•
•
Wypracowanie uczniowskie jako dokument recepcji dzieła literackiego
* Uniwer ZOFi i \ s ytet ŚWIĄTYŃSK śląski l \
Badani ' a recepcji literatury, p · od - ejmowan-e \V odniesieniu , do .róż~nych grup
sp~ołecznych, ·mają -s· woiste u · zasa · dn ' lenie, , g , dy ·dotyc-zą ~młodzieży szkolnej.
Wyniki iteh bowiem ·mo1 gą :dostarczyć konkretnych danych do sformułovva
nia teorii dydaktyc~ z ,n.ej służącej · pracy nauczyciela na · d ut\vorem lite~ac~
ki~m, teorii oparrtej na empi·ry-cz,nej vviedzy o mechaniz.n1.aeh odbioru ·dzieła
literackiego : przez ·młodz1eż. Rozumiejąc · potrzebę takich badań szukan1y
rói wnocz~eśnie lnajs1{·uteeZJn:iejszy ~ ch •metod ~dotarcia do specyfiki ucznio-vv- skiego · sposob· u o i bcowatnia z utworem li~teradk·łm. Sięgnąć mus imy oczy-
\Viście .d.o· repertuaru 1metod, jaikimi · posłu:gują się ~dyscypliny, stosujące
badani t a · empiryczne.
Do~ k~onując iiC · h prrz.eglą~du "'vypadnie 1się zgo·d-zić :z ·c1zęsto !Spotykanymi twierdzeniami o liliewystarczalności 1 dla ~ nas· zych · Celów metod statystyez-
nych. "Statystyczne analizy : CZ)lltelinictwa pisze B. Sułkowski mają wielką w'artość wskaź.n~kową ·vv ~ogólny.ch ~rozważaniach nad ko,nsumpcją kulturalną sp· ołeczeńst\va, w odniesieniu je t dnak ~d ·o węższej p~ r·ob· le-matyk 1 i,,
sku · pion·ej · na samych procesaeh · odbioru dzieła sztuki lite-rac· kiej, spiia:w-
ność tej metody jest ogra~niczona"l.
Poza ustalenia 'w · yłącz 1 nie ilościowe i poz · wala w· yjść dobrz . e s.konstruo-
'\JVana i umiejętnie ! p, rz · eprovvadzoi na ankieta. Są to jed · nak · warunki trudne
do spełnienia i stą~d ' poch·odzą licme : zarzuty i zastrzeżenia . pod adresem
metod ankietovv· anych , oraz wysiłki iooda~ezy, a l by ' poprzez zastosowanie róż
nych chwytów (lllp. pytań krzy·żują ~eytch się) i · dodatkowych, uzupełniają
cych metod ('wywiad, obserwa 1 cj'a) tU1Zyskać · odpowiedzi, dające pra ' Widziwy obraz ~zjalwisk·a. Niemniej ank1e1 ta ~daje 1 n1ajwięlksze moż1iwości szerokiego
zas: ięg; u pJro. w,ad· wn. ych ;badań 0 1 r 1 az !UZy ! skania ' Wypowied·zi wedł:ug jednoli- tego planu, -rozp~isaneg~o na pyta 1 ni!a : kw . estionar.i i u · sza. Wart·ość jeg 1 o zależy
prze , de ·w.szys ~tjkJlm ~ od sfOirm· uŁowa,nia 'pytań. Sz ! cze . gó}nie przy , da tine ~d1a po- znania sposob~ u lektury są, jak dowodzą tego doś ,wia .dczenia badaezy, pyta-
nia o l k:onstruk·cji · otwartej, nie ogranic· zające odlpowiedlzi, ,;z ~d,olne , uchwy · cić
1 B. S u ł k o w s k i, Powieść i czytelnicy. Społeczne warunkowani. e zj.awisk odbioru. War-
szawa 1972, s. 17.
96 ·.ZOFIA ŚWIĄ TYNSKA
i111d y vt1du.alne s ' truktuTy formułow~an.yteh 'myśli'' 2 • Pytcunia takie przybie-
raj ą \V : p , e w·n · yeh · wyp· adk · ach, to jes t · przy ·większej ~ogólnoś ~ ci ich uj ęcia,
f. 01r1 n ę tema t óvv - do op, raeowa· ni' a ~w postaci szerokiej, sw . obo · dn e j Wj ... powie-
d~ z' l. Taki ' m · na p1rzykład .pyta1n~em będzie ~ na pewno zaczerpni ę te z ksią-ż'ki
Suł. kowskiego: "Któreg · o z bohraterów (tu wymien , ione tytuły powie ści) poiubił Pan najmoc niej i dlaczego?".
P · odob1 ne ~ pytanie, stanowiące tutaj ;cząs~ tkę , a:.nki · ety, w d01d ~atl{u p~e
p~ rowardzonej w for · mie ustnej, może · kiedy indziej być oddz.ielnyi.n tema-
tem wy - powiedzi pisem · nej, potra . ktowaJilej bą ·dź ja!k 1 o uzupełnienie szcze-
gólowego kwestiOIIla lriu ~ sza, b,ądź j'ak · o sa ·n1 todziełny m:ate.riał do badań. N osi
ona · wtedy nazwę wyp 1 raco· w ·.ania. Rzecz~ą znamien·ną jest, iż ·wypraco 1 wa- nie st osQIWaJne · bywa . przeważnie w i badaniach PI ' OWadzronych ·\vś-ró d mło
i dz1l eży, ja i k ' o forma, z · k~órą mł ~od!zież · ta .styka ·się Iu : b jeszcze nieda-vvno S ' ty-
kaŁa · w · codziennej 'prarcy :sz:k · olnej. Mamy ttu tna -txwr adze jed·nak szczególny rod!zaj ·wypracowań, a mia:n~owicie w y praoow : ania na tematy litera:clkie,
ale t ak s:formułow ""'ane, że ,dają .piszącemu !możliw·ość swobo-dnej, nie sk!rę
powan · ej wypowied1zi. , st , osowa , no je · -vv ·dotyehczasowycl1 badaniach w'ielo-
kr ~otnie. Posłużo .no się nimi : np. w badaniach · na' d czytelnict : wem tnłodlzie
ży, \\ 7 któTyc h cho1d!Ziło o wykrycie gustów i ·upod·obań le . ktu, rowych mło
· dyt eh ~c:zyteln]ków, a pośredn]o o po~nanie sa . mej młodzieży, jej ~os;ta\v
i i ' deał6w 3 . Innym · celom :służy wypracowa · n:ie · w ·przy;padku p ! rac psyeho-
logłczny;ch, . próbujących wykryć rolę literatury w życiu :człowieka4.
O wart•oś , c:i takieg i o ,,wolnego" wypracowania pisze K. Czarnecki, iż w
pTzeci·wieńst'wie t d · o ' an!kie,ty, g,dzie od 1 po'wieCW.i są często z · dawfk. owe, m :ało uzasadnione, niepełne, pozwala ono na określenie Teflek · sji, pTzeżyć, u · czuć towarzJlszący·ch lekturze i pozostałyich . po ni 1 ejs. WY'raża 1 0 i n sta · nowisko psychol,ogbw (Pietelia, Reyko~skieg.o), którzy wildzą · w swobo t dnej vvypo-
wie. ~i ' materiał p 1 rzynoszący, m!iędlzy t in , nYJmi, , da , n· e o czytel , niczych emo-
cjach.
Wspomniane tu · odmi, en'ne ~cele, ' dla kt{~rj11eh k : oliZJllstan · o w bada.niach
Z · pisemnego · wypracowania, wsroazuj.ą 1 na tkW1 iąoe 'W 'ni~m m10 . 2li ·W·OŚCi do~
sta!f , czalma infot.rmacji na temat róŻln. ych aspe!któ\v ikontak!tów ezyte}n . ika.
z liJte~aturą, u· za'leż :nionyJch o l d jpersp~ekty-vvy bB!d : aw:czej ok-reślo, nej dy.Slcy-
plin · y 1 Ilia!U~owej. Nas interesoWiać 1będą głów~i~e te możliw.ościi, jak ~ie stw:a-
Tza swobodna wypowiedź w zak!resie 10d~zyta ;nia z niej 'SPOSO· bó~vv odbiocu,
wła.ści'wytch tej 1gru · pie ;publiczności li:ter:ac!kiej, jaiką jesrt młodzież szkrolna, z UWZ!ględnieniem_ jej f ; a;z , r , ozwojowych i · u ~wa rrUJnkowań kult~ urowycha
WypracoWianie trakrować będZiemy zatem jako dokument recepcji czy
z Tamże, s. 48.
s r. L e p a l c z y k, Problemy czuteZnicze uczni ó w szkól średnich . Wars zawa 1965.
' K. C z a r n e c k i, Rola lektury w ~yciu czytelnika. Kato wice 1971.
5 T amze, s. . 7.
- •• #'of •
•
\VYPRACOWANIE UCZNIOWSKIE JAJ( Q DOKUJ\1ENT 97
Ś\viadectwo pa:-zyjmując okreś'len~e M. Głowińskiego 6 U ' czniovvskiego odbioru d · zieła literack' tego, stano~wiące ~ materiał ~ do analizy, przepriOvva- dzan·ej z zastosovv·aniem ' ap· a:r.atury ~pojęciow·ej teorii ; komun · 1kacji literac- l{iej, któ,ra jak się ' WJ71daje stwa 1 rza największe sza , nse ~ dotarcia do
in teresi u ją ceg· o n-as ' Z ja \V iska.
\Vy . praco ' wan ' i · e 'będzie tu · dokumente1n ·najłatv v iejszyn1 · do uzys:kania,
a ·za.raze~111 formą wyp· o-vviedzi ·najba;fldziej naturalną 1 dla U ' CZ. niów .. ·m l ożli
vvą do p ; rzepx· owadzenia .. v v warun· kach · normwlnej , p, racy lekcyj · nej i ~ przez każdego ~rra~u, czyciela ·t:olon.istę ~ także . na jego · własny, d·oraź·ny użytek.
Id·zie tu ~ciągle o wypowiedź określaną ja ' ko swo · boi d1na, szc l zera, Ciałko
wicie vvła 's 'na, · co · wynika ze sformułowania tematu, : który ' Z 'te 1 go względu mu : si ~odpowiatdać pe'vvnym wym ~og·om. Musi ~b ~yć ·zatem na tyle ~og.ól·ny,
aby pozostawiał w sw · d1 ch ramach swobodę wyboru p:rzedaniiotu
vvypovvie~dzi , oraz swrobo~dę p:odejścia ; dl a 1n 1 iego, tj. · do~w ~olność ! operacji ana-
litycz:n ·o-·tnterp lre~tacyj ·nych i ikoJ.ejn · ości i parusz. anyeh spravv, g~ dyż Wt szy-
stko to jest ważn ,e · d, la badawezyc · h ·ustaleń. Będzie to jeden typ tematóvv, do któryeh zaliczyć m;oż(na t:a·kie, jak: "Moja książlka ·rol~u", ,.I(siążka
ostatnio : prz e ezytana", "Moja lekltu · ru wakacyJna" (wariant6w jeSlt wiele).
Dają one najbardziej obsze!"lne pole obserwacji i mogą dostarczyć irnforma-
cji odnoszą,cych się i do TÓżnych ' aspektów od · bio , ru. Należ·eć ' tu będą -rów-
nież tematy vvęższe, · nasta · wiane : na jeden tylk · o element td:z-ieła, zwłaszcza
na bohatera, ~n~ p. "Mój ulubiony bohater litera 1 cki", t al e ta!k · że spełniające
vvyżej · wymienii : one · wa; runki.
ln'ną ~g.rupę ·\v,oln · yeh wyp:ra icovvłań stanowią wypowiedzi iOgraniez· olne
nakazem za ~w : arty· m w temacie 'ujęd1a l i ch · w · określoną formę, l!lp.
re~cenzji, listiu, ·na~z.u~eają1 Cą ·OSOb~ie pisz.ąeej ;pe 'wną rf!Olę, iktórą · musi pTzy-
. jąć, · d 1 ostosowując się . do obowiąz~ ują!cych ' W · niej rreguł 1 g-ry. Im · bar~d;ziej pi-
szący Z idoła -vvejść · w tę iCudz .ą ' rvo;Ję i uznać ją za ·własną, 'ty · m ·vviększe pl r.a· \vdop(lldobieńs:two ·uzysl\:ania IS\Zic · ze : rych 'UWag i ·op~i~nii o ·utworze. Ten
ty;p tematów 1 na ~ d~aje •siię s~czególn 1 ire, i }ecz nie ty1ko, · d'O · poznania spo~so
bóvv 'Wartościowania utwaru p1 rzez lmłodlzież.
Ws' k ! azan: e tu odlm.ia r ny tematów moż:na rrzeez jasna odnieść do konkret1 nego ~utwor ru, znialneg· o · wszystkim badanym, ;z zastrzeżeniem, iż
dJla ll'aJS ' zyeh C ' elów, r gr dy 1 chcemy ·dotr : zeć · do aute·n 1 tyeznego ' Odbioru mło
dzileży, n tte może ·być ten utwór ;prze i dm'i ! otem '\Vcześniej.szego opracowarria n·a lekcji. I tak nie będ·zie on ni ! g: dy, z ~ezego trzeba ~so.b ~ ie z~daw ~ać sp~mwę, całko\vicie 'własny, wo}ny o· d ste 1 reoty · p6vv patrzenia 1 na ·dziełto, jakie na-
rzuca szJ\:oła, kon(k:retny ~nau·czyciel, ale :i ·Ovve ~stereotypy ·możliwe ,są także
do uch · wycenia, · przynaj'mniej ~ częściowo, · w toku anali ' zy.
A · zatem teg~ o ty~ p·u wy;pra ! oowanie : ucZ'n:iow sk 1 ie, stanovviące wypDwiedź
8 NI. G ł o w i ń s k i, świadectwa i style odbioru. Teksty 1975, z. 3.
7 - Dydaktyka lit e ratury
98 ZOFIA SWIĄTYŃSKA
swobodną · vv ramach mniej lub ba ; rdziej ogó1nie zalkreślon tego tem ~ a~tu
zależ·n!ie {)/d bratdaw , czej ~ potT·zeby, U<! : zynić ' m·ożn ·a ·n ·arzęd-zi ~em służą·cym
' aniu 1 spos obów · obc , awani ' a ·m-ł , odlzież·y z ,dziełem lite ' rackim.
P·ma 'W ·tym miejseu lilia podjęcie p.r.ób l y 'W! slraza~ma ·~a 1 kresu możliwości,
jakie kryje w sobie ten właśnie rodzaj świa=dectw \recepcji w perspektywie
dydaktyki liter:attU l ry. RYJsuje się tu ·nawet pewien schemat an,alizy ucz-
niowskiej wypowiedzi, ' :f1ozp ! atTywanej jalkfo interesują·cy nas · dokument odbioru. Opaa:crre znaj, dfujemy ~w d , ot y chezasowym ·d·OT ' obk·u badań · z za-
'k;re/Su [i!t€Tatu:~ozna:wstw!a, e:Stetyk.i i socj,ologii li i tera 1 1Jury.
l. Sprawą nJi · ej 1 ako 'wyjś ic 1o,wą i będzie · odc· eytanie czyte1nicz)rch wy- borów i 1 SUO!OOvV! a'llJ'C: h pm . y nieh ffiryteriów, iodsłaln1ających zainteTesowania, gUJSty, a nawet obowiązujące ~ aiktualnrie w tym · środowisku m · ody lektuxiO' we i ieh · u· wa~unk ·owania. Famiętać musiJmy, iż jak stwieDdza J. Sławiń
ski konkretny ·wybór "( ... ) j~est a~kte.m kl 1 asyfitk · acj1i s~kierow ~anym na rozleg.J.ejiSzy obszar 'dokonań pisa~r.skic: h" !(}raz że "MotywacJe in·dyw1d ~ ual
n · ych ·decyzji czytel1nriezy:eh są mnJiej lub blar~d:z:iej ;pr.ZJ7iP · adk;o: we, jednakże
system takoon· omirczmy, r di o którego się odwo~ują, ma ~awsz·e charakter
ś~odowisk · owy stanoi wi w~asność W !spbłną wa ; rs.twy ezy grupy publiez-
ności 1iterackiej''7.
Pozn , a · nie teg· o elementarnego. IP~oziotmu kontaktów ' mł· odzti~eży z lite-
TJatu'rą jest 'Wa:ż:ne !ka~dorazowro j.ak·O etap • ·vV!Stępny rdJO głębs:z.ych analiz.
2. W·ypr.ac · owanie · ujta:wnia sposób traktow ; a~ni ia literaitury na tle ~róż
:nych ·aktywn·ośei w·łaściwy;eh ·w.ielk;owi or · az po i zwala ·od·kiryć wzory za-
chOłwań · młodzieży ' wol bec ~dzieła liteTaJCi kieg · o. Uc· z:eń bowiem z reguły wy-
jaśnia, \V ja i ki!ch ok rolic~ośe ' i! ach sięgnął : po 1 dan·y utiWór, jak go czy ·tał
i · C J zym stala się 1d~J :a lll ieg : o j'eg r o lek.turr-a, ja l kie Z !aspok ,· oiła cpO·UiiZe \ by psyc:hicz-
ne, .dając poś~·e,dni ·o ' WYJraz sw ~oim nasta : wienlilom odbiorczYJm ·w stosun-
mu ·d· o rdzieła lit~e~rackiągo.
3. S~ wo- bodn ia wypowiedź U ·CtZnn~o 1 W tSikta · daje ; pozn iać ta ' kże umiejętność
włączatnila · dlzi • ela ·w szerszy kon'telks:t. I·dz'ie ·tu '0 w~1dzrenie . gi o na tle n·p.
biografii t pisar.ZJa czy epdki, · w którrej IP•OW!Sbał1o, ! Ciz . yli · od · niesienie · d · o me-
czywis:tlości p01Zaliteraick1 t ej bą1dź tteż ·pr~ ·ooiJwn1e tlraktowanie w izo- lacji, jaklo· samotłumaczący ~się układ.
4. Umożliwi ~a ona ! IllaiStępnie stwiJerrd ! zenti.e stopnia · rozpozna~w.apJa ik , on- wencji litr eratekiej, ·w ikt6rej mieści tsię k;o~retny utwór. Brow~ad·zi ttl ~d ~o
ok1reślen!.ua .relacji !między . danyrrn ~przyp:ardkiem ; a Qgółem tekstów, d· o któ- rych · przeczyt~any prz. yna1eży i 1 do · w.ska!Ziania tego, ~co w nim jednora'W1we
i 1 0S;ob~i'we. Brzypo ! mnij · my, że ' Weldług ·współ ·czesnej i teorii literatury ' Zila-
jom · ość łkfonJWencj; i j-es 1 t ipOClstaJWOWJlffi 1 Waru·nkiem 'Właściwego kontaktu
odbio~r.cy ·z utworem. Ro 1 zpoznanie jej p ' o.zwala czytelnikowi nlB. z: rozumie-
7 J. Sław i ń ski, o dzfstejszych n~rmach czytania (znawców). Teksty 1974, z. 3, s. 16.
WYPRACOWANIE UCZNIOWSKIE JAKO DOKUMENT 99 nie i 'przy;swojen1e sobie ·ut~ woru. Rolę · konwencji porównuje M. Gło ·wiń
ski do roli języka, którego opan·owa!nie jest niezbędne ·do IZro·zumienia
n 'aj~pr ·ost~sz .ej · nawet ·wypowredzia. Zidentyfikow·anie k'onwen : cji pro\vadzi do
odkrycia ,reguł , g:ry · za!Wartych 1 \V utwD , rze, · od czeg · o · zaezyna się pr ~oces es te tyez'Il!o-1d · e i ow ej konk : retyza c j i.
5. Spra\v·ą zasa~d.niiJC,zą ·b~ędzie stwierdzenie, które skład .n~ki struktury
d!zieła ·uzysk~ ują : preferencję w \ recepcji młodzieży i jaka jest hierarehia ich wrażno · śoi. U~ c:zeń !ffiÓWi O tyrm 'Zazwy · cz:aj w · pr · OSt: "najbartdziej ·zainte-
resowałto 1m,nie, przykuło moją uwagę ... " it·p. Świadczy też o ty·m ilość
miejsca, ja; ką r poświęcił . omó-wieniu danej k · westii oraz · usytuowanie jej na tle ()!r,gani:zacj.i całej wypowied : zi.
6. Z ·k;ołei ·przedmi , otem uwa i gi ~może stać i Się uCJzniowska ~rekonstr,u·k
cja świ rata · przedsta·wioneg · o w · utworze, : która wyłoni ' problem konkretyza-
cji vvarstwy przed . miotów i wyglądów i u ·każe, -vv jakim kierunku ona idzie
\V przypa r dku lektu~ry ,mł,od·eg·o czytelnilra. ·Okaż ;e się tu, o ile nastąpiła wierna obiekty . wiz: acja twa~rstwy przedn1iatów przedstawionych or'a ' Z ·w ja-
i ki sposób ; odbyło się ·dopełnienie ~miejsc niedcokreślonych i . c,zy vvzboga~c'iło
ono schemat ; z · alW ; aJrty w dzie1e, ,ezy też ~go zu·bożyło, spłas~zyło i ja'kie ten:dencje, ·właściwe wie.kowi i ·poziomowi a·ntelektualnemu czytelnikó\w , da się · n· a tej : podsta · wie ·vvskazać. Doty-czyć to będzie ·zwłaszcza odbioru bo-
hatera literaekiiego, 1 l(tóry jest zazwyczaj ·ośrodkiem · zaintereso\vania w
tlbwo-rze.
7. Mia,rodaj 1 nych informacji •d losta~rczy u.c!zntow ~ska swo : bodn : a \vypo-
w~iedź 1na :temat "sztuki" intel'IP 1 retacji , zarówno · posz · c.zególn.ych . eleme-n- tóvv dzieł·a, które !uległy tematyzacji, jat.k i jego ;całości. Cieka'w'ić nats ·bę
d · zie, Jakie są skłonności interpretacyJne m·łod·zieży i · w jakim k~ontekś ·cie
zabiegi te są ·do~onyw :ane, jak daleko sięgają i : od ' Czego zależą fOirmuło
·wane "hipotezy ukrytej całoś~ei ~di1eła"9.
Osobnym zagadnieniem b,ędzie sposób 'trak ~towania pr~.ez rnłodzież
utworów da ~ wny ·ch, klasycznych, · dotarcie : do teg · o, czego · vv · nich szuka i ; co Z!naj;d·uje, jakie wa ·rto·ści odkrywa · w nich świeże spoJrzenie młodego
ezytelnika, na ·czYJm polega używają ~c określenia Es!ka~rpita "t 1 wór- cza zdrada" takiego · utworu, ezyli nada · nie mu nowego sensu, jego reinter- pretacja ~d·d~onywana ·w · dzisiej 1 szym świecie .przez młode polkolenje. Jeśli
przyj'mie:my, że "Utwór jest tym, · czym staje się · w le ; kt i urze i mówi to, CIO
-vv nim znalazła · dana · pu ~bliezność"lo, ·ważne staillie się wyjaśnienie, jak
funl\:cj ·onują · dawne ·teksty lWŚiród współczesnej ·młodzieży, na czym za- sa:d · za 1się 1 ich ŻjYJWotność.
• M. Gł-owiński, Wtrtuatny odbiorca w strukturze utworu poetyckiego, (W:) studia z teorii i historii poezji. Wrocław 1967 t s. 1.
1 J. Sław i ń ski, o problemach "sztukt interpretacji", (W:) Dzieło, język, tradycja.
Warszawa 1974, s. 165.
18 J. L a l e w i c z, Mechanizmy komunikacyjne ,,twórczej zdrady''. Teksty 1974, z. 6, s. 82.
'l*
- - - -
100 ,zOFIA ŚWIĄTYŃSKA
8. Wy;p · racow·anie ~odsłania • vv .du·żym stopniu 1 syst · em wairtościowania
stosowany p.r.zez 1 l11lodzie·Ż '\Yiobec /dzieła. Ob · ok z.dań ~op'isovvo-in:te.rpretacyj
ny ·c h poja\viają ·się ~często vv vvypowiedz i ach uc~niow:sk1ch, zwłaszciZa zaś uję:tych tw f.or.mę r-ecen · zji, Z ' dania oeen. i · aj.ą1ce, któTe ~ odnosząc s'ię do ca-
łego · u tvvoa:-u bą,dź do 'Wyblra~nJ71eh j'eg o ·s.l{ła!dnd!k ·ów, ~np· . b1oha tera, fa~ h·uły,
wtSka ,ZJują, jalkie wa~rtości sp, ośrr·ód :mogący ·ch się 1 W ogóle ·uob~eeniać w li- teratu ; r.ze (poznawcze, etyczn • e, ' estetycZine) są 'najwyżej : cenione p i nzez
mlo'd 1 zież i jakie są wo ! b· ec tego. jej kryteria oceny utw ~ar.u.
9. W'iąż·e się · z tym 'styl lektury, 1 d'ający się tak~że ~odezyt1ać . z. ·wypTa-
c~owa•nia. W)lid 1 aje się, 'iiż , m ,oż·n 1a by przyjąć za podstawę ! propoz~y~cję M.
GŁowińskteg'oll, który rwyodTęb: nli:a 7 !zas.a1dni1ezytch stylów · odbi i oJru: mitycz.- ny, aleg · oryez!ny, symbolic21ny, in,strum ~entalny, \ mimetyezny, eksp.resyjny
i estetyzujący, zastrzegając się, iż jest to tylko ' ZarysOiwanie pewnegn repertua 1 :rru : możliwoś ,ci, : a 'Za~tem :repertuar o · tw , arty, ąrzupełntany w mtiarę
potrze1by. W ! na:szJ77m p1rz:y:p·adku :d.ie ~wystąpią zapewne wszYJstkie ze sty- lów wskazanych przez Gł lowińskieg ,o, ·zwłaszeza pierwsze. Interesujące o-
.
każe 1się ;p ; rześledzeni ~e związku stylów lelktu ! ry z fa:za' mi Łroz·woj ,owymi UCZ!niów i sto · pniem wtajemniezenia w strukturę dzieła literackiego, do-
.
k:onują,cą ~się między innymii, jeśli nie :głów:ni:e, , za :pośrednictw~em sz!koły.
Powinn i o ujawnić slię też \vó · wazas l różn]cOW1atnie 1się sty1ó · -vv ~od ~bioru za-
leż . nie iO ! d typu ~p:rzeka~zu litera ~ckieg·o.
10. Wlresz.cie 'om,a·wia·ny tu rodzaj wy;powiedzi ,odc1z:ytać ~)O'Ztwała fun- kcje, jalki r e spełniia 1d · zi=eło w · odbi , orze •mło~dzi ~eży ~ora~z od!powi :ad ·ające j'ej p· ostawy ez~telnitc:zle. Ist~nieje obfita ·]iteratuDa na temat fu'nki cji sztuki, Z:arówno 'teołretyc=z:noliter.ack,a, jak i z ! estetyki, . np. :prac-e M. Gołaszew
skiej12, 'd·ost,arczają;ce · apa~ratury · pojęciowej z tego !Zakresu , oraz · ujęcia socjologiczne, tyn1. 1 cieka ' wsze, że ~uwZJg'lędni~ają,ce ·odb1orcę . masovvego, jak prace S. Sreikd.erS!k.iego 13, ;k}tóre ! mo 1 gą :sta'nowić ~wzór .postępowania bad . aw- cz€g · o : dla o!kreśl,eniia : rod · zajów postaw z.ajrrlOW · anych ; przez ( młodzież ~ wo
bec litelratury. Jedne ;z ni , ch odkiryć jest r st· osun · k! owo łat 'wo, g·dyż · zostają u-
ja:wrnirone ZaJz;wyozaj bezpośrrednio, ujęte w farrrłu·ły ,,Książka n.auc'Zyła
mnie ... , pomogba ... , pozwoliła poznać ... , vvzbogaciła ·m;oją wiedzę ... '' itp.,
inn · e r da ,d ·zą się .odczytać , dopiero z tikS'ztałt.owania · wy · powied21i, z jakości
zdań, : nla : cech · ow:anych em · ocjonalnie lu · b sruch·o Telacj,onują!cych : korz:yści
z lektury. Dało1by się tu 'Za·pewne \vyłon .ić typ . ologię ozytelników · zależn.ie
od ich posta· \v, :c!k:Teśl~oną takimi ·\vyznacznikai mi, jak \vie ' k, osobo :w ~ość,
przygoto1wan 1 ie literackie.
11 M. G ł o \V i ń s k i, świadectwa i styre odbioru, . o p. ci t .
12 lVI. G o ł a s z e w s k a, Odbiorca sztuki jako krytyk. !<:raków 1967 o r a z tej autorki,
Swiadomość piękna. Warszawa 1970.
13 S. S i e k i e r s k i, Recepcja literatury piąknej na wsi. Warszawa 1~67 .o r a z tegoż au-
tora Współczesne funkcje społeczne Literatury klasycznej, (W:) o ·współczesnej kulturze Lite-
rac1ciej. Praca zbiorowa pod red. S. Żółkiewskiego, M. Hopfinger. T. II. Wrocła\v 1973.
WYPRACOW ANIE UCZNIOWSKIE JAKO DOKUMENT 101
11. Na k()lniee wymienić trzeba jeszcz.e jeden aspekt zjawiska odbio- ru, na jaiJ.·d rzuca świa1tło wypracowanie uczniowskie. Jest to tzw. "hory- zont oczekiwań" :wobec dzieła, wyznaczany przez dotychczasową wiedzę - nie tylko literacką - odb1orcy, zaspokajany k:!'zy wzbogacany przez dany utwór lub nie14.
Wsikazane wyżej możliwościi, jakie stwarza w za:kres'ie uzyskiwania informa>cji na temat ~Sposobów olbcowania młodzieży ·z dziełem literarckim swobo,dna wypowiedź uczniowska ujęta w formę pisemnego wypracowa- nia, zostały 1wywiedzione ze wstępnej próby •rozpoznawczej przeprowa- dzonej w najstanszych klasach sZlkoły podstawowej i w sZkole średniej.
Nie są to na pewn'o wszys1tJkie możri·wości, nie wszysbkie też z wyodlręb
ni<onJ!ch tutaj dadzą się odczytać :z każdego wypracowania •tego typu, o tym decyduje jego profil, określony przez temat15.
Należy zaznaczyć, i:ż ·z;nacznie bogatsze w materiał badawczy są wypo- wiedzi młodzieży licealnej, dla której wypracowanie takie jest często oka-
zją - dość rzadką 1w ezkołnYJm nauezaniu - uzewnętll'znienia włas1nych,
n\ie skrępowanych do!Zin~ań Zlwią·zanych ·z !P!rzeczytanym utworem, czego
potrzebę odc'zuwa rczęsto młodiież w wieku dOira~tania. Jej większa doj-
rzałość rntele'ktualna i emocjonalna ora-z wyilsze umiejętnooci werbalizo- wania swoich refleksji i opin!ii o dziele dają rw rrezulta>cie wypmviedź szerszą i pełniejszą, która stanowi dla na•szych badań cenne świadectwo
rec•epcji.
Oczy!wiście nie jest to jedyna metoda badawcza, w wielu przypad- kach konieczne okaże ~Się sięgnięcie ta:kże i po d•rrne sposoby docierania do mechanizmów uc•zniowS'kiej 'recepcji literatury, zaprezentowana tutaj wydaje sdę jednak 'di:agnostyczna, gdy i,dzie o u'ChWJ!crenie wielu różnych
aspeMów odib1i(J1ru, [dórych •2'JnajrQimość jest niezbędna dla formułowa'nia
dyrektyw dydaktycznych.
" Na temat "horyzontu .oczekiwań" pisze R. H a ndk e, Oddziaływanie Literatury w per- spekiywie odbiorcy. Teksty 1976, z. 6.
15 Osobny typ wypracowań wyznaczają np. tematy w rodzaju: "Jesteś reżyserem. Ekrani- zujesz lub inscenizujesz wybrany przez siebie utwór". Obok nakaz:.! przyjęcia na siebie no- wej roli wymagoją one ponadto przekształcenia utworu na dzieło innej sztuki, a więc od- słaniają jeszcze dodatkowe aspekty odbioru dzieła, ukierunkowane przez wyznaczniki kul- turowe, wyciskające co·raz wyraźniejsze piętno na recepcji literatury dzisiaj.
102 ZOFIA śWIĄTY:!iiSKA
SCHOOLBOYS' COMPOSITIONS AS DOCUMENTS OF ADOPTION OF LITERARY WORK
• ZOFIA śWIĄTYŃSKA
Su•mmary
The arrticle shows that a written composition with its liberał expression is a parrticula•ry diagnosUc method tin empirical researches on the recogn'i- ti>on of the way of oommuning of pupils with a literary work.
It allow,s to recognize many different aspects of apprehension, so as motives and criteria of the •choice of literature, the skill to identify a work's literary convention, the hierarchy of importance of its compo- nents, 'the pupil's pall"ti:cularisation and way of interpretation of the work and last not least the pupil's prindjples of appraisal together with his a't- titude and expectations towavds a piece of literary work.
Translated by Jan Roenig
