Królestwie Polskim w świetle

czasopisma "Sokół" (1906-1907)

Prace Naukowe. Kultura Fizyczna 5, 49-58

P R A C E N A U K O W E W y ż s z e j S z k o ł y P e d a g o g i c z n e j w C z ę s t o c h o w i e S eria: K U L T U R A F I Z Y C Z N A z. V, 2 0 0 3

Teresa D rozdek-M aloIepsza

D Z I A Ł A L N O Ś Ć T O W A R Z Y S T W A G I M N A S T Y C Z N E G O „ S O K Ó Ł ” W K R Ó L E S T W I E P O L S K I M

W Ś W I E T L E C Z A S O P I S M A „ S O K Ó Ł ” (1906-1907)

S ło w a k lu c z o w e : cz a s o p i s m o , g im n asty k a, K r ó le s tw o Pols kie A B S T R A C T

A ctivity o f „S ok ol” G ym nastic A ssociation in the K ingdom o f P olan d as R ep orted by „ S ok ol” M agazin e (1906 - 1907)

K ey w ords: periodical, g ym nasti cs, the K i n g d o m o f P o la n d

T r a d i t i o n o f „ S o k ó ł ” ( F a l c o n ) m o v e m e n t o n th e te r rit o ry o f P o l a n d d a te s b a c k to the y e a r 1867. T h i s is w h e n the first n est o f „ S o k ó ł ” G y m n a s t i c A s s o c i a t i o n in L w ó w w a s e s t a b l i s h e d . In the K in g d o m o f P o l a n d , first nests o f „ S o k ó ł ” A s s o c i a t i o n w e r e fo u n d e d in th e y e a rs 1 9 0 5 - 1 9 0 6 , in W a r s a w , Ł ó d ź , R a d o m , C z ę s t o c h o w a , P i o t r k ó w T r y b u n a l s k i , and in th e a re a o f Z a g ł ę b i e D ą b r o w s k i e ( D ą b r o w a B a s in ) . In y e a r s 1 9 0 6 - 1 9 0 7 , a m a g a z i n e c a ll e d „ S o k ó ł ” w a s p u b l i s h e d in W a r s a w b y P o ­ lish G y m n a s t i c A s s o c i a tio n „ S o k ó ł ” , a c ti n g in th e K i n g d o m o f P o l a n d . A m o n g o t h e r is su es, th e m a g a z i n e p u b li s h e d m a t e r i a ls c o n c e r n i n g f o u n d a t i o n an d o r g a n i s a t i o n o f „ S o k ó ł ” n e s t s in the K i n g d o m o f P o l a n d , as well as m a t e r i a ls c o n c e r n i n g th e o r y , p r a c ­ tice, an d m e t h o d s used in p h y sic a l c u lt u r e and sport.

Tradycje ruchu sokolego na ziemiach polskich sięgają roku 1867. W ó w ­ czas pow stało gniazdo Towarzystwa Gim nastycznego „S okół” (TG „S okół” ) we Lwowie. Szerszy i dynamiczny rozwój organizacji sokolej nastąpił w la­ tach osiemdziesiątych i dziewięćdziesiątych XIX wieku. W tym okresie z o ­ stały założone gniazda w zaborze austriackim i pruskim.

Pierwsze gniazda TG „S okół” w zaborze rosyjskim mogły powstać o fi­ cjalnie dopiero w latach 1905 - 1906. Władze carskie, pod w pływem klęski Rosji w w ojnie z Japonią (1904 - 1905) i wydarzeń rewolucyjnych, ogłosiły

50 T e r e s a D r o z d e k - M a l o l e p s z a

17/30 października 1905 r. manifest zapow iadający rządy konstytucyjne. W ślad za manifestem, w marcu 1906 r. wydały „tym czasow e przepisy o związkach i stow arzyszeniach”, które umożliwiły legalizacje rów nież tego typu organizacji na terenie Królestw a Polskiego (zaboru ro syjskiego)1.

W latach 1906 - 1907 ukazywał się „Sokół”, który początkow o był org a­ nem prasowym Polskich Gim nastycznych Towarzystw Sokolich w K rólestw ie Polskim, a od numeru 4. czasopismem poświęconym „sokolstwu, gim nastyce, w ychow aniu fizycznem u”". Był dwutygodnikiem , w ydaw anym w Warszawie. Pierwszy num er ukazał się 1 sierpnia 1906 r., natom iast ostatni opublikow ano 15 maja 1907 r. Ogółem wydano 20 num erów pisma (w 1906 r. ukazało się 10 num erów i w 1907 r. również 10 numerów). Redaktorem czasopism a był Stanisław Popowski, natom iast w ydawcam i byli: Jan Guirard, Stefan D z ie ­ wulski i S. Popowski. Objętość czasopism a wynosiła 16 stron".

W dwutygodniku publikowano artykuły, materiały odnoszące się do spraw działalności gniazd TG „S okół” w Królestwie Polskim oraz na innych ziemiach polskich pod zaborami, popularyzujące i upow szechniające a k ty w ­ ność fizyczną, prace z zakresu metodyki gimnastyki i w ychow ania fizyczne-

4

g ° .

1 Z ob. S. K ie n ie w ic z , H is to r ia P o ls k i 1 7 9 5 - 1 9 1 8 , W arszaw a 1 9 87, s. 4 3 0 ^ 4 4 8 ; L. B a z y lo w ,

H isto r ia R o sji, W rocław - W arszaw a - K raków - G dańsk - L ó d ź 1 9 85, s. 4 3 2 ^ 1 4 3 .

: W p ierw szej p o ło w ie 1906 r. w y d a w a n o w W arszaw ie c z a so p ism o pod tym sam ym tytu łem — „ S o k ó ł”, którego redaktoram i byli: Karol H offm an i W a cła w J ezio ro w sk i. P o św ię c o n e b y ło ..sp raw om so k o lstw a p o lsk ie g o , k rzew ien iu ć w ic z e ń p o ż y te c z n y c h dla zd row ia, k rajozn aw stw u i literaturze” . W nu m erze 4 - 5 c z a so p ism a z 2 8 . 0 4 . 1906 r. zn ajdu jem y następ u jącą in form ację, której autoram i są redaktorzy teg o tytułu p rasow ego: „ N a m o c y u m o w y p od p isan ej 10 k w ietn ia br. w y d a w n ic tw o « S o k o la » z dniem tym p rzech od zi na w ła sn o ść W o jciech a S z u k ic w ic z a , S ta n i­ sła w a P o p o w s k ie g o i Jana Guirarda. N o w o n a b y w c y z o b o w ią z a li się do w y sy ła n ia d o ty c h c z a so ­ w ym prenum eratom c z a so p ism a « S o k ó ł» w d alszym ciągu sto s o w n ie do k w itó w a d m in istracji. | . . . | W y d a w n ictw o przed 1 m aja br. n a le ż y do p op rzed n ich w ła ś c ic ie li, za ró w n o jak i nakład n u m erów d o ty c h c z a so w o w yd an ych (od 1 do 4 - 5 w łą c z n ie ). N a u sp r a w ie d liw ie n ie s w e g o u stą ­ p ien ia z p la có w k i za zn a cza m y tylko, ż e p od ejm u jąc w y d a w n ic tw o b y liśm y p rzy g o to w a n i na b e z in tereso w n e o b słu g iw a n ie c z y te ln ik ó w , ja k o k iero w n icy redakcji i ad m in istracji, le c z n ie na d u że straty m aterialne, które w n a stęp stw ie m o g ły b y n aw et o d b ić się n iek o rzy stn ie na sam ym w y d a w n ic tw ie , d la te g o też u stą p iliśm y m iejsca m o ż n ie js z y m .[...] M o ż e o d n a jd ziem y s ię na in ­ nym p osterunku pracy sp o łe c z n o -p u b lic y sty c z n e j” ; D. D udek, Ź r ó d ła d o d z ie jó w k u ltu ry f i z y c z ­

n e j 1 8 4 4 - 1 9 3 9 . C z a so p is m a , k a le n d a rze , je d n o d n ió w k i. D o d a tek d o „ B iu lety n u In fo rm a cy jn e­

g o ” nr 2 B ib lio tek i G łó w n ej A W F w K rak ow ie, K raków 2 0 0 1 , s. 21.

3 N u m ery p o d w ó jn e c z a so p ism a lic z y ły 32 strony.

4 A rtykuły i in form acje z zakresu d z ia ła ln o śc i gn iazd TG „ S o k ó ł” w K ró lestw ie P olsk im p u b lik o ­ w an o g łó w n ie w trzech p ierw szy ch num erach c z a s o p ism a z 1 9 0 6 r.; w num erach n astęp n ych (nr 4 - 1 0 z 19 0 6 r. i 1 - 1 0 z 1907 r.) p u b lik o w a n o p rzew a ż n ie m ateriały z zakresu g im n a sty k i, w y c h o w a n ia fiz y c z n e g o i h ig ien y .

D z i a ł a l n o ś ć T o w a r z y s t w a G i m n a s t y c z n e g o „ S o k ó ł ” ₅₁

W numerze 1. „Sokoła” z 1 sierpnia 1906 r. znajdujemy inform acje o c e ­ lach i zadaniach czasopisma. Jak piszą redaktorzy, „S okół” będzie „organem urzędowym wszystkich gimnastycznych Towarzystw Sokolich w Królestwie Polskim. Wypuszczamy go; niechaj idzie między D ruhów -Sokołów i między społeczeństwo. Między sokołów — by w nich rozwijać i umacniać cnoty so­ kole, je d n o ść i karność, dzielność ciała i ducha hart, a tępić i w yryw ać c h w a ­ sty niezgody i zawiści konkurencyjnej. M iędzy społeczeństwo — aby w nim szerzyć zdrow ą i krzepką ideę sokolą — prostować jej drogi — zjednyw ać zw olenników, a jednocześnie poddawać sprawiedliwej i czujnej krytyce ogółu pracę sokolą [...]” . Ponadto redaktorzy zwrócili uwagę na elem enty ideowe „S o k o ła” : „My, ja k o organ urzędowy S okolstwa całego w Królestw ie Polskim — ośw iadczam y głośno a uroczyście [...], że «Sokół» od swej zasady ponad- partyjności nie odstąpi, że zasady tej, stanowiącej podstaw ę i rdzeń Sokol­ stwa, bronić będzie do upadłego i wszelkie zakusy partyjne, niby ja d o w ite zielska, wyrwie z sokolego ogrójca i zdepcze”5.

TG „S okół” w Warszawie zostało w pisane do rejestru stowarzyszeń i zw iązków z Guberni Warszawskiej 8 czerw ca 1906 r. na mocy decyzji War­ szawskiej Komisji Gubernialnej do spraw o stowarzyszeniach z dnia 29 maja

1906 r.6 Towarzystwo miało na „celu rozwój i pielęgnowanie gimnastyki w ogóle, a w szczególności gimnastyki higieniczno-racjonalnej i w y c h o w a w ­ czej i wyrabianie za pom ocą niej w członkach Towarzystwa ducha męskiej dzielności, karności i łączności” . W zadaniach statut TG „S okół” w W arsza­ wie wym ieniał m.in.: utrzymywanie zakładów i sal gim nastycznych, kształce­ nie nauczycieli gimnastyki, popularyzowanie i uprawianie ruchu sportowego (szerm ierka, ja z d a konna, kolarstwo, pływanie, wioślarstwo, łyżwiarstwo), przeprow adzanie pokazów gimnastycznych, urządzanie odczytów z dziedziny w yc how ania fizycznego, prowadzenie działalności kulturalno-oświatow ej .

N a łamach „S okoła” publikowano artykuły dotyczące pow staw ania i dzia­ łalności poszczególnych gniazd TG „S okół” w Królestwie Polskim. N a jw ię k ­ sza część materiałów dotyczyła gniazd warszaw skich. Gniazdo W arszawa I zostało założone 5 grudnia 1905 r.8 W skład pierwszego zarządu weszli: T a ­ deusz Trzciński — prezes, Klemens Starzyński i Konstanty R adkiew icz — zastępcy prezesa, Stanisław Popowski — sekretarz, H enryk Janowski — zastępca sekretarza, Tadeusz Koszutski — skarbnik, M ax Frelich — n a ­ czelnik, Jan Guirard, Marian Straszak, K azimierz Kiersnowski, Henryk Jork,

5 „ S o k ó ł" nr 1 z 1 .0 8 . 1906 r. 6 Ib id e m .

1 Ib id e m .

52 T e r e s a D r o z d e k - M a ł o l e p s z a

Stanisław Smoleński — członkowie zarządu. W połowie 1906 r. „S o k ó ł” li­ czył 989 członków, głównie ze środowisk robotniczych i rzem ieślniczych'1. Na zajęcia gim nastyczne „dorostu sokolego”, które prowadził Stanisław P ie ń ­ kowski, uczęszczało regularnie ponad 200 dziewcząt i chłopców. W ramach działalności gniazda prowadzono chór i orkiestrę.

Z inicjatywy działaczy Warszawskiego Tow arzystw a Ł yżw iarskiego 24 grudnia 1905 r. zostało założone gniazdo Warszawa II10. Do zarządu z o ­ stali wybrani: Emil R auer — prezes, Eugeniusz Twarowski — wiceprezes, E dw ard Martens - skarbnik, Aleksy Chrzanowski — sekretarz, W ładysław Stpiczyński — chorąży, A. Przybylski — gospodarz, B. Olszewski — nac zel­ nik, H. Chełmicki — zastępca naczelnika, Feliks Nowicki. Gniazdo liczyło 1300 członków, w tym 240 kobiet. Członkowie gniazda regularnie uczestni­ czyli w ćwiczeniach gimnastycznych. Przy „S okole” zorganizow ano sekcję kolarską, orkiestrę oraz bibliotekę .

Kolejne gniazdo warszawskie — Warszawa III — zostało założone 27 grudnia 1905 r.12 Pierwsze zebranie organizacyjne odbyło się w siedzibie Warszawskiego Towarzystwa Wioślarskiego, na które przybyło 312 osób ze środowisk studenckich i rzemieślniczych. Zajęcia z zakresu gimnastyki w gnieździe prowadzili: R udolf Graff, I. Trapszo, J. Kosiński. O prócz sekcji gimnastycznej istniała sekcja pływania. Zajęcia z pływania odbyw ały się w szkole pływania Warszawskiego Towarzystwa Wioślarskiego, a prowadził je Wincenty Weher. 27 lipca 1906 r. odbyło się walne zebranie Towarzystwa, w trakcie którego dokonano wyboru zarządu. W skład tego gremium weszli: Stefan Dziewulski — prezes, Lucjan Kobyłecki i G ustaw Sim on — w ice p re­ zesi, Zdzisław Freyer — sekretarz, Karol Kowerski — zastępca sekretarza, Konrad Unruh — skarbnik, M answet Niemira, Ludwik Dziąg, Stanisław Ty- miński .

14 Gniazdo Warszawa IV zostało zorganizowane 29 grudnia 1905 r. P o ­ wstało z inicjatywy członków koła gimnastycznego W arszawskiego T ow a rzy­ stwa Cyklistów. Do zarządu gniazda weszli: Jan Rudnicki — prezes, Ignacy Wadowski — zastępca prezesa, Apolinary Jabłczyński — sekretarz, Karol Noskiew icz — naczelnik, Wiktor Krassowski — zastępca naczelnika, Edmund

y Ib id e m .

1(1 Ib id e m .

11 Ib id e m : sekcja kolarska lic z y ła o k o ło 70 c z ło n k ó w .

12..S ok ół" nr 3 z 1. 0 9 . 1906 r.

13 Ib id e m .

D z i a ł a l n o ś ć T o w a r z y s t w a G i m n a s t y c z n e g o . . S o k ó ł " ₅₃

Lindeman — gospodarz, Czesław Dajkowski — skarbnik, C zesław Norek, Jó ze f Sierakowski 5. Na pierw szym posiedzeniu zarządu w 31 grudnia 1905 r., j a k donosi „S okół” : „ustalono zasadę niezależności w stosunku do T ow arzy­

stwa Cyklistów i łączności w pracy organizacyjnej z innymi gniazdami «S o­ koła», wzorującymi się na Towarzystwach tejże nazwy, istniejących za kordo­ nem granicznym ” 16. Gniazdo w lipcu 1906 r. liczyło ponad 600 członków, pochodzących głównie ze środowisk rzemieślniczych oraz młodzieży szkolnej. Ćwiczenia gimnastyczne z sokołami prowadzili: K. Noskiewicz, S. Szczepkow ­ ski, M. Bodalski, Józef Olczak i Stanisław Rzewuski. Pomoc w rozwoju i działalności TG „S okół” Warszawa IV udzielało Warszawskie Towarzystwo Cyklistów. Jak informuje redakcja „S okoła” , j u ż 28 stycznia 1906 r. gniazdo delegow ało K. Noskiewicza i J.R udnickiego do komisji organizacyjnej, której celem było „ujednolicenie działalności wszystkich gniazd w Królestwie Pol­ skim ” 17.

N a łamach czasopisma „S okół” publikowano m ateriały odnoszące się do organizacji gniazd TG „Sokół” na terenie Królestw a Polskiego^>oza W arsza­ wą. TG „S okół” w Lodzi zostało założone 20 grudnia 1905 r.1 Akces przy­ stąpienia do tow arzystw a złożyło 286 osób. W skład zarządu weszli druhowie: W. Wyganowski — prezes, P. M ałachowski, W. Fankowski — wiceprezesi, W. M orsztynkiew icz — sekretarz, H. Lipkowski — skarbnik, T. Józefiak — zastępca skarbnika, L. Tochtermann, L. Bondy, L. Kosiński, W. Lipiński, B. Bendek, J. Michalski, F. Jerzykowski, T. Jednejczak, W. Wojewódzki, T. Filipowicz — członkowie z a rz ą d u 19. Funkcję naczelnika powierzono K. Sadoczyńskiemu. Ćwiczenia gim nastyczne odbywały się w budynku szkoły rzemiosł przy ulicy Wodnej. Od września 1906 r. gimnastykę w „S okole” miał prowadzić Surowiecki — absolwent kursu nauczycielskiego dla kierow ników gimnastyki sokolej we Lwowie.

W 3. numerze „Sokoła” z 1 września 1906 r. w artykule S zcze g ó ły z le g a ­

lizacji podano informacje o składach tow arzystw j u ż istniejących. W P abiani­

cach „S okołem ” kierowali: Witold Eichler — prezes, Jan Procner, Jan N ie ­ dzielski — zastępcy prezesa, Bronisław G ajew icz — sekretarz.

15 Ib id e m . 16 Ib id e m .

17 Ib id e m .

IX „ S o k ó ł" nr 3 z 1 .0 9 . 1906 r.

54 T e r e s a D r o z d e k - M a l o l e p s z a

W skład zarządu TG „S okół” w Częstochowie, które powstało 29 czerw ca 1906 r., weszli: M ieczysław Kokowski — prezes, Wiktor Jabłoński — w ic e ­ prezes, Władysław Marchwiński — naczelnik, J ó z e f Finczek — sekretarz, Antoni Siennicki — skarbnik20.

N a terenie Zagłębia Dąbrowskiego prezesami gniazd byli: w Będzinie — Stanisław Wierzbowski, w Czeladzi — Stefan Falkowski, w D ąbrow ie — Józe f Gielg, w D obieszowicach — Jan Fronik, w Grodźcu — M arceli T u r­ ski, w M yszkowie — Antoni Hornowski, w N iem cach — Edward Dąbrowski, w Niwce — Emil Winter, w Sielcach — Tadeusz Waśniewski, w Sosnow cu — Stefan Mrokowski, w Strzemieszycach — Adam Chmielarz, w Zagórzu — A leksander B onikowski, w Zawierciu — Jan Mecner, w Z ąbkow icach

2 I — Stanisław Gajewski .

Z inicjatywy Lucjana Kobyłeckiego 5 sierpnia 1906 r. odbyło się zebranie organizacyjne „S okoła” w Siedlcach. Prezesem gniazda został w ybrany M a ­ rian K iełczewski““.

Sokoli w K rólestw ie Polskim, wzorem sokolstw a zaboru austriackiego i pruskiego, dążyli do założenia jednolitej organizacji sokolej. N a łam ach „S okoła” opublikow ano protokół z drugiego zebrania założycieli Polskich Towarzystw Gimnastycznych „Sokół” w Królestwie Polskim “' . Na zebranie, które odbyło się w budynku Warszawskiego Towarzystwa Wioślarskiego, przybyło 85 delegatów z Warszawy i pozostałych ziem Królestwa Polskiego. Przygotowaniem obrad zajęła się Komisja Organizacyjna „S okoła” w K róle­ stwie Polskim, utworzona w styczniu 1906 r. Pracami komisji kierował Lucjan Kobyłecki.

W czasie obrad wybrano zarząd Polskich Towarzystw Gim nastycznych „S okół” w Królestwie Polskim, do którego weszli S. Dziewulski, W. Eichler, J. Rudnicki, W. M orsztynkiewicz, K. Srokowski, B. Bukowiński, M. Walicki, M. Kokowski, S. Wierzbowski, Falkowski, E. Rauer, P. Małachowski, L. K o ­ byłecki, S. Popowski, K. Starzyński, W. Stpiczyński, Radzikowski, A. M aryl- ski24. Ważną decyzja podjętą na zjeździe było przyjęcie w niosku Heleny

Ku-20 „S ok ół" nr 3 z 1. 0 9 . 1906 r.; T. D ro zd ek -M a lo lep sza , D z ie je T o w a r z y s tw a G im n a sty c z n e g o

„ S o k ó ł ” o k rę g u c z ę s to c h o w s k ie g o w la ta c h 1 9 0 6 - 1 9 3 9 (praca d ok torsk a), A W F G dańsk 1 9 98,

s . 3 1.

_l Z oh. M. P o n czek , D z ie je z a g łę h io w s k ie g o i o lk u sk ie g o „ S o k o l a ” d o 1 9 3 9 ro k u , S o s n o w ie c 1994, s. 5 - 6 .

22,.S ok ół" nr 3 z 1. 0 9 . 1906 r.

_3 Ib id em .

24 Ib id e m ; T. D r o zd ek -M a lo lep sza , op. cit., s. 2 7; P rezesem P o lsk ich T o w a r z y stw G im n a sty c z ­ nych „ S o k ó ł” w K ró lestw ie P olsk im zo sta ł Lucjan K o b y łeck i, K a zim ierz S ro k o w sk i (d e le g a t

D z i a ł a l n o ś ć T o w a r z y s t w a G i m n a s t y c z n e g o ,,S o k ó ł ” ₅₅

czalskiej (z gniazda „G rażyna” Warszawa) o następującej treści: „w obec róż­ nicy ćwiczeń kobiet oraz odpow iedniego uzdolnienia, kierow ania i rządzenia się samym, chcemy tworzyć osobne gniazda z zu pełną autonomią, ale prosimy 0 przyjęcie do Towarzystwa, ażeby łączyć się z duchem i celami Sokolstwa Polskiego”25.

W skład Polskich Towarzystw G im nastycznych „S okół” w Królestw ie Polskim weszły następujące okręgi: warszawski — 3348 członków, Zagłębia Dąbrowskiego — 1700 członków, łódzki — 1330 członków, kaliski — 600 członków, lubelski — 200 członków, częstochowski — 205 członków .

Ważnym elementem w działalności Polskich Towarzystw G im nastycz­ nych „Sokół” w Królestwie Polskim była odpow iednio przeszkolona kadra. W tym celu w okresie 20 lipca — 1 września 1906 r. odbył się w Warszawie „kurs wakacyjny grona nauczycielskiego «Sokoła»” . K ierownikiem kursu był Szczęsny Ruciński — naczelnik TG „S okół” w Krakowie. Obok niego zajęcia dydaktyczne prowadzili: Karol N oskiew icz i dr Pieńkowski. W kursie wzięło udział 43 członków „S okoła” z Warszawy oraz 19 ze Skierniewic, Łomży, W łocławka, Sieradza, C iechanowa, Płocka, Kalisza, M ińska M azowieckiego, Sierpca, Zduńskiej Woli, Lublina i Ł ow icza27.

Na łamach sierpniowego wydania „S okoła” z 1906 r. opublikow ano arty­ kuł O tw arcie p ierw szej S o ko ln i2^. Uroczyste otwarcie Sokolni nastąpiło 1 lipca 1906 r. (sokolnia znajdow ała się w parku Agrykola). Na tę uroczystość

z Z agłęb ia D ąb row sk iego) — I w icep rezesem , Stanisław P opow sk i — II w icep rezesem , S. D z ie ­ w u lsk i — sekretarzem , W. S tp iczy ń sk i — skarbnikiem . F unkcję n a czeln ik a p ełn ił Karol N o ­ s k ie w ic z .

25 „ S o k ó ł” nr 3 z 1 .0 9 . 1906 r. "6 Ib id e m .

27 Ib id e m . Z g n iazd a W arszaw a I w kursie u czestn iczy li: Z ygm u n t D o b r o w o lsk i, S tefan P ie ń k o w ­ sk i. M arian D u b o w sk i, Z ygm unt S zy b a lsk i, Izasław T rapszo, W ła d y sła w K o p c z e w sk i, S ta n isła w Z d a n o w ic z , Marian Gurtler; z gn ia zd a W arszaw a II: S ta n isła w P aw luk, H enryk C h ełm ick i, Jan L e w a n d o w sk i, Edward Św italla, K lem en s B ie ń k o w sk i, Stefan B r o n ik o w sk i, A n to n i P ło n k ie- w ic z , Leonard O lesz y ń sk i. Jan S k o tn ick i, B enon P erzyński; z gn ia zd a W arszaw a III: Ju liu sz K o siń sk i. S tan isław C h o le w iń sk i, Paw'cł Ż m irk o w sk i, Z b ig n ie w K lęp iń sk i, K azim ierz Kurna­ to w sk i, A lek san d er B iernacki, B r o n isła w S o siń sk i; z g n iazd a W arszaw a IV: S tan isław S z c z e p ­ k o w sk i, M ieczysław ' B od alsk i, J ó z e f O lcza k , S ta n isła w R zew u sk i, Edm und L in d em an n, S ta n i­ s ła w S ta w ę, T ad eu sz Zahrt, J ó z e f S om m cr, E u g e n iu sz Saft, J ó z e f O stro ch u lsk i, Karol N o s k ie ­ w ic z , Leonard Sob ań sk i, K onstanty R o g a liń sk i, L u d w ik K arliński; z Ł om ży: M ich ał L ustański, A d am C hętnik; ze Sk iern iew ic: M ich a ł K asprzycki, K azim ierz K u lesza , z W łocław k a: Justyn G a jew sk i, G u staw M oczrski; z S ierad za A lek sa n d er Stała; z C ie c h a n o w a A lo jz y Jurczyński; z P łocka: J ó z e f K u lą g o w sk i. C z e s ła w K urow ski; z K a lisz a J ó z e f D ąb row sk i; z M iń sk a M a z o ­ w ie c k ie g o B ro n isła w W ysiekiersk i; z S ierp ca J ó z e f K o w a lew sk i; z e Z duńskiej W oli A n toni H ille; z L u b lin a Stefan R ad zik ow sk i; z Ł o w ic z a T e o d o r L a g o d ziń sk i.

56 T e r e s a D r o z d e k - M a l o l e p s z a

przybyli sokoli z czterech gniazd warszawskich, społeczeństwo Warszawy oraz delegaci „S o k o la ” , m.in. z Wilna, Petersburga, Kijowa, Grodziska, Skier­ niewic, Dąbrowy G órniczej, Piotrkowa Trybunalskiego i Puław. Podczas przem ówienia S tanisław Popowski w ypowiedział następujące słowa, mające oddawać charakter „S o k o la” : „[...] Patrzcie, oto otworzyliśm y gościnne wrota sokole i wołamy, niechaj w stępuje w nie śmiało każdy Polak, bez względu na wyznanie i przekonania. O paszporty polityczne tu się was nikt nie spyta. A wstąpiwszy w krąg druhów, pozostaniecie nam braćmi, w jednym w spól­ nym szeregu, ramię przy ramieniu, jedni, i tą je d n o ś c ią potężni, bez względu na klasowe przepaści [,..]”29.

Sokoli z K rólestw a Polskiego, a przede wszystkim Zagłębia D ąbrow skie­ go, wzięli udział 19 sierpnia 1906 r. w zlocie okręgu VI (śląskiego) Sokołów Polskich w N iem czech' . Najliczniej reprezentowano gniazda z Sosnowca, Dąbrowy Górniczej i Sielc. Prezesem okręgu zagłębiowskiego był wówczas Kazimierz Srokowski, zaś naczelnikami: Radzikowski i Fudasiewicz. Sokoli z Zagłębia D ąbrow skiego przeprowadzili pokaz gimnastyczny, wykonany przez 112 osób.

Legalna działalność „S o k o ła” w Królestwie Polskim nie trwała długo. Już bowiem 4 w rześnia 1906 r. władze carskie wydały zarządzenie zaw ieszające działalność gniazd „S o k o ła” na całym obszarze K rólestw a P o ls k ie g o '1. W e ­ dług redakcji gazety „Sport P olski” : „3 września 1906 r. w ezw ano założyciela stowarzyszenia Sokołów K lem ensa Starzyńskiego do oberpolicmajstra, gdzie ośw iadczono mu, że z rozporządzeniem głównego naczelnika kraju na cały czas trwania stanu w ojennego w Królestw ie Polskim stowarzyszenie «Sokół» zarówno w Warszawie, j a k też na prowincji ulega zawieszeniu [...]. Z ez w o lo ­ no 1 gniazdu w arszaw skiem u na odbycie zebrania (4 września 1906 r.), po czym to gniazdo ulega zaw ieszeniu”32.

Na odbytym 4 w rześnia 1906 r. zebraniu I gniazda w Warszawie Klem ens Starzyński, dr Jan Guirard, Stanisław Popowski wydali odezwę m ów iącą o zawieszeniu działalności TG „S o k ó ł” w Królestw ie Polskim na czas trwania stanu wojennego. Zebranie „miało nastrój smutny, w którym krzepiono się nadzieją, że m iną złe czasy, a «Sokół» odżyje”33.

29 Ib id e m .

30 ..S o k ó ł’- nr 5 z 1. 10. 1 9 0 6 r.

31 „ D zien n ik C z ę s to c h o w s k i” nr 182 z 4. 0 9 . 1906 r.; T. D r o z d e k -M a lo le p sz a , o p. cit., s. 2 8 - 2 9 .

32 „Sport P o lsk i” nr 35 z 8. 0 9 . 1906 r.

D z i a ł a l n o ś ć T o w a r z y s t w a G i m n a s t y c z n e g o „ S o k ó ł ” ₅₇

Gniazda TG „S okół” działały legalnie na terenie zaboru rosyjskiego (poza obszarem K rólestw a Polskiego) i Rosji. „S okolstw u polskiem u — j a k czytamy w czasopiśmie «Sokół» — bezczynność przeznaczyło rozporządzenie władzy w Królestwie Polskim, a przez to rozprzężenie zawiązanej łączności i zanik stopniowy. Uczucie tym więcej radosne b u d zą przejawy życia i pracy jaw nej w gniazdach sokolich zawiązanych przez rodaków na Litwie, Rusi lub wśród w ychodźstw a obu stolic rosyjskich. [...] Polacy w Wilnie, Kijowie, Odessie, Brześciu, Kownie, Moskwie, Petersburgu za w iązują gniazda sokole, gdzie u pra w iają bez przeszkód i z zamiłowaniem ćw iczenia gim nastyczne i

sporto-• sporto-• r n„ 3 4

we i inne [,..|

Mimo zawieszenia działalności sokolej, w dalszym ciągu w Warszawie ukazywało się w latach 1 9 0 6 - 1907 czasopism o „S o k ó ł” . Klemens Starzyński w je d n y m z artykułów pt. W dobie p rzym u so w ej cza so w ej b ezczyn no ści „ S o ­

k o ł a ” u ’ K rólestw ie Polskim, opublikow anym w m arcow ym wydaniu z 1907 r.,

w taki oto sposób charakteryzował ówczesne realia działalności Towarzystwa: „Entuzjazm i zapał minęły. Skołatane społeczeństw o nasze w nadmiarze naj­ sprzeczniejszych uczuć, nadziei i rozczarowań — z godn o ścią przyjęło w ia­ dom ość o zawieszeniu działalności TG «Sokół». Ta czasowa, przymusow a bezczynność pozw ala nam na w yczerpujące refleksje i krystalizację zadań i celów tak pożytecznej instytucji. [...] «Sokół» rozwija ciało, hartuje ducha i pielęgnuje narodowość — o tym pamiętać musi każdy, kto chce pozostać Sokołem. Bezpartyjność Towarzystwa polega nie na tym, ażeby członkow ie byli bezwarunkow o bezpartyjni — lecz na tym, ażeby um ieć uszanować prze­ konania innych, pozostając niezłomnie Synami Ojczyzny, ale bowiem naród to nie partia, lecz — społeczeństwo, sokami O jczyzny żyjące, posiadające swój ję z y k i swoja kulturę, a «Sokół» to pisklę tego społeczeństwa, pragnące zato­ czyć szerokie kręgi nad ukochaną ziemią. Zaznaczyć je d y n ie wypada, że jeśli w szelka agitacja partyjna w «Sokole» je s t nie dopuszczalna, to w ystępowanie w jak iejk o lw iek formie przeciwko polskości, natychm iastow ym w yklucze­ niem z «Sokoła» napiętnowanym być w inno” ' .

W numerze 7/8 „Sokoła” z 1907 r. w artykule U roczyste otw arcie „ So ko­

l a ” w P etersburgu znajdujemy informacje o przekazaniu depeszy gratulacyj­

nej dla gniazda Petersburg od sokolstw a z „[...] W arszawy — zarządu sokole­ go i czterech gniazd warszawskich; okręgów: warszaw skiego, zagłębia d ą ­ browskiego i łódzkiego; gniazd: Lublin, W łocław ek, C zęsto ch o w a”36.

34..S o k ó ł” nr 7 /8 z 1 .0 4 . 1907 r.

35 ..S o k ó ł” nr 6 z 15. 0 3 . 1907 r.

58 T e r e s a D r o z d e k - M a l o l e p s z a

C zasopism o „S okół” odegrało istotną rolę w zakresie popularyzacji i p ro ­ pagow ania wychow ania fizycznego. N a łamach czasopism a publikow ano m a­ teriały dotyczące teorii, metodyki i praktyki gimnastyki oraz w ychow ania fizycznego. Ukazywały się również artykuły podejm ujące problem atykę hi­ gieny i anatomii człowieka.

W latach 1906 - 1907 w Warszawie ukazywało się czasopism o „ S o k ó ł” , będące organem prasowym Polskich Gimnastycznych T ow arzystw Sokolich w Królestw ie Polskim, a następnie czasopismem pośw ięconym sokolstw u, gim nastyce i wychowaniu fizycznemu. Na łamach „ S o k o la” publikow ano m.in. materiały dotyczące powstawania i organizacji gniazd „S o k o ła ” w K ró ­ lestwie Polskim, materiały z zakresu teorii, metodyki i praktyki w ychow ania fizycznego.