ICDP a wiercenia badawcze w Polsce: zaproszenie do dyskusji

ICDP a wiercenia badawcze w Polsce: zaproszenie do dyskusji

Marek Lewandowski

, Andrzej ¯elaŸniewicz

, Stanis³aw Mazur

,

Pawe³ Aleksandrowski

_{, Marek Jarosiñski}

_{, Stanis³aw Skompski}

Od blisko roku Polska jest cz³onkiem Miêdzynarodowego Programu Naukowych Wierceñ Kontynentalnych (ICDP). W niniejszym artykule dokonujemy przegl¹du bie¿¹cych problemów naukowych, które mog³yby byæ rozwi¹zane za pomoc¹ wierceñ badawczych. Rozumiej¹c wa¿koœæ wielu innych, nie wymienionych tutaj zagadnieñ, koncentrujemy siê raczej na tych, które mog³yby wywo³aæ szersze zainteresowanie w skali miêdzynarodowej. Specjalny nacisk k³adziemy zatem na potencjalnie wa¿kie naukowo wiercenia w Karpatach Zachodnich w bezpoœrednim s¹siedztwie pieniñskiego pasa ska³owego, by nastêpnie przedyskutowaæ znaczenie wiercenia badawczego poprzez strefê szwu skorupowego, spajaj¹c¹ masywy œl¹ski i ma³opolski na odcinku pomiêdzy Krakowem a Lubliñcem. Proponujemy tak¿e wiercenie badawcze w strefie Koszalin–Chojnice, którego celem by³by pas fa³dowy tzw. kaledonidów pomorskich. Dokonujemy tak¿e skrótowego przegl¹du innych problemów, które mog¹ byæ celem wierceñ badawczych, tak¿e w aspekcie poszukiwawczym. Nale¿¹ do nich propozycje wierceñ w rejonie horstu Kocka w celu poznania jego roli w rozwoju Lubliñskiego Zag³êbia Wêglowego w okresie dewoñsko-karboñskim, nastêpnie na obszarze Gór Œwiêtokrzyskich dla rozpoznania tektoniki formacji paleozoicznych, a tak¿e w strefie monokliny przedsudeckiej z zamiarem rozpoznania zarysów architektury tektonicznej eksternidów waryscyjskich.

S³owa kluczowe: ICDP, wiercenia badawcze, Polska

Marek Lewandowski, Andrzej ¯elaŸniewicz, Stanis³aw Mazur, Pawe³ Aleksandrowski, Marek Jarosiñski & Stanis³aw Skompski — ICDP and scientific drilling in Poland: invitation for a discussion. Prz. Geol., 49: 46–51.

S u m m a r y. In context of Poland’s membership in the International Continental Scientific Drilling Program (ICDP), this article reviews current research problems in Poland which may be solved by means of scientific drillings. Understanding the importance omany other problems which have not been specified here, we focus rather on these that may arouse wider international interest. Spe-cial attention is therefore given to potentialities of drillings in the Western Carpathians in the close vicinity to the Pieniny Klippen Belt, followed by a discussion on scientific targets in the contact zone between the Malopolska and Silesian Massifs (Kraków–Lubliniec Fault Zone). We also propose a project focused on better recognition of the Polish-German Caledonides, presently concealed under the Permo-Mesozoic cover near to the northeastern boundary of the Trans-European Suture Zone (TESZ) in the Koszalin–Chojnice region. We discuss concisely some other possible scientific targets, otherwise having also prospects for finding hydrocarbon reserves and/or ore deposits. These other proposals of scientific drillings are aimed at explanation of the active role played by the Horst of Kock during the Devonian-Carboniferous development of the Lublin Coal Basin (South-Eastern Poland), of the tectonics of the Palaeozoic formations in the Holy Cross Mountains (Central Poland), and of the tectono-stratigraphic record within Variscan externides below the Fore-Sudetic monocline (Western Poland).

Key words: ICDP, scientific drillings, Poland

Kiedy stawiamy pytanie „Co chcemy wiedzieæ o Ziemi?” odpowiedŸ brzmi „Wszystko!”. V. Haak & A.G. Jones (1997). Przyst¹pienie Polski do International Continental Scientific Drilling Program (ICDP, patrz Lewandowski, 2000a, tak¿e: http//icdp.igf.edu.pl) stwarza dla polskich badaczy now¹ szansê na w³¹czenie siê w miêdzynarodow¹ wspó³pracê naukow¹. Podstawowym zadaniem ICDP jest pomoc finansowa, wsparta pomoc¹ infrastrukturaln¹, skie-rowana do naukowców ze wszystkich dyscyplin nauk o Ziemi, zainteresowanych przygotowaniem, a nastêpnie realizacj¹ projektów wierceñ naukowych. Po raz pierwszy rysuje siê mo¿liwoœæ przygotowania i wykonania w Polsce otworu badawczego, realizowanego przy wspó³pracy

miê-dzynarodowej i finansowanego w istotnej czêœci z bud¿etu korporacji o charakterze ponadnarodowym.

Ogólnie rzecz bior¹c, mo¿liwe s¹ dwa zasadnicze typy aktywnoœci w ramach ICDP. Pierwszy, zakresowo wê¿szy, obejmuje badania rdzeni, analizê karota¿y lub badania w wykonanym otworze. Projekty takich badañ s¹ finansowa-ne ze Ÿróde³ spoza ICDP (np. narodowe fundacje naukowe) i mog¹ byæ przygotowywane indywidualnie lub zespo³owo przez naukowców z krajów partycypuj¹cych w ICDP. Dru-gi to miêdzynarodowe przedsiêwziêcia obejmuj¹ce przy-gotowanie projektu wiercenia i jego organizacjê, przy czym zespó³ autorski ma wy³¹cznoœæ na dostêp do rdzenia i otworu przez rok po zakoñczeniu prac wiertniczych. Do marca 2000 r. do ICDP nap³ynê³o ponad 70 projektów wstêpnych, z czego ok. 50 uzyska³o zachêtê do dalszych prac nad ich ulepszeniem. Jednak tylko jedno z wierceñ zosta³o ostatecznie zakoñczone (Jezioro Bajka³), podczas gdy trzy projekty znajduj¹ siê w stadium wykonawczym (Hawaje, Long Valley w Kalifornii oraz pionowe profilo-wanie sejsmiczne w otworach Kontinentales Tiefbohrpro-gramm de Bundesrepublik Deutschland — KTB).

Zdefiniowanie celów naukowych, a nastêpnie przygo-towanie projektu wiercenia, organizacja pracy w trakcie i po jego zakoñczeniu, nadzór nad badaniami i kompilacja wyników jest zadaniem ogromnym. W realizacjê pro-jektów w jeziorze Bajka³ zaanga¿owanych jest czternaœcie instytucji z czterech krajów (Rosji, USA, Japonii i Nie-1_{Instytut Geofizyki, Polska Akademia Nauk, ul. Ks. Janusza}

64, 01-452 Warszawa; lemar@igf.edu.pl

2_{Instytut Nauk Geologicznych, Polska Akademia Nauk,} ul. Podwale 75, 50-449 Wroc³aw; pansudet@pwr.wroc.pl

3_{Instytut Nauk Geologicznych, Uniwersytet Wroc³awski,} Pl. M. Borna 9, 50-205 Wroc³aw; smazur@ing.uni.wroc.pl; palex@ing.uni.wroc.pl

4_{Pañstwowy Instytut Geologiczny, ul. Rakowiecka 4, 00-975} Warszawa; mjar@pgi.waw.pl

5_{Wydzia³ Geologii, Uniwersytet Warszawski, ul. ¯wirki} i Wigury 93, 02-089 Warszawa; skompski@geo.uw.edu.pl

miec), a przygotowanie projektu wiercenia skoœnego poprzez uskok San Andreas trwa³o lat osiem. Zespo³y anga¿uj¹ce siê w takie zadanie musz¹ mieæ œwiadomoœæ skali trudnoœci, jakie przed nimi staj¹. Sukces bowiem zale¿y nie tylko od wiedzy liderów i naukowej wartoœci projektu, które s¹ warunkami koniecznymi, ale tak¿e od determinacji g³ównych wykonawców w doprowadzeniu projektu do koñca oraz ich zdolnoœci w nawi¹zywaniu kon-taktów z potencjalnymi partnerami i sponsorami, jak rów-nie¿ od innych talentów socjotechnicznych, np. umiejêtnoœci przekonywania, negocjacji itp.

Spraw¹ zasadnicz¹ jest wybór problemu naukowego, który ma byæ rozwi¹zany metod¹ wiercenia badawczego. Jak do tej pory, przewodnimi motywami wszystkich pro-jektów sk³adanych do ICDP by³y:

‘rozwój sekwencji osadowych na pasywnych krawê-dziach kontynentalnych, w tym problemy paleoklimatu i jego zapisu w formacjach jeziornych (44%),

‘dynamika procesów tektonicznych w skorupie i trzê-sienia ziemi (27%),

‘wulkanizm i jego skutki (14%), ‘rozwój technologii wierceñ (10%), ‘impakty i ich skutki (5%).

Propozycje wierceñ naukowych w Polsce

Wiêkszoœæ obszaru Polski ma charakter platformowy, z bogat¹ i wart¹ studiów fanerozoiczn¹ histori¹ tektoniczn¹. W naturalny sposób projekty wierceñ badawczych w naszym kraju bêd¹ koncentrowa³y siê na rozpoznaniu budowy wg³êbnej i przeœledzeniu etapów ewolucji geolo-gicznej wybranych najbardziej interesuj¹cych fragmentów skorupy ziemskiej, nie zaœ na aktualnie zachodz¹cych procesach geodynamicznych. Problemy badawcze o charak-terze regionalnym, które mog³yby byæ rozwi¹zywane za pomoc¹ wierceñ, zosta³y przedstawione obszerniej kilka lat temu (patrz Guterch i in., 1996). Ze wzglêdu na miêdzy-narodowy charakter ICDP, zdecydowanie wiêksz¹ szansê bêd¹ jednak mia³y projekty z odniesieniami uniwersalnymi (patrz Lewandowski, 2000a). W Polsce mog¹ to byæ pro-blemy geotermii, wód g³êbinowych, metalogenezy, zwi¹zków pomiêdzy orogenem a basenami osadowymi (np. na przedpolu Sudetów lub Karpat), czy te¿ ewolucji skorupy na przedpolu kratonu. Bior¹c to pod uwagê, chce-my rozpocz¹æ w polskim œrodowisku geologicznym dysku-sjê, zogniskowan¹ na wyborze wa¿kich problemów mo¿liwych do rozwi¹zania dziêki naukowym wierceniom badawczym oraz sprecyzowaniu metod, które by³yby wyko-rzystane w badaniach rdzeni wiertniczych oraz w samych otworach. Poni¿ej przedstawiamy nasze propozycje, które w wielu miejscach nawi¹zuj¹ do problemów i lokalizacji wymienionych w opracowaniu Gutercha i in. (1996).

Karpaty. Pierwsz¹, wstêpn¹ propozycj¹ w tym

kierun-ku, zg³oszon¹ przez M. Lewandowskiego z inspiracji prof. Jerzego Jankowskiego (patrz http://icdp.igf.edu.pl), jest projekt zbadania wg³êbnej budowy jednostki centralnej Karpat Zachodnich (CKZ, Karpaty wewnêtrzne) w rejonie wystêpowania karpackiej anomalii magnetotellurycznej (patrz Jankowski i in., 1985, 1991; tak¿e ¯ytko, 1997) w celu wyjaœnienia m.in. natury tej anomalii. Obecnie w lite-raturze œwiatowej rozwa¿ane s¹ g³ównie dwie mo¿liwe przyczyny anomalnie wysokiego przewodnictwa elek-trycznego w skorupie, przypisywane grafitowi lub wodom

podziemnym (Hyndman i in., 1993). Obecnoœæ grafitu zosta³a stwierdzona np. wierceniem KTB w ska³ach meta-morficznych strefy Ebendorf–Vohenstrauss, gdzie wystê-puje on w postaci cienkich warstw w strefach œcinania (ELEKTB Group, 1997), jak równie¿ w strefie nasuniêcia kaledonidów niemiecko-polskich, gdzie powsta³ najpraw-dopodobniej wskutek przeobra¿enia kambryjskich ³upków a³unowych (Bierlein & Greiling, 1993). Z kolei procesy diagenetyczne oraz transformacje minera³ów, zachodz¹ce na du¿ych g³êbokoœciach w pasach orogenicznych, mog¹ wyzwalaæ znaczne iloœci roztworów (Brown, 1994), cha-rakteryzuj¹cych siê nisk¹ opornoœci¹ elektryczn¹. Charakter anomalii M-T w Karpatach, w szczególnoœci jej ci¹g³oœæ wzd³u¿ osi orogenu na odcinku ok. 1000 km, wskazuje raczej na roztwory wg³êbne (wody reliktowe?) jako przy-czynê przewodnictwa (J. Jankowski, inf. ustna). Je¿eli przypuszczenie to jest s³uszne, to zbadanie natury tych roz-tworów mia³oby du¿e znaczenie dla lepszego zrozumienia np. zwi¹zków pomiêdzy systemami hydrogeologicznymi a procesami tektonicznymi, czy te¿ warunków powstania z³ó¿ rud cynku i o³owiu na przedpolu orogenu karpackiego (Jaro-szewski, 1993). Stworzy³oby tak¿e szansê na wykorzystanie wód g³êbinowych w praktyce geotermalnej.

Próba odpowiedzi na pytanie o naturê anomalii M-T to tylko jeden z atrakcyjnych problemów naukowych, który móg³by byæ rozwi¹zany wierceniem badawczym w Karpa-tach. Przynajmniej czêœciowych odpowiedzi oczekuj¹ tak¿e pytania o budowê paleozoicznego pod³o¿a serii p³aszczo-winowych Karpat wewnêtrznych, a tak¿e styl budowy wg³êbnej pieniñskiego pasa ska³kowego (PPS) oraz o cha-rakter kontaktu pomiêdzy PPS a Karpatami wewnêtrznymi (np. Birkenmajer, 1985a, b, 1986; Kovaè i in., 1993; Kru-czyk i in., 1992; Oszczypko, 1999; Oszczypko & Œl¹czka, 1985; Tomek, 1993).

O ile powy¿sza problematyka zak³ada lokalizacjê otworu w niewielkiej odleg³oœci na S od PPS (rejon Niedzi-cy?), to alternatywny otwór tu¿ na N od PPS pomóg³by w rozpoznaniu tzw. „strefy korzeniowej” p³aszczowin Karpat zewnêtrznych. Pod ska³ami p³aszczowiny magurskiej mo¿na siê spodziewaæ szybko stromiej¹cej w stronê pasa ska³kowego struktury imbrykacyjnej, obejmuj¹cej szereg ponasuwanych jednostek fliszowych, a jeszcze g³êbiej tak¿e jednostek typu p³aszczowin krystalicznych, „wywle-czonych” z ni¿szych partii skorupy na prawdopodobnie zanurzaj¹cych siê tu ku po³udniowi powierzchniach nasu-niêæ zewn¹trzkarpackich (przejœcie ku po³udniowi od stylu deformacji orogenicznych do deformacji g³êbokoskorupo-wych (thick-skinned tectonics — obejmuj¹cych znaczn¹ czêœæ lub ca³¹ skorupê — por. np. Coward & Butler, 1985). Prawdopodobna jest tu wg³êbna obecnoœæ resztek szwu po zamkniêtym podczas miocenu zbiorniku oceanicznym(?), w którym osadzi³ siê flisz zewn¹trzkarpacki; niewykluczo-ne jest wystêpowanie resztek subdukowaniewykluczo-nej sekwencji ofiolitowej. W tym z³o¿onym geologicznie œrodowisku, po³o¿onym w do niedawna jeszcze aktywnej strefie gra-nicznej transregionalnych jednostek tektonicznych, znane s¹ wystêpuj¹ce przejawy s³abych wstrz¹sów sejsmicznych; zaznacza siê te¿ doœæ intensywna cyrkulacja wód termal-nych i mineraltermal-nych.

Z punktu widzenia wspó³czesnej geodynamiki by³oby to równie¿ miejsce interesuj¹ce ze wzglêdu na prawdopo-dobieñstwo wystêpowania w zachodniej czêœci Karpat zewnêtrznych odmiennych planów odkszta³ceñ i naprê¿eñ

w obrêbie nasuniêtych p³aszczowin fliszowych i ich pod³o¿a (Jarosiñski, 1998). Proponowany otwór mia³by równie¿ znaczenie dla rozpoznania warunków geologicz-nych ewentualnego wystêpowania ropy i gazu w utworach paleozoicznych, a tak¿e lepszego zrozumienia warunków ich generacji i migracji w p³ytsze formacje Karpat zew-nêtrznych (np. Pietsch i in., 1996). Mo¿na przewidywaæ, ¿e g³êbokoœæ otworu potrzebna do przynajmniej czêœciowego rozpoznania wg³êbnej budowy Karpat zewnêtrznych powinna wynosiæ ok. 9000 m, czyli siêgaæ do prawdopo-dobnej g³êbokoœci zalegania pod³o¿a skonsolidowanego w zachodniej czêœci polskiego odcinka PPS (fide Ry³ko & Tomaœ, 1999). Ponadto lokalizacja wiercenia w rejonie przeciêcia granic trzech krajów — Czech, Polski i S³owacji — mo¿e byæ dobr¹ podstaw¹ do w³¹czenia siê naszych s¹siadów w to przedsiêwziêcie. Alternatywna lokalizacja we wschodniej czêœci polskiego PPS powinna byæ tak¿e starannie rozwa¿ona, tutaj jednak szanse na dotarcie do pod³o¿a skonsolidowanego s¹ raczej znikome ze wzglêdu na kilkunastokilometrow¹ g³êbokoœæ jego zalegania (Ry³ko & Tomaœ, 1999).

Strefa Kraków–Lubliniec (SKL). Jest to struktura

uskokowa, w przybli¿eniu równoleg³a do strefy Teisseyre’a-Tornquista, oddzielaj¹ca blok górnoœl¹ski — uwa¿any za fragment tzw. brunowistulikum (Dudek, 1980, 1995; Zno-sko, 1984, 1986) z zapisem orogenezy kadomskiej — od bloku ma³opolskiego. Jej aktywnoœæ wp³ynê³a na przebieg platformowej sedymentacji na obu blokach we wczesnym paleozoiku. Osady dolnokambryjskie z ba³tyck¹ faun¹ try-lobitow¹, powszechne na bloku górnoœl¹skim (Or³owski, 1975) i szczególnie mi¹¿sze przy SKL, œwiadcz¹ o znacz-nej subsydencji i ugiêciu górnoœl¹skiej skorupy. Utworów tych brak natomiast zupe³nie w bezpoœrednio przylegaj¹cej czêœci bloku ma³opolskiego (Bu³a i in., 1997; Bu³a, 2000). SKL by³a zatem czynna co najmniej od kambru. W literaturze by³a przedstawiana b¹dŸ jako fragment orogenu kaledoñskie-go (Znosko, 1965, 1984) lub krakowska ga³¹Ÿ waryscydów (Bukowy, 1994) i interpretowana jako: 1) zapis wzmo¿onej subsydencji i kaledoñskiej inwersji w strefie roz³amu o szerokoœci 50 km (strefa Kraków–Myszków; Kotas, 1982), 2) szew przesuwczy miêdzy terranami o szerokoœci 10–25 km (Brochwicz-Lewiñski i in., 1983), 3) „roz³am terranowy” lub „sutura terranowa” wraz z terranem egzotycznym Lubliniec–Zawiercie–Wieluñ (Harañczyk, 1994), 4) syn-klinorium przylegaj¹ce do antysyn-klinorium w pod³o¿u niecki Nidy (Znosko, 1984, 1986), 5) lub jako granica przesuwcza miêdzy terranem górnoœl¹skim i ma³opolskim (Po¿aryski, 1990; Unrug i in., 1999). Wed³ug niedawnych badañ mate-ria³u rdzeniowego strefa ta ma szerokoœæ oko³o 0,5 km (Bu³a i in., 1997) i jest d³ugowieczn¹ stref¹ œcinania, która niesie zapis wielokrotnej deformacji kruchej i pó³kruchej w ci¹gu paleozoiku. By³a ona zdominowana przez wielofazowe ruchy przesuwcze z transpresj¹ lewostronn¹ u schy³ku syluru lub na prze³omie syluru i dewonu i prawostronn¹ w okresie póŸniejszym (¯aba, 1999). Z aktywnoœci¹ SKL mo¿na wi¹zaæ magmatyzm póŸnokarboñsko-permski oraz polime-taliczn¹ mineralizacjê skupion¹ po stronie ma³opolskiej. Do dziœ dyskutowna jest sprawa regionalnego metamorfizmu utworów ordowicko-sylurskich i charakter ich deformacji.

W obu blokach rozdzielonych SKL niezgodne zalega-nie osadów dolnego paleozoiku na sfa³dowanym i skliwa-¿owanym pod³o¿u wendyjskim (blok górnoœl¹ski) lub wendyjsko-dolnokambryjskim (blok ma³opolski)

wskazu-je odpowiednio na póŸnoproterozoiczny i œrodkowokam-bryjski wiek ich ostatecznej konsolidacji (¯elaŸniewicz i in., 1997; ¯elaŸniewicz, 1998). W paleozoiku oba bloki repre-zentowa³y, zdaniem wiêkszoœci badaczy, terrany przemiesz-czane wzglêdem siebie wzd³u¿ dyslokacji przesuwczych. Obecnie dyskusjê wzbudza g³ównie skala i kinematyka ich wzajemnych przemieszczeñ (Belka i in., 1998; Dadlez i in., 1994; Lewandowski, 1993, 1994, 2000b; Nawrocki, 1993, 2000). W konsekwencji SKL mo¿na uznaæ za doskona³y przyk³ad granicy tektonicznej terranów, która w sposób czytelny zapisa³a przejawy aktywnoœci przesuwczej w ci¹gu niemal ca³ego paleozoiku (¯aba, 1999). Jest to „pale-oproblem”, ale w pewnej mierze analogiczny do podjêtego obecnie przez ICDP zadania zbadania wspó³czesnej grani-cy przesuwczej wzd³u¿ uskoku San Andreas (San Andreas Fault — SAF).

Wiercenie kierunkowe w poprzek SKL, analogiczne do planowanego skoœnego wiercenia przebijaj¹cego SAF, dostarczy³oby unikalnych danych z jednej z najbardziej d³ugowiecznych granic tektonicznych. Poprzez SKL bie-gnie linia tegorocznego eksperymentu sejsmicznego CELEBRATION 2000, który powinien przynieœæ nowe dane o sejsmicznej strukturze litosfery w tym regionie. Do realizacji zadania wystarczy³by przypuszczalnie jeden skoœ-ny otwór poprowadzoskoœ-ny na g³êbokoœci 4–5 km poni¿ej sp¹gu kambru i wendu o d³ugoœci 2–3 km oraz otwór o g³êbokoœci 5–6 km po stronie ma³opolskiej, rdzeniowany w ca³oœci na odcinku sylur–wend. Omawiany projekt, podob-nie jak i projekt karpacki, mia³yby du¿e znaczepodob-nie dla lepsze-go zrozumienia zarówno pochodzenia, jak i mechanizmu oraz dróg migracji roztworów hydrotermalnych, odpowie-dzialnych za powstanie górnoœl¹skich z³ó¿ cynku i o³owiu (por. Sass-Gustkiewicz & D¿u³yñski, 1998 i literatura tam¿e).

Strefa Koszalin–Chojnice. Szczególne znaczenie

przy-wi¹zujemy do rozpoznania dolnopaleozoicznych formacji strefy Koszalin–Chojnice ze wzglêdu na ich mo¿liw¹ przy-nale¿noœæ do synkaledoñskiego pasma fa³dowego, powsta³ego bezpoœrednio na po³udniowy zachód od krawêdzi platformy wschodnioeuropejskiej (Dadlez, 1974). Wed³ug Po¿aryskiego (1990) obszar ten nale¿y do terranu pomorskiego, który uleg³ konsolidacji w póŸnym ordowiku w obrêbie g³ówne-go pasma kaledonidów skandynawskich, by u schy³ku syluru ulec lewoskrêtnym ruchom przesuwczym i ostatecznej akre-cji w dzisiejszym miejscu. Niektóre z dotychczas wykona-nych otworów przewierci³y ska³y paleozoiczne od karbonu po ordowik. Nale¿¹ one do dwóch sekwencji osadowych rozdzielonych niezgodnoœci¹ k¹tow¹. Starsza sekwencja obejmuje utwory dolnopaleozoiczne — ordowickie i sylur-skie (Bednarczyk, 1974; Tomczyk, 1968; Teller & Korej-wo, 1968). Ca³a seria dolnopaleozoiczna jest intensywnie pofa³dowana, na co wskazuj¹ wystêpuj¹ce w rdzeniach upady warstw w zakresie 40–90o_{. Sekwencja osadów dewonu} i karbonu le¿y niezgodnie na zdeformowanych seriach dol-nego paleozoiku i nie wykazuje znacz¹cych przejawów deformacji.

Dostêpne obecnie dane wskazuj¹ na podobieñstwo serii skalnych dolnego paleozoiku wystêpuj¹cych w strefie Koszalin–Chojnice do fragmentów pasma kaledoñskiego Europy, ods³oniêtych na powierzchni w Masywie Brabanc-kim i rozpoznanych wierceniami na wyspie Rugii. Szcze-gólnie ten drugi obszar, ze wzglêdu na bliskoœæ po³o¿enia geograficznego, wydaje siê dobrym punktem odniesienia dla strefy Koszalin–Chojnice. Wiercenia zlokalizowane na

Rugii napotka³y osady ordowiku poddane anchimetamorfi-zmowi i heterogenicznej deformacji (Giese i in., 1997). Defor-macjê ska³ dolnego paleozoiku Rugii uznaje siê za typow¹ dla pasma fa³dów i nasuniêæ (fold-and-thrust belt), a w konsekwencji ska³y te s¹ korelowane z eksternidami kale-doñskimi (Giese i in., 1997). Wiek deformacji i metamorfi-zmu serii ordowickich na Rugii zosta³ ustalony na przedzia³ 450–425 mln lat za pomoc¹ datowañ muskowitu metod¹40_Ar-39_{Ar (Dallmeyer i in., 1999).}

Krystaliczne pod³o¿e podœcielaj¹ce starszy paleozoik strefy Koszalin–Chojnice pozostaje nieznane. W ocenie Skorupy (1970) znajduje siê ono na g³êbokoœci 7–8 km. Szacunki te zasadniczo zosta³y potwierdzone przez wyniki bardziej wspó³czesnych sondowañ sejsmicznych wzd³u¿ profilów LT7 (Guterch i in., 1994), TTZ (Grad i in., 1999) oraz P1 (Jensen i in., 1999). Obecnie przewa¿a opinia, ¿e krystaliczne pod³o¿e strefy Koszalin–Chojnice nale¿y do wczesnopaleozoicznego terranu o pochodzeniu gondwañ-skim okreœlanego mianem wschodniej Awalonii (por. Tait i in., 1997; Pharaoh, 1999).

G³êbokie wiercenie zlokalizowane na obszarze strefy Koszalin–Chojnice (lub te¿ nieco na zachód od niej w rejonie mniej zaburzonych tektonicznie, a wyniesionych bloków), mog³oby dostarczyæ nowych danych zarówno co do stylu deformacji serii dolnopaleozoicznych, jak i ewolucji wcze-snopaleozoicznego basenu osadowego (patrz Poprawa i in., 1999; Dadlez, 2000 i literatura tam¿e; tak¿e Jaworowski, 2000). Obserwacje strukturalne rdzeni w po³¹czeniu z dany-mi karota¿u pozwoli³yby na okreœlenie stylu deformacji, orientacji geometrycznej struktur oraz ich wergencji, a tak¿e na ustalenie po³o¿enia niezgodnoœci k¹towych. Systema-tyczne badania wieku izotopowego jasnego ³yszczyku ze ska³ anchimetamorficznych stanowi³yby podstawê do usta-lenia wieku deformacji i przeobra¿enia. Jednoczeœnie wiek detrytycznego muskowitu z mu³owców niezmetamorfizo-wanych œwiadczy³by poœrednio o minimalnym wieku sko-rupy stanowi¹cej obszar alimentacyjny osadu.

W przypadku osi¹gniêcia przez wiercenie krystaliczne-go pod³o¿a, datowanie tworz¹cych krystaliczne-go ska³ by³oby istotn¹ przes³ank¹ do okreœlenia jego zwi¹zku z otaczaj¹cymi ter-ranami. Na podstawie zebranych informacji mo¿na by z du¿ym prawdopodobieñstwem rozstrzygn¹æ, czy dolny paleo-zoik strefy Koszalin–Chojnice stanowi ekwiwalent kaledoñ-skich eksternidów nawierconych na Rugii, a tak¿e, czy s¹ to utwory (para?)autochtoniczne rozwiniête na pod³o¿u wschodniej Awalonii, czy te¿ kompleks p³aszczowinowy nasuniêty na po³udniowo-zachodni¹ krawêdŸ platformy wschodnioeuropejskiej. By³by to wa¿ny krok do zrozumie-nia scenariusza wczesnopaleozoicznej kolizji pomiêdzy Bal-tik¹ i Awaloni¹. Niez³e rozpoznanie obszaru metodami sejsmicznymi oraz p³ytszymi wierceniami, a tak¿e stosun-kowo niewielki koszt wiercenia (gdyby projekt zak³ada³ przeg³êbienie jednego z otworów poszukiwawczych wykona-nych przez przedsiêbiorstwa naftowe o dodatkowe 2–3 km) i jego ponadregionalne znaczenie naukowe tworz¹ dobry prognostyk dla tego projektu.

Inne lokalizacje. Przedstawiliœmy nieco obszerniej trzy

potencjalne problemy, które mog³yby byæ rozwi¹zane metod¹ wierceñ badawczych w ramach ICDP. Inne z nich to np.:

‘geneza unikalnej struktury tektonicznej, tzw. anty-kliny zrêbowej Kocka na LubelszczyŸnie i jej relacja do basenu sedymentacyjnego, który w dewonie i karbonie rozwija³ siê na jej po³udniowo-zachodnim obrze¿eniu. Rozpoznanie zespo³ów litologicznych w po³¹czeniu z

rein-dostarczy³oby istotnych informacji o brze¿nych strefach platformy wschodnioeuropejskiej;

‘problem obecnoœci po³udniowego odga³êzienia kale-donidów niemiecko-polskich (Dadlez i in., 1994) w Polsce œrodkowej i powi¹zane z nim zagadnienie genezy i struktury wg³êbnej dyslokacji œwiêtokrzyskiej, a tak¿e pozostaj¹ca w tym zwi¹zku problematyka paleozoicznej ewolucji tekto-nicznej jednostki ³ysogórskiej, szczególnie w jej czêœci pó³nocno-wschodniej;

‘zagadnienia zwi¹zane z ewolucj¹ skorupy w pale-ozoiku i prekambrze na SW od TTZ, w szczególnoœci w Sudetach i na ich przedpolu, jak np. problem tektonicznej architektury eksternidów waryscyjskich na obszarze Ni¿u Polskiego. Wiercenie badawcze usytuowane w N lub NE czêœci monokliny przedsudeckiej mog³oby przybli¿yæ odpo-wiedŸ na pytanie, czy rzeczywiœcie tworz¹ one strukturê typu brze¿nego pasma fa³dów i nasuniêæ (foreland fold-and-thrust belt), tektonicznie nadœcielaj¹c¹ swoje przedkar -boñskie pod³o¿e, czy te¿, alternatywnie, stanowi¹ zgodn¹, fliszowo-molasow¹ pokrywê osadow¹ starszego pod³o¿a, odkut¹ od pod³o¿a tylko w pobli¿u strefy wewnêtrznej oro-genu (bloku przedsudeckiego i Sudetów);

‘strukturalne problemy Sudetów i bloku przedsudec-kiego, jak np.: zagadnienie p³aszczowinowego, wzglêdnie kopu³owo-diapirowego charakteru bloku gnejsowego Gór Sowich i otaczaj¹cych go kompleksów ofiolitowych oraz orlicko-œnie¿nickiego masywu gnejsowo-³upkowego, czy zagadnienie charakteru pod³o¿a: metamorfiku kaczawskie-go i jekaczawskie-go czêœci przedsudeckiej, depresji Œwiebodzic i niec-ki œródsudecniec-kiej. Ka¿dy z tych problemów obrós³ ró¿nymi koncepcjami i interpretacjami, implikuj¹cymi diametralnie ró¿ne rozwi¹zania tektoniczne o znaczeniu daleko wykra-czaj¹cym poza obszar Sudetów;

‘Oczywiœcie, wszystkie wymienione propozycje wyma-ga³yby wczeœniejszego, solidnego rozpoznania geofizyczne-go, w szczególnoœci metodami sejsmiki refleksyjnej. Nale¿y pamiêtaæ, ¿e badania poprzedzaj¹ce KTB trwa³y cztery lata. Badania w zakresie rozpoznania re¿imu hydraulicznego i hydrodynamicznego oraz charakterystyki hydrogeochemicz-nej wód termalnych i zmineralizowanych, rozpoznania struk-tury termicznej górnych partii skorupy oraz rozpoznania orientacji i rozk³adu naprê¿eñ w poszczególnych jednostkach tektonicznych, a tak¿e wielkoœci wspó³czesnych naprê¿eñ tektonicznych w rozwiercanym górotworze na podstawie danych karota¿owych i testów szczelinowania hydrauliczne-go stanowi³yby wspólny mianownik wszystkich projektów, niezale¿nie od innych badañ geofizycznych i geologicznych w otworze i na materiale rdzeniowym.

Uwagi koñcowe

Autorzy niniejszej publikacji bardzo licz¹ na kontynuacjê dyskusji zarówno na ³amach czasopism, jak i na roboczych spotkaniach wszystkich zainteresowanych problematyk¹ wierceñ badawczych. Powinno to sprzyjaæ powstawaniu interdyscyplinarnych zespo³ów naukowo-technicznych, które przyst¹pi³yby do ca³oœciowego opracowania projektów wier-ceñ. Projekty te zosta³yby nastêpnie przedmiotem krytycznej dyskusji na forum publicznym, z zamiarem okreœlenia hierar-chii ich wa¿noœci. Projekt o najwy¿szym priorytecie powinien byæ nastêpnie solidarnie popierany w celu doprowadzenia do jego realizacji. Ma to szczególne znaczenie dla gromadzenia œrodków finansowych i technicznych oraz organizacji ca³oœci przedsiêwziêcia. Jego powodzenie to podstawowy warunek

Stosownym punktem odniesienia do podobnego zada-nia jest KTB, który, niezale¿nie od efektów naukowych (ocenianych czêsto doœæ powierzchownie, bez uwzglêdnie-nia pe³nego zakresu problematyki naukowej i technicznej, z jakim przysz³o siê zmierzyæ organizatorom tego wierce-nia — patrz The KTB Deep Drill Hole,1997, tom specjalny J. Geoph. Res., 102, B8; tak¿e Yardley, 1997) oraz wk³adu w rozwój technik wiertniczych, niesie ca³y baga¿ doœwiad-czeñ natury organizacyjnej, bezcenny z punktu widzenia planuj¹cego wiercenie zespo³u.

Spraw¹ zasadnicz¹ jest pytanie o sposób finansowania projektu, o którym z góry wiadomo, ¿e niezale¿nie od loka-lizacji, by³by najdro¿szym zamierzeniem w historii nauk o Ziemi w Polsce. Czasami odpowiedŸ na trudne pytanie mo¿e byæ banalna: otó¿ projekt wiercenia badawczego w Polsce zostanie zrealizowany, gdy wszyscy potencjalni partnerzy z triady nauka-technika-finanse uznaj¹ takie przedsiêwziêcie za op³acalne, ICDP zaœ zostanie wykorzy-stany zgodnie z jego przeznaczeniem, tj. jako narzêdzie do realizacji przedsiêwziêcia.

Serdecznie dziêkujemy pozosta³ym cz³onkom Grupy Robo-czej ICDP-Polska: mgr in¿. J. Chmurze, mgr H. Kiersnowskiemu, prof. H. Kusze oraz dr hab. E. S³aby za dyskusjê nad programem wierceñ badawczych w Polsce.

Literatura

BEDNARCZYK W. 1974 — The Ordovician in the Koszalin–Chojnice region (Western Pomerania). Acta Geol. Pol., 24: 581–600.

BELKA Z., AHRENDT H., FRANKE W., SCHÄFER, J.M. & WEMMER K. 1997 — Accretion of first Gondwana-derived terranes at the margin of Baltica. Terra Nostra, 98/2: 24–27.

BIERLEIN F.P. & GREILING, R.O. 1993 — New constrain on the basal sole thrust at the eastern Caledonian margin in Northern Sweden. Geol. Foren. Stockholm Forhen., 115: 109–116.

BIRKENMAJER K. 1985a — Main Geotraverse of the Polish Carpa-thians (Cracov–Zakopane). Guide to excursion of the XIII Congress of the Carpatho-Balkan Geological Association. Geological Institute, Warsaw: 188.

BIRKENMAJER K. 1985b — Major strike-slip faults of the Pieniny Klippen Belt and the Tertiary rotation of the Carpathians. Publs. Inst. Geophys. Pol. Acad. Sc. A-16.

BIRKENMAJER K. 1986 — Zarys ewolucji geologicznej pieniñskiego pasa ska³kowego. Prz. Geol., 34: 293–304.

BROCHWICZ-LEWIÑSKI W., PO¯ARYSKI W. & TOMCZYK H. 1983 — Ruchy przesuwcze w po³udniowej Polsce w paleozoiku. Prz. Geol., 31: 651–658.

BUKOWY S. 1994 — Zarys budowy paleozoiku pó³nocno-wschodnie-go obrze¿enia Górnoœl¹skiepó³nocno-wschodnie-go Zag³êbia Wêglowepó³nocno-wschodnie-go. Przew. 65. Zjazdu PTG Sosnowiec: 14–30.

BROWN K. 1994 — Fluids in Deforming sediments.[ In:] The Geologi-cal Deformation of Sediments. A. Maltman (ed.), Chapman & Hall. BU£A Z. 2000 — Dolny paleozoik Górnego Œl¹ska i zachodniej Ma³opolski. Pr. Pañstw. Inst. Geol., 171: 1–69.

BU£A Z., JACHOWICZ M. & ¯ABA J. 1997 — Principal characteri-stics of the Upper Silesian Block and Ma³opolska block border zone (southern Poland). Geol. Mag., 134: 669–677.

COWARD M. & BUTLER R. 1985 — Thrust tectonics and the deep structure of the Pakistan Himalayas. Geology, 13: 417–20.

DADLEZ R. 1974 — Tectonic position of Western Pomerania (North-We-stern Poland) prior to the Upper Permian. Biul. Inst. Geol., 274: 49–87. DADLEZ R. 2000 — Pomeranian Caledonides (NW Poland), fifty years of controversies: a reviev and a new concept. Geol. Quart. 44: 221–236. DADLEZ R., KOWALCZEWSKI Z. & ZNOSKO J. 1994 — Some key problems of the pre-Permian tectonics of Poland. Geol. Quart., 38: 169–190.

DALLMEYER R.D., GIESE U., GLASMACHER U. & PICKEL W. 1999 — First40_Ar-39_{Ar age constraints for the Caledonian evolution of}

the Trans-European Suture Zone in NE Germany. Jour. Geol. Soc., London, 156: 279–290.

DUDEK, A. 1980 — The crystalline basement block of the Outer Car-pathians in Moravia: Bruno-Vistulicum. Rozpr. Èeskoslov. Akad. Vìd, Rada matematicko-pøirodovedeckych Vìd, 90: 1–85.

DUDEK A. 1995 — Moravo-Silesian Zone. Metamorphic evolution. In: Dallmeyer R.D., Franke W., Weber K. (eds.), Pre-Permian geology of central and eastern Europe. Springer, Berlin: 508–511.

ELEKTB Group 1997 — KTB and the electrical conductivity of the

crust. J. Geophys. Res., 102, B8: 18,289–18,305.

GIESE U., KATZUNG G., WALTER R. & WEBER J. 1997 — The Caledonian deformation of the Brabant Massif and the Early Palaeozo-ic in northeast Germany: compared (Brabant Massif and Rügen Palae-ozoic compared). Geol. Mag., 134: 637–652.

GRAD M., JANIK T., YLINIEMI J., GUTERCH A., LUOSTO U., TIIRA T., KOMMINAHO K., ŒRODA P., HÖING K., MAKRIS J. & LUND C.-E. 1999 — Crustal structure of the Mid-Polish Trough beneath the Teisseyre-Tornquist Zone seismic profile. Tectonophysics, 314: 145–160. GUTERCH A., GRAD M., JANIK T., MATERZOK R., LUOSTO U., YLINIEMI J., LÙCK E., SCHULZE A. & FRSTE K. 1994 — Crustal structure of the transition zone between Precambrian and Variscan Europe from new seismic data along LT-7 profile (NW Poland and eastern Germany). C.R. Acad. Sc. Paris, 319 Ser. II: 1489–1496. GUTERCH A., LEWANDOWSKI M., DADLEZ R., POKORSKI J., WYBRANIEC S., ¯YTKO K., GRAD M., KUTEK J.,

SZULCZEWSKI M. & ¯ELANIEWICZ A. 1996 — Podstawowe problemy g³êbokich badañ geofizycznych i geologicznych obszaru Pol-ski. Publ. Inst. Geophys. Pol. Ac. Sc., M-20(294): 1–44.

HAAK V. & JONES A.G. 1997 — Introduction to special section: The KTB deep drill hole. J. Geophys. Res., 102, B8: 18175–18177. HARAÑCZYK CZ. 1994 — Znaczenie sutury terranowej Zawiercie–Rze-szotary dla poznania kaledoñskiego transpresyjnego orogenu krako-widów. Przew. 65 Zjazdu PTG, Sosnowiec: 69–79.

HYNDMAN R.D., VANYAN L.L. MARQUIS G. & LAW L.K. 1993 — The origin of electrically conductive lower continental crust: saline water or graphite? Phys. Earth Planet. Inter., 81: 325–344.

JANKOWSKI J., PAWLISZYN J., JӏWIAK W. & ERNST T. 1991 — Synthesis of electric conductivity surveys performed on the Polish part of the Carpathians with geomagnetic and magnetotelluric sounding methods. Publs. Inst. Geophys. Pol. Ac. Sc., M-18, 273: 87–89. JANKOWSKI J., TAR£OWSKI Z., PRAUS O., PECOVA J. & PETR V. 1985 — The deep geomagnetic sounding in the West Carpathians. Geophys. Jour. Astron. Soc., 80: 561–574.

JAROSIÑSKI M. 1998 — Contemporary stress field distortion in the Polish part of the Western Outer Carpathians and their basement. Tectonophysics, 297: 91–119.

JAROSZEWSKI W. 1993 — Manifestations of hydrotectonics in Zn-Pb mineralization at Trzebinia mine (Silesian-Cracow zinc-lead ore district, Poland). Kwart. Geol., 37: 241–254.

JAWOROWSKI K. 2000 — Projekt badawczy: „Rozwój transeuropej-skiego szwu tektonicznego — kaledonidy pomorskie i ich przedpole” — wstêpny przegl¹d wyników. Prz. Geol., 48: 398–400.

JENSEN S.L., JANIK T., THYBO H. & POLONAISE WORKING GROUP 1999 — Seismic structure of the Palaeozoic Platform along POLONAISE’97 profile P1 in northwestern Poland. Tectonophysics, 314: 123–144.

KOTAS A. 1982 — Zarys budowy geologicznej Górnoœl¹skiego Zag³êbia Wêglowego. Przew. 54. Zjazdu PTG Sosnowiec: 45–72. KOVAÈ M., NAGYMAROSY A., SOTAK K. & ŒUTOVSKA K. 1993 — Late Tertiary paleogeographic evolution of the Western Carpathians. Tectonophysics, 226: 401–415.

KRUCZYK J., K¥DZIA£KO-HOFMOKL M., LEFELD J., PAGAÆ P. & TUNYI I. 1992 — Paleomagnetism of Jurrasic sediments as eviden-ce for oroclinal bending of the Inner western Carpathians. Tectonophy-sics, 206: 315–324.

LEWANDOWSKI M. 1993 — Paleomagnetism of the Palaeozoic rocks of the Holy Cross Mts (Central Poland) and the origin of the Variscan orogen. Publ. Inst. Geophys. Pol. Acad. Sc., A-23 (265): 1–85. LEWANDOWSKI M. 1994 — Paleomagnetic boundary conditions for Variscan mobilism of the Upper Silesian and Malopolska Massif, southern Poland. Geol. Quart., 38: 211–227.

LEWANDOWSKI M. 2000a — International Continental Scientific Drilling Program (ICDP) — miêdzynarodowy program wierceñ badaw-czych na obszarach kontynentalnych. Prz. Geol, 48: 540–541. LEWANDOWSKI M. 2000b — Block rotations in the Palaeozoic fold belts of Poland: next palaeomagnetic evidences from the Holy Cross Mts and the Kaczawa Mts. Abstrakty EUROPROBE Meeting, Zakopa-ne: 61–62.

NAWROCKI J. 1993 — The Devonian-Carboniferous platform paleoma-gnetic directions from the Silesian-Cracow area and their importance for Variscan paleotectonic reconstruction. Kwart. Geol., 37: 397–430. NAWROCKI J. 2000 — Late Silurian paleomagnetic pole from the Holy Cross Mountains: constraints for the post-Caledonian tectonic activity of the Trans-European Suture Zone. Earth Planet. Sc. Lett., 179: 325–334.

OR£OWSKI S. 1975 — Lower Cambrian trilobites from Upper Silesia (Gocza³kowice borehole). Acta Geol. Pol., 25: 377–383.

OSZCZYPKO N. & ŒL¥CZKA A. 1985 — An attempt to palinspastic reconstruction of Neogene basins in the Carpathian foredeep. Ann. Soc. Geol. Pol., 55: 55–75.

OSZCZYPKO N. 1999 — Przebieg mioceñskiej subsydencji w polskiej czêœci zapadliska przedkarpackiego. Pr. Pañstw. Inst. Geol., 168: 209–230.

PHARAOH T.C. 1999 — Palaeozoic terranes and their lithospheric boundaries within the Trans-European Suture Zone (TESZ): a review. Tectonophysics, 314: 17–41.

PIETSCH K., STRZETELSKI W., JARZYNA J. & GÓRECKI W. 1996 — Geologiczno-geofizyczna interpretacjia podkarpackich struktur gazonoœ-nych dewonu na obszarze Lachowice-Stryszawa. Prz. Geol., 44: 454–463.

POPRAWA P., ÒLIAUPA S., STEPHENSON R. & LAZAUSKIENE J. 1999 — Late Vendian–Early Palaeozoic tectonic evolution of the Baltic Basin: regional tectonic implications from subsidence analysis. Tectonophysics, 314: 219–239.

PO¯ARYSKI W. 1990 — Kaledonidy Œrodkowej Europy — orogenem przesuwczym z³o¿onym z terranów. Prz. Geol., 38: 1–8.

RY£KO W. & TOMAŒ A. 1999 — Obraz skonsolidowanego pod³o¿a Karpat polskich w œwietle badañ magnetotellurycznych. Pr. Pr. Pañstw. Inst. Geol., 168: 195–208.

SASS-GUSTKIEWICZ M. & D¯U£YÑSKI S. 1998 — On the origin of starta-bound Zn-Pb ores in the Upper Silesia. Ann. Soc. Geol. Pol., 68: 267–278.

SKORUPA J. 1970 — Morphology of the consolidated basement in Poland in the light of seismic refraction surveys. Mat. i Prace Zak³. Geof. PAN, 34: 85–96.

TAIT J.A., BACHTADSE V., FRANKE W. & SOFFEL H.C. 1997 — Geodynamic evolution of the European Variscan fold belt: palaeomagne-tic and geological constraints. Geologische Rundschau, 86: 585–598. TELLER L. & KOREJWO K. 1968 — Early Paleozoic deposits in the deep substratum of North-Western Poland. Acta Geol. Pol., 18: 613–619. TOMCZYK H. 1968 — Stratygrafia syluru w obszarze nadba³tyckim Polski na podstawie wierceñ. Kwart. Geol., 12: 15–36.

TOMEK È. 1993 — Deep crustal structure beneath the Central and Inner West Carpathians. Tectonophysics, 226: 417–431.

UNRUG R., HARAÑCZYK C. & CHOCYK-JAMIÑSKA M. 1999 — Easternmost Avalonian and Armorican-Cadomian terranes of central Europe and Caledonian-Variscan evolution of the polydeformed Kraków mobile belt: geological constraints. Tectonophysics, 302: 133–157. YARDLEY B. 1997 — Probe of a plate interior. Nature, 389: 792. ZNOSKO J. 1965 — Problem kaledonidów i granicy platformy pre-kambryjskiej w Polsce. The problem of Caledonides and the border of Pre-Cambrian platform in Poland. Biul. Inst. Geol., 188: 5–72. ZNOSKO J. 1984 — Tectonics of southern part of Middle Poland (beyond the Carpathians). Zeit. Deutsch. Geol. Ges., 135: 585–602. ZNOSKO J. 1986 — Polish Caledonides and their relation to other European Caledonides. Ann. Soc. Geol. Pol., 56: 33–52.

¯ABA J. 1999 — Ewolucja strukturalna utworów dolnopaleozoicznych w strefie granicznej bloków górnoœl¹skiego i ma³opolskiego. Pr. Pañstw. Inst. Geol., 166: 5–162.

¯ELANIEWICZ A. 1997 — Neoproterozoic-Cambrian basement SW of the TESZ in southern Poland: Cadomian orogen and its foreland. Terra Nostra, 97: 167–171.

¯ELANIEWICZ A. 1998 — Rodinian-Baltican link of the Neoprote-rozoic orogen in southern Poland. Acta Universitatis Carolinae. Geologica, 42: 509–515.

¯YTKO K. 1997 — Electrical conductivity anomaly of the northern Carpathians and the deep structure of the orogen. Ann. Soc. Geol. Pol., 67: 25–44.

Poziom z³otonoœny z pogranicza czerwonego sp¹gowca i cechsztynu niecki

pó³nocnosudeckiej w rejonie Nowego Koœcio³a

Andrzej Wojciechowski*

Poziom z³otonoœny, który wystêpuje poni¿ej cechsztyñskiego wapienia podstawowego wykszta³ci³ siê na ró¿norodnych ska³ach arkozowych nale¿¹cych do kontynentalnej, osadowo-wulkanicznej formacji czerwonego sp¹gowca. W rejonie Nowego Koœcio³a buduj¹ go odbarwione piaskowce i pstre i³y z i³owcami. Œrednia zawartoœæ Au wynosi 428 ppb. Mi¹¿szoœæ owego poziomu waha siê od 0,05 do 2,8 m (xœr=0,6 ±0,2 m). Z³oto najprawdopodobniej tworzy œcis³¹ paragenezê z hematytem, a jako z³oto adsorbcyjne wystêpuje

w wapnisto-krzemionkowych, smektytowo-chlorytowych i³ach i i³owcach (z barytem). Poziom z³otonoœny charakteryzuje siê wyraŸn¹ strefow¹ zmian¹ barwy: z szaroczerwonej u podstawy do pstrej (po³¹czonej z licznymi odbarwieniami) w stropie i stopniowo zanikaj¹c¹ ku górze saprolityczn¹ tekstur¹. Zwietrza³e piaskowce cechuje trend litologiczny, który polega na zwiêkszeniu ku górze profilu zawartoœci Au, Cu, Pb, Zn, zwiêkszeniu wartoœci wskaŸników Al2O3/SiO2, Fe2O3/Al2O3 i CIA oraz zmniejszeniu wartoœci

wskaŸnika Na2O/K2O. Rtêæ koncentruje siê w strefach szczelinowo odbarwionych brunatnoczerwonych piaskowców czerwonego

sp¹gowca. Mineralizacja z³otonoœna jest przestrzennie, choæ prawdopodobnie nie czasowo, zwi¹zana z transgresywna powierzchni¹ niezgodnoœci. Jej pochodzenie nie jest dostatecznie jasno wyjaœnione.

S³owa kluczowe: z³oto, cechsztyn, czerwony sp¹gowiec, geochemia, litologia, niecka pó³nocnosudecka, Polska

Andrzej Wojciechowski — Rotliegend/Zechstein gold-bearing horizon in the North Sudetic Trough near Nowy Koœció³ (SW Poland). Prz. Geol., 49: 51–62.

S u m m a r y . The sub-Zechstein Basal Limestone gold-bearing horizon developed on various arkosic rocks following deposition of the Lower Permian terrestrial red beds/volcanics formation. The gold-bearing horizon in the Nowy Koœció³ region includes discol-oured sandstone and mottled-grey clay and claystone. The average content gold-bearing is 428 ppb. The gold-bearing deposit ranges in thickness from 0,05 to 2,2 m (xœr=0.6 ±0.2 m). Gold is probably closely associated with hematite and also occurs separately as

adsorbed forms in the smectite and chlorite (with barite) calcareous and siliceous clay and claystone. The gold-bearing horizon char-acteristically displays a colour zonation from a grey-red base to a discoloured and mottled top, and an upward increase in disruption of