Gie ády energii w Polsce

U N I V E R S I TAT I S M A R I A E C U R I E - S K à O D O W S K A L U B L I N – P O L O N I A

VOL. XLVI, 1 SECTIO H 2012

Katedra Finansów i Bankowo Ğci WyĪsza Szkoáa Bankowa w Toruniu

PIOTR PREWYSZ-KWINTO

Gie ády energii w Polsce

Energy Exchanges in Poland

Wprowadzenie

Do ko Ĕca lat 80. XX wieku rynek energii elektrycznej na Ğwiecie pozostawaá rynkiem monopolistycznym. Tworzy áy go duĪe przedsiĊbiorstwa zajmujące siĊ jednocze Ğnie produkcją, przesyáem i sprzedaĪą energii, które ze wzglĊdu na swój strategiczny charakter pozostawa áy wáasnoĞcią paĔstwa. Potrzeba zmian mających na celu wprowadzenie w tym sektorze zasad konkurencji pojawi áa siĊ w latach 90.

XX wieku. Za prekursora tych zmian uznaje si Ċ Wielką BrytaniĊ, w której w 1989 roku zosta á uchwalony Electricity Act – akt prawny wprowadzający konkurencjĊ w wytwarzaniu i dostawie energii elektrycznej oraz daj ący moĪliwoĞü prywatyzacji sektora energetycznego. Celem zmian na rynku energii by áo przede wszystkim za- pewnienie racjonalnych cen energii elektrycznej dla jej nabywców, umo Īliwiających jednocze Ğnie zachowanie odpowiedniej rentownoĞci przedsiĊbiorstw tego sektora, a tak Īe zagwarantowanie bezpieczeĔstwa dostaw i zapewnienie Ğrodków na odtwo- rzenie i rozwój infrastruktury technicznej. W tej sytuacji energia elektryczna przesta áa by ü traktowana jako dobro, a staáa siĊ towarem, zaĞ jej odbiorca klientem na rynku energii, maj ącym miĊdzy innymi peáną swobodĊ w wyborze dostawcy.

W Polsce zmiany na rynku energii rozpocz Ċáy siĊ w 1997 roku wraz z uchwale-

niem w dniu 10 kwietnia ustawy Prawo energetyczne. W wyniku przeprowadzonych

zmian pojawi áa siĊ koniecznoĞü stworzenia instytucji zajmujących siĊ obrotem energią

elektryczn ą, w tym takĪe na zasadach rynku publicznego. W Polsce taką rolĊ peánią

obecnie: Towarowa Gie áda Energii (TGE) dziaáająca od 7 grudnia 1999 roku oraz

Platforma Obrotu Energi ą Elektryczną Gieády Papierów WartoĞciowych w Warszawie (POEE GPW) uruchomiona 11 grudnia 2010 roku.

Towarowa Gie áda Energii (dawniej Gieáda Energii) zostaáa utworzona przez kon- sorcjum pod przewodnictwem spó áki Elektrim SA Konsorcjum to zostaáo wyáonione w rozpisanym w lipcu 1999 roku przez Ministerstwo Skarbu Pa Ĕstwa przetargu ma- j ącym na celu utworzenie i uruchomienie w Polsce pierwszej gieády energii. Obecnie g áównym wáaĞcicielem TGE jest Skarb PaĔstwa posiadający 22,34% udziaáów. Do pozosta áych najwaĪniejszych udziaáowców naleĪą: Elektrim SA, EON Energy Treading SE, PGE SA, Zespó á Elektrowni Pątnów–Adamów–Konin oraz PGE Elektrownia Opole SA, które posiadaj ą po 10% udziaáów

. TGE rozwija si Ċ bardzo dynamicznie, a handel energi ą elektryczną odbywa siĊ obecnie na kilku rynkach, które zostaną bar- dziej szczegó áowo omówione w dalszej czĊĞci. MiesiĊczny wolumen obrotu w marcu 2011 roku tylko na Rynku Dnia Nast Ċpnego wyniósá prawie 1,65 mln MWh energii elektrycznej i by á o ponad 300% wiĊkszy niĪ w analogicznym okresie roku 2010.

Uruchomienie gie ády energii przez GPW byáo moĪliwe dziĊki nabyciu w paĨ- dzierniku 2010 roku przez GPW, KDPW oraz spó ákĊ WSEInfoEngine Internetowej Platformy Obrotu Energi ą Elektryczną zaáoĪonej na początku 2001 roku przez spóákĊ ELBIS. Platforma ta umo Īliwiaáa za poĞrednictwem internetu zakup i sprzedaĪ ener- gii elektrycznej zarówno konwencjonalnej, jak i praw maj ątkowych wynikających ze Ğwiadectw pochodzenia energii odnawialnej. Pod koniec 2010 roku uczestnikami obrotu by áo aĪ 89 podmiotów. Pierwsze notowania na nowej platformie rozpoczĊáy si Ċ w dniu 11 grudnia 2010. Po pierwszych miesiącach funkcjonowania obrót na POEE GPW jest znacznie mniejszy ni Ī na TGE, ale systematycznie wzrasta liczba uczestników obrotu.

1. Podmioty dopuszczone do handlu na TGE i POEE GPW

Dokonywanie transakcji na gie ádach energii nie jest dostĊpne dla kaĪdego. Trans- akcje mog ą zawieraü tylko i wyáącznie podmioty do tego dopuszczone. W przypadku TGE s ą nimi czáonkowie gieády. Zgodnie z regulaminem tej instytucji czáonkami gie ády mogą byü: przedsiĊbiorstwa energetyczne posiadające koncesjĊ na wytwarzanie, przesy áanie, dystrybucjĊ lub obrót energią elektryczną oraz bĊdący osobami prawny- mi odbiorcy uprawnieni do korzystania z us áug przesyáowych zgodnie z przepisami ustawy z dnia 10 kwietnia 1997 roku – Prawo energetyczne. Ponadto uczestnikami obrotu mog ą byü domy maklerskie, a takĪe zagraniczne osoby prawne prowadzące dzia áalnoĞü maklerską w zakresie obrotu towarami gieádowymi

. Cz áonkiem TGE mog ą zostaü podmioty, które zawaráy z nią umowĊ o czáonkostwo i zostaáy dopusz-

1

Strona internetowa Towarowej Gie ády Energii, http://www.polpx.pl, dostĊp: 15 kwietnia 2011.

2

Regulamin obrotu Rynku Towarów Gieádowych Towarowej Gieády Energii S.A. zatwierdzony przez

KNF w dniu 9 czerwca 2010, art. 12.

czone do dzia áania na gieádzie przez Zarząd Gieády. Na koniec kwietnia 2011 roku status cz áonka TGE miaáy 44 podmioty w tym trzy spóáki z zagranicy (dwie z Czech i jedna z Wielkiej Brytanii).

W przypadku POEE GPW podmioty dopuszczone do zawierania transakcji kupna i sprzeda Īy nazywa siĊ uczestnikami obrotu. Mogą nimi byü, podobnie jak na TGE, towarowe domy maklerskie oraz domy maklerskie i banki prowadz ące dziaáalnoĞü maklersk ą, przedsiĊbiorstwa energetyczne posiadające koncesjĊ na wytwarzanie, prze- sy áanie, dystrybucjĊ lub obrót energią elektryczną, a takĪe bĊdący osobami prawnymi odbiorcy uprawnieni do korzystania z us áug przesyáowych

. Na koniec kwietnia 2011 status uczestnika obrotu mia áo 25 podmiotów w tym dwa domy maklerskie: Dom Maklerski BO ĝ oraz Noble Securities.

2. Rynki na TGE i POEE

2.1. Rynki na TGE

Na Towarowej Gie ádzie Energii funkcjonuje obecnie piĊü rynków. Są to:

– Rynek Dnia Nast Ċpnego (RDN), – Rynek Dnia Bie Īącego (RDB), – Rynek Towarowy Terminowy (RTT), – Rynek Praw Maj ątkowych (RPM), – Rynek Uprawnie Ĕ do Emisji CO

(RUE).

Ponadto energia elektryczna mo Īe byü sprzedawana takĪe w ramach tzw. aukcji energii.

Rynek Dnia Nast Ċpnego (RDN) – to pierwszy rynek uruchomiony w ramach TGE, funkcjonuje od 30 czerwca 2000 roku. Umo Īliwia zakup energii z terminem dostawy w ci ągu maksymalnie dwóch dni. Handel energią elektryczną odbywa siĊ przy wykorzystaniu dwóch typów instrumentów, tj.:

– instrumentu godzinowego, umo Īliwiającego dostawĊ 1 MWh energii elek- trycznej na konkretn ą godzinĊ doby, notowania instrumentu rozpoczynają siĊ na dwa dni przed terminem dostawy o godzinie 7.15, a ko Ĕczą na dzieĔ przed terminem dostawy o godzinie 13.30. Instrumenty godzinowe oznacza si Ċ w sposób nastĊpujący RDNk _DD-MM-RRRR_HGG, gdzie k oznacza kolejny dzie Ĕ tygodnia, DD – dzieĔ dostawy, MM – miesi ąc dostawy, RRRR – rok dostawy, zaĞ GG – godzinĊ koĔca przedzia áu czasowego, w którym energia bĊdzie dostarczona, np. RDN1_20-06- 2011_H15 oznacza dostaw Ċ 1 MWh energii w poniedziaáek 20 czerwca 2011 roku w godzinach 14.00–15.00.

3

Regulamin obrotu towarami gieádowymi organizowanego przez GieádĊ Papierów WartoĞciowych

w Warszawie S.A., rozdzia á IV, oddziaá 1, punkt 1.

– instrumentów blokowych, umo Īliwiających dostawĊ energii elektrycznej w blo- kach godzinowych. Obecnie dost Ċpne są trzy instrumenty blokowe:

– typu pasmo (ang. base) – z dostaw ą 1 MWh energii elektrycznej w kaĪdej godzinie dnia od 0.00 do 24.00, jeden instrument opiewa zatem na 24 MWh energii elektrycznej

i jest oznaczany w sposób nast Ċpujący BASE_DD-MM-RRRR;

– typu szczyt (ang. peak) – z dostaw ą 1 MWh energii elektrycznej w kaĪdej godzinie od 7.00 do 22.00, jeden instrument opiewa na 15 MWh energii i ma ozna- czenie PEAK_DD-MM-RRRR;

– typu poza szczyt (ang. offpeak) – z dostaw ą 1 MWh energii elektrycznej w go- dzinach od 0.00 do 7.00 i od 22.00 do 24.00, co daje áącznie 9 MWh energii (lub odpowiednio 8 MWh lub 10 MWh w dniach zmiany czasu). Instrument ten oznacza si Ċ w sposób nastĊpujący OFFPEAK_DD-MM-RRRR.

Notowania instrumentów Rynku Dnia Nast Ċpnego odbywają siĊ kaĪdego dnia.

W drugim kwartale 2009 roku na TGE wprowadzono Rynek Dnia Bie Īącego jako rozszerzenie Rynku Dnia Nast Ċpnego. Notowania na RDB rozpoczynają siĊ na dzieĔ przed terminem dostawy (DD-1), a ko Ĕczą w dniu dostawy. Przedmiotem obrotu są tylko instrumenty godzinowe, przy czym na dzie Ĕ przed terminem dostawy (DD-1) notowane s ą instrumenty na dowolną godzinĊ od 0.00 do 24.00, zaĞ w dniu dostawy na dostaw Ċ energii w godzinach od 11.00 do 24.00. Instrumenty godzinowe dostĊpne na RDB oznacza si Ċ w nastĊpujący sposób RDBk_DD-MM-RRRR_HGG.

Kolejny rynek funkcjonuj ący na TGE to Rynek Towarowy Terminowy. Notowane na nim s ą kontrakty terminowe na dostawĊ energii elektrycznej w dáuĪszym okre- sie. Kontrakty te maj ą formĊ kontraktów forward, w których wystawca (zajmujący pozycj Ċ krótką) zobowiązuje siĊ do dostarczenia energii elektrycznej w okreĞlonym terminie w przysz áoĞci i po okreĞlonej cenie, a kupujący (zajmujący pozycjĊ dáugą) zobowi ązuje siĊ do nabycia energii elektrycznej w okreĞlonym terminie i po okreĞlo- nej cenie. Pocz ątkowo na RTT notowane byáy tylko kontrakty forward typu pasmo, tzn. z dostaw ą 1 MWh energii elektrycznej w kaĪdej godzinie doby (tj. od 0.00 do 24.00). Od stycznia 2009 roku dost Ċpne są równieĪ kontrakty forward typu Peak5, opiewaj ące na 15 MWh energii z dostawą po jednym MWh w kaĪdej godzinie od 7.00 do 22.00. Zarówno kontrakty Base, jak i Peak5 s ą wystawiane z tygodniowym, miesi Ċcznym, kwartalnym i rocznym terminem wykonania.

Na Towarowej Gie ádzie Energii, obok rynków dających moĪliwoĞü kupna i sprze- da Īy energii elektrycznej konwencjonalnej, istnieje moĪliwoĞü handlu Ğwiadectwami pochodzenia dla energii elektrycznej wyprodukowanej z odnawialnych Ĩródeá energii w ramach Rynku Praw Maj ątkowych (funkcjonuje od 28 grudnia 2005 roku), a takĪe uprawnieniami do emisji CO

w ramach Rynku Uprawnie Ĕ do Emisji CO

(funkcjo- nuje od 19 wrze Ğnia 2006 roku). Na obu rynkach notowania odbywają siĊ dwa razy w tygodniu we wtorki i czwartki.

4

W dniach zmiany czasu odpowiednio na 23 MWh energii w dniu przejĞcia z czasu zimowego na letni

oraz 25 MWh w dniu przej Ğcia z czasu letniego na zimowy.

2.2. Rynki na POEE GPW

Na funkcjonuj ącej w ramach GPW Platformie Obrotu Energią Elektryczną od momentu uruchomienia funkcjonuj ą dwa rynki umoĪliwiające obrót energią elek- tryczn ą. Są to:

– Rynek Dobowo-Godzinowy Energii Elektrycznej (REK), – Rynek Terminowy Energii Elektrycznej (RTE).

W najbli Īszej przyszáoĞci planuje siĊ równieĪ otwarcie kolejnego rynku, tj. Rynku Praw Maj ątkowych Energii Odnawialnej (RPM), na którym przedmiotem obrotu mają by ü prawa majątkowe wynikające ze Ğwiadectw pochodzenia energii elektrycznej z odnawialnych Ĩródeá energii oraz uprawnienia do emisji CO

. Tym samym na POEE GPW mo Īliwy bĊdzie handel tymi samymi instrumentami co na TGE.

Rynek Dobowo-Godzinowy POEE GPW daje mo ĪliwoĞü kupna i sprzedaĪy energii elektrycznej w krótkiej perspektywie czasowej, tzn. z dostaw ą w ciągu maksymalnie 4 dni. Przedmiotem obrotu na tym rynku jest energia:

– z dostaw ą na konkretną godzinĊ doby, nazywana energią elektryczną godzino- w ą lub produktem godzinowym; jednostką obrotu jest zawsze 1 MWh energii, a produkt ten oznacza si Ċ w nastĊpujący sposób: HGG_DD-MM-RRRR, gdzie GG oznacza dan ą godzinĊ dostawy, a DD-MM-RRRR – kolejno, dzieĔ, miesiąc i rok dostawy; np. H08_20-05-2011 oznacza dostaw Ċ 1 MWh energii miĊdzy godzin ą 8.00 a 9.00 w dniu 20 maja 2011 roku,

– z dostaw ą w blokach godzinowych danego dnia nazywana energią elektryczną w blokach godzinowych lub produktem blokowym. Obecnie na REK oferowane s ą dwa produkty blokowe:

– typu Baza (Base) – pozwalaj ący nabyü energiĊ elektryczną w blokach go- dzinowych obejmuj ących godziny od 0:00 do 24:00, produkt ten oznacza si Ċ w sposób nastĊpujący BASE_DD-MM-RRRR, np. BASE_20-05-2011, – typu Szczyt (Peak) – pozwalaj ący nabyü energiĊ elektryczną w blokach

godzinowych do 7:00 do 22:00, kod produktu: PEAK_DD-MM-RRRR.

Na Rynku Terminowym Energii Elektrycznej przedmiotem obrotu s ą natomiast produkty terminowe (kontrakty terminowe):

– standardowe na dostaw Ċ energii elektrycznej w blokach godzinowych typu Baza (Base), Szczyt (Peak) lub Dolina (Off-Peak – kontrakt na dostaw Ċ energii w bloku godzinowym od 23.00 do 7.00) o sta áej mocy w godzinach realizacji, na okresy tygodniowe, miesi Ċczne, kwartalne lub roczne,

– niestandardowe, na dostaw Ċ energii elektrycznej w blokach godzinowych o róĪ-

nej mocy w godzinach realizacji; okres realizacji i moc energii elektrycznej

okre Ğlane są bezpoĞrednio przez zainteresowanych uczestników obrotu.

3. Systemy notowa Ĕ na TGE i POEE GPW

Na RDN Towarowej Gie ády Energii handel moĪe odbywaü siĊ tak w systemie notowa Ĕ jednolitych, jak i notowaĔ ciągáych, a takĪe w ramach transakcji pozase- syjnych. Instrumenty blokowe notowane s ą tylko w systemie notowaĔ ciągáych, zaĞ instrumenty godzinowe w obu systemach, przy czym na dwa dni przed terminem dostawy (DD-2) odbywaj ą siĊ tylko notowania ciągáe, zaĞ na jeden dzieĔ przed terminem dostawy zarówno notowania ci ągáe, jak i w systemie kursu jednolitego.

Bezpo Ğrednio po fazie notowaĔ jednolitych nastĊpuje faza notowaĔ ciągáych. Szcze- gó áowy harmonogram notowaĔ instrumentów godzinowych na RDN TGE zostaá przedstawiony na rysunku 1.

7.15 14.30 7.15 8.00 10.15 10.30 13.30

SKJ - system kursu jednolitego DD - 2

N o to w an ia c ią gá e F az a p rz ed n o to w an ia m i w S K J N o to w an ia c ią gá e N o to w an ia c ią gá e

F az a p rz ed n o to w an ia m i w S K J

DD - 1 Okre Ğlenie

I kursu jednolitego

Okre Ğlenie II kursu jednolitego

Rys. 1. Harmonogram notowaĔ instrumentów godzinowych na RDN

ħródáo: Opracowanie wáasne na podstawie Szczegóáowe zasady obrotu i rozliczeĔ dla energii elektrycznej na Rynku

Ustalanie ceny i wolumenu obrotu w systemie kursu jednolitego odbywa si Ċ przy wykorzystaniu krzywych popytu i poda Īy wykreĞlonych na podstawie záoĪonych zlece Ĕ kupna i sprzedaĪy. Krzywe te prezentują skumulowany wolumen energii elektrycznej (o Ğ X) dla poszczególnych cen okreĞlonych w zleceniach (oĞ Y), przy czym w zleceniach kupna kumulowanie odbywa si Ċ kolejno od ceny najwyĪszej do najni Īszej (krzywa popytu ma nachylenie ujemne), zaĞ w zleceniach sprzeda- Īy – od ceny najniĪszej do najwyĪszej (krzywa podaĪy ma nachylenie dodatnie).

Kurs jednolity i wolumen obrotu ustala si Ċ w punkcie przeciĊcia krzywej popytu i poda Īy.

W systemie kursu jednolitego na fixingu zlecenia kupna realizowane s ą kolejno od najwy Īszego limitu ceny do ustalonego kursu jednolitego, zaĞ w przypadku zleceĔ sprzeda Īy realizowane są w pierwszej kolejnoĞci zlecenia o najniĪszym poziomie

5

Ze wzglĊdu na objĊtoĞü artykuáu przedstawione zostaną tylko systemy notowaĔ na rynku spot, tj.

Rynku Dnia Nast Ċpnego i Rynku Dnia BieĪącego TGE oraz na Rynku Dobowo-Godzinowym POEE GPW.

ceny. Zlecenia kupna z limitem wy Īszym oraz zlecenia sprzedaĪy z limitem niĪszym od ustalonego kursu jednolitego s ą zawsze realizowane w caáoĞci. Zlecenia záoĪone z limitem równym ustalonemu kursowi jednolitemu realizowane s ą kolejno wedáug czasu przyj Ċcia zlecenia do systemu informatycznego gieády, tj. od zleceĔ záoĪonych najwcze Ğniej. Zlecenia te mogą zostaü zrealizowane w caáoĞci, w czĊĞci lub nie zostaü zrealizowane w ogóle.

W przypadku instrumentów blokowych na RDN obrót odbywa si Ċ tylko w systemie notowa Ĕ ciągáych. Szczegóáowy harmonogram zostaá przedstawiony na rysunku 2.

7.15 14.30 7.15 13.00 Notowania

Notowania

ciągłe ciągłe

DD - 2 DD - 1

Rys. 2. Harmonogram notowaĔ instrumentów blokowych na RDN

ħródáo: Opracowanie wáasne na podstawie Szczegóáowe zasady obrotu i rozliczeĔ dla energii elektrycznej na Rynku

Transakcje w systemie notowa Ĕ ciągáych zawierane są po kursie równym limitowi ceny wcze Ğniej wprowadzonego zlecenia przeciwstawnego.

Transakcje instrumentami godzinowymi Rynku Dnia Bie Īącego są realizowane tylko w systemie notowa Ĕ ciągáych. Na jeden dzieĔ przed terminem dostawy handel odbywa si Ċ od 11.30 do 14.30 i moĪliwe są transakcje kupna i sprzedaĪy instrumen- tów z terminem dostawy na dowoln ą godzinĊ. W dniu dostawy natomiast notowania ci ągáe odbywają siĊ w godzinach od 7.15 do 14.30, przy czym wraz z upáywem czasu zmniejsza si Ċ zakres godzin, na które moĪna zawieraü transakcje (np. miĊdzy godzi- n ą 7.15 a 7.30 moĪna zwieraü transakcjĊ na dostawĊ energii w godzinach od 11.00 do 24.00, za Ğ miĊdzy godziną 13.30 a 14.30 – transakcjĊ na dostawĊ energii tylko w godzinach do 18.00 do 24). Szczegó áowy harmonogram obrotu na RDB zostaá przedstawiony na rysunku 3.

11.30 14.30 7.15 14.30 Notowania

Notowania

ciągłe ciągłe

DD - 1 DD

Rys. 3. Harmonogram notowaĔ instrumentów godzinowych na RDB

ħródáo: Opracowanie wáasne na podstawie Szczegóáowe zasady obrotu i rozliczeĔ dla energii elektrycznej na Rynku

W latach 2003–2009 wolumen obrotu na RDN utrzymywa á siĊ na staáym pozio- mie w przedziale od 200 do 300 tysi Ċcy MWh energii elektrycznej miesiĊcznie. Od drugiej po áowy 2010 roku zacząá dynamicznie rosnąü, osiągając na początku 2011 roku poziom 1,5 mln MWh energii. Szczegó áowo miesiĊczny wolumen obrotu na TGE zosta á przedstawiony na rysunku 4. Natomiast obrót na RDB od momentu otwarcia by á niewielki. W 2010 roku zawarto transakcje opiewające na niecaáe 100 MWh energii elektrycznej, a w pierwszym kwartale 2011 nie zawarto Īadnej transakcji.

0 500 1000 1500 2000

I II III IV V VI VII VIII IX X XI XII I II III IV V VI VII VIII IX X XI XII I II III

W o lu m e n o b ro tu w t y s. M W h

2009 2010 2011

Rys. 4. MiesiĊczny wolumen obrotu na RDN w okresie 2009–2011 w tys. MWh ħródáo: Opracowanie wáasne na podstawie danych statystycznych z TGE, http://www.tge.pl (dostĊp: 26.04.2011).

Obrót produktami oferowanymi na Rynku Dobowo-Godzinowym POEE, po- dobnie jak na TGE, jest prowadzony w systemie notowa Ĕ jednolitych lub notowaĔ ci ągáych. W systemie notowaĔ jednolitych notowane są tylko i wyáącznie produkty godzinowe dost Ċpne na REK. Handel nimi odbywa siĊ we wszystkie dni tygodnia na fixingach, po których nast Ċpuje dziesiĊciominutowa dogrywka. KaĪdego dnia maj ą miejsce dwa fixingi:

– poranny o godzinie 8.20, na którym dokonuje si Ċ transakcji kupna i sprzedaĪy produktów godzinowych z dostaw ą w dniu nastĊpnym,

– popo áudniowy o godzinie 14.00, na którym handluje siĊ produktami godzino- wymi z dostaw ą za dwa dni.

Na fixingu popo áudniowym danego dnia ustalany jest kurs jednego MWh energii

dla wszystkich produktów godzinowych z dostaw ą za dwa dni. Skáadanie zleceĔ na

fixing popo áudniowy moĪliwe jest od godziny 1.00 na dwa dni przed fixingiem do

13.59 w dniu fixingu. W tym czasie transakcje nie s ą zawierane, a záoĪone zlecenia

mog ą byü modyfikowane lub anulowane. W przypadku fixingu porannego zlecenia

mog ą byü skáadane od godziny 1.00 na trzy dni przed fixingiem do godziny 8.19

w dniu fixingu. Na fixingu kurs transkacji ustalany jest podobnie jak w przypad-

ku innych instrumentów notowanych na GPW zgodnie z zasad ą maksymalizacji

obrotu.

Kolejn ą fazą notowaĔ jednolitych nastĊpującą bezpoĞrednio po fixingu jest dogrywka, która sk áada siĊ z dwóch etapów, tj. dziesiĊciominutowej fazy skáadania zlece Ĕ, w trakcie której skáadane mogą byü zlecenia, ale tylko i wyáącznie z ceną ustalon ą na fixingu, oraz nastĊpującej bezpoĞrednio po niej fazy rozstrzygniĊ- cia dogrywki. Szczegó áowo procedura notowaĔ jednolitych zostaáa przedstawiona w tabeli 1.

Tabela 1. Harmonogram notowaĔ jednolitych na REK

Fixing popoáudniowy od 1.00 na dwa dni przed fixingiem do 13.59

w dniu fixingu Wprowadzanie zleceĔ do systemu informatycznego 14.00 OkreĞlenie kursu jednolitego i zawarcie transakcji

14.01-14.09 Skáadanie zleceĔ na dogrywkĊ

14.10 RozstrzygniĊcie dogrywki i realizacja zleceĔ Fixing poranny

Od 1.00 na trzy dni przed fixingiem do 8.19

w dniu fixingu Wprowadzanie zleceĔ do systemu informatycznego 8.20 OkreĞlenie kursu jednolitego i zawarcie transakcji

8.21-8.29 Sk áadanie zleceĔ na dogrywkĊ

8.30 RozstrzygniĊcie dogrywki i realizacja zleceĔ ħródáo: Opracowanie wáasne na podstawie Szczegóáowe zasady obrotu na Rynku Dobowo-Godzinowym Energii Elek-

W systemie notowa Ĕ ciągáych mogą byü notowane produkty godzinowe i produkty blokowe. Handel nimi odbywa si Ċ we wszystkie dni tygodnia. Skáadanie zleceĔ na okre Ğlony dzieĔ dostawy oraz zawieranie transakcji jest moĪliwe od godziny 13.00 na pi Ċü dni przed terminem dostawy (DD-5) do godziny 13.00 na dzieĔ przed terminem dostawy (DD-1).

Przez pierwsze trzy miesi ące 2011 roku handel na Rynku Dobowo-Godzinowym dokonywany by á gáównie w systemie notowaĔ jednolitych zarówno na fixingu, jak i w fazie dogrywki. Obrót w systemie notowa Ĕ ciągáych byá znikomy. Ponadto przed- miotem obrotu by áy tylko i wyáącznie produkty godzinowe, w analizowanym okresie nie zawarto natomiast Īadnej transakcji kupna i sprzedaĪy produktów blokowych.

Wolumen obrotu produktami godzinowymi w poszczególnych miesi ącach 2011 roku

zosta á przedstawiony w tabeli 2.

Tabela 2. Wolumen obrotu na rynku REK w pierwszych miesiącach 2011 roku (w MWh) Miesi ąc Notowania jednolite

Notowania ci ągáe Razem

Fixing Dogrywka

Stycze Ĕ 181 894 110 489 1 479 293 862

Luty 125 245 85 307 3 749 214 301

Marzec 105 886 86 575 1 541 194 002

ħródáo: Opracowanie wáasne na podstawie danych statystycznych z POEE GPW, www.poee.gpw.pl (data dostĊpu:

1 kwietnia 2011).

4. Indeksy na TGE i POEE GPW

Na podstawie transakcji zawieranych na Rynku Dnia Nast Ċpnego TGE wy- licza i publikuje warto Ğci 4 indeksów, przy czym są one wyliczane tylko i wy- áącznie dla produktów godzinowych (nie uwzglĊdniają instrumentów blokowych).

Indeksy te s ą odpowiednio wyliczoną Ğrednią ceną, po której zawierano trans- akcje instrumentami godzinowymi dla danego dnia dostawy. Do indeksów tych zalicza si Ċ:

– indeks IRDN – to Ğredni waĪony obrotem kurs ze wszystkich instrumentów o terminie wykonania jedna godzina doby dla tej samej daty dostawy, – indeks sIRDN – to Ğredni waĪony obrotem kurs ze wszystkich instrumentów

o terminie wykonania jedna godzina doby z godzin od 8.00 do 22.00 dla tej samej daty dostawy,

– indeks IRDN 24 – to Ğrednia arytmetyczna ze Ğrednich waĪonych (wolumenem obrotu w danej godzinie) cen transakcji wyliczonych oddzielnie dla ka Īdej godziny dostawy,

– indeks IRDN8.22 – to Ğrednia arytmetyczna ze Ğrednich waĪonych (wolumenem obrotu w danej godzinie) cen transakcji wyliczonych oddzielnie dla ka Īdej godziny dostawy z przedzia áu od 8.00 do 22.00.

Tak Īe na POEE GPW kaĪdego dnia mogą byü wyliczane i publikowane war- to Ğci kilku indeksów dla Rynku Dobowo-Godzinowego, przy czym w przeciwieĔ- stwie do TGE indeksy te wyliczane s ą zarówno dla produktów godzinowych, jak i produktów blokowych. Do indeksów ustalanych na REK zalicza si Ċ nastĊpujące indeksy:

– poDeeK – indeks obliczany dla ka Īdej godziny dostawy energii elektrycznej, jest Ğrednią waĪoną wolumenem obrotu wszystkich transakcji gieádowych zawartych na t Ċ godzinĊ w notowaniach ciągáych i jednolitych,

– poDeeK24 – jest Ğrednią arytmetyczną bieĪącej wartoĞci indeksów poDeeK

obliczanych dla ka Īdej godziny dostawy w danym dniu,

– poDeeK-Base jest Ğrednią waĪoną wolumenem obrotu wszystkich transakcji gie ádowych dla produktów blokowych typu Baza zawartych na dany dzieĔ dostawy,

– poDeeK-Peak – jest Ğrednią waĪoną wolumenem obrotu wszystkich transakcji gie ádowych dla produktów blokowych typu Szczyt zawartych na dany dzieĔ dostawy.

Zako Ĕczenie

Gie ádowy rynek energii elektrycznej rozwija siĊ w Polsce bardzo dynamicznie.

W ramach Towarowej Gie ády Energii, jak i bardzo máodej, bo dziaáającej od kilku miesi Ċcy w ramach GPW Platformy Obrotu Energią Elektryczną powstają nowe rynki, wprowadzane s ą nowe instrumenty umoĪliwiające zawieranie transakcji, zwiĊksza si Ċ wolumen obrotu i liczba uczestników uprawnionych do dokonywania transakcji.

Zastanawia ü moĪe jednak, w jaki sposób otwarcie POEE GPW juĪ oferującej bądĨ planuj ącej wprowadziü na rynek podobne produkty wpáynie na funkcjonowanie To- warowej Gie ády Energii, a takĪe czy na polskim rynku jest miejsce na dwie gieády o zbli Īonym profilu. Jak wynika z danych za pierwszy kwartaá 2011 roku, wolumen obrotu na TGE, mimo otwarcia POEE, ro Ğnie, a takĪe zwiĊksza siĊ liczba uczestni- ków uprawnionych do obrotu. Czy sytuacja ulegnie zmianie i nowa platforma obrotu odbierze cz ĊĞü rynku TGE pokaĪą dopiero kolejne miesiące.

Energy Exchanges in Poland

The changes in the energy market on the world have forced the creation of the same institutions dealing with energy trading - the energy exchange. In Europe the biggest ones are: Scandinavian Nord Pool, European Energy Exchange in Germany and Powernext in France. In Poland, energy trading has place on the Polish Power Exchange (PPE) since December 1999 and since December 2010 also on Warsaw Stack Exchange Energy Market (WSE EM).

The aim of this article is to present the rules of functioning of PPE and WSE EM. They will be

presented in detail: markets, available products, systems of quotations, indices and basic statistics

concerning Polish energy exchange.