JÓZEF PISZCZEK, ZYG M UN T CHUDECKI
W PŁYW ER O ZJI NA KSZTAŁTOW ANIE SIĘ
STOSUNKÓW WODNYCH W ERODOWANYCH GLEBACH POM ORZA ZACHODNIEGO
K atedra G leb o zn a w stw a W SR S zczecin
Zachodzące pod w pływ em procesów erozyjnych niekorzy stne zm iany w chem icznych i fizycznych w łaściw ościach gleby na w ierzchow inach i zboczach prow adzą zazwyczaj do pogorszenia się b ilansu wodnego gleby. W zależności od czasu trw an ia i n atężen ia erozji w łaściw ości w odne gleb. a zatem i ich zasoby w odne u leg ają w obrębie zlew ni coraz w iększem u zróżnicow aniu. G leby na w ierzchow inach i zboczach są często zbyt p rze suszone, a u podnóży zboczy w obniżeniach te re n u n ad m iernie w ilgotne, co np. w okresie w iosny u tru d n ia i opóźnia w y konanie prac polowych.
W niniejszym kom unikacie podajem y przy k ład y z naszych badań, ilu stru jące dynam ikę w ilgotności gleb lekkich w obrębie m o reny dennej oraz p rzy k ład y z tere n u m oreny czołowej, gdzie w y stęp u ją gleby niecałkow ite, stw arzające m ożliwości rad y k aln y ch zm ian w stosunkach w odnych gleby, gdy górny jej poziom zostanie zniszczony przez erozję.
Badania w k rajob razie m oren y dennej przeprow adzono w powiecie stargard zk im (3 km na zachód od S targardu), w tere n ie o n achyleniu zbo czy w ynoszącym około 1 0% , na glebach w ytw orzonych z piasku g lin iaste go lekkiego, średniogłębokich i głębokich naglinow ych (glina zwałowa). B adania nad d ynam iką w ilgotności oparto częściowo n a dośw iadczeniu n a wozowym założonym przez K a te d rę Chem ii Rolnej W SR w Szczecinie, w ykorzy stu jąc trz y kom binacje nawozowe, tj. pełne naw ożenie m ineralne (KPN), bez naw ożenia (O) i naw ożenie p rep a ra te m hum usow ym (H).
P rób k i do oznaczania w ilgotności gleby pobierano w okresie w egeta cyjnym co dw a tygodnie w latach 1956 i 1957 ze w szystkich elem entów reliefu i w spom nianych trzech kom binacji naw ozow ych, z trzech głębo kości: 0— 25 cm, 20— 45 cm i 100— 125 cm.
W oparciu o dokonane oznaczenia w ilgotności gleby w ykonano p rze liczenia, k tó re odzw ierciedlają stosunki w odne w b adanych glebach w
za-leżności od rzeźby teren u , opadów atm osferycznych i naw ożenia. N iektóre dane z ty ch przeliczeń podano w tabl. 1— 4. P rzed staw iają one:
—» zależność stopnia w ilgotności gleby w poszczególnych m iesiącach okresu w egetacyjnego od opadów atm osferycznych (tabl. 1),
— zasobność gleby w w odę dostępną dla roślin (tabl. 2), — całkow itą zaw artość w ody w glebie (tabl. 3),
— stopień nasycenia gleby w odą (tabl. 4).
T a b l i c a 1
Stosunek wody opadowej do wody d o stę p n ej d la r o ś l i n
Położenie gleby Głębokość pobrania próbki cm M iesiące IV V VI VII V III IX I 11 Wierzchowina 0 - 2 0 20 - 45 0 , 3 6 0 , 2 6 0 , 2 1 0 , 1 1 0,53 0,43 O CM Г" ^ o o 0,3 9 0,57 0 ,3 9 0,40 0,21 0,19 0 ,10 0 ,09 Zbocze 0 - 2 0 20 - 45 co o (О 1Л o o 0 , 4 0 0,15 o o CT N C D --J O 0,87 1,00 ° P -o 00 0 ,47 0,35 0 ,20 0 ,1 9 0 ,08 0,09 Podnóże 0 - 2 0 20 - 45 0,18 0,17 0,07 0 , 04 0 , 1 2 0 , 1 0 0 , 2 1 0 , 1 9 0 ,20 0,19 0,15 0,15 0 ,1 1 0,11 0,0 6 0, 06 T a b l i c a 2 Zawartość wody d o stę p n ej d la r o ś l i n ( t /h a ) P o ło ż e n ie gleby Głębokość po b ran ia próbki cm U ie sią c e IV V VI VII V III IX X XI Wierzchowino 0 - 2 0 2 0 - 4 5 161.7 223.8 76,7 145,0 77,3 94,9 112,1 185,4 166,8 113,6 148,1 139,0 225,8 238,5 279.6 273,9 Zbocze 0 - 2 0 20 - 45 151,0 189,7 42,2 106,7 5 1 ,0 60,5 86.4 75.5 121,8 110,5 137,4 157,1 239,4 243,8 348,2 274,7 Podnóże 0 - 2 0 20 - 45 314,1 337,7 277,7 358,0! 334,4 383,1 361,6 402,4 317,6 331,3 375,3 360,7 421,8 395,1 451,8 454,2
772 J. P iszczek, Z. C hudecki
T a b l i c a 3
C a ł k o w i t a z a w a r t o ś ć wody ( t / h a )
Po ło żen ie gleby
Głębokość pobrania próbki СШ M iesiące IV V VI VII VI II IX 1 I I Wierzchowina 0 - 20 20 - 4 jc 257,6 26';), 2 1 7 2 , 6 190,4 173.2 140.3 208,0 230,8 2 6 2 , 7 159,0 244,0 184,4 321,7 283,9 375,5 319,3 Zbocze 0 - 2 0 20 - 45 2Q2,ć 239,0 173,4 2 0 6 , 0 182,2 139,8 2 1 7 , 6 174,8 253,0 209,8 2 6 8 , 6 256,4 370,6 343,1 479,4 374,0 Podnóże 0 - 20 2 0 - 4 5 ; j 43:3,3 458,9 яь.-з 4 79,2 453,6 504, j 480,8 523,6 436,3 452,5 494,5 481,9 541,0 516,3 571,0 575,4 T a o . L i c a 4
P rocent nasycenia ^ е « у ,.vodą
1 p o ł o ż e n i e t i l e t y G i 3j p v b r? n : a p r ó b k i С1Л И i e г : ą с e IV V VI VI I V I I I LX X XI W i e r z c h o w i n o 0 -2 0 - 4 5 4 6 , 7 4 3 , 3 2 3 , 6 3 0 , 3 3 0 , 1 2 9 , 3 3 0 , 0 2d, 3 4 5 . 7 2 5 . 8 0 ro 0 V. T 5 5 , 8 4 6 , 1 6 6 , j5 5 2 , 0 Zbocze 0 - 20 20 - 45 47. 7 48.8 2 3 , 2 35,0 2 8 , 1 25,6 56,4 26,9 42,2 32,5 45, 5 40 ,0 62.7 52.8 81,1 58,1 P o d n ó ż e G - 20 20 - 45 64,9 65, 0 5 9 , 3 6 9 , 0 6 7 , 0 7 0 , 3 7 1 , 3 7 3 , ^ 6 5 . 0 63.1 7 3 , 9 6 7 , 2 7 9 , 2 7 2 , 0 3 5 , 3 8 0 , 2
D ynam ikę w ilgotności gleby analizow ano na tle opadów atm osferycz nych odnotow anych w pobliskiej stacji m eteorologicznej (tabl. 5).
U zyskane w y n iki badań m ożna zebrać w n astępu jących p un ktach: 1. Śred nia w ilgotność gleb na głębokości 0— 45 cm w okresie badań w ynosiła na w ierzchow inie 7% , na zboczach 7,5% i u podnóża zboczy 15,7°/о. Ś red n ia w ilgotność gleby na głębokości 120 cm w ah ała się na w ierzchow inach i zboczach przew ażnie w granicach 16— 23%, a u podnóży zboczy w ynosiła około 30%.
2. Różnice w dynam ice w ilgotności gleb na w ierzchow inach i na zbo czach są niew ielkie, a niekiedy nieistotne.
T a b l i c a 5 Rozkład opadów atmosferycznych w mm
(St acj a meteorologiczna - Kluczewo)
Okres Liiesiące IV V VI I VII VIII IX X XI 1956 - 1957 1943 - 1957 57,8 38 16,2 28 40,7 48 77,3 85 64,5 50 55,7 35 46,7 31 25,6 41
3. M aksym alne spadki w ilgotności gleb p rzy p ad ają n a okres od m aja do lipca.
4. W okresie od m aja do lipca w y stę p u ją najw iększe w ah ania w w il gotności gleb zw iązane z opadam i. S tosunek zaw artości w ody dostępnej dla roślin do w ody pochodzącej z opadów deszczowych dochodzi w tym czasie na w ierzchow inach i zboczach do jedności.
5. N ajw iększą w ilgotnością, a zarazem n ajsłabszą dynam iką w ilgotności odznaczają się gleby w obniżeniach te re n u — u podnóża zboczy.
6. Na w szystkich elem entach reliefu stw ierdzono n a ogół bardzo m ałe zróżnicow anie w ilgotności gleb w zależności od kom binacji naw ozow ych — O, KPN , H. Różnice te leżą przew ażnie w granicach błędu dośw iadczalne go. Być może, że dłuższe w ieloletnie b ad an ia m ogłyby uw idocznić w pływ naw ożenia na w ilgotność gleb.
W yniki naszych b adań są zgodne z w y n ikam i badań K a te d ry Chem ii Rolnej, prow adzonych na ty m sam ym obiekcie i w ty m sam ym czasie. W ynika z nich, że n a w ierzchow inach i zboczach, szczególnie n a zboczu o w ystaw ie południow ej, plony peluszki w 1956 r. i ra jg ra su angielskiego w 1957 r. b yły niższe niż w obniżeniu te re n u oraz m niejsza w ilgotność gleby na zboczach i w ierzchow inach obniżyła reak cję roślin na naw ozy potasow e i fosforowe.
B adania nad w pływ em erozji na kształto w anie się stosunków w odnych w glebach stre fy m oren y czołowej prow adzim y w rejo n ie Pojezierza M y- śliborskiego. W stępne bad an ia w y k azu ją w ielkie niebezpieczeństw o po garszania się stosunków w odnych w glebach niecałkow itych o dw u lub w ielow arstw ow ej budow ie pro fili w tere n ac h o dużym zróżnicow aniu hipsom etrycznym . Dla p rzy k ład u p odajem y dw a tak ie profile z m iejsco wości B arlinek:
— p ro fil 1 — zbocze o n ach y len iu około 15°/o 0— 20 cm piasek słabo g lin iasty próchniczny, 20— 50 cm piasek lu źn y d robnoziarnisty, b ru n atn y ,
50— 90 cm piasek lu źn y drobno i średnio ziarnisty, żółtaw y, 90 cm żw ir;
774 J. Piszczek, Z. Chudecki
— pro fil 2 — sąsiednie zbocze o n ach y len iu około 2 0% 0— 25 cm piasek luźn y próchniczny, przejście ostre, 25— 50 cm piasek luźny,
50— 140 cm u tw ó r pyłow y, zw ykły.
Pow yższe profile są przy k ład em niszczenia przez erozję poziom u próchnicznego o ,,m ocniejszym ” składzie m echanicznym i odsłaniania w a rstw uform ow anych często z piasku luźnego. W w y n ik u ty ch zm ian gleby na zboczach już obecnie m ożna zaliczyć do gleb nie n adający ch się pod up raw ę rolną.
