Prawo
Spadkowe
Piotr Górecki WPAiE
UWr
Zachowek
Art. 991 -1011 k.c.
Zachowek - definicja
Art. 991 k.c.
Jest to roszczenie pieniężne, które może być skierowane przez najbliższych spadkodawcy (którzy byliby powołani do dziedziczenia z ustawy) do spadkobierców (osób, na rzecz których został ustanowiony zapis windykacyjny).
Przedmiotem roszczenia jest zapłata przez spadkobiercę
(zapisobiercę windykacyjnego) na rzecz najbliższego
sumy pieniężnej niezbędnej do pokrycia (uzupełnienia)
określonej prawem ułamkowej części udziału, który
przysługiwałby temu spadkobiercy przy dziedziczeniu
ustawowym (w zależności od sytuacji albo ½ udziału,
albo 2/3 udziału).
Uprawnieni do zachowku
Uprawnionymi do zachowku są tylko osoby z wąskiej kategorii najbliższych osób spadkodawcy:
Małżonek (nie w przypadku, gdy jest w separacji )
Zstępni
Rodzice
Ww. osoby będą mieć roszczenie o zachowek wyłącznie jeżeli w danej sytuacji byłyby powołane do spadku z ustawy i tylko gdy nie otrzymały kwoty zachowku w postaci powołania do spadku, darowizny lub zapisu (w tym zapisu windykacyjnego).
Spadkobierca nie będzie mieć jednak roszczenia o zachowek jeżeli:
Został wydziedziczony
Odrzucił spadek
Zrzekł się dziedziczenia
Został uznany za niegodnego
Był małżonkiem spadkodawcy a spadkodawca wystąpił o orzeczenie rozwodu lub separacji z winy małżonka i żądanie to było zasadne
Odpowiedzialność za zachowek
Za zachowek odpowiadają spadkobiercy w dalszej kolejności (jeżeli uprawniony nie może otrzymać należnej mu sumy), zapisobiorcy windykacyjni a następnie obdarowani (w kolejności od tego, który był obdarowany najpóźniej do tego, który był obdarowany najwcześniej.
Obdarowani i zapisobiorcy windykacyjni mogą zwolnić się z obowiązku zapłaty poprzez wydanie przedmiotu darowizny/zapisu windykacyjnego.
Uprawnieni do zachowku ponoszą odpowiedzialność za
zachowek tylko do wysokości nadwyżki
przekraczającej ich własny zachowek.
Przy ustalaniu udziału uwzględnia się:
Obliczanie zachowku
Aby obliczyć zachowek należy najpierw ustalić udział spadkowy, który będzie stanowił podstawę obliczenia ułamkowej wartości roszczenia uprawnionego do zachowku. Zapisy windykacyjne oraz darowiznę dokonane przez spadkodawcę na rzecz uprawnionego do zachowku
zalicza się na należny mu zachowek. Rozciąga się to na dalszych zstępnych takiego wstępnego.
Spadkobierców niegodnych
Spadkobierców, którzy spadek odrzucili
Zapisy windykacyjne
Darowizny (na zasadach określonych w art. 994-995 k.c.)
Koszty wychowania i wykształcania jeżeli przekraczały przeciętną miarę przyjętą w danym środowisku
Przy ustalaniu udziału nie uwzględnia się:
Spadkobierców, którzy zrzekli się dziedziczenia
Spadkobierców wydziedziczonych
Zapisów zwykłych
Poleceń
Kosztów wychowania i wykształcania (o ile nie przekraczały przeciętnej miary przyjętej w danym środowisku)
Część darowizn (na zasadach
określonych w art. 994-995 k.c.)
Wydziedziczenie
Wydziedziczenie to pozbawienie uprawnionego prawa do zachowku.
Może ono zostać dokonane wyłącznie przez spadkodawcę w testamencie, a przyczyna wydziedziczenia musi wynikać z testamentu.
Spadkobierca może zostać pozbawiony prawa do zachowku wyłącznie w którejś z poniższych sytuacji:
Gdy wbrew woli spadkodawcy uporczywie postępuje w sposób sprzeczny z zasadami współżycia społecznego;
Gdy uporczywie nie dopełnia względem spadkodawcy obowiązków rodzinnych;
Gdy dopuścił się względem spadkodawcy (osoby mu najbliższej) pewnych umyślnego przestępstwa przeciwko życiu, zdrowiu lub wolności albo rażącej obrazy czci.
Skutki wydziedziczenia ustają jeżeli spadkodawca przebaczył wydziedziczonemu.
Wydziedziczenie nie rozciąga się na zstępnych wydziedziczonego (o ile są
uprawnieni do zachowku nadal zachowują to uprawnienie).
Odpowiedzialność za długi spadkowe
Art. 1030 – 1034
3k.c.
Odpowiedzialność za długi spadkowe w czasie
Odpowiedzialność za długi spadkowe zmienia się w czasie:
Od chwili otwarcia spadku (śmierci spadkodawcy) do momentu przyjęcia spadku odpowiedzialność za długi spadkowe ogranicza się tylko do spadku (wierzyciele mogą zaspokoić się tylko z konkretnej masy majątkowej – masy spadkowej, cum viribus hereditatis).
Od chwili przyjęcia spadku do chwili działu spadku, spadkobiercy odpowiadają solidarnie całym swoim majątkiem (czyli także majątkiem osobistym) za długi spadkowe (z zastrzeżeniem ewentualnego ograniczenia odpowiedzialności, które wynika z przyjęcia spadku z dobrodziejstwem inwentarza).
Od chwili działu spadku spadkobiercy odpowiadają za długi
spadkowe w stosunku do wielkości udziałów.
Odpowiedzialność a oświadczenie woli
Odpowiedzialność za długi spadkowe jest uzależniona od oświadczenia jakie złoży spadkobierca. Może on:
Przyjąć spadek wprost (bez ograniczenia odpowiedzialności za długi spadkowe).
Przyjąć spadek z dobrodziejstwem inwentarza (odpowiedzialność ogranicza się do tzw. stanu czynnego spadku).
Odrzucić spadek (spadkobierca taki jest traktowany jak gdyby nie dożył spadku, brak jest więc jakiejkolwiek odpowiedzialności za długi spadkowe).
Spadkobierca powinien złożyć właściwe oświadczenie
przed sądem lub notariuszem w ciągu 6 miesięcy od kiedy
dowiedział się o tytule swojego powołania). Jeżeli w tym
czasie nie złoży oświadczenia oznaczać to będzie przyjęcie
spadku z dobrodziejstwem inwentarza (art. 1015 § 2 k.c.).
Przyjęcie spadku z
dobrodziejstwem inwentarza
W przypadku przyjęcia spadku z dobrodziejstwem inwentarza spadkobierca odpowiada za długi spadkowe tylko do wartości sporządzonego w wykazie lub spisie inwentarza stanu czynnego spadku.
Stan czynny spadku to wartość wszystkich aktywów znajdujących się w masie spadkowej (według stanu i cen z chwili otwarcia spadku). Wartość ta stanowi więc kwotowy limit odpowiedzialności spadkobiercy (odpowiedzialność pro viribus hereditatis). Należy pamiętać, że w ramach tego limitu spadkobierca odpowiada całym majątkiem osobistym.
Ograniczenia odpowiedzialności nie występują w stosunku do:
Zaspokojenia wierzyciela hipotecznego z nieruchomości obciążonej hipoteką (art. 74 u.k.w.h.).
Zaspokojenia zastawnika z rzeczy obciążonej zastawem (art. 316 k.c.).
Ochrona dziedziczenia
Art. 1029 – 1029
1k.c.
Informacje podstawowe
Ochrona dziedziczenia dotyczy sytuacji, w której ktoś inny niż rzeczywisty spadkobierca włada spadkiem lub włada poszczególnymi przedmiotami należącymi do spadku tak jakby był spadkobiercą.
Rzeczywisty spadkodawca ma w takiej
sytuacji możliwość domagania się od tej
osoby wydania spadku lub
przedmiotów należących do spadku.
Dalsze informacje
Ochrona ta służy wyłącznie przeciwko osobie, która włada spadkiem (poszczególnymi przedmiotami spadku) jako spadkobierca, nie będzie więc przysługiwać względem osoby, która wywodzi swoje prawa do spadku z innej podstawy prawnej.
Roszczenie z art. 1029 k.c. nie wyklucza innych roszczeń spadkobiercy w tym z tytułu bezpodstawnego wzbogacenia lub roszczenia windykacyjnego.
Roszczenie z art. 1029 k.c. stosuje się odpowiednio w przypadku władania przedmiotem zapisu windykacyjnego przez nieuprawnionego.
Do roszczeń o zwrot pożytków (zapłatę ich wartości), wynagrodzenie za
korzystanie ze spadku, zwrot nakładów, odszkodowania z tytułu zużycia,
pogorszenia, utraty wartości przedmiotów będących w posiadaniu
rzekomego spadkodawcy stosować się będzie (odpowiednio) przepisy o
rozliczeniach pomiędzy właścicielem a samoistnym posiadaczem (Dział
V księgi drugiej k.c.).
Wspólność majątku
spadkowego i dział spadku
Art. 1035 - 1046 k.c.
Wspólność majątku spadkowego
W chwili otwarcia spadku, jeżeli jest więcej niż jeden spadkobierca powstaje pomiędzy nimi wspólność spadku – jako odrębnej masy majątkowej.
Wspólność spadku nie może być utożsamiana ze współwłasnością.
Dotyczy ona bowiem spadku jako odrębnej masy majątkowej, a nie wyłącznie poszczególnych przedmiotów i praw wchodzących w skład masy spadkowej.
Do wspólności tej stosować się będzie odpowiednio przepisy o
współwłasności w częściach ułamkowych (nie będzie się więc
stosować wszystkich tych przepisów np. odnośnie zniesienia
współwłasności, wysokości udziałów we współwłasności , nie ma też
możliwości swobodnego rozporządzania udziałem w przedmiocie
należącym do masy spadkowej – taka czynność wymaga zgody
pozostałych współspadkobierców, por. art. 1036 k.c.).
Podstawa działu spadku
Może nastąpić na podstawie:
orzeczenia sądu (co do zasady powinno ono dotyczyć całego spadku),
Umowy pomiędzy wszystkimi
spadkobiercami (może dotyczyć
zarówno całości jak i części spadku; jest
sporządzana w formie aktu
notarialnego, jeżeli w skład masy
spadkowej wchodzi nieruchomość).
Cechy działu spadku
Dział spadku polega na podzieleniu aktywów znajdujących się w masie spadkowej.
Dział spadku dotyczy aktywów znajdujących się w masie spadkowej. Nie dotyczy on długów. Podzielenie jakichkolwiek długów pomiędzy współspadkobiercami ma znaczenie tylko w ich relacjach wewnętrznych.
Na skutek działu spadku majątek, który uległ działowi przestaje być odrębną masą majątkową i staje się częścią majątku osobistego spadkobiercy.
Zmieniają się też zasady odpowiedzialności za długi
spadkowe od momentu działu każdy spadkobierca
odpowiada proporcjonalnie do wielkości udziałów.
Umowy dotyczące spadku
Art. 1047 – 1057 k.c.
Informacje ogólne
Istnieje generalna zasada zakazu zawierania umów o spadek po osobie żyjącej. Taka umowa jest nieważna, z zastrzeżeniem wyjątków przewidzianych w tytule IX Księgi IV k.c. (art. 1047 k.c.).
Jedynym wyjątkiem od ww. zasady jest możliwość zawierania umów o zrzeczenie się dziedziczenia.
Istnieje też możliwość zawierania umów dotyczących spadku po jego otwarciu. Są to:
Umowa o dział spadku.
Umowa o zbycie spadku (w całości lub w części).
Umowa zbycia udziału spadkowego (w całości lub w części).
Umowa zbycia przedmiotu znajdującego się w masie spadkowej (z zastrzeżeniem ograniczeń z art. 1036 k.c.).
Zrzeczenie się dziedziczenia
Umowa pomiędzy spadkodawcą a przyszłym spadkobiercą ustawowym.
Spadkobierca zrzeka się spadku i jest on wyłączony od dziedziczenia jakby nie dożył spadku(jeżeli nie umówiono się inaczej skutek ten odnosi się również do jego zstępnych).
Zawarta w formie aktu notarialnego.
Można uchylić się od zrzeczenia się
dziedziczenia (te same strony umowy), wymaga
to odrębnej umowy w formie aktu notarialnego.
Zbycie spadku
Umowa pomiędzy spadkobiercą, który spadek przyjął a osobą trzecią (może to być inny spadkobierca w przypadku zbycia udziału w spadku).
Jest to umowa o skutku zobowiązująco-rozporządzającym (jeżeli strony nie umówią się inaczej).
W formie aktu notarialnego.
Może być carówno odpłatna jak i nieodpłatna.
Jest to przykład sukcesji uniwersalnej (nabywca nabywa pewną masę majątkową i przechodzi na niego ogół praw i obowiązków związanych z tą masą).
Zbywca spadku nie odpowiada wobec nabywcy z tytułu rękojmi za wady fizyczne i prawne rzeczy,.
