R O C Z N I K I G L E B O Z N A W C Z E , T . X V , Z . 2, W A R S Z A W A 1965
FRANCISZEK KUŻNICKI
W ŁA ŚCIW O ŚCI i TY PO LO G IA GLEB W YTW ORZONYCH Z K R ED O W EJ O PO K I O D W A PN IO N E J ROZTOCZA W N A W IĄ ZAN IU DO CH A R A K TERY STY K I I GENETY CZN EG O PO D Z IA Ł U RĘD ZIN
Katedra G leboznawstw a SGGW W arszawa
WSTĘP
Z agadnienie typologicznego podziału gleb w iąże się z ich ew olucją, k tó ra przebiegać może w różnym k ie ru n k u i w różnym czasie (szybciej lub w olniej). P rzeb ieg procesu glebotw órczego zależy w dużej m ierze od w pływ u sam ej sk ały m acierzy stej.
N a obszarze Roztocza w y stę p u ją gleby w ytw orzone z lekkiej i poro w atej sk ały krzem ionkow ej okresu kredow ego, zaw ierającej w w ierzch nich w a rstw ac h m ałe ilości w ęglanów lub odw apnione do pew nej głębo kości. W zależności od w a ru n k ó w sed y m en tacji i zw iązanych z nim i w łaściw ościam i tej skały, m ogą w n iej w y tw arzać się gleby różne pod w zględem typologicznym .
W p ew n y ch przy p ad k ach gleby w ykształcone z ty c h utw o ró w , m im o m ałej na ogół zaw artości w nich w ęglanów , są zbliżone pod względem w łaściw ości do ręd zin kredow ych.
Ju ż w stępn e b ad ania teren ow e, o p arte głów nie na c h a ra k te ry stc e m orfologicznej gleb, w ytw orzonych z kredo w ej opoki odw apnionej, w skazują, że zaliczyć je m ożna w pierw szej fazie rozw oju do gleb lito - genicznych, k sz ta łtu jąc y c h się głów nie pod w pływ em skały m acierzy stej, m im o że dalsza ich ew olucja może iść w różnym k ieru n k u .
R ędziny m ieszczą się rów nież w ram ach gleb litogenicznych, c h a ra k tery z u ją c się p rz y ty m specyficznym procesem glebotw órczym . Celem p rac y je s t bliższe określen ie zależności m iędzy w łaściw ościam i gleb w y tw orzonych z odw apnionych kred ow ych skał krzem ionkow ych a ich ty pologią w porów n an iu z w łaściw ościam i ręd zin i ich ew olucją w różnych w a ru n k a ch fizjograficznych.
346 F. Kuźnicki
PRZEGLĄD LITERATURY
N ależy podkreślić d u ży w kład polskich gleboznaw ców do poznania w łaściw ości rędzin. N atom iast p race dotyczące gleb w ytw orzonych z od w apnionych u tw o ró w krzem io n k ow ych fo rm acji kredo w ej są nieliczne i ogran iczają się do k ilk u pozycji.
M i k l a s z e w s k i pozostaw ił w iele cennych prac naukow ych poś w ięconych rędzinom . J e s t on tw ó rcą oryginalnego podziału gleb w ap- niow cow ych, uw zględniającego geologiczne pochodzenie skał w apiennych [57, 58, 59].
N a sp ecjaln e p o d k reślen ie w zw iązku z tem a te m niniejszej p rac y za słu guje pogląd M i k l a s z e w s k i e g o na tw o rzen ie się tzw. „ c h ra pów ” [58, 59]. W spom ina on, że n iek tó re w apienie są n im i ty lko pozor nie, nie z a w iera ją bow iem w ęg lanu w apnia. T akie „w apienie rzek o m e’' w y stę p u ją podrzędnie w a rstw am i w śród innych, zaw ierający ch w ęglan w apnia. Są one lekk ie i p orow ate. M i k l a s z e w s k i w y raża d alej po gląd, że z utw o ró w ty ch p o w sta ją gleby liche, jałow e chem icznie (za w ie ra ją m asę d ro b n ej m a rtw e j krzem ionki) i bezw apienne. W celu od różn ienia od ręd zin w łaściw ych nazyw a je chrapam i.
S t a r z y ń s k i w obszernej p rac y [75], odnoszącej się do p rzep ro w adzonych b ad a ń na obszarze W yżyny L ubelskiej, zw raca u w agę na w ystępow anie na ty m te re n ie n astę p u jąc y c h skał m acierzystych rędzin: tzw. opoki w apniow ej, opoki w apniow o-krzem ow ej oraz piaszczystej od m ian y opoki n ag órzańskiej, tzw . opoki krzem ow ej (spongiolitow ej), n a leżącej do ty p u gezy. Ta o statn ia z a jm u je stanow isko b ardziej w yżynne w poró w n an iu z pozostałym i odm ianam i opok.
S t a r z y ń s k i w yróżnia dw ie odm ian y opoki krzem ow ej : peliczną i psam niczną. „O dm iana peliczna b a rw y krem ow ej, bardzo lekka, p rz y legająca do języka, chłonąca wilgoć, p orow ata. P od m ikroskopem d a ją się zauw ażyć igły gąb ek do brze zachow ane oraz m iejsca puste, w y k azu jące, że ig ły uległy rozpuszczeniu. W w ierzchnich w a rstw ac h opoka ta je s t najczęściej całkow icie odw apniona lu b w yk azu jąca tylko ślad y w ę glanów . Pod w zględem genetycznym odm iana tej opoki należy do u tw o rów hem ipelagicznych.
O dm iana psam n iczna b a rw y żółtej, zw ięzła, nie z a w iera ją c a w ęglan u w apnia w w a rstw ac h pow ierzchniow ych, zaw ierająca przew agę k w arcu pochodzenia klastycznego, zbliżona jest do u tw orów lito ra ln y ch i o k reś lana już jako piaskow iec. W lepiszczu k rzem ionkow ym tego u tw o ru w i doczne są szczątki igieł gąbek. O dm iana p sam niczna opoki krzem ow ej używ an a by w a jako m a te ria ł b u d u lco w y .”
S t a r z y ń s k i c h a ra k te ry z u ją c gleby w ytw orzone z opoki krzem o w ej, zw ane „ ch rap am i” lu b „ru m o szy n am i” , zw raca uw agę na p ow ierz
W łaściwości i typologia gleb z kredowej opoki odwapnionej 347
chow ne w yługow anie w ty c h glebach w ęglanów i w y raża pogląd, że stanow ią one sta d iu m ręd z in y odw apnionej. G leby te, zdaniem au to ra, u leg ają w dalszym sw oim rozw oju po zakończeniu ew olucji ręd zin n ej procesow i bielicow ania. S t a r z y ń s k i uw aża, że ,,pojęcie ręd z in y od nieść należy do gleby, k tó ra zaw dzięczając swe pochodzenie solom w ap niow ym posiada w a ru n k i um ożliw iające ty m solom całkow ite d z ia łan ie ” . M i e c z y ń s k i p rzyczy n ił się w d u ży m stopniu do pogłębienia w ia dom ości o rędzinach [54, 55, 56]. P o d k re śla on ro lę ro zm aity ch fo rm acji geologicznych, do k tó ry c h należą sk ały w apienne. W yróżnia p o n adto ręd z in y czyste, p ow stałe przez w ietrzen ie skał w apiennych in situ, r ę dziny m ieszane oraz ręd z in y delu w ialn e, czyli nam yte. P rz y c h a ra k te ry sty ce ręd zin zw raca M i e c z y ń s k i uw agę na różne ich g a tu n k i w za leżności od składu m echanicznego, p o d k reśla dużą zasobność rę d z in kredo w y ch w poszczególne składniki.
M u s i e r o w i c z [60, 61, 63] jeszcze w okresie m ięd zyw o jenn ym przep ro w ad ził b ad an ia teren o w e i lab o ra to ry jn e , dotyczące w łaściw ości fizyczno-chem icznych ręd zin kredo w y ch i trzeciorzędow ych, w y s tę p u ją cych na obszarze północnej k raw ęd zi Podola. W w y n ik u ty c h b a d a ń zostały ogłoszone dw ie m onografie: jed n a — dotycząca ręd z in północnej k raw ęd zi Podola, k tó re j a u to ra m i są A. M u s i e r o w i c z i A. W o n - d r a u s с h, oraz d ru g a, dotycząca tylk o ręd zin kredow ych północnej k raw ęd zi Podola, o pracow ana przez M u s i e r o w i c z a . M u s i e r o w i c z w okresie pow ojennym , jako d łu g o letn i przew odniczący K om isji N o m en k latu ry , K lasy fik acji i K a rto g ra fii G leb Polskiego T o w arzystw a G leboznaw czego, bierze czynny udział w pracach nad sy stem aty k ą gleb Polski, p rzy czyn iając się do opracow ania podziału rędzin. P rz y c h a ra k tery sty c e skał w apienny ch pochodzenia organicznego w spom ina o piasz czystych k rzem ow ych odm ianach opoki, różniących się znacznie od p rze ciętnej ty p o w ej opoki k redo w ej. U w aża także, że ,,odm iana krzem ow a peliczna, a ty m b ardziej psam niczna, ubogie w СаСОз ( < 5% ) lub nie zaw ierające tego zw iązku, należą do ty p u „gaize” fran cu sk ich a u to ró w i w y k azu ją cechy w łaściw e piaskow com a nie m arglom , stąd tw orzą się z nich lu b na nich przew ażn ie g leby b ru n a tn e lub gleby słabo bielicow e, a nie rę d z in y ” .
D o b r z a ń s k i [12— 16] w okresie pow ojennym ogłosił k ilk a p rac dotyczących w łaściw ości ręd zin na skałach fliszu karpackiego, ręd zin ju ra jsk ic h oraz ręd z in Lubelszczyzny. Szczególnie cenne są jego b ad ania odnośnie do gleb w ytw orzon y ch z n iek tó ry ch u tw o rów fliszu karpackiego, zasobnych w w ęglany. Ze w zględu na w łaściw ości fizyczno-chem iczne ty ch gleb zalicza on je do sp ecjaln ej odm iany rędzin.
W p ra c y pt. ,,R ędziny L ubelszczyzny” D o b r z a ń s k i zw raca szcze gólną u w agę na gleby w ytw orzone z opoki krzem ian ow ej (silnie piasz
348 F. Kuźnicki
czystej) i w yraża pogląd, że w obecnych w a ru n k a ch zm ierzają one p rze w ażnie w k ie ru n k u bielicow ania.
S t r z e m s k i w obszernej m onografii rędzin w ęglanow ych woj. k ie leckiego oraz w innych p racach [78— 80, 82— 84] sch arak tery zo w ał ręd z i n y dew ońskie, perm skie, triasow e, ju ra jsk ie , kredow e i trzeciorzędow e, p rzy taczając w y czerpu jące dane analityczne. W pracach ty ch a u to r zajął się typologią rędzin, ich b onitacją, a ponadto pro blem em racjonalneg o zagospodarow ania ręd zin woj. kieleckiego. P o d k reśla on słusznie rolę sk ały m acierzy stej, k tó ra w ty ch glebach w pływ a silnie na p rzebieg p ro cesu glebotw órczego. S t r z e m s k i w in n ej p rac y c h a ra k te ry z u je r ę dziny i borow iny gipsow e okolic B uska i W iślicy [81].
K o m o r n i c k i [39] ogłosił in te re su ją c ą pracę, w k tó rej c h a ra k te ry zuje c ztery profile gleb na podłożu w ap ien ny m i k ry staliczn y m w T a trach.
U z i a k [91] w y raził pogląd, że „zbadane gleby w ytw orzone
z u tw o rów odw apnionych, zw ane ch rapam i, przew ażn ie nie są rędzinam i. O becnie są to gleby sta d iu m b ru n atn e g o lub bielicow ego, a n iek iedy są zbliżone do gleb szarych. Rzadko zbliżone są do ręd z in ” .
W „G enetycznej k lasy fik a c ji gleb P o lsk i” , opracow anej przez Polskie T ow arzystw o G leboznaw cze [95], ręd zin y stanow ią g ru p ę typów , w k tó re j w yróżniono ręd zin y początkow ego stad iu m rozw ojow ego, ręd zin y czar- noziem ne i ręd z in y b ru n a tn e . D alszy podział ręd zin na rodzaje o p a rty je s t na w ieku skał w apien ny ch i ich przynależności do poszczególnych form acji geologicznych.
Jeżeli wziąć pod uw agę poglądy ró żn y ch au to ró w na ew olucję rędzin, to w szyscy na ogół stw ierd zają, że są to gleby in trazo n aln e i że ich geneza je st zw iązana z zasobnością skały m acierzy stej w w apń w form ie przede w szystkim w ęglanow ej. Na zachodzie w spółcześni gleboznaw cy — m iędzy in n y m i K u b i e ń a, S c h e f f e r , L a a t s c h , M ü c k e n h a u s e n , D u c h a u f o u r i A u b e r t — p o d k reślają litogeniczny c h a ra k te r tych gleb. W najnow szej, przedstaw ion ej na m iędzynarodow ym k o n g re sie gleboznaw czym w M adison, USA, w 1960 r. k lasy fik acji gleboznaw czej [97], opracow anej przez S m i t h a z USA p rz y w spółudziale T a- v e r n i e r (Belgia), a o p artej na k ry te ria c h m orfologicznych i fizyko- -chem icznych, ręd zin y zostały w yodrębnione jako g rup a tzw. „R en- dolls” — gleb w ytw orzonych głów nie z w apieni i c h a ra k te ry z u ją c y ch się na ogół słabo w ykształconym profilem .
К u b i e n a [42, 43] naw iązu jąc do badań, k tó re p rzep ro w ad ził w A m e ryce w 1937 r., w yróżnia w ty p ie „R en d zin a” n a stę p u jąc e pod typ y : „ P ro to re n d zin a ” — o słabo w y kształconym profilu, odznaczająca się próchnicą czarną pochodzenia koprogenicznego w form ie ziarn istej; „M u llren d zin a” , odznaczająca się silnym pow iązaniem sub stan cji m
ine-W łaściwości i typologia gleb z kredowej opoki odwapnionej 34&
ra ln e j-ila s te j z próchnicą o daleko p osuniętej ew olucji; stopień ro zk ład u i hu m ifik acji resztek ro ślin n y ch w tym podtypie je st daleko posunięty; „b ra u n e R endzina” , odpow iadająca w yróżnionej przez L a a t s c h a „d e g ra d ie rte R en dzin a” , odznacza się m niejszą zaw artością w ęglanów w w ierzchniej w arstw ie, k tó re u leg ły częściow em u w ym yciu.
W w y niku w ietrzen ia i procesu w ym yw ania w ęglanów n a stę p u je słabe z b ru n a tn ie n ie w dolnej części poziom u próchnicznego i tw o rzy się poziom (В ).
W A lpach i innych rejo n a ch górskich w yróżnia К u b i e n a tzw. „T an- g e lre n d zin a ” o w arstw ie „R ohhum us” grubości 15— 20 cm nad pozio m em „M uli” . T en p odtyp po w staje w w y n iku p rzekształcan ia się „M ull- re n d z in a ” lub „B raun e R en d zin a” w „T an g elren d zin a” w specyficznych w a ru n k a ch k lim atu i roślinności górskiej.
К u b i e n a w ydziela ponadto gleby słabo w ykształcone o pro filu A — C, w ytw orzone z różnych skał klasty cznych o znacznej zaw artości w ęglanów — z piasków w apnistych, z lessów w apnistych, z glin zw ało w ych m arg listy c h i z piaskow ców w apnistych. К u b i e n a w ydziela te gle by jako o d rębny ty p „ P a ra re n d z in a ”, k tó re łącznie z odrębnym ty pem „R endzin a” m ieszczą się w klasie „R en dzin a-artig e B öden” . W edług К u - b i e n y ty p „ R a n k e r” m ieści się w osobnej klasie „ R a n k e r-a rtig e B öden” .
S c h e f f e r [38, 73] p o d k reśla ro lę sk ały m acierzystej i jej w ieku w tw o rze n iu się rędzin. W yróżnia on m iędzy innym i ręd zin y w ytw orzo ne z w apieni, dolom itów i m arg li ró żnych fo rm acji geologicznych (de- wońskich, perm skich, triasow ych, ju rajsk ich , kredow ych). P o n ad to w y różnia on ręd z in y gipsowe. Jego zdaniem ręd z in y tw orzą się z „Rohbö d e n ” — gleb początkow ego stadium rozw ojow ego w w yniku w ietrzen ia fizycznego i chem icznego. W dalszym rozw oju p o w staje „M u llren d zin a” , odznaczająca się ju ż znaczniejszą m iąższością. N ajlepsze w łaściw ości w y k azu je tzw . „M u llm erg elren d zin a” o poziom ie próchnicznym dochodzącym do grubości 35 cm i o zaw arto ści p róchnicy sięgającej 9% . D alej p osunię te w ietrzen ie i ługow anie w ęglanów z w ierzchniej w a rstw y prow adzi do w y tw o rzen ia się „ v e rb ra u n te R end zin a” .
S c h e f f e r w spom ina rów nież — n aw iązując do poglądów K u b i e - n у — o tw o rzen iu się gleb zw anych „ P a ra re n d z in a ” z piaskow ców za sobnych w w ęg lany lu b ze skał krzem ianow o-w apniow ych.
M ü c k e n h a u s e n [66] zalicza ręd zin y do odrębnego typu , d efin iu
jąc je jako gleby A — C, w ytw orzone ze Skał w ęglanow ych lu b siarcza now ych (gipsowych), bogate w w apń lu b w w apń i m agnez, z m ałą za w artością kw arcu. F orm a pró chn icy „ m u li” lub „m o d er” (K alkm oder). B arw a ty ch gleb w zależności od zaw arto ści próchnicy i zw iązków że laza je s t ciem noszara, b ru n a tn a lub jasnoszara. S tw ierd za on, że ręd zi ny, m im o p odobieństw a do „ra n k e ró w ” pod w zględem sw ej budow y,
350 F. Kuźnicki
różnią się zdecydow anie od ty ch o statn ich w łaściw ościam i chem icznym i. M ü c k e n h a u s e n w yróżnia n a stę p u jąc e p o d ty p y rędzin :
I — S yro sem -R en dzin a (P ro to ren d zin a K ubieny) II — m u la rtig e R endzina (wg K u b ien y z 1953 r.), III — M u llrendzina (wg K ubieny),
IV — A lpine P o lste rre n d z in a (wg K ubieny) tw o rzy się w w ysokich górach, n iezb y t m iąższa, o ty p ie pró ch n icy nakładow ej, podobnej do „R ohhum us” ,
V — M oderrend zin a tw o rzy się w m iejscach suchszych lub z gipsu, V I — T an g elren dzina (wg K ubieny),
V II — v e rb ra u n te R endzina — idąca w k ie ru n k u b ru n atn ien ia : w y m yw an ie Ca, tw o rzen ie się su b sta n c ji ilastej,
V III — B ra u n e rd e R endzina — stad iu m b ru n a tn ie n ia bard ziej za aw ansow ane, tw o rzy się poziom (B),
IX — T e rra F u sca-ren d zin a — tw o rzy się w w y n ik u dalszego p rz e kształcania b ru n a tn y c h rędzin, c h a ra k te ry z u je się s tru k tu rą p o ly ed ry - czną.
M ü c k e n h a u s e n w yróżnia rów nież „ P a ra re n d z in a ” jako o dręb- ПУ tyP- Do tego ty p u zalicza on gleby w y tw orzone ze skał krzem ionkow o- w ęglanow ych lub krzem ianow o-w ęglanow ych, a na suchych stano w is k ach — ze skał m agm ow ych zasobnych w w ęglany. D alszy ich podział n a p o d ty p y jest an alogiczny do podziału rędzin.
A u b e r t i D u c h a u f o u r [19] w k lasy fik a c ji gleb, p rzed staw io nej na m iędzynarodow ym kongresie gleboznaw czym w P a ry ż u w 1956 r., zaliczają ręd z in y do osobnej g ru p y w podklasie gleb w apiennych, k tó re z kolei m ieszczą się razem z glebam i stepow ym i w klasie gleb k alci- m orficznych.
W podklasie gleb w apien ny ch m ieszczą się dw ie grupy: ręd zin y i gle b y w apienne z b ru n a tn ia łe. W w yżej w yszczególnionych g ru p ach gleb w y ró żn iają oni w iele typów . D u c h a u f o u r [17— 21] d efin iu je ręd zin y jak o gleby kalciom orficzne na skale w ap ien nej, k tó ry c h geneza je s t w ią zana z zasobnością sk ały m acierzy stej w w apń przede w szystkim w form ie w ęglanow ej. W y raża on pogląd, że p raw d ziw a ręd zin a tw o rzy się w tedy, gdy silnie ro zd ro bn iony m a te ria ł w apienia jest ściśle w ym ieszany z m a te rią organiczną oraz z częściam i m in e raln y m i krzem ianow ym i. Takie w ym ieszanie m a te ria łu m a m iejsce p rz y tw o rzen iu się ty ch gleb na m ięk kich w ap ien iach (np. na kredzie) albo na m arg lach lu b koluw iach w a piennych. Na w apieniach tw a rd y c h , jego zdaniem , nie tw o rzą się a u te n tyczne rędziny, poniew aż w tak ic h glebach nie m a ścisłego w ym ieszania m a te ria łu w apiennego z próchnicą. C h a ra k te ry z u je o n dalej w łaściw ości chem iczne i biologiczne rędziny. W glebach tych św ieża su b stan cja o rg a niczna w postaci szczątków ro ślin n y ch m in e raliz u je się szybko. Z aw arte
W łaściwości i typologia gleb z kredowej opoki odwapnionej 351
w nich znaczne ilości azotanów w sk azu ją na silną n itry fik a cję . W rę d z i nach zachodzi syn teza k w asów hum inow ych, bogatych w azot. T w orzą się ponadto kom pleksy org an iczn o -m in eraln e w ysycone w apniem z du żą zaw artością części ilasty ch i żelaza. K om pleksy te d e c y d u ją o dob rej stru k tu rz e ty ch gleb: gru b o g ru zełk o w atej lub z iarn istej.
FIZJOGRAFIA BADANYCH TERENÓW
P ro file: n r 1 — M achów, n r 3 — T a rn a w a tk a i n r 10 — Ja rc z ó w są położone w południow o-w schodniej części W yżyny L ubelskiej n a „G rzę dzie S o k alsk iej” .
P ro file: n r 4 — Bełżec, n r 5 — Łazow a, n r 7 — Je zie rn a , n r 8 —
D ęby i n r 9 — Z aty le są położone na Roztoczu.
P ro fil n r 6 — C zerw ona G óra jest położony w środkow ej części W y
żyny K ielecko-S andom ierskiej na obszarze G ór Ś w iętokrzyskich, pom ię dzy P asm em C hęcińskim a P asm em D ym ińskim .
P ro fil n r 11 — K ije je st położony w Niecce N idziańskiej, sta n o w ią cej k ra in ę z a w a rtą pom iędzy W yżyną K rakow sko-C zęstochow ską a G ó ram i Ś w iętokrzyskim i [46].
C z ę ś ć W y ż y n y L u b e l s k i e j z w a n a G r z ę d ą S o k a l s k ą
stano w i pas w y ży n n y szerokości około 20 km , biegnący od Roztocza przez
okolice Sokala w k ie ru n k u w schodnim ; je s t on oddzielony od Roztocza obniżeniem zw anym P ad o łem Tom aszow skim . G rzęda Sokalska opada k u wschodowi, k u dolinie Bugu. K u lm in a c ja P ad o łu Tom aszow skiego w ynosi koło Tom aszow a Lubelskiego 351 m n.p.m ., a k u lm in acja. G rzędy Sokalskiej sięga do 275 m n.p.m . [30].
Podłożem G rzędy S oklaskiej, podobnie ja k i Roztocza, je s t k re d a górna, rep rezen to w an a tu ta j p rzez p ię tro m a s try c h tu dolnego [96]. K re da p rz y k ry ta je s t n a ty m tere n ie najczęściej u tw o ra m i czw artorzęd o w ym i, by w a jed n a k lokalnie odsłonięta, dając ręd z in y m arg liste, ciężkie do upraw y. S k ały k redow e G rzęd y Sokalskiej zaliczyć m ożna bądź do ty p u opoki, bliżej P ad o łu Tom aszow skiego, bądź do m arg lu w części w schodniej i południow o-w schodniej tego obszaru.
P od w zględem k lim aty czn y m G rzęda Sokalska p rze d staw ia się n a stępująco [30, 46]: śred n ie opady roczne w ynoszą 600— 650 m m , śred n ia
te m p e ra tu ra roczna w ynosi 7— 8 °C, śre d n ia te m p e ra tu ra stycznia —
4 °C, śred n ia te m p e ra tu ra lipca 18— 18,5 °C, dn i śnieżnych je s t 60— 80, okres w eg etacji w ynosi 206 dni. G rzęda Sokalska je s t praw ie całkow icie w ylesiona. R ędziny kred o w e uży tk o w an e są tu ta j jako g ru n ty orne. Są to gleby bardzo ciężkie do u p ra w y ze w zględu n a znaczną zaw artość części koloidalnych. U dają się na nich n a jle p ie j: pszenica, b u ra k i cu k ro we, koniczyny, chm iel, rzepak.
352 F. Kuźnicki
R o z t o c z e w zniesione 300— 390 m n.p.m . łączy W yżynę L ubelsk ą z W y żyn ą Podolską. K ra in a ta opada strom o w k ie ru n k u południow o-za chodnim k u K otlinie Sandom ierskiej, n ato m ia st tru d n o jest określić w y raźn ą g ranicę pom iędzy Roztoczem a W yżyną L ubelską. Na b ad any m obszarze przejście Roztocza w W yżynę L u b elską jest stopniow e poprzez tzw. P ad ó ł Tom aszow ski [30]. J a k podaje P ożarski, na Roztoczu L u b e l skim k red a jest rep rezen to w an a jedy n ie przez poziom m a stry c h tu dol nego. U tw o ry kredow e są tu ta j p rz y k ry te m iejscam i u tw o ram i trzecio rzędow ym i — w apieniam i, piaskow cam i i p iaskam i m ioceńskim i. S kały kredow e tego obszaru są rep rezen to w an e przez opokę i gezy, w k tó ry c h zaw artość g lau k o n itu i k w arcu d etry ty czn ego może być znaczna [96]. U tw o ry kredow e Roztocza b y w ają w znacznym stop niu spiaszczone i od w apnione. W części w schodniej tego te re n u w zrasta zaw artość w apn ia w u tw o rac h kredow ych, a w części zachodniej w z ra sta n ato m ia st ich piaszczystość i zaw artość glukonitu.
P od w zględem k lim atyczn y m [30, 46] Roztocze odznacza się w po ró w n an iu z W yżyną L ubelską w iększą ilością opadów rocznych, w a h a ją cych się w gran icach 650— 700 m m . Ś red n ia te m p e ra tu ra roczna w aha
się w gran icach 7— 8 °C. Długość okresu w egetacyjnego w ynosi około
206 dni. P o k ry w a śnieżna trw a 80— 100 dni. Ś red n ia stycznia w ynosi — 4 °C, śre d n ia lipca 17— 18 °C.
Roztocze p o k ry w a ją częściowo zw a rte lasy zarów no iglaste, ja k i liś ciaste. N a linii do lin y W ieprza przebiega gran ica zasięgu jod ły i bu k a [30].
G leby w y tw o rzone z odw apnionych u tw o rów krzem ionkow ych (opoka lub gezy) są dość łatw e do u p raw y : u trz y m u ją wilgoć, a rów nocześnie są p rzepuszczalne i przew iew ne. P od w zględem zasobności w łatw o p rz y sw ajaln e sk ład nik i p okarm ow e (tab. 7) u stę p u ją rędzinom kredow ym , w ytw o rzo ny m z m arg li lub z w ap n istej opoki, szczególnie jeśli chodzi o zaw artość Ca w w ierzchnich w arstw ach . Jeśli chodzi o pozostałe sk ła d niki, to różnice te nie są zbyt duże.
N i e c k a N i d z i ń s k a położona m iędzy G óram i Św iętokrzyskim i, J u r ą K rakow sko-C zęstochow ską i Z apadliskiem P o d k arp ack im w znosi się 200— 300 m n.p.m . P od w zględem geologicznym obszar ten je st syn- k lin o riu m ju ra jsk im , w y pełnionym u tw o ram i k re d y środkow ej i górnej [46]. Z u tw o ró w k re d y górnej p rzew ażają na ty m obszarze m arg iel i opo ka, z k tó ry c h tw orzą się n a płaskow yżach rędziny.
W a ru n k i k lim aty czn e obszaru N iecki N idziańskiej p rze d staw ia ją się n astępu jąco: śred n ie opady roczne w a h a ją się w granicach 650— 700 m m , dochodzą jed n a k w części południow ej do 800 mm. Ś red n ia te m p e ra tu ra
W łaściwości i typologia gleb z kredowej opoki odwapnionej 353
-3,5 a lipca 17,5— 18°C. Czas trw a n ia p o k ry w y śnieżnej w ynosi około 50 dni. Długość okresu w egetacy jn eg o 210— 220 dni.
G ó r y Ś w i ę t o k r z y s k i e stanow ią w łaściw ie szczątki górotw oru hercyńskiego, zbudow anego w najw yższej w zniesionej części środkow ej ze skał paleozoicznych, otoczonych sk ałam i m ezozoicznym i [46]. Pasm o Ł ysogórskie w znosi się do 592 m n.p.m ., Pasm o D ym ińskie pom iędzy
K ielcam i a C hęcinam i do 405 m n.p.m.
Pod względem tek to n iczny m trz o n paleozoiczny jest silnie sfałdow a- ny, n ato m iast otoczka m ezozoiczna została tylko nieznacznie sfałdow ana.
P od w zględem k lim aty czny m k rain a ta p rzed staw ia się n astępująco [46]: śred n ie opady roczne w a h a ją się w granicach 600— 700 m m . Ś re d nia te m p e ra tu ra roczna w ynosi ok. 7 °C, śred n ia stycznia — 3 do — 4,5 °C, śred n ia lipca 16,5— 17,5 °C. Czas trw a n ia p o k ry w y śnieżnej w ynosi około
100 dni. Długość okresu w egetacyjneg o w ynosi 210— 220 dni.
S k ały paleozoiczne — w apienne i dolom ity dew ońskie w ietrzejąc d ają ręd zin y słabo na ogół w ykształcone, odznaczające się c h a ra k te ry sty c z n ą b a rw ą b ru n a tn ą .
MORFOLOGIA BADANYCH GLEB Profil nr 1 — M a c h n ó w :
A i 0—35 cm poziom próchniczny, ciemnoszary, o strukturze gruboziar nistej, zaw iera odłam ki skały m acierzystej. W ęglan w ap nia w ystęp uje w w iększych odłamkach skały, jak rów nież jest rozproszony w całym m ateriale. W poziom ie tym zaznacza się pew na domieszka obcego materiału de- trytycznego.
A iC 35—45 cm — poziom przejściow y szary, ze znaczną zaw artością od łam ków skały m acierzystej;
С poniżej 45 cm — porowata opoka (formacja kredowa, piętro m astrychtu dolnego).
Profil nr 3 — T a r n a w a t k a :
A i 0— 15 cm — poziom próchniczny ciemnoszary, o strukturze gruboziar nistej, zawiera odłamki skały m acierzystej. W ęglan w ap nia rozproszony w całym m ateriale;
A iC 15—25 cm — poziom przejściow y szary, zaw iera znaczne ilości odłam ków skały m acierzystej;
С poniżej 25 cm — porowata opoka (formacja kredowa, piętro m astrychtu dolnego).
Profil nr 4 — B e ł ż e c :
A i 0—25 cm — poziom próchniczny brunatnoszary z m ałą zawartością próchnicy, zawiera silnie rozdrobnione odłamki skały ma cierzystej, nie zawiera węglanów . Dom ieszka obcego m a teriału detrytycznego. Struktura słabo gruzełkowata;
354 F. Kuźnicki
Л1-А3 25— 40 cm — poziom jasnoszary z bardzo m ałą zaw artością próchnicy, zawiera znaczną ilość odłam ków skały m acierzystej. Zw iązki żelaza częściowo w ym yte do poziomu (B)B;
(B)B 40—50 cm — silnie zw ietrzała opoka lekka, porowata, częściow o od wapniona, przylegająca do języka. Zawiera w m yte związki żelaza (formacja kredowa, piętro mastrychttu dolnego);
С poniżej 50 cm — skała krzem ionkowa lekka w ęglanow a (formacja kredo wa, piętro m astrychtu dolnego).
Profil nr 5 — Ł a z o w a (las m ieszany z przew agą szpilkow ych — Pinus silvestris L., Quercus L.; podszycie: Juniperus L., Carpinus b e -
tulus L.; runo: Gramineae, Hypnum, Fragaria L., Vacci- nium L.):
A 0 0—5 cm — próchnica nakładowa typu „moder”. Substancja orga niczna średnio rozłożona;
A i 5—15 cm — poziom próchniczny brunatnoszary, zawiera domieszkę obcego m ateriału detrytycznego oraz odłamki skały ma cierzystej, nie zawiera w ęglanów . Struktura gruzełko- wata;
А±А% 15—30 cm — poziom jasnoszary, z dużą zaw artością odłam ków skały m acierzystej. N ie zawiera w ęglanów . Związki żelaza i glinu częściowo w ym yte do poziomu (BjB;
(B)B 30—60 cm — silnie zw ietrzała opoka odwapniona, porowata, lekka, przylegająca do języka, zaw ierająca w m yte zw iązki że laza (formacja kredowa, piętro m astrychtu dolnego). С poniżej 60 cm — opoka porowata, lekka, częściowo odwapniona (form.
kredowa, piętro mastrychtu dolnego). Profil nr 6 — C z e r w o n a G ó r a :
A i 5— 15 cm — poziom próchniczny szarobrunatny, zaw ierający odłamki skały m acierzystej oraz domieszkę obcego m ateriału de trytycznego, zaw iera węglany; struktura gruzełkowata;
A ±C 15—30 cm — poziom przejściow y brunatny, ze znaczną zaw artością odłam ków skały m acierzystej;
С poniżej 30 cm — lita skała, krystaliczny wapień dewoński, zaliczony do piętra żywetu.
Profil nr 7 — J e z i e r n a :
Aj 0—15 cm — poziom próchniczny szary, ze znaczną zawartością odłam ków skały m acierzystej oraz domieszką obcego m ateria łu detrytycznego; nie zaw iera w ęglanów , struktura gru zełkowata;
A t C 15—25 cm — poziom przejściow y jasnoszary, z dużą ilością odłamków skały, bezw ęglanow y;
Ci 25— 100 cm — opoka odwapniona lekka, porowata, przylegająca do ję zyka (formacja kredowa, piętro m astrychtu dolnego); С poniżej 100 cm — opoka lekka porowata, częściowo odwapniona (formacja
W łaściwości i typologia gleb z kredowej opoki odwapnionej 355
Profil nr 8 — D ę b y :
A \ 0—25 cm — poziom próchniczny szarobrunatny, zaw ierający odłam ki skały m acierzystej oraz m ałą domieszkę obcego m a teriału detrytycznego; nie zawiera w ęglanów , o struktu rze gruzełkowatej ;
AiA% 25—40 cm — poziom jasnoszary z m ałą zaw artością próchnicy i dużą zaw artością odłam ków odwapnionej skały m acierzystej, bezw ęglanow y. Związki żelaza i glinu w pewnym stop niu w ym yte do poziomu (B)B;
(B)B 40—60 cm — silnie zw ietrzała odwapniona opoka, lekka, — porowata, przylegająca do języka, chłonąca wilgoć, zaw iera w m yte zw iązki żelaza i glinu (formacja kredowa, piętro m as- trychtu dolnego);
С poniżej 60 cm — opoka lekka porowata, częściow o odwapniona, zaw iera jąca m ałe ilości w ęglan ów (formacja kredowa, piętro m astrychtu dolnego).
Profil nr 9 — Z a t y l e :
A i 0—30 cm — poziom próchniczny barwy szarej, o strukturze gruzeł kowatej, zaw ierający małą domieszkę obcego m ateriału detrytycznego, bezw ęglanow y;
A iC 30—40 cm — poziom przejściow y jasnoszary, nie zaw ierający w ęgla nów, ze znaczną zaw artością odłam ków skały m acierzy stej;
С i 40—90 cm — odwapniona opoka, lekka, porowata, przylegająca do ję zyka (formacja kredowa, piętro m astrychtu dolnego); C2 poniżej 90 cm — opoka lekka porowata, częściow o odwapniona, zaw iera
jąca m ałe ilości w ęglanów (formacja kredowa, piętro m astrychtu dolnego).
Profil nr 10 — J a r c z ó w :
A i 0—40 cm — poziom ciem noszary o znacznej zaw artości próchnicy, za w ierający odłamki skały macierzystej oraz pewną do m ieszkę obcego m ateriału detrytycznego, zaw iera w ęgla ny, struktura gruboziarnista;
A i C 40—50 cm — poziom przejściowy ze znaczną zawartością odłamków skały m acierzystej, zawiera w ęglany;
С poniżej 50 cm — m argiel kredow y z dużą ilością w ęglan ów oraz m ałą za w artością krzem ionki (piętro m astrychtu dolnego). Profil nr 11 — K i j e :
A i i 0—30 cm — poziom próchniczny szary, zaw ierający odłamki skały m acierzystej, zawiera w ęglany, o strukturze gruboziar
nistej;
A iC 30—60 cm — poziom przejściow y jasnoszary, z dużą dom ieszką odłam ków silnie zw ietrzałej skały m acierzystej w ęglanow ej; С poniżej 60 cm — w apnista opoka porowata (formacja kredowa, piętro
356 F. Kuźnicki
METODYKA BADAŃ
S kład m echaniczny rędzin oznaczono m etodą D e m o l o n - B a s t i s - s e po usunięciu próchnicy [9]. W poszczególnych w ydzielonych fra k cjach oznaczono СаСОз m etodą Scheiblera.
Skład m echaniczny gleb w ytw orzonych z kredow ej opoki odw apnio nej oznaczono m etodą aero m etry cz n ą B ouyoucosa wg C asagrande, w m o d yfikacji P rószyńskiego [64].
p H Kci i p H H2o oznaczono m etodą e le k tro m e try c zn ą p rz y użyciu elek
tro d y szklanej [65].
K a tio n y w ym ienne oznaczono m etodą szw ajcarską, w y p ierając je z gle
b y ro ztw o rem 0,5n N H4CI o pH 8,2 [45], oraz w artości T, S, V°/o wg
M e h 1 i c h a [52].
Z aw artość ogólną СаСОз oznaczono m etodą S cheiblera.
Z aw artość aktyw nego СаСОз oznaczono m etodą D ro u ineau w m ody
fikacji G alet, rozpuszczając w ęg lany w 0,2n (NH4)2C20 4 i uży w ając do
m iareczkow ania przesączu ro ztw o ru 0,ln КМПО4 [20].
P róchn icę oznaczono m etodą T i u r i n a [40].
F osfo ran oznaczono w w yciągach stężonych kw asów H N O3 i H2SO4
w częściach gleb < 2 m m.
W olną krzem ionkę i w o ln y glin oznaczono w w yciągu 0,5n NaO H
w częściach gleby < 2 m m w g m eto d y F o s t e r a [23].
W olne żelazo oznaczono w częściach g leby <C 2 m m m eto dą A g u i
l e r a i J a c k s o n a p rzy użyciu, jako śro dka wiążącego, c y try n ia n u
sodu [1].
C ałkow itą analizę w ykonano w stopach z NagCOs w ty g lu p laty n o wym , oznaczając К m etodą fotopłom ieniow ą, Ca — m etodą oksydom e- try czn ą, a Mg — ko lo ry m etry czn ie p rz y użyciu żółcieni ty tan o w ej [25].
A nalizę („triacid e” ) w yciągu z gleby, uzyskanego za pom ocą 3 k w a sów stężonych, w ykonano m etodą H arriso n a, opracow aną przez C. O llat i P. P e llo u x [67].
A nalizę m ikroskopow ą ciężkich m in erałó w i fra k c ji lekkiej prób ek glebow ych w ykonano w w yo d ręb n ion ej u p rzedn io fra k c ji 0,25— 0,06 m m w ilość 5— 10 g. P rz y użyciu b rom oform u o c. wł. 2,865 w ydzielono ciężkie m in e rały w a p a ra ta c h B reggera.
O znaczenia m ikroskopow e w ykonano na 100— 600 ziarnach p rz e jrz y stych m inerałów . F ra g m e n ty o s tru k tu rz e agregatow ej na ogół n ie p rz e j rzyste, liczono osobno. W yniki p rzedstaw iono w p ro cen tach objętości.
WŁAŚCIWOŚCI BADANYCH UTWORÓW KREDOWYCH
P rz y podziale ręd zin konieczne jest określenie ty p u skały w ob rę bie jed nej serii danego u tw o ru , poniew aż ty p sk ały w pływ a decydująco na w łaściw ości ty ch gleb.
W łaściwości i typologia gleb z kredowej opoki odwapnionej 357
B adaniam i ob jęte zostały gleby w ytw orzone tylko z n iek tó ry ch utw o ró w k redow ych: gezów, opoki, m arg li w okolicach Tom aszow a L u b el skiego i Bełżca, w chodzących w skład N iecki L w ow sko-L ubelskiej. W części zachodniej badanego obszaru — na Roztoczu sk ały kredow e zaliczone do dolnego m a stry c h tu p rz y b ie ra ją m iejscam i c h a ra k te r gezy. W części w schodniej — na G rzędzie Sokalskiej — skały sta ją się m niej piaszczyste, bardziej w apniste i przechodzą w opokę lub m arg iel [96]. U tw o ry te wg P o ż a r y s k i e g o [96] należą do m a stry c h tu dolnego. R ędziny k redow e obszaru N iecki N idziańskiej, ja k rów nież ręd ziny de- w ońskie obszaru św iętokrzyskiego w okolicach K ielc, zostały sc h a ra k te ryzow ane ty lk o frag m en tary czn ie. Na obszarze środkow ej części Roz tocza bardzo c h a ra k te ry sty c z n e są gezy, k tó re zalicza się do skał k rz e m ionkow ych pochodzenia organicznego [89].
W edług C a y e u x [6, 7] gezy są skałam i krzem ionkow ym i, p o średn i
mi m iędzy skałam i d e try ty cz n y m i i skałam i pochodzenia organicznego. P rz y znacznej zaw artości m ate ria łó w d e try ty cz n y c h są one zbliżone do piaskow ców g laukonitow ych i m argli, n ato m iast przy przew adze igieł gąbek zbudow anych z opalu stano w ią ju ż przejście do spongiolitów lub rad io larytó w . P rz y k ła d e m typow ej gezy, jak p odaje C a y e u x , jest sk a ła z u tw oró w k redow ych (p iętra cenom anu k re d y górnej) B asenu P a ry s kiego z okolic A rgonne.
G eza jest, ja k ją c h a ra k te ry z u je T u r n a u - M o r a w s k a [89], „ska łą b a rw y szarej, szaroniebieskiej lub żółtaw ej, o s tru k tu rz e porow atej i o m n iejszy m ciężarze w łaściw ym niż sk ały otaczające. C h a ra k te ry s ty czna je s t w niej obecność k rzem io nk i rozpuszczalnej w w odorotlenku p otasu lu b sodu oraz stała obecność tlen k ó w glinu, żelaza i potasu, w chodzących w skład glauk o n itu . W śród składników d e try ty cz n y c h w y s tę p u ją w gezach: kw arc, skalenie oraz m in e rały ciężkie (zwłaszcza c y r kon, ru ty l, tu rm a lin i m agnety t). Z m in erałów autogenicznych w y stę p u je z re g u ły g laukonit, stanow iący w ażny ilościowo sk ładnik skały, oraz p i ry t. P o śró d szczątków organicznych najw ażn iejsze są igły gąbek, p onad to w y stę p u ją rad io larie, okrzem ki, otw ornice oraz nieliczne szczątki m ał żów i szkarłu pni. Ig ły gąbek są w ypełnione opalem lub chalcedonem , często także g lau kon item lub p iry tem . O tw ornice są często zsylifikow a- ne i w gezach typow ych nieliczne. W spoiw ie gezy typow ej w y stę p u je opal, chalcedon, su b stancje ilaste, blaszki m iki, podrzędnie k a lc y t oraz p iry t i lim o n it” .
N iek tó re gezy z a w iera ją znaczne ilości m inerałów detry ty czn y ch , m o gą rów nież zaw ierać pew ne ilości w ęglanów lu b być odw apnione do pew nej głębokości.
W składzie zarów no gezy b ezw apiennej, jak i gezy w apnistej w y stę p u je k w arc i glaukonit, w pierw szy m jed n a k u tw o rze spoiwo jest
ilasto-358 F. Kuźnicki
-krzem ionkow e, zbudow ane głów nie z opalu, chalcedonu i m inerałów blaszkow atych, gdy tym czasem w d ru g im “ u tw o rze spoiwo je s t k alc y to - we. P o n adto w gezie w apnistej w y stę p u ją o tw ornice [89].
Na podstaw ie badań P o ż a r y s k i e j nad sedym entologią serii opo ki i siw aka okolic P u ław , T u r n a u - M o r a w s k a [89] c h a ra k te ry z u je poszczególne ty p y skał: ,,M argiel z serii siw aka tra w io n y w rozcieńczo n ym kw asie solnym rozpada się całkow icie, d ając obfite rez id u u m (sub stan cja ilasta, p iry t, igły gąbek). Opoka p o ro w ata z serii górnego m as try c h tu nie rozpada się w kw asie solnym . Po igłach gąbek pozostały je dynie p u ste m iejsca. W n ętrza otw ornic w ypełnione są glaukon item lub opalem . Z ia rn a k w a rc u i g lau k o n itu ( < 0,02 m m średnicy) są nieliczne. Opoka zw ięzła jest silnie w apnista, tra w io n a w kw asie solnym rozpada się całkow icie. G łów ną m asę sk ały stanow i spoiwo w apienno-ilaste. Ig ły gąbek są sklacytow ane, stanow iąc około 50% skały.”
W yżej opisane cechy c h a ra k te ry sty c z n e dla poszczególnych u tw o rów zostały przytoczone w tym celu, aby u łatw ić ocenę w yników analiz składu m ineraln ego k ilk u zbadanych profilów . A naliza m ikroskopow a szlifów z p ró b ek profilów glebow ych n r 1, 5 i 7 została w ykonana w p r a cowni p e tro g ra fii In s ty tu tu Geologicznego pod k ieru n k iem P ro f. D r A. Łaszkiew icza przez D r A. K uźniarow ą, M gr M. N ow icką i M gr W. R yka. A naliza m ikroskopow a szlifów, ja k rów nież ciężkich m in erałó w i fra k c ji lekkiej p ró b ek profilów glebow ych n r 1 i 4, została w y konana w K a te drze G leboznaw stw a W yższej Szkoły Rolniczej w K rako w ie pod k ie ru n kiem Doc. D r T. K om ornickiego p rzez M gr Z. M azur i M gr J. B rzezińską. W szystkim w yżej w y m ienionym osobom składam serdeczne podziękow a nie za cenne w y n ik i analiz, k tó re um ożliw iły m i bliższe rozpoznanie b a dan ych utw orów .
P a n i P ro f. D r K. P o żary sk iej serdecznie d zięk u ję za udzielenie m i cennych w skazów ek p rz y rozpoznaw aniu na tere n ie W yżyny L ubelsk iej i Roztocza utw o ró w kredow ych: opoki, opoki odw apnionej oraz gezów.
S z lif n r 1/1 (profil 7, 0— 10 cm, Jezierna). S tru k tu ra n ierów no ziar- nista (psam itow o-psefitow a), te k s tu ra bezładna. Skała złożona jest z w ięk szych z ia rn k w arcu , sk a le n ia i toczeńców gezowych. K w arc je s t głów nym składnikiem , skaleń w y stę p u je w m niejszej ilości. Toczeńce są zb u dow ane ze spikul opalow ych, c h lo ry tu i zw iązków żelaza. W m niejszej ilości w y stę p u ją zia rn a chalcedonu. Jako m in e rały akcesoryczne w y stę p u ją cyrkon, g ra n a t i am fibol. O palow e igły gąbek dochodzą do 0,2— 0,4 m m . P o n ad to w y stę p u ją szczątki próchniczne b a rw y b ru n a tn e j, w y k azu jące b udow ę tkankow ą. Spoiwo jest hydrom ikow o-ilaste.
Z w a rstw y 0— 10 cm w y k on an e szlify 1/2, 1/3 i 1/4 w y k azu ją w łaści
wości podobne do 1/1.
W łaściwości i typologia gleb z kredowej opoki odwapnionej 35 9
Rys. 1. Szlif nr 1/1 w św ietle niespo- laryzowanym
Thin section: 1/1 in unpolarized light
Rys. 2. Szlif nr 1/1 w św ietle spolary zowanym
Thin section: 1/1 in polarized light
są duże i obtoczone ziarna przezroczyste k w arcu i skalenia, przezroczy ste igły gąbek oraz rdzaw e toczeńce z licznym i spikulam i, chlorytem i zw iązkam i żelaza. W św ietle spolaryzow anym (rys. 2) widoczne są słabo dw ó jło m n e zia rn a k w arcu , skalen ia i chalcedonu. P onadto w idoczne są spikule gąbek oraz m asa spoiw a hydhom ikow o-ilastego.
S z lif n r 2/1 (profil n r 5, 5— 15 cm, Łazowa). S tru k tu ra gruzełkow ata, psam itow a i pelitow a, te k s tu ra bezładna. P rzew aża tu kw arc, w m n ie j
szych ilościach w y stęp u ją: к w ar cyt, łu p ek kw arcy tow y, o k ru ch y skał krzem ionkow ych, o k ru ch y chalcedonu, p lagioklazy kw aśne i ziarn a skale ni. Spoiwo hydro m ikow o-ilaste z dom ieszką w odorotlenków żelaza i su b sta n c ji próchnicznej. G dzieniegdzie w y stę p u ją bezładnie spikule gąbek, w ypełnione opalem , w dro b n ej ilości w y stę p u ją ziarn a jasnozielonego g lau k o n itu (rys. 5). Z w a rstw y 5— 15 cm w ykonane szlify 2/2 (rys. 3), 2/3 i 2/4 (rys. 4) w y k a z u ją w łaściw ości podobne do szlifu 2/1.
S z li f n r 3/1 (profil 5, 15— 25 cm, Łazowa). S tru k tu r a gru zełko w ata, pelitow a i aleu ry to w a, te k s tu ra b ezładna porow ata. G łów nym skład ni kiem je s t tu su b stan cja ilasta, za w iera ją c a dom ieszkę su b sta n c ji
próch-360 F. Kuźnicki
Rys. 3. Szlif nr 2/4. Struktura psamito- vva i pelitowa, tekstura bezładna; ni
kole rów noległe
Thin section: 2/4. Psam m itic and pelitic structure; chaotic structure; Nicols
parallel
Rys. 4. Szlif nr 2/2. Skupienia substan cji ilastej, zawierającej domieszkę ma teriału okruchowego; nikole rów nolegle Thin section: 2/2 Agregates of clay substance w ith adm ixture o f clastic
m aterial; Nicols parallel
nicznej i dom ieszkę w odorotlenków żelaza. K w arc w y stę p u je najczęściej w ziarn ach ostrokraw ędzistych, nie obtoczonych. Licznie w y stę p u ją igły gąbek w ypełnione opalem , rozm ieszczone bezładnie. W drobnej ilości w y stę p u ją glaukonit, chloryt, cyrkon, r u ty l i m uskow it.
Szlify 3/2, 3/3 i 3/4, podobne do szlifu 3/1, różnią się m niejszą ilością spikul gąbek.
S z lif 4/1 (profil 1, 0— 10 cm, Machndw). S tru k tu ra psam itow a i p e li tow a, n ierów n oziarn ista, te k s tu ra bezładna. W w yższych p a rtia c h p rz e w ażnie m a te ria ł okruchow y, w niższych spoiwo. W m ate ria le o krucho w ym w y stęp u je głów nie k w arc o ziarn ach obtoczonych. Poza k w arcem w y stę p u ją otoczaki sk ały gezowej, dochodzące do 3 m m wielkości, tkw iące w m asie spoiw a hydrom ikow o-w ęglanow ego. W dro b n y ch ilościach w y stęp u ją: glaukonit, plagioklazy, otoczaki chalcedonu o budow ie a g re g a to wej i zw iązki żelaza. P onad to w y stę p u ją szczątki organiczne zm inerali- zowane, w ęglanow e otoczaki o budow ie w łó k nistej i skupienia w ęglanów , niezależnie od p e litu w ęglanow ego, w y stępującego w spoiwie. Spoiwo
W łaściwości i typologia gleb z kredowej opoki odwapnionej 361
Rys. 5. S zlif nr 2/4. N ierównom ierne rozm ieszczenie w odoro tlen ków żelaza w skupieniach ilastych; nikole rów noległe Thin section: 2/4. Irregular distribution of ferric hydroxides
in clay aggregates. P arallel Nicols
m a c h a ra k te r p o d staw ow y i te n d e n c ję do p rzew ag i ilościowej nad m a teria łe m d e try ty c z n y m w m ia rę w zro stu głębokości.
Szlify 4/2, 4/3 i 4/4 analogiczne do szlifu 4/1.
S z lif n r 5 (profil nr 1, 45— 55 cm, M achów ). W subm ikroskopow ym kalcytow o-opalow ym tle sk ały w y stę p u ją bardzo liczne fra g m e n ty s tru k tu r organicznych. P rz ew a ża ją o k ru ch y gąbek, głów nie igieł — p rze k ro je podłużne i poprzeczne. Znacznie rzadziej spotyka się pokruszone szcząt ki m uszli m ałżów oraz otw ornic. E le m e n ty te zbudow ane są z p rz e k ry - stalizow anej su b stan cji w ęglanow ej. Sporadycznie w y stę p u ją igły gąbek zbudow ane z opalu. N iew ielki d o d atek stanow ią w skale pojedyncze, d ro bne o k ru ch y k w a rc u i glaukonitu.
S z lif nr 6 (profil 4, 40— 50 cm, Bełżec). W głów nej swej m asie skała zbudow ana je s t z bezpostaciow ej su b sta n c ji krzem ionkow ej — opalu. S u b stan c ja krzem ionkow a u legła w p ew n ym stopniu rek ry stalizacji. S tru k tu ra ag reg ato w a (gruzełkow ata). W dużych ilościach w y stę p u ją w skale ele m en ty szkieletow e fauny. Są to głów nie pokruszone fra g m en ty gąbek — igły opalow e obw iedzione obw ódką kalcytow ą. W m niejszych ilościach obecne są sko rupk i otw ornic, często w ypełnione glaukonitem oraz cienkościenne m uszle m ałżów. W skale rozm ieszczone są bezładnie o strok raw ęd ziste ok ru ch y k w a rc u o w y m iarach 0,01— 0,15 m m i w m n ie j szym procencie obtoczone z ia rn a g lau k o n itu o stru k tu rz e agregatow ej.
A naliza m ikroskopow a szlifów n r 1, 2, 3, 6 w ykazuje, że zbadane
362 F. Kuźnicki
u tw o ry k red o w e (profile 7, 5 i 4) m ożna zaliczyć do skał krzem ionk o w ych odw apnionych. Z naczna ilość w u tw o rac h igieł gąbek w ypełnio nych opalem lu b chalcedonem oraz spoiwo hydrom ik ow o -ilaste lu b k rze - m ionkow o-ilaste, a nie kalcytow e, w skazują, że są to u tw o ry zbliżone do ty p u gezy odw apnionej [89].
J a k p o d aje P o ż a r y s k i [70, 96], zarów no opoki odw apnione, ja k i gezy odw apnione są skałam i k rzem io n ko w y m i o zaw artości krzem ion k i w 70— 90% , głów nie w form ie opalu. W gezach odw apnionych znaczną część krzem io n k i stanow i k w arc d e try ty cz n y , część jej nato m iast je st zw iązan a w glinokrzem ianach.
P o tw ie rd z a ją to analizy chem iczne (tab. 3 — analiza całkow ita gleby, tab. 4 — analiza „ tria c id e ”), k tó re w sk azu ją na znaczną zaw artość w ty ch p rofilach zarów no rezid u u m , ja k i krzem ion ki koloidalnej w form ie opa lu lu b chalcedonu, stanow iącej składow ą część krzem ianów i spoiwa.
W zbadanych poziom ach g enetycznych p rofilów ilość rezid u u m w aha się od 35 do 75% , a k rzem io n k i koloidalnej od 11 do 35% .
Stosunkow o duża zaw artość tzw . krzem ionki w olnej, rozpuszczalnej
w 0,5n NaO H [23], w ynosząca 3— 5% w ty ch poziom ach (tab. 6), w sk a
z u je n a znaczny p ro cen to w y udział w ogólnej krzem ionce fo rm y k rz e m ionki łatw o rozpuszczalnej.
P rzy b liżo n y obraz rozm ieszczenia głów nych ty p ó w litologicznych na w ychodniach skał kredow y ch w Niecce L w ow sko-L ubelskiej [96], ja k i
podaje P o ż a r y s k i (rys. 6), je st na ogół zgodny z rozm ieszczeniem
gleb w ytw o rzon ych z ty c h utw orów , k tó re zostały w yróżnione przez a u to ra tej p ra c y na obszarze pow. tom aszow skiego.
P o ż a r y s k i [96] zw raca ponadto uw agę, że zarów no opoki, ja k gezy odw apnione są w rejo n ie lub elsk im albo p rz y k ry te u tw o ram i trz e ciorzędow ym i, albo odsłonięte sk u tk iem w ym ycia w ie trz e lin trzecio rzę dow ych. Pow yższe sp o strzeżenie m ożna rów nież odnieść do zbadanego te re n u , położonego w środkow ej części Roztocza.
O dw apnienie kred o w y ch u tw o ró w krzem ionkow ych [70, 96] nastąpiło w g P o ż a r y s k i e g o najpraw d o p o do b niej w eocenie, w w a ru n k a c h k li m atu ciepłego i w ilgotnego oraz b u jn ej roślinności. W ody zaw ierające kw asy hum usow e w p ły w ały na in te n sy w n e rozpuszczanie w ęg lanu w ap nia w skałach podłoża. S topień i głębokość od w apnienia ty ch u tw o rów są różne; w zbadanych p ro filach gleb, w y tw orzo ny ch ze skał k rzem io n kow ych, w ierzchnie w a rstw y do głębokości około 60 cm są najczęściej całkow icie pozbaw ione w ęglanów .
Ze w zględu na znaczną zaw artość m a te ria łu detry ty czn eg o (tab. 2, 3,
4, 5), o czym św iadczy znaczne rez id u u m po tra k to w a n iu ty ch utw o ró w
stężonym i kw asam i, na ich lekkość i p o row atość (próżnie po rozpuszczo nych igłach gąbek) oraz obecność czertów , m ożna zbadane skały zaliczyć
W łaściwości i typologia gleb z kredowej opoki odwapnionej 36 3
Rys. 6. Przybliżony obraz rozm ieszczenia głów nych typów lito lo gicznych na w ychodniach skał kredowych w N iecce L w ow sk o-L u-
belskiej w g P o ż a r y s k i e g o
1 _ g r a n i c a d a n u i m a s t r y c h t u , 2 — g r a n i c a m a s t r y c h t u d o l n e g o i g ó r n e g o ,
3 — g r a n i c a m a s t r y c h t u i k a m p a n u ; 1. — k r e d a p i s z ą c a , 2. — m a r g i e l m i ę k k i , 3. — w a p i e ń p r z e k ł a d a n y o p o k ą , 4. — o p o k a , 5. — g e z a
Approxim ate distribution of principal lithologie types in outcrops of cretaceous rock in the L w ów -L ub lin basis (after P o ż a r y s k i ) 1 — M a a s t r i c h t b o u n d a r y , 2 — u p p e r a n d l o w e r M a a s t r i c h t b o u n d a r y , 3 — M a a s t r i c h t a n d k a m p a n b o u n d a r y ; 1. — d r a w i n g c h a l k , 2. — s o f t m a r l ,
3. — l i m e s t o n e i n t e r s t r a t i f i e d w i t h r o c k l a y e r s , 4. — r o c k , 5. — g a i z e s
do ty p u lekkiej opoki odw apnionej, odpow iadającej w yróżnionej przez S t a r z y ń s k i e g o [75] „piaszczystej odm iany opoki n ag ó rzań sk iej” . A naliza całkow ita (tab. 3), analiza „ tria c id e ” (tab. 4), stosu nk i m o le k u la rn e krzem io n ki do p ó łto ra tlen k ó w (tab. 5), krzem ionka w olna (tab.
6) oraz skład m echaniczny (tab. 1) poszczególnych poziom ów genety cz
nych gleb, w y tw orzonych ze skał krzem ionkow ych odw apnionych, w ska zują, że gleby te, chociaż w y tw o rzo n e in situ, z a w iera ją do głębokości około 20— 30 cm znacznie w iększą dom ieszkę obcego m a te ria łu d e try ty c z nego niż głębsze poziomy. W niosek te n po tw ierd za rów nież analiza m i kroskopow a ciężkich m in erałó w i fra k c ji lekkiej p ro filu 4 — Bełżec (tab.
2). W poziom ie w ierzchnim tego p ro filu w p oró w n an iu z głębszym i po
ziom am i stw ierdzono we fra k c ji 0,06— 0,25 w iększą zaw artość p rocen tow ą ciężkich m in erałów , w iększą nieco zaw artość k w a rc u oraz znacznie m niejszą zaw artość opalu.
T a b e l a 1 Skład mechaniczny badanych g leb - M echanical com position o f examined s o i l s
od Miejscowość L o c a l i ty
Głębokość Poziom Horizon
W pro c e n ta c h cz ęści 1 шш Per cent p a r t i c l e s < 1 mm krywki Pro- I i l e Nr. Depth/ 2>1 mm <Cl mm 1 - 0 , 5 0 , 5 - 0 , 2 5 - 0 , 1 - 0 , 0 5 - 0 , 0 2 - 0 , 006- < 0 , 0 0 2 ogółem - t o t a l % cm 0 ,2 5 0 , 1 0 ,0 5 0 , 0 2 0 ,0 0 6 0 , 0 0 2 1 - 0 , 1 0 , 1 -0 , -0 2 *=^0,02 Gleby brunatne wyługowane wytworzone z kredowej opoki odwapnionej -Leached brown s o i l s from c r e t a c e o u s d e c a l c i , f i c d s i : Liccous ro c k
4 Bełżec 0-10 Ai 1 , 2 9 8 , 8 2 , 8 2 5 , 0 3 7 , 2 6 , 0 9 , 0 8 , 0 4 , 0 8 , 0 6 5 , 0 1 5 , 0 2 0 , 0 25-35 A1A3 3 , 8 9 6 , 2 3 , 3 1 3 ,5 3 1 , 2 7 , 0 7 , 0 1 1 , 0 1 , 0 2 6 , 0 4 8 , 0 1 4 , 0 3 8 , 0 4 0 -5 0 (B)B 2 6 , 4 7 3 , 6 0 , 5 6 , 8 3 6 , 7 1 1 , 0 7 , 0 1 0 , 0 2 , 0 2 6 , 0 4 4 , 0 1 8 , 0 3 8 , 0 75-85 с 4 2 , 0 5 8 , 0 0 , 0 3 , 7 3 5 , 3 7 , 0 9 , 0 9 , 0 8 , 0 2 8 , 0 3 9 , 0 1 6 , 0 4 5 , 0 5 Łazówa ( l a s ) ( f o r e s t ) 5-15 20 -30 Ai A1A3 2 1 , 6 7 8 , 4 4 , 8 2 5 , 3 3 2 , 9 8 , 0 8 , 0 9 , 0 6 , 0 6 , 0 6 3 , 0 1 6 , 0 2 1 , 0 40 -50 (B/B 5 7 , 9 4 2 , 1 0 , 0 2 , 5 3 8 , 5 8 , 0 1 1 , 0 9 , 0 9 , 0 2 2 , 0 4 1 , 0 1 9 , 0 4 0 , 0 60-70 с 5 8 , 2 4 1 , 8 0 , 0 1 , 3 4 0 , 7 8 , 0 9 , 0 1 0 , 0 1 0 , 0 2 1 , 0 4 2 , 0 1 7 , 0 4 1 , 0
Gleba słabo wykształcona wytworzona z kredowej opoki odwapnionej - L i t h o s o l from c re ta c c o u s d e c a l c i f i e d s i l i t :eous ro ck
7 J e z i e r n a 0-1 0 A1 1 8 , 4 8 1 , 6 3 , 0 19 , 8 2 7 , 2 7 , 0 1 3 , 0 1 4 , 0 8 , 0 8 , 0 5 0 , 0 2 0 , 0 3 0 , 0 2 5 - 3 5 \
p 8 3 , 0 1 7 , 0 0 , 0 . 0 , 0 3 7 , 0 1 1 , 0 1 0, 0 1 0 , 0 8 , 0 2 4 , 0 3 7 , 0 2 1 , 0 4 2 , 0 50-60J U1 8 6 , 2 13 ,8 0 , 0 1 , 0 3 5 , 0 1 1 , 0 1 3 ,0 9 , 0 8 , 0 2 3 , 0 3 6 , 0 2 4 , 0 4 0 , 0
Gleba brunatna wyługowana wytworzona z kredowej opoki odwapnionej - Leached brown c o i l from c r etaceous d c c a l c i f i o d s i l i c eOUG roc k 8 Dęby 0-20 A1 1 , 8 9 8 , 2 4 , 3 1 9 , 0 3 3 , 7 4 , 0 10 ,0 1 2 , 0 * 3 , 0 1 4 , 0 5.7,0 1 4 , 0 2 9 , 0 30 -40 A1A3 1 2 , 8 8 7 , 2 4 , 3 18 ,3 2 5 , 4 8 , 0 8 , 0 1 3 , 0 5 , 0 1 8 , 0 4 8 , 0 1 6 , 0 3 6 . 0 4 0 -50 (B)B 8 7 , 4 12 , 6 1 , 0 1 1 ,3 3 4 , 7 5 , 0 1 1 , 0 1 4 , 0 1 0 , 0 1 3 ,0 4 7 , 0 1 6 , 0 3 7 , 0 36 4 F . K u ź n ic k i
T a b e l a l a Skład mechaniczny badanych g leb i zaw artość CaCO^ we fra k c ja c h - m echanical com position and CaCO^ c o n ten t in f r a c tio n o f examined s o i l s
Kr od krywki Pro f i l e Nr.
W procentach części ziem istych 1 mm) gleby
Per cent of p a r tic le s 1 mmj Per cent CaCO^ in fra c tio n sСаСОт we frakcjach % Miejscowość L ocality Głębokość Depth cm poziom Horizon J> 1 mm % 1-0,5 0,5-0,25 0,25-0,1 0, 1-0,05 0,05-0,02 0 , 02-0,006 0, 006-0,002 0,002 2-0,02 0, 02-0,002 с 0,002 ogółem w cz. < . 2 mm to ta l in p e r t ic l e s < 2 mm
Rędziny kredowe - Cretaceous :rendzinas
1 Jachno?) 0-10 A 61,9 0,0 4,0 13,0 5,0 12,0 25,0 13,0 28,0 5,4 8,0 4,4 17,8 30-35
J
88,9 0,0 1,0 19,0 1,0 19,0 17,0 12,0 31,0 9,9 6,6 4,7 21,2 3 Tarnawatka 0-104
86,8 0,0 1,3 20,7 7,0 16,0 15,0 15,0 25,0 9,4 6,6 3,8 19,8 15-25 A1C 78,1 0,0 0,0 36,0 6,0 7,0 15,0 14,0 22,0 16,7 11,2 3,4 31,3 10 Jarczów 0- 10]Д
54,40,0
0,0 15,0 9,0 16,0 18,0 19,0 23,0 8,5 11,7 6,2 26,4 20-30/A1
80,5 0,0 0,5 8,5 4,0 17,0 18,0 20,0 32,0 5,0 12,7 10,4 28,1 40-50 A-jC 82,3 0,0 0,0 12,0 3,0 13,0 17,0 23,0 32,0 13,4 28,4 9,8 51,611
Kije 0- 20"|A
71,1 0,0 2,0 39,0 5,0 13,0 12,0 14,0 15,0 10,0 1,9 1,3 13,2 20-30/ A1 79,5 0,0 3,0 27,0 15,0 12,0 12,0 9,0 22,0 40,8 8,4 6,1 55,3Rędzina dewońska - Devonian rendzina
6 Czerwona Góra 5-15
h
26,6 1,0 4,0 48,0 8,0 10,0 7,0 7,0 15,0 n .o . n .o . n .o . 5,7 ; 20-30 A ^ 39,0 2,0 6,0 43,0 7,0 11,0 9,0 10,0 12,0 n.o. n .o . n.o . 8,9 W ła śc iw o śc i i typ ol ogi a gle b z k re d ow ej o p o k i o d w a p n io n e j 3 6 5T a b e l a 2 Z e s t a w i e n i e wyników a n a l i z mikroskopowych mi n e ra łó w pró b ek f r a k c j i 0 , 2 5 - 0 , 0 6 rara z p r o f i l ó w glebo wy ch: Machnów i Beł żec
(w yn ik i podane w p r o c e n t a c h o b j ę t o ś c i )
R e s u l t s o f m i c r o s c o p i c a n a l y s i s o f m i n e r a l f r a c t i o n s 0 . 2 5 - O.O6 mm from th e s o i l p r o f i l e s Machnów and B eł że c (volume p e r c e n t , ) C ię ż k ie m i n e r a ł y - Heavy m i n e r a l s F r a k c j a l e k k a - L i g h t f r a c t i o n M i e j s c o wo so n r p r o f i l u L o c a l i t y Gł ę bo ko ść Depth X-. i n deks c i ę ż k i c h mine to d> O) «—ł w Ul W ■P 4^ « а> . s ä o> -4-> -*-> ■ гН чН а> « 0 0 0> из N (О <D Ч-» •4-ï •«“» и ^ <u а а ■H *H m а> N Ul со л Г-Н 1-1-*-» -ра> to а> p r o f i l e cm rałów 0 w 2 -p -ł-> >VH N W a d (U •H *r-i fl G Iм ? i-t <0 0 0 0> N 0 V г® 'в <—1 О Pi M ü о о В? > -i-> со а оо Nr. heavy •H л ”0 0 TJ TJ a a M 0 со со а а a S G a 3 3 ce со ш в и и м и I—1 1—1 о о о JCS ° ° (h U ÜÛOÛ -3 о а> J-. m in e r a l s inde x 3 f o< Сц
WW C<D 0 5 PÖ (Я о & eh & -*->со со о ЕЧ £Но о PQ «со о 5 a t
II
0 0 04 о о • H ■ H3 23 ä a <—Рч1 1 PH—1a Я «3] -ojад адMachnów 1 0-10 - 5 2 ,0 1 , 0 1 7 , 0 1 ,0 9 , 0 3 , 0 0 1 , 0 0 1 5 , 0 0 0 1 , 0 0 8 5 , 7 0 , 3 • б о о 1 3 ,3 0 , 3 0 0 , 3 0 0 30-35 0 ,1 6 1 , 0 1 , 0 8 , 3 i , 0 4 8 , 3 23 ,7 4 , 3 0 0 , 7 5 , 3 6 , 0 0 0 0 , 3 9 4 , 0 2 ,7 • • 1 , 0 0 , 3 1 ,0 0 0 1 ,0 45-55 с . min. b r a k n . d . - 0 - - - - 0 0 0 e 0 0 0 0 8 9 , 7 0 , 3 • 300 6 , 0 1 ,0 0 , 3 0 , 7 3 , 0 0 Beł żec 4 0-10 0 , 8 0 4 , 3 0 6 , 7 1,3 3 9 , 7 3 2 , 3 7 , 7 0 0 , 3 5 , 3 2 , 0 0 0 0 , 7 9 4 , 7 1 , 3 0 , 7 40 2 , 7 0 0 , 3 0 , 3 0 0 10-20 5 , 0 0 ,3 8 , 3 0,3 5 8 , 0 18 ,7 3 , 3 0 0 , 7 1 , 3 3 , 3 0 0 0 , 7 90 ,3 4 , 0 0 80 4 , 3 0 0 0 0 1 ,3 40 -50 5 , 7 0 , 3 7 , 5 0,3 4 5 , 0 3 0 , 0 7 , 0 0 0 , 7 1 , 7 1, 7 0 0 0 , 3 9 0 ,0 5 , 0 0 980 4 , 0 1, 0 0 0 0 0 75-85 0, 07 0 , 5 0 3 , 0 0 5 9 , 0 28,5 3 , 0 1 , 5 0 2 , 5 2 , 0 0 0 0 90 , 0 1,0 0 540 9 , 0 0 0 0 0 0 Xi - p ro ce n to w a z a w a r t o ś ć c i ę ż k i c h mine rałów w 10 g r o z l a s o w a n e j p r ó b k i , f r a k c j a 0 , 2 5 - 0 ,0 6 mm p e r c e n t c o n t e n t o f heavy m i n e r a l s in 10 g o f m o l l i f i e d sam pl e, f r a c t i o n 0. 2 5 - O.O6 mm
X2 - ze względu na p r z e w a ż a j ą c ą i l o ś ć o p a l u w n i e k t ó r y c h p r e p a r a t a c h , l i c z o n o go osobno n a 100 z i a r n innyc h m in era łó w w i t h r e g a r d to p r e p o n d e r a n t o p a l amount i n some s am p le s th e o p a l was r e c k o ne d s e p a r a t e l y i n 100 g r a i n s o f o t h e r m i n e r a l s 0 - ś l a d y - t r a c e s
T a b e l a 3 A n aliza całkow ita badanych g le b w p ro cen tach - T o ta l a n a ly s is of examined s o i l s
Nr odkrywki P r o file Nr. Miejscowość L ocality Głębokość Depth cm Poziom Horizon S trata przy ża rzeniu I g n itio n l O J S We fr a k c ji < 2 mm - In f r a c t io n < 2 mm
S i02 a i 2o3 CaO MgO K20 p2°5
Gleby brunatne wyługowane wytworzone z kredowej opoki odwapnionej - Leached brown s o i l s from cretaceous d e c a lc ifie d silic e o u s rock
4 Ecłżec 0-10 Ai 4 ,19 82,10 0,80 2,40 1,99 0 ,46 1,45 0,030 25-35 h b 5 ,85 80,90 5,35 3 ,10 2,52 0,53 2,12 0,031 40-50 (B)B 7,20 62,00 8 ,3 0 5,40 7,56 0,75 2,18 0,044 75-85 с 7,50 65,70 11,80 4,80 6,09 0,63 2,42 0,095 5 Łazowa ( la s ) 0-5 A0 6 ,70 82,10 5,86 0,84 1,25 0,38 1,84 0,064 (fo r e s t) 5-15 A1 6,66 86,60 5 ,36 0,64 1,12 0,38 1,74 0,051 20-30 A1A3 %5 ,8 7 90,60 5,1 0 0,90 1,18 0 ,4 2 1,86 0,046 40-50 (B)B 6,55 80,70 8,40 2,40 1,62 1,16 2,41 0,055 6C-70 с 7,70 64,80 11,77 3 ,03 5,32 1,71 2 ,80 0,087
Gleba słabo wykształcona wytworzona z kredowej opoki odwapnionej - L ith o so l from cretaceous d e c a lc ifie d s ilic e o u s rock
7 Jezierna 0-10 A1 7,45 8 4,00 3,13 1,47 1,51 0,76 2,03 0,074
25-35 C1 5 ,4 2 78,90 9,70 2,30 1,62 1,21 2 ,32 0,041
50-60 C1 5 ,5 8 72,40 9,90 3,90 1,78 1,74 2,48 0,053
Gleba brunatna wyługowana wytworzona z kredowej opoki odwapnionej - Leached brown s o i l from cretaceous d e c a lc ifie d s ilic e o u s rock
8 Dęby 0-20 A1 4 ,3 6 87,50 4,99 1,21 1,23 0 ,50 1,94 0,050
30-40
A1A3 3 ,1 0 75,50 9,30 2,40 1,40 1,33 2,66 0,048
40-50 (B)B 4 ,5 1 72,00 10,11 3,39 1,96 1,71 2,96 0,049
Rędziny kredowe - Cretaceous rendzinas
1 Machnów 0-10 A1 15,01 57,40 3 ,8 0 3 ,8 0 12,46 0,83 2 ,3 6 0,095 30-35 A1 16,60 52,30 7,70 5,10 13,15 0 ,7 1 2,36 0,077 45-55 с 32 ,2 0 19,40 4,85 3,50 34,10 1 ,3 3 1 ,88 0,095 10 Jarczów 0-10 Ai 20,20 46,30 5 ,7 6 1,74 16,25 - 2 ,48 0,267 20-30 1 22,15 46 ,1 0 5 Д 7 3,63 17,50 - 2 ,48 0,255 40-50 A1C 28,65 29,80 3,57 2,23. 30,40 - 1,94 0,204 50-60 С 3 4,30 12,90 2,64 1,66 44,11 - 1,33 0,118 W ła śc iw o śc i i ty p ol ogi a gle b z k red ow ej o p o k i o d w a p n io n e j
