"Produkcja i handel zbożowy w latyfundium Lubomirskich w drugiej połowie XVII i pierwszej XVIII wieku", Adam Homecki, Wrocław-Warszawa-Kraków 1970 : [recenzja]

Zenon Guldon, Jadwiga Muszyńska

"Produkcja i handel zbożowy w

latyfundium Lubomirskich w drugiej

połowie XVII i pierwszej XVIII

wieku", Adam Homecki,

Wrocław-Warszawa-Kraków 1970 :

[recenzja]

Rocznik Muzeum Świętokrzyskiego 8, 482-483

1973

482 R e c e n zje i o m ó w ie n ia

W iększość z nich zaw iera jed y n ie zaczerp ­ n ięte b ezpośrednio z urzęd ow ych sta ty ­ styk liczb y b ezw zględ n e; nieraz daje się odczuć brak liczb w zględ n ych (chociażby w sk a źn ik ó w dynam iki), co zm usza c z y ­ teln ik a do w ła sn y ch przeliczeń.

I w reszcie drobne uw agi. Na s. 15 zn ajd u jem y inform ację, że w 1849 r. n a ­ stą p iło p ołączen ie guberni radom skiej i k ieleck iej w radom ską. D la ścisłości trzeba dodać, że chodzi tu o p ołączenie z dniem 1 I 1845 r. guberni san d om ier­ skiej i k ieleck iej w ra d o m sk ą 8. W iększe zn aczen ie m a datow an ie jed yn ego ro sy j­ sk iego p rzed rew olu cyjn ego pow szech n ego spisu lu d n ości na rok 1876 (w tytu łach tab el 1 i 2, na s. 17 i w zesta w ien iu b i­ b liograficzn ym na s. 192) lub 1897 (s. 15, w g łó w ce ta b eli 1). Chodzi tu, rzecz o czy ­ w ista, o rok 1897. P o w sta je jednak p y ta ­ nie, d laczego A utorka w y n ik i tego spisu w y k o rzy stu je w rozdziale om aw iającym okres 1870— 1890. P rzecież w tym w ła ­ śn ie ok resie zaszły istotn e zm ian y w lic z ­ b ie i strukturze ludności. Ś w ia d czy o tym ch ociażb y w zro st liczby m ieszk ań ców g u ­ berni k ieleck iej w latach 1867— 1897 z 469 619 do 761 995 osób. Z enon G uldon 8 T. K ob a-R yszew sk a P r z e s z ł o ś ć a d m i n i ­ s t r a c y j n a z i e m w o j e w ó d z t w a k i e l e c k i e g o , ( w :) Z d z i e j ó w Z i e m i k i e l e c k i e j (1918—1944), W arsza­ w a 1970, s. 17—18. ADAM HOMECKI: P R O D U K C J A I H A N ­ DEL Z B O Ż O W Y W L A T Y F U N D 1 U M L U ­ B O M I R S K I C H W D RU G IEJ P O L O W IE X V I I I P IE R W S ZE J X V I I I W I E K U , P o l­

ska A k ad em ia N auk — O ddział w K ra­ kow ie, „Prace K om isji N auk H istorycz­ n y ch ” nr 27, W rocław —W arszaw a—K ra­ ków 1970, Zakład N arodow y im. O ssoliń ­ skich, s. 134, 2 nlb., mapa.

Z najom ość rozw oju gospodarczego M ałopolski, a zw łaszcza d aw n ego w o je ­ w ó d ztw a sandom ierskiego, m im o n ie w ą t­

p liw eg o rozw oju badań, n ie jest pełna. C hyba n ajlep iej znam y rozw ój sto­ su n k ów sp ołeczno-gospodarczych w X V I i p ierw szej p o ło w ie X V II w .1 Z nacznie słab iej znam y n atom iast rozm iary i za­ sięg zn iszczeń w ojen n ych z p ołow y X V II s t u le c ia 2. N ie zn aliśm y dotąd kierunków i rezu ltatów odbudow y gospodarczej w drugiej p o ło w ie X V II w., zniszczeń w o ­ jen n ych z p oczątków X V III w. i procesu od b u d ow y po zakończeniu w o jn y p ółnoc­ nej. Stosu n kow o w ie le w iem y o rozw oju gospodarczym in teresu jącego nas teryto­ rium w o jew ó d ztw a sandom ierskiego w dobie O św iecen ia 3.

1 Z prac d o tyczących w ojew ód ztw a sa n d o ­ m iersk iego w y m ien ić trzeba przede w szystk im A. W aw rzyńczykow ej P r ó b a u s t a l e n i a w y s o ­ k o ś c i p l o n u w k r ó l e w s z c z y z n a c h w o j e w ó d z t w a s a n d o m i e r s k i e g o w d r u g i e j p o ł o w i e X V I i p o ­ c z ą t k u X V I I w i e k u , „Studia z D ziejów G ospo­ d arstw a W iejsk ieg o “ , t. I, W arszawa 1937, s. 94—178, a zw łaszcza A. W yczań skiego ' S t u ­ d i a n a d g o s p o d a r k ą s t a r o s t w a k o r c z y ń s k i e g o 1500—1660, W arszaw a 1964.

2 D la p ołudniow ej części ob ecn ego w o je ­ w ód ztw a k ieleck ieg o zob. zw łaszcza E. Trzyna

K w e s t i a z n i s z c z e ń w o j e n n y c h i w o j s k o w y c h o r a z z a h a m o w a n i a r o z w o j u g o s p o d a r c z e g o k r ó - l e w s z c z y z ń w o j e w ó d z t w a k r a k o w s k i e g o w d r u g i e j p o ł o w i e X V I I w i e k u , „M ałopolskie S tu­ dia H isto ry czn e“ , R. VIII, K raków 1965, z. 1—2. Brak sz czeg ó ło w y ch stu d iów dla w o je ­ w ód ztw a san d om iersk iego.

5 Z n o w szy ch prac zob. H. M adurowicz, A. Podraża R e g i o n y g o s p o d a r c z e M a ł o p o l s k i z a c h o d n i e j w d r u g i e j p o ł o w i e X V I I I w . , W ro­ c ła w —K raków 1958; I. W. Sozin P o m i e s z c z i c z e c h o z j a j s t w o J u ż n o j P o l s z y w 70—90 g o d y X V I I I w . Z i e r n o w y j e c h o z j a j s t w o W o d z i s l a w - s k o g o k l u c z a , „ N au czn yje D okłady W ysszej S zk oły. Istoriczeskije N a u k i“ , M oskw a 195P, nr 1, s. 132—149; tenże, K w o p r o s u o t o w a r n o - s t i p o m i e s z c z i c z e g o c h o z j a j s t w o J u ż n o j P o l s z y w 70—90 g. X V I I I w . , „U cze n y je Zapiski In sti­ tuía S ła w ia n o w ied ien ija “, t. X X , 1960, s. 112— 158; M. R óżycka S t r u k t u r a w y s i e w ó w i w y s o ­ k o ś ć p l o n ó w w d r u g i e j p o ł o w i e X V I I I w i e k u w k l u c z u o p a t o w s k i m , „Studia z D ziejów G o­ spodarstw a W iejsk iego“, t. IV, W arszaw a 1961. z. 1, s. 163—187; M. R óżyck a-G lassow a G o s p o ­ d a r k a r o l n a w i e l k i e j w ł a s n o ś c i w P o l s c e X V I I I w i e k u , W rocław 1964; I. R ych lik ow a S t u d i a n a d t o w a r o w ą p r o d u k c j ą w i e l k i e j w ł a s n o ś c i w M a - l o p o l s c e w l a t a c h 1764—1805, W rocław 1966; te j­ że P r o d u k c j a z b o ż o w a w i e l k i e j w ł a s n o ś c i w M a ł o p o l s c e w l a t a c h 1764— 1805, W arszaw a 1967.

R e c e n zje i o m ó w ie n ia 483

Z p ow yższego przeglądu stanu do­ ty ch cza so w y ch badań w yn ik a, że om a­ w ia n a praca A. H om eck iego dotyczy n aj­ m n iej zn an ego okresu szlach eck iej R ze­ czyp osp olitej. Pod w zg lęd em tery to ria l­ n y m praca ob ejm u je ro zleg łe latyfu n d iu m L ubom irskich (od 1720 r. Sanguszków ). W arto tu dodać, że w 1739 r. na terenie w o je w ó d z tw a san d om iersk iego le ż a ły 152 osady w ch od zące w skład te g o la ty fu n ­ dium . Tu leża ły ponadto dzierżone przez L ubom irskich k rólew szczyzn y (m iędzy in ­ n ym i starostw o san d om iersk ie). A utor a n alizu je przem ian y w fo lw arczn ej pro­ d ukcji zbożow ej (w ysokość i struktura w y sie w ó w i zbiorów , w y so k o ść plonów ) Oraz zw iązk i ry n k o w e latyfu n d iu m . Na szczególn e p od k reślen ie zasłu gu je p ierw ­ szop lan ow a rola dóbr sandom ierskich w d o sta w ie pszen icy i w m n iejszy m stop­ n iu żyta na ryn ek gdański.

Na u w agę zasłu gu ją w n io sk i źródło- zn aw cze, do jak ich dochodzi Autor. Cho­ dzi tu zw łaszcza o ocen ę przydatności b a­ d aw czej lu stracji dóbr k rólew sk ich . O ka­ zu je się b ow iem , że rachunki starostw a san d om iersk iego z 1660 r. podają zbiór czterech p od staw ow ych zbóż w w ysok ości 8379 kóp, a lu stracja z tego roku tylko 3519 kóp (ś;"9). P otw ierd za to w y n ik i ba­ dań innych autorów , k w estio n u ją cy ch w iarygod n ość lu stracji w zak resie w y so ­ k ości w y sie w ó w i zbiorów , a tak że w y so ­ kości plon ów 4.

P rzeprow adzona w pracy szczegółow a analiza statystyczn a rachunków fo lw a rcz­ nych w zb o g a ciła zn aczn ie naszą w ied zę o kierunkach zm ian produkcji zbożow ej. P ostu low ać n ależałob y rozszerzenie badań rów nież na in n e kategorie w ła sn o ści fe u ­ dalnej.

Zenon G uldon, Jad w iga M uszyńska

4 L. Ż ytk ow icz Z e s t u d i ó w n a d w y s o k o ­ ś c i ą p l o n ó w w P o l s c e o d X V I d o X V I I I w i e k u ,

„K w artalnik H istorii K ultury M aterialnej“, R. XIV, 1966, nr 3, s. 461—461.

L U S T R A C J A W O J E W Ó D Z T W A S A N D O ­ M I E R S K I E G O 1789, w yd . H elen a M adu-

row icz-U rb ań sk a, Zakład N arod ow y im. O ssoliń sk ich cz. I, W rocław —W arszaw a— K rak ów 1965, ss. LI, 355; cz. II, W ro­ c ła w —W arszaw a—K raków 1967, ss. X IV , 230; cz. III, W rocław —W arszaw a—K ra­ ków 1968, ss. X II, 246; cz. IV, W rocław — W arszaw a— K rak ów —G dańsk 1971, ss. 142, m apa.

W ram ach p lanu w y d a w n iczeg o In ­ sty tu tu H istorii P A N ukazała się osta tn io obszern a lu stracja k rólew szczyzn w o je ­ w ó d z tw a san d om iersk iego z 1789 r., przy­ go to w a n a przez H. M ad u row icz-U rb ań - ską. P o op u b lik ow an ej w c z e ś n ie j 1 lu ­ stracji z la t 1564— 1565 jest to już druga p u b lik acja lu stracji tego w o jew ó d ztw a . C ykl p u b lik acji lu stracji w o jew ó d ztw a sa n d o m iersk ieg o m a zakończyć p rzygoto­ w a n a ju ż do druku 2 lu stracja z la t 1660— 1664. W obec w ięlo k ro tn ie o m a w ia n ej k w e stii p rzyd atn ości b adaw czej tego źró­ dła 3 c elo w o ść p u b lik acji n ie w y m a g a już Obecnie u zasadnienia. W arto tu jed n ak p od k reślić, że w ob ec n ieza ch o w a n ia się k siąg grodzkich i ziem sk ich z teren u w o ­ je w ó d z tw a sa n d o m iersk ieg o 4 bądacz m a

1 L u s t r a c j a w o j e w ó d z t w a s a n d o m i e r s k i e g o ' 1564—1565, w y d . W. O chm ański. W rocław—W ar­ szaw a—K rak ów 1963.

3 W sp ra w ie k on cep cji w y d a w n ictw a lu ­ stracji z X V I—XV III w . por. L. Ż ytk ow icz

P r a c e n a d w y d a w n i c t w e m l u s t r a c j i k r ó l e w ­ s z c z y z n , „K w artaln ik H isto ry czn y “ , R. LXVI, W arszaw a 1959, nr 1, oraz A. S u ch en i-G ra - b o w sk a Z p r a c K o m i s j i W y d a w n i c t w Ź r ó d ł o ­ w y c h I H P A N , „S tu d ia Ż ródłozn aw cze“ , t. IV, 1959.

3 L u stra c je w o jew ó d ztw a san d om iersk iego w y k o r z y sty w a n e b y ły m . in. przez H. M aduro­ w icz i A . P odrazę w pracy R e g i o n y g o s p o ­ d a r c z e M a ł o p o l s k i z a c h o d n i e j w d r u g i e j p o ł o ­ w i e X V I I I w . , W rocław —K raków 1958, oraz A. W a w rzy ń czy k o w ą P r ó b a u s t a l e n i a w y s o k o ­ ś c i p l o n u w k r ó l e w s z c z y z n a c h w o j e w ó d z t w a s a n d o m i e r s k i e g o w d r u g i e j p o ł o w i e X V I i p o ­ c z ą t k u X V I I w i e k u , „Studia z D ziejó w G osp o­ d arstw a W iejsk ieg o “ , t. I, W arszaw a 1957.

4 N ie lic z n e zach ow an e in w en tarze z tego- teren u rejestru je K a t a l o g i n w e n t a r z y d ó b r z i e m s k i c h X V I —X V I I I w i e k u s p o r z ą d z o n y n a p o d s t a w i e k s i ą g g r o d z k i c h i z i e m s k i c h , W ar­ sz a w a 1959.