K A M I L M . K A C Z M A R E K Instytut Socjologii
Uniwersytet im. Adama Mickiewicza w Poznaniu
K O N F L I K T M I Ę D Z Y R E L I G I A M I W C Y B E R P R Z E S T R Z E N I
Jesteśmy płodni tylko pod warunkiem, że jesteśmy bogaci w konflikty.
(F. Nietzsche, Zmierzch Bogów)
1 . K O N F L I K T M I Ę D Z Y R E L I G I A M I
Religia i Internet posiadają p e w n ą w s p ó l n ą c e c h ę . W p o t o c z n e j ś w i a d o m o ś c i łączą
się raczej z i d e a m i dialogu i p o k o j u , a w s z e l k i e z w i ą z k i z w a l k ą uznają z a d o w ó d
z w y r o d n i e n i a c z y patologii. Tak i d e o l o g o m Internetu, j a k i f u n k c j o n a r i u s z o m religii,
z w ł a s z c z a c h r z e ś c i j a ń s k i e j , z a l e ż y by p r z e k o n a ć n a s d o takiej wizji. W y d a r z e n i a
z 11 w r z e ś n i a 2 0 0 1 roku stały się okazją, by na p o w r ó t p o s t a w i ć p y t a n i e o z d o l n o ś ć
religii d o g e n e r o w a n i a konfliktów. P o z w o l i ł y d o j r z e ć w p o t o c z n y m u t o ż s a m i e n i u pa
cyfizmu z religią p r z e d n a u k o w e u p r z e d z e n i e ( D u r k h e i m o w s k i e praenotiones), z k t ó
r y m w a l c z y ł j u ż w X I X w i e k u H e r b e r t Spencer. W swej p r a c y Instytucje kościelne
opisał o b s z e r n i e relacje m i ę d z y religią a w o j n ą i u z n a ł , ż e przesąd o „ w r o d z o n y m "
pacyfizmie religii w y n i k a z n a r z u c a n i a n a s z y c h o c e n e t y c z n y c h o g l ą d o w i r z e c z y w i
stości (§ 6 3 1 ) .
Jak s u g e r u j e m o t t o n i n i e j s z e g o a r t y k u ł u , c h c i a ł b y m z w r ó c i ć u w a g ę n a bardziej
p o z y t y w n e s t r o n y konfliktów religijnych. S ą d z ę , ż e j e d n o s t r o n n i e n e g a t y w n e p o d e j
ście d o nich w y n i k a w dużej m i e r z e z t e g o , iż d o tej kategorii zalicza się s z e r e g zja
wisk, c z ę s t o z n a c z ą c o r ó ż n i ą c y c h się m i ę d z y sobą, p r z e d e w s z y s t k i m s t o p n i e m w j a
k i m zostały u ż y t e środki p o z a r e l i g i j n e . Warto w i ę c p r z y p o m n i e ć , że p o d b ó j K a n a a n u ,
bitwa na m o ś c i e M u l w i j s k i m c z y n a d r z e k ą F r i g i d u s , r e k o n k w i s t a , krucjaty, k o n k w i
-sta, w o j n a t r z y d z i e s t o l e t n i a , f u n d a m e n t a l i s t y c z n y t e r r o r y z m r ó ż n y c h w y z n a ń , konflikt
w Irlandii P ó ł n o c n e j to tylko j e d n o e k s t r e m u m na skali, c h a r a k t e r y z u j ą c e się k o r z y
s t a n i e m n a d u ż ą s k a l ę ze ś r o d k ó w m i l i t a r n y c h . P o drugiej stronie j e d n a k z n a j d u j e m y
c z y s t o religijną formę konfliktu d y s p u t ę religijną. O d m o d n e g o d z i ś d i a l o g u m i ę
-d z y r e l i g i j n e g o różni się t y m , ż e o b i e strony usiłują w y k a z a ć -drugiej błą-d, a najczę
ściej z d o b y ć u z n a n i e p u b l i c z n o ś c i c z y n p . p r z y s ł u c h u j ą c e g o się w ł a d c y , j a k w w y p a d
ku d y s p u t y m i ę d z y r e p r e z e n t a n t a m i hinduskiej i c h i ń s k i e j wersji b u d d y z m u w o b e c
w ł a d c y Tybetu T r i s o n g D e c e n a w VIII w i e k u ( S n e l l g r o v e i R i c h a r d s o n 1 9 7 8 : 7 0 - 7 1 ) .
P o d o b n y c h a r a k t e r m i a ł y d e b a t y p o ł ą c z o n e z p o j e d y n k a m i m a g i c z n y m i m i ę d z y fran
c i s z k a n a m i , t a o i s t a m i i b u d d y s t a m i o r g a n i z o w a n e p r z e z c h a n ó w M o n g o l i i {ibidem:
132) a l b o ś r e d n i o w i e c z n e d e b a t y z Ż y d a m i , j a k s ł y n n a d y s p u t a b a r c e l o ń s k a w 1263
roku z u d z i a ł e m M o j ż e s z a N a h m a n i d e s a , a także d y s p u t a z h u s y t a m i p o d k i e r u n k i e m
P r o k o p a Ł y s e g o , która o d b y ł a się na W a w e l u w 1431 roku.
2. P O Z Y T Y W N E F U N K C J E K O N F L I K T U
W a r t o na k o n k r e t n y m p r z y k ł a d z i e c h r z e ś c i j a ń s t w a z w r ó c i ć u w a g ę n a kilka p o z y
t y w n y c h funkcji konfliktu religijnego. C h r z e ś c i j a ń s t w o w p r a w d z i e n a k a z u j e nadsta
w i a n i e d r u g i e g o p o l i c z k a , n i e s p r z e c i w i a n i e się złu siłą, a t a k ż e m i ł o w a n i e s w o i c h
w r o g ó w . A b y j e d n a k m i ł o w a ć s w o i c h w r o g ó w i w y b a c z a ć im - trzeba ich najpierw
m i e ć . G e o r g S i m m e l w s w y m s ł y n n y m eseju o s p o r z e w s p o m i n a , że d l a K o ś c i o ł a
k a t o l i c k i e g o u w i k ł a n i e w p o d w ó j n ą w o j n ę : z herezjami o r a z z innymi o ś r o d k a m i w ł a
dzy w p ł y w a ł o b a r d z o d o d a t n i o n a s p o i s t o ś ć o r g a n i z a c j i ( 2 0 0 8 : 2 8 5 ) .
D r u g ą funkcję konfliktu d o s t r z e ż e m y , g d y z a j r z y m y d o Breviarium Fidei, w y b o r u
n a j w a ż n i e j s z y c h d o k t r y n a l n y c h w y p o w i e d z i K o ś c i o ł a k a t o l i c k i e g o . W z a s a d z i e trud
no t a m o d n a l e ź ć takie, które b y nie były s f o r m u ł o w a n e p r z e c i w k o k o m u ś a l b o w p o
lemice z k i m ś . W i e m y o t y m n i c t y l k o z h i s t o r y c z n y c h k o m e n t a r z y , w j a k i e z a o p a t r z o
na j e s t p o l s k a edycja, ale r ó w n i e ż c z ę s t o z s a m e j ich treści, w której k a n o n y
z a k o ń c z o n e formułą n.b.w. (niech b ę d z i e w y ł ą c z o n y - anathema sit) są t y l k o najbar
dziej e w i d e n t n y m i p r z y k ł a d a m i . M o ż n a z tego w y p r o w a d z i ć w n i o s e k , ż e to konflikty,
a nie h a r m o n i j n a e w o l u c j a myśli c z y p o k o j o w y d i a l o g z o p o n e n t a m i , były g ł ó w n y m i
s i ł a m i n a p ę d o w y m i r o z w ó j u katolickiej d o g m a t y k i .
D z i a ł o się tak od s a m e g o p o c z ą t k u . Ślady licznych konfliktów, które u k s z t a ł t o w a
ły n o w ą religię, m o ż e m y z n a l e ź ć w p i s m a c h n o w o t e s t a m e n t o w y c h . P o c z ą w s z y o d
konfliktu m i ę d z y P a w ł e m a J a k u b e m ( p o t e m z n a n e g o z historii j a k o konflikt z
judai-zantes), c h r z e ś c i j a n a m i a ż y d a m i , c h r z e ś c i j a ń s t w e m a kulturą i religią helleńską.
W N o w y m T e s t a m e n c i e z n a j d u j e m y też o c z y w i ś c i e p o d ł o ż e p ó ź n i e j s z y c h , trwających
przez stulecia s p o r ó w c h r y s t o l o g i c z n y c h , p o c z ą w s z y o d s p o r ó w z d o k e t a m i , a d o p c j o
-nistami, a ż p o s p ó r o p r z y s ł o w i o w ą j o t ę w d e b a c i e m i ę d z y z w o l e n n i k a m i homousios
( w s p ó ł i s t o t n y ) a homoiousios ( p o d o b n y ) . Ten ostatni w y p a d e k pokazuje, ż e w p ł y w
konfliktu na d o k t r y n ę nie p o l e g a w y ł ą c z n i e na t y m , iż w konfrontacji z o d m i e n n y m
s t a n o w i s k i e m lepiej u ś w i a d a m i a m y s o b i e w ł a s n e . O t o w s a m y m c h r z e ś c i j a ń s k i m Cre
do użyto t e r m i n u z a c z e r p n i ę t e g o z greckiej filozofii, o w e j p o g a r d z a n e j p r z e z P a w ł a
„ m ą d r o ś c i z i e m s k i e j " . Walce z w r o g a m i t o w a r z y s z y w i ę c u c z e n i e s i ę o d w r o
g ó w . P r z y k ł a d y t a k i e g o uczenia m o ż e m y znaleźć w wielu w s p ó ł c z e s n y c h w ą t k a c h
nauczania i d o k u m e n t a c h k o ś c i e l n y c h . Dla p r z y k ł a d u : m i m o iż Jan P a w e ł II w a l k ę
z teologią w y z w o l e n i a uczynił j e d n y m z p i e r w s z y c h p u n k t ó w pontyfikatu, s a m j e d n a k
nie w a h a ł się w ł ą c z y ć koncepcji w a l k i k 1 a s d o s w e g o n a u c z a n i a , sytuując j ą w c z e
śniej w o d p o w i e d n i m k o n t e k ś c i e e t y c z n y m (por. K o z y r - K o w a l s k i 1992: X L I V ) .
Konflikt między religiami w cyberprzestrzeni
351
U c z e n i u się od w r o g ó w t o w a r z y s z y ć m o ż e r ó ż n e g o rodzaju m i s t y f i k a c j a :
c o ś , c o przejęliśmy, p r z e d s t a w i a m y j a k o c o ś , c o o d z a w s z e b y ł o n a s z ą własnością.
P r z y k ł a d e m j e s t c h o ć b y o f e r o w a n i e m ł o d y m l u d z i o m z a f a s c y n o w a n y m orientalną
t e c h n i k ą m a n t r y „ m e d y t a c j i c h r z e ś c i j a ń s k i e j " p r o p a g o w a n e j p r z e z o. J o h n a M a i n a ,
która z t e c h n i c z n e g o p u n k u w i d z e n i a j e s t i d e n t y c z n a ze s w o i m o r i e n t a l n y m w z o r e m ,
j e d n a k a u t o r p r z y p i s a ł j e j w y n a l e z i e n i e J a n o w i K a s j a n o w i . P o d o b n i e O j c o w i e K o
ścioła m ą d r o ś ć G r e k ó w usiłowali w y w o d z i ć o d r z e k o m e g o w p ł y w u , j a k i w y w i e r a ł a
na nich myśl M o j ż e s z a (por. n p . Przeciw Celsusowi 1986: IV, 2 1 ) .
N a u k a od w r o g ó w w trakcie w a l k i , z w ł a s z c z a w formie skrytej p o d mistyfikacją,
m a j e d n ą zaletę, której nie p o s i a d a n a u k a od p a r t n e r ó w d i a l o g u : n i e s t w a r z a p r o b l e
m ó w z t o ż s a m o ś c i ą . D i a l o g z a k ł a d a z r ó w n a n i e stron, a p r z y n a j m n i e j m i m o w o l n ą for
m a l n ą r e l a t y w i z a c j ę , s t w a r z a ć z a t e m m o ż e p o k u s ę przejścia n a d r u g ą stronę ( n p . A n
-t h o n y d c Mello, T h o m a s M e r -t o n ) . C o w i ę c e j , d i a l o g w swej logice s k u p i o n y j e s -t na
s z u k a n i u t e g o , c o łączy, na b u d o w a n i u m o s t ó w . U c z e s t n i c y u d a n e g o d i a l o g u , z n a l a z ł
szy „ t o , c o ł ą c z y " , m o g ą rozejść się n i e z m i e n i e n i . Walka n i e daje t a k i e g o k o m f o r t u :
w y m a g a stałej konfrontacji z o b i e k t y w n y m i kryteriami s ł u s z n o ś c i , k t ó r y c h r e p r e z e n
t a n t e m dla nas j e s t w r ó g .
J a k z a u w a ż y ł J a r o s ł a w R u d n i a ń s k i , w p r z y p a d k u walki w „ g ę s t y m o t o c z e n i u s p o
ł e c z n y m " , z j a k i m n i e w ą t p l i w i e m a m y d o c z y n i e n i a w w i ę k s z o ś c i w s p ó ł c z e s n y c h
s p o ł e c z e ń s t w Z a c h o d u , k l u c z o w y m g r a c z e m staje się „ten t r z e c i " , czyli w ł a ś n i e o t o
c z e n i e s p o ł e c z n e ( R u d n i a ń s k i 1983: 2 3 - 2 4 ) . To o z m i a n ę j e g o n a s t a w i e n i a tak n a
p r a w d ę toczy się w a l k a informacyjna, to w z g l ą d na nie p o w s t r z y m u j e przed u ż y c i e m
w s z y s t k i c h d o s t ę p n y c h ś r o d k ó w walki. P o n i e w a ż w s p o ł e c z e ń s t w a c h p r o d u k c y j n y c h ,
j a k z a u w a ż y ł H e r b e r t S p e n c e r , d o m i n u j e i d e o l o g i a pacyfistyczna b ę d ą c a e l e m e n t e m
t e g o , c o on n a z y w a ł „religią z g o d y " , d l a t e g o w wielu sytuacjach p o d s t a w o w ą formą
w a l k i staje się dzisiaj k o n k u r e n c j a . J a k z a u w a ż a G e o r g S i m m e l , k o n k u r e n c j a
m o ż e w y s t ę p o w a ć w d w ó c h f o r m a c h : 1) w p i e r w s z e j - j a k o e l e m e n t uzupełniający
w s t o s u n k u d o walki w ł a ś c i w e j , g d y o p r ó c z w y k a z a n i a n i e d o s t a t k ó w k o n k u r e n c y j n e
g o w y z n a n i a nie u d o w o d n i się, że s a m e m u potrafi się z a s p o k o i ć p o t r z e b y religijne
lepiej; 2) w drugiej f o r m i e k a ż d y z k o n k u r e n t ó w dąży d o celu, n i e t r w o n i ą c sił n a
s z k o d z e n i e p r z e c i w n i k o w i ( S i m m e l 2 0 0 8 : 2 5 8 ) . K o n k u r e n c j a n i e w ą t p l i w i e j e s t n i e
z w y k l e k o r z y s t n a , j e ś l i b r a ć p o d u w a g ę z a s p o k o j e n i e p o t r z e b s p o ł e c z n y c h .
3 . W Ł A Ś C I W O Ś C I „ W I R T U A L N E G O " P O L A W A L K I
A ) A N O N I M O W O Ś Ć
P r z e c h o d z ą c d o o m ó w i e n i a Internetu j a k o pola walki m i ę d z y r e l i g i a m i , w y p a d a
z a c z ą ć o d tej j e g o w ł a ś c i w o ś c i , która u c h o d z i z a s z c z e g ó l n i e sprzyjającą konfliktom
i p o d n o s z ą c ą ich t e m p e r a t u r ę - j e s t n i ą a n o n i m o w o ś ć . Z a u w a ż m y najpierw, ż e
p r a w d z i w a a n o n i m o w o ś ć w sieci nie j e s t s p r a w ą prostą. K a ż d e w e j ś c i e n a j a k ą ś s t r o
n ę i n t e r n e t o w ą p o w o d u j e , ż e serwer, na której o n a się znajduje, zapisuje w
specjał-n y m pliku ( specjał-n p . c o m b i specjał-n e d . l o g ) ispecjał-nformację zawierającą a d r e s IP o r a z d o k ł a d specjał-n y c z a s
w e j ś c i a . N a tej p o d s t a w i e m o ż n a z i d e n t y f i k o w a ć u ż y t k o w n i k a (za p o m o c ą j e g o d o
s t a w c y Internetu). Z zapisu m o ż n a t e ż c z ę s t o w y c z y t a ć , ż e n p . został on n a d a n ą stro
nę s k i e r o w a n y p r z e z w y s z u k i w a r k ę G o o g l e o r a z j a k i e p y t a n i e jej z a d a ł , a t a k ż e p e w n e
i n f o r m a c j e o s p r z ę c i e , z j a k i e g o k o r z y s t a (za p o m o c ą tzw. U s e r A g e n t ) . A b y u z y s k a ć
faktyczną a n o n i m o w o ś ć trzeba z a t e m b y ć tego ś w i a d o m y m o r a z z a s t o s o w a ć specjal
ne ś r o d k i t e c h n i c z n e ( a n o n i m i z e r y ) .
A z a t e m t o , z c z y m m a m y d o c z y n i e n i a w u ż y t k o w a n i u Internetu, to t y l k o r ó ż n e
s t o p n i e z ł u d z e n i a a n o n i m o w o ś c i . Dla p r z y k ł a d u : p o d k a ż d ą w i a d o m o ś c i ą w portalu
d z i e n n i k . p l m o ż n a p o z o s t a w i ć k o m e n t a r z b e z p o d a w a n i a j a k i c h k o l w i e k informacji na
swój t e m a t ( a d m i n i s t r a t o r poznaje o c z y w i ś c i e n a s z a d r e s IP o r a z U A ) . Daje to w i ę k
sze p o c z u c i e b e z k a r n o ś c i niż w p r z y p a d k u n p . p o r t a l u R z e c z p o s p o l i t e j , g d z i e w y m a
g a n e j e s t p o d a n i e adresu e - m a i l . M o w a o j e d n y m rodzaju a n o n i m o w o ś c i : a n o n i m o
w o ś c i j e d n o r a z o w e g o k o m e n t a t o r a .
N a f o r a c h i n t e r n e t o w y c h p o c z u c i e b e z k a r n o ś c i zależy w d u ż e j m i e r z e o d
s p o s o b u i stylu moderacji. Dla p r z y k ł a d u na portalu interia.pl w trakcie d o d a w a n i a
k o m e n t a r z a trzeba p o d a ć adres e - m a i l o w y , a s a m a treść ukazuje się d o p i e r o p o zatwier
dzeniu. Inaczej na Wirtualnej Polsce czy gazeta.pl, g d z i e m o d e r a t o r reaguje z w y k l e
post factum, z a a l a r m o w a n y p r z e z innych u ż y t k o w n i k ó w . Wysoki stopień p o c z u c i a
a n o n i m o w o ś c i występuje n a t o m i a s t na portalu o n e t . p l , c o u c z y n i ł o z t e g o forum m i e j
sce c i e s z ą c e się g e n e r a l n i e z ł ą sławą. N a w i ę k s z o ś c i t e m a t y c z n y c h forów inter
n e t o w y c h o b o w i ą z u j e rejestracja z w i ą z a n a z a k c e p t a c j ą r e g u l a m i n u . O z n a c z a to a k
ceptację w ł a d z y a d m i n i s t r a t o r ó w i m o d e r a t o r ó w o r a z przyjęcie s t a ł e g o p s e u d o n i m u
- „ n i c k a " , z k t ó r y m odtąd b ę d ą i d e n t y f i k o w a n e w y p o w i e d z i d a n e g o u ż y t k o w n i k a .
Pisząc o tajemnicy S i m m e l z a u w a ż y ł istotną r z e c z , która m a - j a k s ą d z ę - z a s t o
s o w a n i e r ó w n i e ż d o a n o n i m o w o ś c i w r a m a c h Internetu: m o ż e o n a u k r y w a ć e t y c z n e
zło, ale r ó w n i e ż „ m o ż e c h r o n i ć n a j w y ż s z e w a r t o ś c i , n p . j a k o subtelna w s t y d l i w o ś ć
szlachetnej natury, która u k r y w a t o , c o m a n a j l e p s z e g o , a b y uniknąć n a g r ó d i r o z g ł o
s u " ( S i m m e l 1975: 4 1 4 ) . A n o n i m o w o ś ć w Internecie p o s i a d a w i ę c j e s z c z e j e d n ą w a ż
ną k o n s e k w e n c j ę : o s o b a w y p o w i a d a j ą c a się w dyskusji c z y na blogu p o d d a j e się o c e
nie w y ł ą c z n i e z e w z g l ę d u n a w a r t o ś c i m e r y t o r y c z n e z a w a r t e w j e j p r z e k a z i e .
D o k o n u j e się a b s t r a k c j a od w s z y s t k i c h w a l o r ó w p o z a m e r y t o r y c z n y c h , k t ó r e m o g ł y b y
być u ż y t e w w a l c e , n i e t y l k o tych n i e k o r z y s t n y c h , a l e i k o r z y s t n y c h . A n o n i m o w y
d y s k u t a n t skryty p o d i n t e r n e t o w y m „ n i c k i e m " d o b r o w o l n i e rezygnuje z a u t o r y t e t u ,
ź r ó d ł e m k t ó r e g o m ó g ł b y b y ć j e g o stopień n a u k o w y , p o z a m e r y t o r y c z n a s ł a w a , o s o b i
sty urok c z y fizyczna a t r a k c y j n o ś ć . M o ż n a d o m n i e m y w a ć , że profesor Stefan N i e s i o
łowski czy p o s e ł J a n u s z Palikot, g d y b y w y p o w i a d a l i się a n o n i m o w o , z o s t a l i b y w y
rzuceni za brak kultury z w i ę k s z o ś c i t e m a t y c z n y c h forów i n t e r n e t o w y c h , p r z y n a j m n i e j
tych s u m i e n n i e m o d e r o w a n y c h .
C o w i ę c e j , w b r e w o b a w o m w y g ł a s z a n y m n a p o c z ą t k u f u n k c j o n o w a n i a Internetu,
o w i r t u a l n y c h t o ż s a m o ś c i a c h m o ż n a p o w i e d z i e ć r a c z e j , ż e s ą n i e w p e ł n i p r a w
d z i w e , niż z a s a d n i c z o f a ł s z y w e . Jak p o d s u m o w u j e N a n c y B a y m : „ w r z e c z y
wistości s i e c i o w e «ja» w i e l u , a p r z y p u s z c z a l n i e w i ę k s z o ś c i o s ó b k o m u n i k u j ą c y c h się
konflikt między religiami w cyberprzestrzeni
3 5 3
/a p o ś r e d n i c t w e m k o m p u t e r ó w j e s t z b i e ż n e z ich t o ż s a m o ś c i ą p o z a siecią" (cyt. za:
( astells 2 0 0 3 : 138). I n n y m i słowy, w y s t ę p u j ą c a n o n i m o w o w sieci, u j a w n i a m y p r z y
najmniej c z ę ś ć swej p r a w d z i w e j t o ż s a m o ś c i , z w y k l e w y b r a n ą c z ę ś ć , z a p r z ę g n i ę t ą d o
interakcji. B ę d ą c s t a r s z y m m ę ż c z y z n ą , m o ż n a u d a w a ć , że się j e s t k o b i e t ą w m ł o d y m
w i e k u , nie m o ż n a j e d n a k dłużej u d a w a ć , ż e z n a m y się d o s k o n a l e na historii C h i n , j e ś l i
tego d o t y c z y d y s k u s j a .
W rezultacie i n t e r n e t o w e t o ż s a m o ś c i z a c z y n a j ą u z y s k i w a ć prestiż n i e z a l e ż n y od
realnej osoby, prestiż w y n i k a j ą c y w y ł ą c z n i e z m e r y t o r y c z n e j j a k o ś c i w y p o w i e d z i .
B) M A T E R I A L N E Ś R O D K I W A L K I
O ile a n o n i m o w o ś ć w y d a j e się r o z s z e r z a ć m o ż l i w o ś c i p r o w a d z e n i a w a l k i , to inna
w ł a ś c i w o ś ć Internetu zdaje s i e j e o g r a n i c z a ć . M o ż n a p o w i e d z i e ć , że na p i e r w s z y rzut
o k a Internet w y k l u c z a z konfliktów w s z e l k i e m a t e r i a l n e ś r o d k i p r o w a d z e
n i a w a l k i .
P r z e k o n a n i e to w y n i k a j e d n a k , j a k się w y d a j e , z n a d m i e r n e j idealizacji Internetu.
Idealizacji w d w o j a k i m s e n s i e : z j e d n e j s t r o n y n i e k t ó r y m w y d a w a ł o się, ż e Internet
s t a n o w i ć m o ż e H a b e r m a s o w s k ą i d e a l n ą s f e r ę p u b l i c z n ą . Idealizacja Inter
netu p o l e g a j e d n a k r ó w n i e ż na j e g o d e m a t e r i a l i z a c j i , c o p r z e j a w i a się w n a d
u ż y w a n i u s ł o w a „ w i r t u a l n y " i p r z e c i w s t a w i a n i u go „ t e m u , c o r e a l n e " . C z y r z e c z y w i
ście przestrzeń Internetu j e s t n i e m a t e r i a l n a ? B y n a j m n i e j . Jest to k o n k r e t n a p r z e s t r z e ń ,
której nie m i e r z y się w p r a w d z i e w m e t r a c h k w a d r a t o w y c h , a l e w m e g a - , g i g a - c z y
terabajtach.
N a r z e c z y w i s t o ś ć , którą n a z y w a m y I n t e r n e t e m , składa się kilka ś r o d o w i s k : World
W i d e W e b , poczta i n t e r n e t o w a , listy m a i l i n g o w e , U s e n e t , k o m u n i k a t o r y i telefonia
i n t e r n e t o w a , ś r o d o w i s k a g i e r o n - l i n e i inne. Dla nas najistotniejszym j e s t ś r o d o w i s k o
W W W , w r a m a c h k t ó r e g o m a m y d o s t ę p d o s z e r e g u m o ż l i w o ś c i z a m i e s z c z a n i a o k r e
ś l o n y c h treści w p u b l i c z n i e d o s t ę p n y c h o b s z a r a c h przestrzeni w i r t u a l n e j . M o ż l i w o ś c i
te są w z g l ę d n i e tanie, a l e nie c a ł k i e m d a r m o w e . W tańszej wersji - o d w d z i ę c z a m y się
d o s t a w c y , zgadzając się na publikację j e g o r e k l a m , w d r o ż s z e j p ł a c i m y kilkadziesiąt
z ł o t y c h rocznie za m i e j s c e na p r o f e s j o n a l n y m s e r w e r z e d a j ą c y m m o ż l i w o ś c i i n s t a l o
w a n i a aplikacji t y p u portal czy forum i n t e r n e t o w e , które z d o l n e j e s t u d ź w i g n ą ć p e
w i e n ruch na stronie. Fakt, że za u s ł u g ę w p o s t a c i miejsca na s e r w e r z e p ł a c i m y ( c z y
to g o t ó w k ą , czy w inny s p o s ó b ) , p o s i a d a d o n i o s ł ą k o n s e k w e n c j ę : w k r a c z a m y w sferę
s t o s u n k ó w r e a l n y c h , a nie tylko i d e a l n y c h . R o z r ó ż n i e n i e r e a l n e / i d e a l n e p r z e j
muję z socjologii w i e d z y M a x a S c h e l e r a ( 1 9 9 0 ) . Inspirując się nią, b ę d ę m ó w i ł o re
a l n y c h czy - lepiej - m a t e r i a l n y c h ś r o d k a c h w a l k i , d o k t ó r y c h z a l i c z a m p o l i t y c z
n e , e k o n o m i c z n e i d e m o g r a f i c z n e środki w a l k i . N i e m a t e r i a l n e , i d e a l n e
środki walki m o g ą m i e ć c h a r a k t e r e m o c j o n a l n o - a k s j o l o g i c z n y b ą d ź r a
c j o n a l n y ( t e o l o g i c z n y , m e t a f i z y c z n y bądź n a u k o w y ) .
Z a w i e r a j ą c u m o w ę na w y n a j e m m i e j s c a na s e r w e r z e , u z y s k u j e m y nad n a s z y m
f r a g m e n t e m c y b e r p r z e s t r z e n i w ł a d z ę , czyli p o l i t y c z n e ś r o d k i w a l k i . Nie
j e s t to w ł a d z a a b s o l u t n a (taką p o s i a d a t y l k o właściciel s e r w e r a ) , w p e w n y c h o b s z a
-rach n a s z a w ł a d z a nad t y m f r a g m e n t e m c y b e r p r z e s t r z e n i j e s t c a ł k i e m s p o r a . G d y n p .
z a i n s t a l u j e m y t a m w ł a s n e forum i n t e r n e t o w e , u z y s k a m y a u t o m a t y c z n i e s t a t u s z a ł o ż y
ciela z w s z y s t k i m i m o ż l i w y m i p r z y w i l e j a m i : b ę d z i e m y m o g l i u s u w a ć a l b o i n g e r o w a ć
w z a w a r t o ś ć p o s z c z e g ó l n y c h w y p o w i e d z i na forum, o g r a n i c z a ć u ż y t k o w n i k o m d o
stęp d o p o s z c z e g ó l n y c h działów, k a r a ć ich o k r e s o w y m z a k a z e m w s t ę p u , a n a w e t usu
w a ć ich z forum c z y t r w a l e b l o k o w a ć im d o s t ę p (tzw. b a n o w a n i e ) .
Internet n i e j e s t w i ę c j e d n o l i t ą p r z e s t r z e n i ą w y m i a n y opinii. Jest s z e r e g i e m połą
c z o n y c h ze s o b ą królestw, t e r y t o r i ó w , w k t ó r y c h p r a w a d o w o l n i e u s t a n a w i a j ą ich
w ł a ś c i c i e l e ( m o g ą d o w o l n i e f o r m u ł o w a ć n p . r e g u l a m i n forum), ale sami stoją p o
nad n i m i . W t y m w y p a d k u m a m y d o c z y n i e n i a z l e g a l n y m ( l e g i t y m i z o w a n y m pra
w e m w ł a s n o ś c i ) u ż y c i e m m a t e r i a l n y c h ś r o d k ó w walki o c h a r a k t e r z e p o l i t y c z n y m .
Istnieje j e d n a k też sfera p o z a p r a w n y c h p o l i t y c z n y c h ś r o d k ó w w a l
k i . Są to ataki d o k o n y w a n e p r z e z h a k e r ó w c z y c r a c k e r ó w (fłood, e x p l o i t y , S Q L
injection) p o w o d u j ą c e p r z e c i ą ż e n i e s e r w e r a , m o d y f i k a c j ę z a w a r t o ś c i s t r o n y , a n a
w e t p r z e j ę c i e n a d nią kontroli c z y z n i s z c z e n i e w s z y s t k i c h d a n y c h . N a j s ł y n n i e j s z y m
p r z y p a d k i e m t e g o rodzaju d z i a ł a ń w k o n t e k ś c i e w a l k i religijnej był p r z y p a d e k a t a
ku n a s t r o n ę prof. T o m a s z a W ę c ł a w s k i e g o p o o g ł o s z e n i u p r z e z n i e g o p o r z u c e n i a
k a p ł a ń s t w a i a p o s t a z j i z K o ś c i o ł a k a t o l i c k i e g o . J a k w y j a ś n i ł s a m z a i n t e r e s o w a n y
p r a s i e :
K t o ś za p o ś r e d n i c t w e m i n n y c h s e r w e r ó w s k a n u j e port t a k c z ę s t o , ż e n a s z s e r w e r p r z e s t a j e o d p o w i a d a ć w y j a ś n i a f a c h o w o . N i e u m i e j e d n a k p o w i e d z i e ć , k t o i d l a c z e g o t o r o b i : -Póki n i e m a m d o w o d ó w , n i e c h c ę n i k o g o p o d e j r z e w a ć - t ł u m a c z y . Prof. W ę c l a w s k i p r z y z n a j e j e d n a k , ż e „ d z i e j e się t a k o d c z a s u , g d y o g ł o s i ł s w o j e d e c y z j e " . P r z y p o m n i j m y : w g r u d n i u u b i e g ł e g o roku p r o f e s o r p o i n f o r m o w a ł , ż e o d s z e d ł z K o ś c i o ł a(Kto atakuje prof.
Wacławskiego 2 0 0 8 ) .
N i e mając t e c h n i c z n y c h i p r a w n y c h m o ż l i w o ś c i , j a k i m i d y s p o n u j e policja, s p r a w
s t w o t e g o typu a t a k ó w t r u d n o j e s t u d o w o d n i ć . N i e j e s t to j e d n a k j e d y n y taki p r z y p a
dek. W Internecie m o ż n a z n a l e ź ć s t r o n ę wortalu b u d d y j s k i e g o (http://metta.pl/ 2 0 0 9 )
z a m k n i ę t e g o z p o w o d u „ p o w t a r z a j ą c y c h się a t a k ó w " . A d m i n i s t r a t o r s e r w i s u w liście
do m n i e wyjaśnił:
S e r w i s z o s t a ł b e z p o w r o t n i e z n i s z c z o n y n a j p r a w d o p o d o b n i e j w w y n i k u d z i a ł a n i a g r u p y in t e r n e t o w y c h c h u l i g a n ó w . W p r a w d z i e z a u w a ż y ł e m , ż e a t a k z o s t a ł w c z e ś n i e j p o p r z e d z o n y u m i e s z c z e n i e m w s e r w i s i e b a r d z o d u ż e g o zdjęcia p r z e d s t a w i a j ą c e g o J e z u s a Chrystusa t o m i m o t o n i e c h c e m y w i ą z a ć t e g o faktu z n i e c h ę c i ą w o b e c r e l i g i i , k t ó r ą n a s z s e r w i s p r e z e n t o w a ł , ( n i e m a n a t o d o w o d ó w )(List mailowy...
2 0 0 9 ) .P o d o b n e informacje o t r z y m a ł e m z i n n e g o forum - w s p ó l n o t y Hare K r i s z n a :
M i e l i ś m y t e ż atak h a c k e r ó w , k t ó r y n a p r a w d ę n a m z a s z k o d z i ł , p a r a l i ż u j ą c n a s z ą s t r o n ę n a kilka t y g o d n i i z m u s z a j ą c n a s d o c a ł k o w i t e j z m i a n y f o r u m . N a s z a s t r o n a g ł ó w n a n i g d y się od t e g o a t a k u n i e p o d n i o s ł a , a forum d y s k u s y j n e z o s t a ł o p r z e n i e s i o n e d o i n n e g o o p r o g r a m o w a n i a(Listprywatny...
2 0 0 9 ) .Konflikt między religiami w cyberprzestrzeni
3 5 5
Inną siłą m a t e r i a l n ą m o g ą c ą o d g r y w a ć rolę ś r o d k a walki są s iI y d c m o g i a
f i c z n e . P r z y k ł a d e m , który m o ż e z i l u s t r o w a ć ich u ż y c i e , są s e r w i s y publikujące p e
tycje. N a j e d n y m z nich ( p r o c a . p l ) z a m i e s z c z o n o p y t a n i e : „ C z y c h c e s z usunięcia
k r z y ż y z e s z k ó ł ? " z w y n i k i e m (na dzień 2 1 . 0 6 . 2 0 0 9 r.) 1844 g ł o s ó w za ( 7 8 , 9 4 % ) o r a z
4 9 2 g ł o s ó w przeciw ( 2 1 , 0 6 % ) , co zostało d o s t r z e ż o n e przez k o m e n t a t o r a serwisu wiara,
pl, k s . Artura S t o p k ę ( 2 0 0 9 ) . P o d o b n ą r o l ę o d g r y w a j ą i n t e r n e t o w e ankiety o g ł a s z a n e
p r z e z o g ó l n o d o s t ę p n e serwisy. W t y m w y p a d k u liczba w i e r n y c h , a z a t e m siła d e m o
graficzna, p r z e k ł a d a się w p r o s t na z w y c i ę s t w o .
E k o n o m i c z n e ś r o d k i w a l k i w I n t e r n e c i e m o g ą b y ć u ż y t e nie tylko d o
o p ł a c e n i a r e k l a m y w ł a s n e g o serwisu ( n i e w i a d o m o mi o t a k i m p r z y p a d k u ) . Z w y k l e
u ż y w a n e są do w y n a j ę c i a d o ś w i a d c z o n y c h w e b m a s t e r ó w , k t ó r z y profesjonalnie p r z y
gotują w i t r y n ę , z a b e z p i e c z a j ą przed a t a k a m i , zadbają o jej p r o m o c j ę ( p o z y c j o n o w a
nie, S E O itp.).
4 . I N T E R N E T O W E P O L A W A L K I A ) G O O G L EC h c i a ł b y m p o d k r e ś l i ć , ż e w i ę k s z o ś ć p r z y p a d k ó w o b e c n o ś c i r ó ż n y c h religii w s i e
ci m o ż n a s p r o w a d z i ć d o w z g l ę d n i e p o k o j o w e j k o n k u r e n c j i . O s o b l i w o ś ć Internetu p o
w o d u j e j e d n a k , ż e k o n k u r e n c j a c z a s e m p r z e k s z t a ł c a się w w a l k ę . P o d s t a w o w a forma,
j a k ą p r z y b i e r a k o n k u r e n c j a , w y n i k a ze s p o s o b u , w j a k i najczęściej u ż y t k o w n i c y d o
cierają d o interesujących ich treści, a j e s t n i m z w y k l e s k o r z y s t a n i e z w y s z u k i w a r k i .
C z ę s t o k r o ć p i e r w s z ą stroną, z j a k ą styka się u ż y t k o w n i k Internetu w P o l s c e , j e s t w y
s z u k i w a r k a G o o g l e , która p o s i a d a o b e c n i e n i e m a l m o n o p o l : w y b i e r a j ą 9 6 , 8 % użyt
k o w n i k ó w ( G e m i u s 2 0 0 9 ) . Spoglądając na białą stronę z a w i e r a j ą c ą n i e w i e l e więcej
p o z a n a z w ą i o k i e n k i e m d o w p i s y w a n i a z a p y t a ń , m o ż n a by z a d a ć p y t a n i e : c ó ż m o ż e
o n a m i e ć w s p ó l n e g o z w a l k ą m i ę d z y r e l i g i a m i ? A j e d n a k m a , c o w y n i k a z p r o s t e g o
faktu: niewielu i n t e r n a u t ó w d o t r z e d o naszej strony, jeśli znajduje się ona na 70 p o z y
cji w w y n i k a c h w y s z u k i w a n i a . Zilustruje t o p o n i ż s z y p r z y k ł a d .
W p i s z m y w w y s z u k i w a r k ę G o o g l e z a p y t a n i e „ Ś w i a d k o w i e J e h o w y " : otrzymuje
my następujący rezultat: o k o ł o 144 0 0 0 w y n i k ó w (stan z 1 2 . 0 8 . 2 0 0 9 r.). P i e r w s z a
p o z y c j a p o c h o d z i z e n c y k l o p e d i i p l . w i k i p e d i a . o r g . N a d r u g i m miejscu strona w w w .
p s y c h o m a n i p u l a c j a . p l z a t y t u ł o w a n a „ Ś w i a d k o w i e J e h o w y - k i m n a p r a w d ę s ą ? " ,
w r a m a c h jej opisu g e n e r o w a n e g o p r z e z w y s z u k i w a r k ę m o ż n a p r z e c z y t a ć (nie w y
c h o d z ą c ze strony G o o g l e ) „ K i m n a p r a w d ę są ś w i a d k o w i e J e h o w y - sektą czy nie
g r o ź n ą organizacją? C o m ó w i ą byli c z ł o n k o w i e ś w i a d k ó w J e h o w y ? Z o b a c z , c o jest
u ś w i a d k ó w J e h o w y najbardziej...". N a t r z e c i m miejscu s t r o n a „ Ś w i a d k o w i e J e h o w y
Pod Lupą", posiadająca d o m e n ę ( w a t c h t o w e r . o r g . p l ) niemal identyczną, j a k oficjalna
s t r o n a tej organizacji ( w a t c h t o w e r . o r g ) . Oficjalna strona ś w i a d k ó w J e h o w y ( w w w .
w a t c h t o w e r . o r g ) znajduje się na 7 p o z y c j i , a p r z e d nią G o o g l e w r z u c a j e s z c z e w y n i k i
w i d e o dla tego hasła (są to d w a filmy, z c z e g o j e d e n p r z e ś m i e w c z y , a drugi k r y t y c z n y :
„ Ś w i a d k o w i e J e h o w y - d r u g a s t r o n a o r g a n i z a c j i " ) . Z a r a z z a stroną w ł a s n ą Ś w i a d k ó w
J e h o w y m a m y kolejne d w i e : „ Ś w i a d k o w i e J e h o w y - B r o o k l y n S p ó ł k a B e z O d p o w i e
d z i a l n o ś c i " ( b r o o k l y n . o r g . p l ) o r a z s t r o n ę „ Ś w i a d k o w i e J e h o w y - poznaj p r a w d z i w e
o b l i c z e s e k t y " ( k a t o l i k o s . r e p u b l i k a . p l ) , a w r e s z c i e d w i e w z g l ę d n i e n e u t r a l n e strony
z portali i n f o r m a c y j n y c h .
O d c z e g o z a l e ż y pozycja w G o o g l e ? O d p o w i a d a z a nią o p a t e n t o w a n y a l g o r y t m ,
k t ó r e g o s z c z e g ó ł y są u t r z y m y w a n e w tajemnicy. Z j e d n e j strony j e d n a k s a m i w e b m a
sterzy ( t w ó r c y stron) uzyskali p e w n ą w i e d z ę d o ś w i a d c z a l n ą , z drugiej p e w n ą w i e d z ę
u d o s t ę p n i a s a m a firma, w p o s t a c i w s k a z ó w e k d l a w e b m a s t e r ó w ( G o o g l e 2 0 0 9 ) . W i e
d z a ta b y w a u ż y w a n a r ó w n i e ż d o w a l k i . W 2 0 0 6 r o k u , d z i ę k i z a s t o s o w a n i u t e c h n i k i
z w a n e j j a k o Google bomb, p o w p i s a n i u z a p y t a n i a „ s i e d z i b a s z a t a n a " o t r z y m y w a l i
ś m y s t r o n ę R a d i a Maryja. W 2 0 0 7 roku k o r p o r a c j a w p r o w a d z i ł a m o d y f i k a c j e d o
s w e g o a l g o r y t m u z a p o b i e g a j ą c e s t o s o w a n i u tej t e c h n i k i . O c z y w i ś c i e n a d a l są u ż y
w a n e n i e u c z c i w e techniki p o z y c j o n o w a n i a ( z w a n e „ b l a c k hat S E O " [ S e a r c h E n g i n e
O p l i m i z a t i o n ] ) , j e d n a k nadają się o n e raczej d o r o b i e n i a z ł o ś l i w y c h d o w c i p ó w niż d o
r e g u l a r n e j w a l k i w Internecie, w ł a ś n i e z e w z g l ę d u n a p o l i t y k ę G o o g l e . Ich s t o s o w a
nie m o ż e d o p r o w a d z i ć d o z d e g r a d o w a n i a , a n a w e t u s u n i ę c i a s t r o n y z b a z y w y s z u k i
w a r k i .
T e c h n i k i p r o m o w a n e p r z e z w y s z u k i w a r k ę ( „ w h i t e hat S E O " ) , w c z ę ś c i mają cha
rakter c z y s t o t e c h n i c z n y . O z n a c z a t o , ż e w i ę k s z e s z a n s e w tej konkurencji mają g r u p y
religijne p o s i a d a j ą c e z d o l n y c h a m a t o r ó w albo które stać n a z a t r u d n i e n i e s p e c j a l i s t ó w
od p o z y c j o n o w a n i a . Inne k r y t e r i a mają u c h w y c i ć m e r y t o r y c z n ą w a r t o ś ć strony:
G o o g l e p r o m u j e strony z d u ż ą ilością tekstu, z w i e l o m a p o d s t r o n a m i o r a z te strony,
które są p o l e c a n e p r z e z n a j w i ę k s z ą ilość innych stron, które s a m e z kolei c i e s z ą się
p o w a ż a n i e m p r z e z G o o g l e (tzw. w s k a ź n i k P a g e R a n k , L e c h 2 0 0 8 , G o o g l e 2 0 0 9 ) .
O z n a c z a t o , ż e więcej s z a n s n a w y p r o m o w a n i e swojej strony mają g r u p y , w skład
których w c h o d z i w i ę k s z a liczba z d o l n y c h r e d a k t o r ó w , t w o r z ą c y c h d u ż o w a r t o ś c i o
w y c h t e k s t ó w o r a z p o z o s t a j ą c y c h w łączności z i n n y m i p o d o b n y m i g r u p a m i , w z a j e m
nie się p r o m u j ą c y m i .
B) W I K I P E D I AW p r z y p a d k u w i ę k s z o ś c i w y n i k ó w w y s z u k i w a n i a w G o o g l e (jak p o w y ż s z y dla
zapytania „ Ś w i a d k o w i e J e h o w y " , ale t a k ż e „ s c j e n t o l o g i a " c z y „ K o ś c i ó ł k a t o l i c k i " ) na
p i e r w s z y m miejscu w i d n i e j e s t r o n a W i k i p e d i i. S k o r o r e k l a m u j e się h a s ł e m „ W o l
na e n c y k l o p e d i a , którą k a ż d y m o ż e r e d a g o w a ć " , n i c d z i w n e g o , że s a m a stała się a r e n ą
konfliktów, r ó w n i e ż religijnych. N i e o z n a c z a to j e d n a k , że ł a t w o u c z y n i ć z hasła e n
c y k l o p e d y c z n e g o n a r z ę d z i e w a l k i . S k o r o j e d n a strona konfliktu m o ż e w p r o w a d z i ć
w r o g ą treść, d r u g a strona m o ż e j ą u s u n ą ć i w p r o w a d z i ć własną. Z a p i s y takich p o s u
nięć i t o w a r z y s z ą c y c h im dyskusji znajdują się na s t r o n a c h d a n y c h haseł w z a k ł a d
kach „ D y s k u s j a " o r a z „ H i s t o r i a i a u t o r z y " .
W ż a r g o n i e w i k i p e d y s t ó w funkcjonuje termin „ w o j n a e d y c y j n a " n a o k r e ś l e
nie sytuacji, „ g d y d w ó c h lub w i ę c e j w i k i p e d y s t ó w n i e z g a d z a się c o d o treści j a k i e g o ś
Konflikt między religiami w cyberprzestrzeni
3 5 7
hasła i ciągle z m i e n i a treść hasła w e d ł u g w ł a s n e g o u z n a n i a " . J a k z a u w a ż a j ą r e d a k t o
rzy tej e n c y k l o p e d i i :
Wojny edycyjne miewają rozmaite motywacje. Zwykle wynikają z niemożności ustalenia
wspólnego stanowiska w sprawach „ideologicznych", co dotyczy głównie haseł religij
nych, politycznych i światopoglądowych... (Wikipedia 1).
C z ę s t y m a r g u m e n t e m w takich w o j n a c h j e s t z a r z u t P O V (Point of View) n p .
„ O b e c n i e j e s t t a m d o ś ć j e d n o s t r o n n y P O V d z i a ł a c z y a n t y - s e k t o w y c h " ( W i k i p e d i a I).
T e r m i n ten o z n a c z a b r a k n e u t r a l n e g o p u n k t u w i d z e n i a , a z a t e m n a r u s z e n i e N P ( ) V
(Neutral Point of View), j e d n e j z k l u c z o w y c h z a s a d W i k i p e d i i , k t ó r a g ł o s i , iż „ w ar
t y k u ł a c h g d z i e istnieje r ó ż n i c a p o g l ą d ó w , p o g l ą d y o d m i e n n e p o w i n n y z n a l e ź ć s w o
j e m i e j s c e i p o w i n n y b y ć p o t r a k t o w a n e u c z c i w i e . " ( W i k i p e d i a 3 ) . To istotne o g r a n i
c z e n i e p r z y j m o w a n e p r z e z w s z y s t k i e s t r o n y k o n f l i k t ó w z m u s z a j e d o s t a r a n n e g o
u z a s a d n i e n i a s w y c h t e z , d o ł a g o d z e n i a j ę z y k a i z a m i a n y s ą d ó w w a r t o ś c i u j ą c y c h na
o p i s o w e .
C ) S T R O N Y I N T E R N E T O W EZ a C h r i s t o f e r e m H e l l a n d e m przyjmuje s i ę , ż e religia w I n t e r n e c i e m o ż e w y s t ę p o
w a ć w d w ó c h f o r m a c h : „religion o n l i n e " i „ o n l i n e religion". P i e r w s z a „ d o s t a r c z a z a
i n t e r e s o w a n y m s i e c i o w y m p o d r ó ż n i k o m informacji o religii", d r u g a „ z a p r a s z a gościa
d o u c z e s t n i c t w a w religijnym w y m i a r z e ż y c i a p o p r z e z s i e ć " ( B r a u c h l e r 2 0 0 7 : 3 3 1 ) .
P i e r w s z a stanowi formę przejawiania się instytucji religijnych w sieci, m a m i e j s c e
z a t e m k o m u n i k a c j a o d g ó r n a ( n p . strona konferencji e p i s k o p a t u ) , d r u g a o p i e r a się na
k o m u n i k a c j i w i e l o k i e r u n k o w e j . S t a t y c z n e s t r o n y i n t e r n e t o w e zaliczają się z w y k l e d o
p i e r w s z e g o typu, s t a n o w i ą j e d n o k i e r u n k o w e n a r z ę d z i e o d d z i a ł y w a n i a , n a w e t jeśli za
wierają p e w n e e l e m e n t y i n t e r a k t y w n e , które j e d n a k w p r z y p a d k u stron b o j o w y c h
o c h a r a k t e r z e z a c z e p n y m n a l e ż ą d o r z a d k o ś c i .
Jak w i d z i e l i ś m y , z a r a z p o Wikipedii najskuteczniejsze w w a l c e na polu G o o g l e
o k a z u j ą się strony organizacji a n t y k u l t o w y c h . O d n o s z ą o n e s u k c e s dzięki z a s o b o m
l u d z k i m i i n f o r m a c y j n y m . P e w n a c z ę ś ć o s ó b o p u s z c z a j ą c y c h n o w e o r g a n i z a c j e reli
gijne, z w ł a s z c z a g ł ę b o k o i p e r s o n a l n i e z nimi s k o n f l i k t o w a n y c h , p i e r w s z e kroki po
p o m o c kieruje w ł a ś n i e d o organizacji a n t y k u l t o w y c h . D o s t a r c z a im przy okazji c e n
n y c h informacji, z w ł a s z c z a w postaci „ ś w i a d e c t w a " , a to w w y d a n i u apostaty wydaje
się w y j ą t k o w o p o t ę ż n y m a r g u m e n t e m ( t r u d n o zarzucić m u n i e w i e d z ę ) . C z ę s t o k i e r o
w a n i t y m c o Herbert S p e n c e r n a z w a ł s t r o n n i c z o ś c i ą a n t y t e o l o g i c z n ą , c z y n n i e a n g a ż u
j ą się w d z i a ł a l n o ś ć takich o ś r o d k ó w . N i e m i e j s c e tu n a s z e r s z ą ich a n a l i z ę . P o z w o l ę
s o b i e j e d y n i e na kilka u w a g . C z ę s t o na s t r o n a c h t e g o rodzaju z n a j d u j e m y d o ś ć n i e p r e
c y z y j n i e s f o r m u ł o w a n ą definicję „ s e k t y " , k t ó r ą w p r a k t y c e się j u ż dziś nie p o s ł u g u j e .
Z w y k l e strony te z a w i e r a j ą nieco p r e c y z y j n i e j s z e listy k r y t e r i ó w , za p o m o c ą k t ó r y c h
c z y t e l n i k m o ż e s a m p r z y p i s a ć tę e t y k i e t ę określonej g r u p i e . P o d s t a w o w y m j e d n a k
n a r z ę d z i e m walki na tych s t r o n a c h są 1 i s t y s e k t . Internet j e s t formą umożliwiającą
s z y b k i e u z y s k i w a n i e informacji o r a z kształtującą tego typu n a w y k i p o z n a w c z e . S a m
fakt z n a l e z i e n i a d a n e j o r g a n i z a c j i na liście o b o k s a t a n i s t ó w czy s ł y n n e j z m a s o w e g o
s a m o b ó j s t w a „ Ś w i ą t y n i L u d u " , j e ś l i j e s t to n a w e t l e g a l n i e działający z w i ą z e k w y
z n a n i o w y , s t a n o w i s k o n c e n t r o w a n y ł a d u n e k i n f o r m a c j i n e g a t y w n e j , n i e z a l e ż n i e od
t e g o , j a k i m i z a s t r z e ż e n i a m i t w ó r c y s t r o n y o b w a r u j ą o w ą listę. Dla p r z y k ł a d u , s t r o n a
C e n t r u m P r z e c i w d z i a ł a n i a P s y c h o m a n i p u l a c j i ( w w w . p s y c h o m a n i p u l a c j a . p l ) z a w i e
ra listę 2 5 5 „ s e k t " ( n i e k t ó r e j e d n a k p o j a w i a j ą się t a m k i l k a k r o t n i e , n p . K o ś c i ó ł
Z j e d n o c z e n i a j a k o M o o n , S u n M y u n g i A S U W U ) . D o m i n i k a ń s k i e o ś r o d k i i n f o r m a
cji o n o w y c h r u c h a c h r e l i g i j n y c h i s e k t a c h na s w e j s t r o n i e ( w w w . s e k t y . e u ) w y l i c z y
ły 2 7 g r u p , a r ó w n i e p o p u l a r n a s t r o n a S t o w a r z y s z e n i a Effatha ( w w w . e f f a t h a . o r g . p l )
- 2 5 .
N a j p o t ę ż n i e j s z y m p o r t a l e m , s t w a r z a j ą c y m p r z e s t r z e ń w y p o w i e d z i dla o s ó b mają
c y c h o d w a g ę w y s t ę p o w a ć w sieci p r z e c i w d o m i n u j ą c e j tradycji religijnej, j e s t portal
„ R a c j o n a l i s t a " , który sam o s o b i e p i s z e :
Pomimo tego, iż wśród naszych autorów są ludzie o najróżniejszych światopoglądach, za
interesowani publicystyką informacyjno-poznawczą w naszym serwisie (m.in. liberalni
katolicy, buddyści, postmoderniści, poganie, itd., e t c ) , jednak celem naszym jest propago
wanie wolnomyślicielskiej postawy światopoglądowej, w opozycji do postawy religijnej
(Światopogląd 2009).
W portalu t y m znajduje się 5 1 1 6 t e k s t ó w a u t o r s t w a 9 5 9 o s ó b . O t y m , j a k dot
k l i w i e o d b i e r a n a j e s t ta k r y t y k a , ś w i a d c z y p o w s t a n i e a n t y - „ R a c j o n a l i s t y " - strony
h t t p : / / r a c j o n a l i z m . o r g / ( o b e c n i e w p r z e b u d o w i e ) , z a ł o ż o n e j p r z e z a p o l o g e t ó w c h r z e
ścijańskich w celu p o l e m i k i z. a r t y k u ł a m i z „ R a c j o n a l i s t y " . S a m a k o n s t r u k c j a serwisu
(od d z i a ł ó w w m e n u po treści deklaracji) z a w i e r a w y r a ź n e aluzje, a c z ę s t o z a p o ż y c z e
nia od k o n k u r e n c j i (O serwisie 2 0 0 9 ) . W ś r ó d a u t o r ó w t e g o serwisu m o ż n a z n a l e ź ć
J a n a L e w a n d o w s k i e g o , j e d n e g o z filarów s e r w i s ó w a p o l o g e t y c z n y c h takich j a k K a t o
licki S e r w i s A p o l o g e t y c z n y ( a p o l o g e t y k a . k a t o l i k . n e t . p l ) . Z n a j d z i e m y t a m 2 2 a r t y k u ł y
j e g o a u t o r s t w a p o l e m i z u j ą c e b e z p o ś r e d n i o z „Racjonalistą". Jest on t a k ż e a u t o r e m
strony w a t c h t o w e r . o r g . p l , polemizującej z d o k t r y n ą Ś w i a d k ó w J e h o w y - j a k w i d a ć
z a j m o w a n i e p o d o b n e j d o m e n y j e s t c z ę s t o s t o s o w a n ą t e c h n i k ą w a l k i .
D) F O R A I N T E R N E T O W EO ile s t a t y c z n e strony i n t e r n e t o w e dają p r z e k a z z w y k l e j e d n o s t r o n n y - są „religią
o n l i n e " , o tyle ś r o d o w i s k i e m w r ę c z s t w o r z o n y m dla „ o n l i n e r e l i g i o n " są f o r a i n
t e r n e t o w e . M o ż n a j e p o d z i e l i ć na fora t e m a t y c z n e i o g ó l n o t e m a t y c z n e . Fora o g ó l
-n o t e m a t y c z -n e mają tę zaletę, ż e s t a -n o w i ą w z g l ę d -n i e -n e u t r a l -n y gru-nt, -na k t ó r y m m o g ą
z m a g a ć się w y z n a w c y r ó ż n y c h religii, j e d n a k s t o s u n k o w o liberalna m o d e r a c j a w i e l u
z nich o b n i ż a p o z i o m dyskusji. C i e k a w s z y m i pod w i e l o m a w z g l ę d a m i są t e m a t y c z n e
fora i n t e r n e t o w e , z w ł a s z c z a z a ł o ż o n e p r z e z k o n k r e t n ą g r u p ę w y z n a n i o w ą . P o n i ż s z e
z e s t a w i e n i e p o k a z u j e „ s i ł ę " n a j w i ę k s z y c h for religijnych r ó ż n y c h tradycji.
N a t u r a l n i e , liczba z a r e j e s t r o w a n y c h nie p o k r y w a się z liczbą a k t y w n y c h u ż y t k o w
ników, a fakt, ż e j a k i e ś forum o k r e ś l a się j a k o k a t o l i c k i e czy m u z u ł m a ń s k i e , nie o z n a
-Konflikt między religiami w cyberprzestrzeni
3 5 9 Adres Ś r o d o w i s k o Liczba postów Liczba u ż y t k o w ników http://forum.wiara.pl Portal „Gościa N i e d z i e l n e g o " 431 9 5 7 11 5 0 8 lnip: " u ww.kosciol.pl/lbrum Lkumenicziiy Serwis Informacyjny 57 0 6 7 11 5 2 3http://forum.oaza.pl Ruch Ś w i a t ł o - Ż y c i e 304 403 6 2 6 3
http://w ww.dyskusje.katolik.pl Salwatorianie 143 9 9 8 5 197
http://lbriim.ewangelizaeia.pl O d n o w a w D u c h u Świętym 137 8 3 2 1 5 5 7
http://www.islam.fora.pl Islam w Praktyce 2 6 134 1 3 8 3
https://forum.jewish.org.pl Portal Społeczności Żydowskiej 105 081 1 2 0 8
http://www.lbrum.katolicki.net Katolicki Portal Matki Bożej
Zwycięskiej 24 769 1 197
http://forum.medytacja.net Forum e - B u d d a P L 77 2 9 4 9 9 6
http://forum.vrinda.net.pl Społeczności Wielbicieli k r y s / n y 116 6 0 5 004
http://www.zawi.webd.pl/forum Protestanci.org 50 7 2 4 81 1
hltp://forumf/.p.net f o r u m Żydów Polskich 72 6 1 5 731
http://rbi.webd.pl/phpBB Forum R o d z i m o w i e r c ó w Polskich 4 3 6 1 9 6 6 6
http://forum.protestanci.info Protestanci Kościołów ewangelickich
i e w a n g e l i c z n y c h 51 819 5 0 5
http://forum.nama-hatta.pl T o w a r z y s t w o Wielbicieli Kryszny 10 977 3 2 2
http://forum.paganfederation.pl M i ę d z y n a r o d o w a Federacja P o g a ń s k a 12 003 261 http://insanityoffate.home.pl/
n e o p o g a n s t w o Fortun N e o p o g a n 8 5 2 6 149
c z a , żc u c z e s t n i c z ą w nim tylko w y z n a w c y danej religii. Na n a j w i ę k s z y m forum w i a r a . p l z o s t a ł z a ł o ż o n y w ą t e k n a m a w i a j ą c y d o p r z e d s t a w i e n i a się i określeni;) w ł a s n e j t o ż s a m o ś c i r e l i g i j n e j . O t o w y n i k tej s o n d y : za k a t o l i k ó w u z n a j e się 6 0 % ( 3 9 2 u ż y t k o w n i k ó w ) , p o g a n 2 % ( 1 4 u ż y t k o w n i k ó w ) , w i ę c e j niż p r o t e s t a n t ó w 1% ( 1 3 u ż y t k o w n i k ó w ) ; n a j w i ę k s z ą „ m n i e j s z o ś c i ą " na f o r u m s ą j e d n a k l u d z i e określający się j a k o ateiści 2 0 % ( 1 3 2 u ż y t k o w n i k ó w ) , a p o t e m „ i n n i " 1 0 % (71 u ż y t k o w n i k ó w ) . M y l i ł b y się k t o ś , g d y b y sądził, iż ateiści na f o r u m . w i a r a . p l szukają w i a r y . P r z y b y w a j ą t a m , by w a l c z y ć . O c z y w i ś c i e s y t u a c j e o d w r o t n e r ó w n i e ż mają m i e j s c e , s a m i c o p e w i e n c z a s p o d l e g a j ą p r ó b o m n a w r a c a n i a na w ł a s n y m forum (por. forum.ateista.pl 2 0 0 9 ) .
T e g o t y p u „ d e s a n t " n i e z a s z k o d z i o c z y w i ś c i e f o r u m w i a r a . p l , g d z i e p o z a a d m i n i s t r a t o r e m j e s t t r z y n a s t u m o d e r a t o r ó w c z u w a j ą c y c h i r e a g u j ą c y c h w r a z i e p o t r z e b y . J e d n a k m n i e j s z e f o r u m m o ż e nie p r z e ż y ć z m a s o w a n e g o n a l o t u o s ó b o b c e j w i a r y . P o k a z u j e to p o n i ż s z y p r z y k ł a d . N i e s t e t y , h i s t o r i a ś p . f o r u m a p o l o g e t y c z n e g o d o w o d z i , ż e n i e j e s t t o ł a t w e . N a u t a j n i o n y m f o r u m [ s t r z e ż o n y m s p e c j a l n y m h a s ł e m ] t o c z y ł y s i ę ż y w e , a l e b a r d z o m e r y t o r y c z n e d y s k u sje, n a t o m i a s t f o r u m o t w a r t e z a g r y ź l i n a m b r a c i a o d ł ą c z e n i p r z e z n i e b y w a l e z j a d l i w e i z m a s o w a n e a t a k i [strzelaj d o w s z y s t k i e g o c o m a c h o ć b y p o z ó r k a t o l i c k o ś c i ] . N i e s p o s ó b b y ł o t e g o u p i l n o w a ć - m u s i e l i b y ś m y m i e ć a r m i ę m o d e r a t o r ó w d o p i l n o w a n i a w s z y s t k i c h w ą t k ó w o k a ż d e j p o r z e d n i a i nocy. W k o ń c u n a w e t na tajne f o r u m w ł a m a l i się h a k e r z y i z r o b i ł o się n i e p r z y j e m n i e ! N o i f o r u m z o s t a ł o o s t a t e c z n i e p o g r z e b a n e i nikt n i e m a o d w a gi g o w z n a w i a ć
(Forum Tezeusz
2 0 0 6 ) .T e g o typu i n w a z j e zdarzają się nie tylko na lorach k a t o l i c k i c h , ale r ó w n i e ż innych
w y z n a ń . D z i a ł a l n o ś ć d y w e r s y j n a na c u d z y m forum nie j e s t łatwa. W y m a g a umiejęt
n e g o u b i e r a n i a a n t a g o n i s t y c z n e j d z i a ł a l n o ś c i w formę w z g l ę d n i e k u l t u r a l n ą lub m e r y
toryczną. C z ę s t y m z a b i e g i e m j e s t p r z y b i e r a n i e p o z y o s o b y s z c z e r z e poszukującej
w i e d z y , zadającej pytania, p o d c z a s g d y w r z e c z y w i s t o ś c i d y w e r s a n t m a p o g l ą d w y r o
b i o n y i z m i e r z a d o p r z y ł a p a n i a p r z e c i w n i k ó w na b ł ę d z i e . C z ę s t o w y b i e r a t e m a t k o n
t r o w e r s y j n y , j a k na p r z y k ł a d na forum.jewish.org.pl ( 2 0 0 9 ) zadaje p y t a n i e o J e z u s a
w k o n t e k ś c i e p r o r o c t w a z księgi D a n i e l a albo na forum i s l a m s k i m (islam.fora.pl 2 0 0 8 )
m o ż e z a p y t a ć : „jak to j e s t z t y m a l k o h o l e m ? bo się z g u b i ł e m , w o l n o pić m u z u ł m a n o m
i m u z u ł m a n k o m a l k o h o l czy nie w o l n o , grzech to czy nie g r z e c h ? " , a na o d p o w i e d ź ,
ż e nie w o l n o , p r z y p o m n i m u z u ł m a n o m , że p r o r o k o b i e c a ł w raju s t r u m i e n i e w i n a .
C h a r a k t e r y s t y c z n e , że intruz nie przyjmuje do w i a d o m o ś c i ż a d n y c h t ł u m a c z e ń , ale
t r y u m f a l n i e o g ł a s z a „nie potrafisz w y t ł u m a c z y ć n i e s p ó j n o ś c i swojej świętej K s i ę g i " .
A d m i n i s t r a t o r f o r u m . v r i n d a . n c t . p l , polskiej s p o ł e c z n o ś c i wielbicieli K r y s z n y na
pisał w liście d o m n i e :
T a k , m i e l i ś m y t a k i e s y t u a c j e i to n i e r a z - g ł ó w n i e p r ó b y n a w r a c a n i a p r z e z c h r z e ś c i j a n , o t w a r t e a t a k i „ a n t y s e k c i a r z y " k a t o l i c k i c h na n a s z ą t r a d y c j ę w p o s t a c h na f o r u m , o r a z p o d s z y w a n i e s i ę t e g o typu ludzi p o d w i e l b i c i e l i K r y s z n y w c e l u u z y s k a n i a i n f o r m a c j i , k t ó r e m o g ł y b y p o s ł u ż y ć d o p r z e d s t a w i e n i a n a s w z ł y m ś w i e t l e na i n n y c h s t r o n a c h i n t e r n e t o w y c h{Listprywatny...
2 0 0 9 ) .T r u d n o p o w i e d z i e ć j a k i e są z a m i a r y takich d y w e r s a n t ó w , m o ż n a j e d n a k z a u w a
ż y ć s z e r e g k o r z y ś c i , które o d n o s z ą : p o p i e r w s z e , s t o s u n k o w o t a n i m k o s z t e m a b s o r
bują c z a s i e n e r g i ę w r o g a . S a m e t y l k o p y t a n i a z m u s z a j ą i n n y c h d o c o r a z o b s z e r n i e j
s z e g o w y k ł a d a n i a w ł a s n e j w i a r y . O c z y w i ś c i e o p e ł n y m s u k c e s i e m o ż n a by m ó w i ć
wtedy, g d y uda się takiej o s o b i e d o p r o w a d z i ć r o z m ó w c ę d o p o p a d n i ę c i a w s p r z e c z
n o ś ć , z w y k l e z r e s z t ą d o tego m a z m i e r z a ć cała d y s k u s j a . D y w e r s a n t najczęściej nie
d o p u s z c z a m o ż l i w o ś c i , że w y z n a w c y danej religii r ó w n i e ż są ś w i a d o m i istnienia
s p r z e c z n o ś c i i rozwijają o d p o w i e d n i e racjonalizacje. G d y z o s t a n i e z nimi s k o n f r o n
t o w a n y , z w y k l e p o z o s t a j e mu o p i e r a ć się przed ich p r z y j ę c i e m . W n a j g o r s z y m w y
p a d k u m o ż e l i c z y ć na z a s i a n i e p e w n y c h w ą t p l i w o ś c i u o s ó b p r z y p a d k o w o o d w i e d z a
j ą c y c h forum. J e d n o c z e ś n i e j e d n a k r ó w n i e ż strona a t a k o w a n a o d n o s i p e w n e k o r z y ś c i ,
c o w i d a ć na p r z y k ł a d z i e i n n e g o a t a k u t e g o typu: b y ł a to p r o ś b a o k o m e n t a r z z o d n o
ś n i k i e m do tekstu u c h o d z ą c e g o z a list b y ł e g o c z ł o n k a o r g a n i z a c j i , w k t ó r y m p r a c o
w i c i e z o s t a ł y z e b r a n e w s z e l k i e m o ż l i w e p r z e c i w niej zarzuty. D a ł o to m o ż l i w o ś ć
c z ł o n k o m tej o r g a n i z a c j i do o t w a r t e g o u s t o s u n k o w a n i a się d o tych z a r z u t ó w i rze
c z o w e g o ich o d p a r c i a .
5. Z N A C Z E N I E W A L K M I Ę D Z Y R E L I G I A M I W I N T E R N E C I E
