Justyna Kroczak
"Filozofia rosyjskiego renesansu
patrystycznego", Teresa Obolevitch,
Kraków 2014 : [recenzja]
Studia Philosophiae Christianae 51/1, 181-183
RECENZJE I SPRAWOZDANIA 181
[17]
Teresa Obolevitch, Filozofia rosyjskiego renesansu patrystycznego, Copernicus Center, Kraków 2014, ss. 351.
W rosyjskim renesansie religijnym wyodrębnia się przynajmniej dwa nurty: neoplatoński i neopatrystyczny. Do neoplatońskiego zaliczymy przede wszystkim twórczość Pawła Florenskiego, Sergiusza Bułgakowa i Aleksego Łosiewa, natomiast do drugiego Gieorgija Fłorowskiego i Włodzimierza Łosskiego, można także wspomnieć tu o twórczości Sergiusza Chorużego. Co ciekawe, powyższy podział zaproponował sam Fłorowski w książce Drogi teologii rosyjskiej («Пути русского богословия» 1937). O nurcie neoplatońskim wiele słyszeliśmy szcze-gólnie z publikacji takich badaczy, jak Lilianna Kiejzik (Uniwersytet Zielonogórski), Janusz Dobieszewski (Uniwersytet Warszawski), Jan Krasicki (Uniwersytet Wrocławski) czy Jerzy Kapuścik (Uniwersytet Jagielloński). W tajniki nurtu neopatrystycznego wprowadza nas na-tomiast krakowska badaczka s. Teresa Obolevitch (Uniwersytet Jana Pawła II) w swej pracy Filozofia rosyjskiego renesansu patrystycznego.
Przedstawiciele obu nurtów chętnie korzystali z dziedzictwa pa-trystycznego, szczególnie ze spuścizny literackiej i poglądów teolo-giczno-filozoficzno-mistycznych greckich Ojców Kościoła oraz pisarzy wczesnochrześcijańskich. Korzystali jednak i interpretowali to dziedzi-ctwo w sposób odmienny. Fłorowski zarzucał rosyjskim neoplatonikom, że zaproponowane przez nich interpretacje teologii Ojców nie są do końca prawdziwe, a ich propozycji filozoficznych nie można rozpatry-wać w kategoriach kontynuacji myśli patrystycznej. Były one raczej zerwaniem z tradycją. S. Obolevitch pisze, że według myśliciela, „tak zwany renesans religijno-filozoficzny w Rosji w rzeczywistości stał się dekadenctwem greko-bizantyjsko-rosyjskiej tradycji czerpiącej inspi-racje bezpośrednio ze źródeł Ojców Kościoła. To zjawisko Fłorowski charakteryzował jako «pseudomorfozę prawosławia»” (s. 77).
Na początku pracy autorka w sposób ciekawy i przystępny poka-zuje dialektykę fides i ratio na Rusi oraz w Rosji. Zaczyna od myśli staroruskiej pisząc, że „choć ani na Rusi Kijowskiej, ani na Rusi Mo-skiewskiej nie istniała samoistna myśl filozoficzna bądź teologiczna (mimo że głoszono ciekawe idee etyczne i estetyczne), to jednak już w tym okresie poszukiwano odpowiedzi na pytanie o relację między
RECENZJE I SPRAWOZDANIA
182 [18]
wiedzą sekularną a Objawieniem, co później zaowocuje powstaniem oryginalnych koncepcji religijno-filozoficznych” (s. 14). W rozważa-niach tych s. Obolevitch porusza ważną kwestię dotyczącą istnienia bądź nieistnienia refleksji filozoficznej na Rusi. Opiera się na poglądach Fłorowskiego, w których problematyka ruskiej kultury i bizantyjsko--greckiego dziedzictwa zajmowała ważne miejsce.
Oprócz wpływów bizantyjskich Ruś ulegała również oddziaływa-niom stepowej kultury mongolskich najeźdźców, a potem w XVII wieku oddziaływaniom zachodnim, głównie polskim. Fłorowski oceniał dwa ostatnie rodzaje wpływów negatywnie, w kategoriach kryzysu. Ok-cydentalizacja (racjonalizacja) myśli ruskiej, zapoczątkowana przez oddziaływanie łacińskie, a potem reformy Piotra I, była zjawiskiem niepożądanym. Pożądaną przeciwwagą stała się natomiast ideologia słowianofilska. Fłorowskiego można uznać za kontynuatora myśli słowianofilskiej, a także za zwolennika idei stworzenia oryginalnej słowiańsko-prawosławnej filozofii na gruncie wiary chrześcijańskiej, w czym zawierał się jego postulat syntezy neopatrystycznej (s. 111).
W „wybitnie religijnym charakterze” (prawosławnym charakterze) zawiera się swoisty rys myśli rosyjskiej. Charakter ten, według słów autorki, przejawia się głównie w kategorii intuicji w gnoseologii, katego-rii holizmu w ontologii i kategokatego-rii theosis oraz synergizmu w ontologii (s. 21). Przestrzenią realizowania się religijnych „postulatów” w myśli ruskiej i rosyjskiej będzie niewątpliwie prawosławna doktryna pala-mizmu i związany z nim hezychazm. Fłorowski, podobnie jak Łosski byli zwolennikami teologii czternastowiecznego świętego Grzegorza Palamasa, uważając ją za najważniejszą naukę prawosławia, choć, jak czytamy w pracy s. Obolevitch, „hezychazm i Palamas nie wzbudziły zainteresowania w środowisku prawosławnych intelektualistów” (s. 33). Jednak od połowy XVIII wieku zauważa się odrodzenie wpływów hezychastycznych w Rosji, szczególnie w twórczości Paisjusza Wielicz-kowskiego i w instytucji starców.
Powyższe zagadnienia stanowią tylko wstęp do dwóch niewielkich monografii poświęconych filozofii myślicieli neopatrystycznych: Gieor-gija Fłorowskiego i Włodzimierza Łosskiego. Pierwszy znany był jako profesor w Seminarium św. Włodzimierza w Nowym Jorku, drugi jako uczony związany z Sorboną i Instytutem. św. Dionizego Areopagity
RECENZJE I SPRAWOZDANIA 183
[19]
w Paryżu. Styl ich refleksji znacznie różni się od linii uprawiania filo-zofii, którą wyznaczył Włodzimierz Sołowjow, a kontynuowali współ-cześni im przedstawiciele nurtu neoplatońskiego (s. 290−291).
Książka Filozofia rosyjskiego renesansu patrystycznego z powodze-niem uzupełnia naszą wiedzę o nowe zagadnienia i postaci renesansu religijno-filozoficznego w Rosji. Zdecydowanie jest warta polecenia.
Justyna Kroczak Instytut Filozofii UZ
ANDRZEJ KOBYLIŃSKI
Instytut Filozofii UKSW, Warszawa
SPRAWOZDANIE Z MIĘDZYNARODOWEJ KONFERENCJI NAUKOWEJ THE CURRENT “SOCIAL-ETHICAL” TRENDS AND
THE ISSUE OF JUSTICE IN THE CONTEXT OF CENTRAL EUROPE AND IN CONTEMPORARY RUSSIAN THOUGHT
TRNAVSKA UNIVERZITA, 4 LISTOPADA 2014
4 listopada 2014 roku na Uniwersytecie Trnawskim na Słowacji odbyła się międzynarodowa konferencja naukowa Współczesne trendy „społeczno-etyczne” i problem sprawiedliwości w kontekście Europy Środkowej oraz we współczesnej myśli rosyjskiej. Sympozjum zostało zorganizowane przez Sekcję Etyki i Filozofii Moralnej Wydziału Filo-zoficznego Uniwersytetu Trnawskiego oraz Sekcję Etyki Wydziału Fi-lozofii Chrześcijańskiej Uniwersytetu Kardynała Stefana Wyszyńskiego w Warszawie. Spotkanie zgromadziło przedstawicieli kilku środowisk uniwersyteckich z Czech, Polski i Słowacji. Tegoroczna konferencja stanowiła część trzyletniego grantu VEGA nr 1/0061/14 nt. Socio--ethical themes in contemporary Russian philosophy, realizowanego przez pracowników naukowych Uniwersytetu Trnawskiego.
Otwarcia sympozjum dokonał prof. dr hab. Marek Šmid – rektor Uniwersytetu Trnawskiego i pracownik Instytutu Aspektów Prawnych Wolności Religijnej na Wydziale Prawa tej uczelni oraz wykładowca
