v. 53/1— 4: 91— 126, 1983 K r a k ó w 1985
C z e s ła w H A R A Ń C ZY K
PARA GENEZY MINERALNE W ZŁOŻACH KRAKOWIDÓW I ICH POKRYWY
(PI. I—VI i 4 fig.)
M i n e r a l parageneses o / C ra c o vid es and its cover (Southern Poland)
PI. I— VI and 4 Figs.)
C z e s ła w H a r a ń c z y k : Mineral p a r a gen eses of C racov ides and its c o v e r (Southern Poland). Ann. Soc. Geol. P oloniae, 53/1— 4: 91— 126.
A b s t r a c t . M agmatic a c tiv ity and m ineral p ara g e n e ses of a sso cia ted m ineraliza
tio n of the buried C racovides and its epi-C aledonian and epi-V a riscan c o v e rs are ana
lysed . Andradite skarns with specularite, pyrite and chalcopyrite, and v e in s containing som e rare Bi-Ag sulphosalts and tellurides represent the oldest pre-D evonian p arag e
neses. V ein s containing Na-feldspar and tourmaline with traces of N b-bearing rutile and pyrite as w e ll as syderite-pyrite-chalco pyrite v e in s represent rnterm ediate-stage mine ralization. Upper Carboniferous porphyry Cu-Mo c o m p le x e s bear K -feldspatization and sericitization, dissem in ated Cu-Mo m ineralization and distal p o lim eta llic vein s. M e s o zoic and Tertiary m ineralization include sphalerite and m arcasite, parag enetic w ith m ain dolomitization, karstiform crustified Zn, Pb, Fe, A s ores, main galena, and fin a lly Zn, Pb, Fe sulphides paragenetic with barite and rare fluorite.
K e y w o r d s : Skarns- porphyry copper- Zn-Pb ores- paragenesis-m ineral s u c c e s sion, C racovides, Southern Poland
C z e s ła w H a r a ń c z y k : Instytut N au k G eologiczn ych , U n iw ersy tetu J a g iello ń sk ie g o , O leandry 2a, 30-063 K raków
manuscript received: A u gu st 1980 accepted: March 1982
T r e ś ć . Przedstaw iono analizę m agm atyzm u i paragenez m ineralnych zesp olo nej m ineralizacji w pogrzebanym górotw orze K rak ow id ó w i w jeg o p o k ry w a ch epikaledoń - skiej i ep iw a r y scy jsk iej. Najstarsze przeddew ońskie p arag en ezy tw orzą skarny andra- d y to w e ze spekularytem , pirytem i chalkopirytem i żyłam i z a w iera jącym i kilka rzad
kich siarkosoli i tellu rk ów Bi-Ag. M in eralizację stadium pośred n iego tworzą ż y ły za
— 92 —
w ierające sk alen ie i turmalin oraz piryt i ślad y n iob on o śn eg o rutylu, a także ż y ły s y d e r y to w o -p irytow o-ch alk o p irytow e. G órnokarbońskie k o m p lek sy porfirowej m inerali
zacji Cu-Mo niosą K -feldspatyzację i se ry c y ty z a c ję , rozsianą m ineralizację Cu-Mo i pe- ryferyczne ż y ły polim etaliczne. M ezozoiczn a i trzeciorzęd ow a m ineralizacja obejm uje sfaleryt i m arkasyt p aragen etyczn e z g łó w n ą dolom ityzacją, k r a sow e krustyfikacje k ruszców Zn, Pb, Fe, A s, g łó w n ą g a le n ę i w reszcie siarczki Zn, Pb, Fe p a ra gen etyczn e z barytem i rzadkim fluorytem.
Pracę p o ś w i ę c a m P io i. S t a n i s ł a w o w i J a s k ó ls k ie m u , w k t ó r e g o p u b lik a c ja c h z n a j d y w a ł e m w z o r y n a u k o w e g o w n i o s k o w a n ia , n i e z a l e ż n e g o od c h w i l o w o p a n u ją c y c h p o g lą d ó w .
WSTĘP
Istn ien ie k a le d o ń s k ie g o g ó r o tw o ru K ra k o w id ó w , o b r z eż a ją cy c h od w s c h o d u G ó rn o ślą sk ie Z a g łęb ie W ę g lo w e , p o s tu lo w a ł S ie d le c k i (1962), op isu ją c sfa łd o w a n e u tw o r y sy lu rsk ie. P o z y c ję K r a k o w id ó w w śró d k a le- d o ń sk ic h ła ń c u c h ó w E u ropy o k reślił Z n osk o (1965), n a w ią z u ją c do w c z e ś n ie jsz y c h ujęć S tilleg o (1950) s ta r o p a le o z o ic z n y c h ła ń c u c h ó w w o k ó łs a r - m a ck ich (circum sarm atian). D u że z n a c z e n ie dla p o zn a n ia o r o g e n ic z n e g o charakteru te g o ła ń cu ch a p osiad ają n o w e o d k ry cia d o k o n a n e w ie r c e n ia mi. Po p ie rw sze , w Z a w ierciu p r z e w ie r c o n o w s z e r e g u s ą s ia d u ją c y c h o tw o r ó w serię z le p ie ń c ó w fa n g lo m e r a to w y c h , k ilk u d z ie s ię c io m e tr o w e j m iąższości, s p o c z y w a j ą c y c h na zw ietrza łej p o w ie r zc h n i s fa łd o w a n y c h u tw o r ó w s ta r o p a le o z o ic z n y c h p od k w a rc y ta m i d o ln o d e w o ń s k im i, p rze
c h o d z ą c y m i zg o d n ie w w y ż e j r o z w in ię te se r ie w ę g l a n o w e ś r o d k o w e g o d e w o n u (H arańczyk, et al. 1980). Po w tó re, naW iercono p r z e d d e w o ń s k ie s k a ły p lu to n iczn e, w ią ż ą c e się za zw y c z a j z g łó w n y m i fazam i p r o c e s ó w ó r o g en ic zn y ch , a m ia n o w ic ie ga b ro d ia b a zy w K w a ś n io w ie , S trzeg o w ej, J angrocie, g r a n o d io r y ty w P ilicy -K o c ik o w e j i m o n z o n ity k w a r c o w e w Za
w ie r c iu (H arańczyk 1978b, 1979b). Po trzecie, p iętn o m etam orfizm u r e g io n a ln e g o , w y r a ż o n e zresztą g łó w n ie w p o s ta ci c ią g ły c h o d k sz ta łc e ń d y- n a m o m eta m o rficzn y ch stref o r o g e n ic z n y c h , o s ią g a ją c y c h co n a jw y ż e j sto p ie ń m etam orfizm u r e g io n a ln e g o facji z ie le ń c o w e j, subfacji przedbio- t y to w e j, n oszą ty lk o s k a ły p a le o z o ic z n e do g ó r n e g o sy lu ru w łą czn ie.
W obliczu t y c h fa k tó w r ó w n ie ż zja w is k a m e ta lo g e n ic z n e n a jsłu szn iej jest zatem p o r z ą d k o w a ć w z g lę d e m w a r u n k u ją c y c h ich ro zw ó j w y s o k o e n e r g e t y c z n y c h p r o c e s ó w o r o g e n ic z n y c h i p lu to n icz n y c h , to jest w z g lę d e m k a le d o ń s k ie g o g ó r o tw o ru K ra k o w id ó w .
A n a liza sk ła d u m in e r a ln e g o i r o z w o ju m in era liza cji p a le o z o ic z n e j K ra k o w id ó w i ich p o k r y w y p ro w a d zi do w y r ó ż n ie n ia k ilk u z e s p o łó w m i
neralizacji, o d p o w ia d a ją c y c h o d d zie ln y m e p o k o m m e ta lo g e n ic z n y m . P o
siadają o n e z k o le i w ie lo e t a p o w ą i w ie lo s ta d ia ln ą s u k c e s ję m ineralną i c zę sto w ie lk ie b o g a c tw o g a tu n k ó w m in e ra ln y c h i sk ła d u g e o c h e m ic z n e g o oraz ró żn o ro d n o ść t y p ó w sk u p ie ń m in era ln y ch . D ająca się w y r ó ż n ić starsza i m łod sza m in eralizacja p a le o zo ic zn a oraz lep iej i od d a w n a z n a na m ineralizacja m ez o z o ic zn a i trz e cio rz ę d o w a złóż rud Zn-Pb tw orzą p e łn y obraz w i e lo e p o k o w e g o ro zw o ju sp e c y fic z n e j su p e rp ro w in cji m eta- lo g e n ic z n e j u k sz ta łto w a n e j p u ls a c y jn ie w o k r e sie ponad 300 m ilio n ó w lat w e o n ie fa n e ro z o icz n y m (H arańczyk, 1979b). S ta n o w isk o tej m in era lizacji w s y s t e m a t y c e g e n e ty c z n e j i z ło ż o w e j i k o n c e p c je d a ls z y c h p o sz u k iw a ń u z a le ż n io n e są od p r e c y z y j n e g o z id en ty fik o w a n ia p o d s t a w o w y c h je d n o s tek g e n e ty c z n y c h , jakim i są p a r a g e n e z y m in era ln e, u sta len ia k o le jn o śc i ich p o w s ta w a n ia i relacji do z ja w is k te k to n ic z n y c h i m a g m o w y c h . T em u c e lo w i p o ś w ię c o n a jest analiza p a r a g e n e z p rzed sta w io n a w n in iejszej pracy.
Id en ty fik a cje m in era łó w , jeśli n ie c y to w a n o inaczej, w y k o n a ł autor, sto s u ją c tec h n ik ę św ia tła p r z e c h o d z ą c e g o i o d b iteg o przy u ż y c iu m ik ro s k o p ó w Z eiss A m p liw a l i Polmi A, badania r e n tg e n o w s k ie p r o sz k o w e d y fra k to g ra ficzn e i DSH na urządzeniu TUR-62, oraz term iczn e d e r y w a to - g ra ficzn e i w r e s z c ie sk ład c h e m ic z n y w z a k r esie g ł ó w n y c h sk ła d n ik ó w na sp ek trografie Z eiss Q-24. M ik ro o b ie k ty a n a liz o w a ły E. K sią żek i L. Sło- m iń sk a za p o m o cą m ik r o so n d y e le k tr o n o w e j z an a liza to rem r e n tg e n o w skim CA M ECA , k tó ry m sk ładam r ó w n ie ż tą drogą p o d z ię k o w a n ie .
HISTORIA B A D A Ń MINERALIZACJI PALEOZOICZNEJ
O d czasu o d k ry cia w o k o lic y M r z y g ło d u -M y sz k o w a przez F. Ekierta (1957a) p r z e ja w ó w m ineralizacji p a le o z o ic z n e j (fig. 1) o p isem ta m te js z y c h k r u s z c ó w za jm o w a li się: B u k o w y (1961), Slósarz (1964), Ekiert (1957b, 1968), G óreck a (1972— 1978), B anaś et al. (1972). P iekarsk i (1971a,b, 1974) p o d n o si z n a c z e n ie ś la d o w y c h p r z e ja w ó w m in era liza cji sy d e r y to w o -m a n - g a n o w e j z w ie r c e ń w Lublińcu, p rzy p isu ją c im d o n io słe z n a c z e n ie w s k a ź n ik o w e dla p o s z u k iw a ń złóż stref e u g e o s y n k lin a ln y c h . W y n ik i b ad ań petrografii k r u szc o w e j n ie w ie lk ic h p r z e ja w ó w m in eralizacji, z w ie r c e ń w B ęble, K a rn io w ica ch i S m o le n iu p rzed sta w iła Slósarz (1964, 1975) oraz B u k o w y , Slósarz (1968).
P ierw szą o g ó ln ie js z ą p róbę z a k la sy fik o w a n ia i u sta le n ia s u k c e s ji k r u s z c ó w p o c h o d z ą c y c h g łó w n ie z w ie r c e ń w M r z y g ło d z ie i K a rn io w i
c a c h d o k o n a n y c h przez In stytut G e o lo g ic z n y CUG, oraz na m a teria le u ż y c z o n y m z w ie r c e ń i m a te r ia łó w u d o k u m e n to w a n y c h przez P r z e d się b io r stw o G e o lo g ic z n e w K ra k o w ie w m ie j s c o w o ś c ia c h B ę d k o w ic e , K lu cze, Pazurek oraz Z a w ie rc ie w y k o n a ła G ó reck a (1972). W e d łu g tej autor
ki k r u szce p a le o z o ic z n e ob szaru ś lą sk o -k r a k o w s k ie g o są j e d n o c y k lo w e
— 94 —
■ SI
3 4 5 6 7
B k
13 u
e
910 11 12
Fig. 1. Szkicow a mapa g e o lo g ic z n a P ołudniow ej Polski w g W. P oż a r y sk ie go i S. Rad
w ań sk iego, uzupełniona. Bez u tw o r ó w k en o z o icz n y c h i m ezozo icz n y c h oraz permskich.
1 — proterozoik, 2 — eokambr, 3 — kambr, 4 — sylur, 5 — d oln y dew on, 6 — środ k o w y i górny dew on, 7 — dolny karbon, 8 — śro d k ow y i górny karbon, 9 -— karbon — kulm, 10 — uskok, 11 — nasunięcia, 12 — front p łaszczow in karpackich, 13 — złoże
skarnow e, 14 — złoże porfirowe
i dzielą się na m e ta s o m a ty c z n e i ż y ło w e i n a leżą do d w ó c h p a ra g en ez (w s e n s ie a ssem b la g e), o b e jm u ją c y ch p o d w ie a so c ja cje . D o p ie r w sz e j w y s o k o te m p e r a tu r o w e j na leżą a so c ja cja IA o b ejm u ją ca piryt, pirotyn.
chalk op iryt, ch a lk o p iro ty n ?, w a le r y t, bizm utynit, bizm ut ro d zim y oraz m olib denit. A s o c ja c ja IB za w iera ch a lk o p iry t, sfa lery t, g a le n ę , tetraed ryt, bornit, ch a lk o zy n , arsen op iryt, k o b a lty n , piryt i p irotyn. D ruga „parage- neza" m in e ra łó w n isk ich tem peratur (ep iterm aln ych ) o b e jm u je a so c ja c ję IIA sk up iającą piryt, enargit, te n a n ty t i m a rk a sy t oraz a s o c ja c ję IIB z a w ie ra ją c ą chalkop iryt, sfaleryt, m a rk a sy t oraz m ieln ik o w it-p iry t. Z daniem autorki k ru szce w y k a z u ją p o d o b ie ń stw o do uralsk ich złóż p o rfiro w y ch .
W n o w sz ej w y p o w ie d z i, u w zg lę d n ia ją c ej w y n ik i w ie r c e ń serii o t w o r ó w ,,M” z M rzy g ło d u i „ZM" z Z aw iercia, G óreck a (1978) po d trzy m u je p o d zia ł j e d n o c y k lo w y k ru szcó w , jej zd aniem w y łą c z n ie w a r y s c y js k ic h , porządkując je na w y s o k o te m p e r a tu r o w e p a r a g e n e z y m o lib d e n ito w e i sfa le r y to w o -c h a lk o p ir y to w o -a r s e n o p ir y to w e oraz ep iterm a ln e m ied zio - w o -p ir y to w e . M in eralizację o k reśla jak o p o lim eta liczn ą , n e g u ją c w k o n s e k w e n c j i w c z e ś n ie j p o d n o s z o n e a n a lo g ie do złóż p o r firo w y c h (G órecka, 1972). Z drugiej str o n y słu szn ie stw ierd za (G órecka, 1978), ż e w b r e w s u g e s tio m P ie k a r sk ie g o (1974), k ru szce n ie m ają nic w s p ó ln e g o z form acja
mi z łó ż stref e u g e o s y n k lin a ln y c h . O p rócz z id e n ty fik o w a n y c h przez G ó
reck ą (1972) m in e r a łó w k r u s z c o w y c h z p r z e ja w ó w m in era liza cji p a le o z o icznej, Slósarz (1975) i Banaś et al. (1972) sy g n a liz o w a li w M rz y g ło d zie i S m o le n iu r ó w n ie ż w y s t ę p o w a n ie aikinitu i joseitu . Z d aniem Slósarz k r u szc e p a le o z o ic z n e charakteryzują się w ie lo e t a p o w y m r o zw o je m , od z e s p o łó w w y s o k o te m p e r a tu r o w y c h do n iż e jte m p e r a tu r o w y c h (praca d o k torska, A rch iw u m In stytu tu G e o lo g ic z n e g o CUG).
W s z y s c y w z m ia n k o w a n i a u to rzy w ią za li o p is y w a n e p r z e ja w y m i n e ralizacji k r u szc o w e j z m a g m a ty zm e m i w u lk a n iz m em p a le o z o ic z n y m , k tó r y za K o zło w sk im (1955), Ekiertem (1957) oraz B u k o w y m i C ebula- k iem (1964) zaliczali do c y k lu w a r y s c y j s k ie g o .
W o k r e sie lat 1970— 1975 g e o lo d z y P rzed sięb io rstw a G e o lo g ic z n e g o w K ra k o w ie d o k o n a li o d k ry cia n o w y c h k o m p le k s ó w p a le o z o ic z n e j m in e ralizacji k r u s z c o w e j o p r z e m y s ło w e j w a r to śc i w o k o lic y R y c z o w a , P ilicy, Z a w iercia i w D o lin ie B ęd k o w sk ie j k o ło m ie j s c o w o ś c i J aw or-Ł azy (fig. 1).
M ineralizacja ta b y ła o p is y w a n a w sp ra w o zd a n ia ch z badań i p ro jek ta ch prac g e o lo g ic z n y c h w D o lin ie B ę d k o w sk iej i Z aw ierciu , za w a rty c h w m a teria ła ch a r c h iw a ln y c h (1975— 1978) P rzed sięb io rstw a G eo lo g icz n e -
Fig. 1. G eolo gical sketch map of Southern Poland after W. Pożaryski and S. Radwański, supplem ented. W ithou t C enozoic, M esozo ic and Permian sequences. 1 — Proterozoic, 2 — Eocambrian, 3 — Cambrian, 4 — Silurian, 5 — Lower D evonian, 6 — Middle and Upper D evonian, 7 — Lower Carboniferous, 8 — Middle and Upper Carboniferous, 9 — Carboniferous, Culm facies, 10 — fault, 11 — overthrust, 12 — front line of Carpathian
nappes, 13 — skarn deposit, 14 — porphyry copper deposit
— 96 —
g o w K rak ow ie, oraz a n o n s o w a n a w e w s t ę p n y c h kom u n ik atach . N a u w a g ę za słu g u ją o p is y m in eralizacji sk a rn o w e j z R y c z o w a i Z a w iercia (Ha
ra ń czy k 1978b), H a ra ń czy k et al. (1980), m in era liza cji te llu r k o w e j z R y czo w a , Z a w iercia i D o lin y B ę d k o w sk ie j (H arań czyk,. 1977ab, 1978a), tur- m alin izacji sk a ł p a le o z o ic z n y c h z P ilic y (H arań czyk, 1975a), m in e r a łó w b iz m u to w y c h z P ilic y (H arańczyk, 1974) i w r e s z c ie m in era liza cji p o r fir o w ej z Z aw iercia, P ilicy , K rz y w o p ło tó w , D o lin y B ę d k o w sk ie j H a ra ń czy k (1978a,b, 1979a,b), H a ra ń czy k et al. (1980).
M AGMATYZM PALEOZOICZNY
Istotn e z n a c ze n ie dla ro zp a try w a n ia n a s tę p stw a r o z w o ju p a r a g e n e z m in e ra ln y c h m in eralizacji p a le o z o ic z n e j p o sia d a u s ta le n ie rela cji tej m i
neralizacji w z g lę d e m w a r u n k u ją c e g o ich p o w sta n ie r o z w o ju m a g m a ty z- m u p a le o z o ic z n e g o . Przed o d k r y c ie m w ie r c e n ia m i in tr u z y w n y c h pluto- n ic z n y c h sk ał m a g m o w y c h p a n o w a ło p o w s z e c h n e p rzek o n a n ie, ż e sk a ły w u lk a n ic z n e o m a w ia n e g o obszaru n a leżą do jed n e g o , w a r y s c y j s k ie g o c y k lu i są z w ią za n e z je d n y m o g n is k iem m a g m o w y m , jak ie m iał s ta n o w ić d o m n iem a n y batolit g r a n ito w y z M rz y g ło d u — K o z ło w s k i (1955), W ie s e r (1957), B u k o w y i C eb u la k (1964), Z n o sk o (1964), J u śk o w ia k i R yk a (1964), Ekiert (1967), R yk a (1966), J u śk o w ia k , P en d ia s i R yk a (1978).
Do n o w s z y c h od k ry ć p r z e c z ą c y c h w c z ę śc i starym u ję c io m należą:
1. s tw ie r d z e n ie w o m a w ia n y m ob szarze intruzji gabra i gab ro d ia b a zó w , k tó r y c h a p ofizy p o zn a n o z w ie r c e ń w K w a ś n io w ie , S tr ze g o w e j i Jan- g r o c ie na NE od O lkusza;
2. n a w ie r c e n ie h y p a b y s a ln e g o pn ia intruzji g r a n o d io r y tu z P ilicy -K o ci- k o w ej oraz D o lin y B ęd k o w sk iej i n ie c o p ły c ie j u m ie j s c o w io n e g o w c z a s ie intrud ow an ia pnia granitoid u (granom onzonitu) z Z a w iercia i lic z n y c h n o w y c h s ta n o w is k ż y ł po rfiró w d a c y t o w y c h , r y o d a c y to w y c h , r y o litó w p o t a s o w y c h i lam profirów . Co w ię c e j, r o zp o zn a n ie w ie r c e n ia m i in tr u z y w n y c h ciał m a g m o w y c h w obszarze z a c h o w a n e j e p ik a led o ń - sk iej p o k r y w y sk a ł d o ln o - i ś r o d k o w o d e w o ń s k ic h s t w o r z y ło o k a z ję do o k r e ślen ia na p o d sta w ie p r z esła n ek g e o lo g ic z n y c h w z g lę d n e g o w ie k u sk a ł m a g m o w y c h s tr efy K ra k o w id ó w i u s ta le n ia ich r ela cji do
e ta p ó w r o zw o ju ok ru szco w a n ia .
P ro p o zy cja n o w e g o u ję cia m a g m a ty zm u p a le o z o ic z n e g o p rzed ło żo n a z o stała przez H a ra ń czy k a (1977c) w sp ra w o zd a n iu z b a d a ń i p ro jek ta ch do prac g e o lo g ic z n y c h w D o lin ie B ę d k o w sk ie j i Z a w ierciu (M ateriały A r c h i
w a ln e P rzed sięb io rstw a G e o lo g ic z n e g o w K rak ow ie). W u ję c iu ty m ro z
w ó j m a g m a ty zm u i w u lk a n izm u p a le o z o ic z n e g o i j e g o rela cja do m in e ralizacji k r u s zc o w e j w ob szarze o b rzeża ją cy m G Z W p rzed sta w ia s ię n a stęp u jąco:
A. M a g m a ty zm k a le d o ń sk i
L P rz ed d e w o ń sk i plu tonizm z a sa d o w y . O b ejm u je on intruzje gabra a u g ito w e g o , m ikrogabra, a w facji brzeżnej intruzji gabrodiaba- zó w , p o p r z e c in a n y c h m iejsc a m i lub p r z e p o jo n y c h przez albitofiry.
O tw o r y w ie r tn ic z e z K w a śn io w a , S tr ze g o w e j, Jangrotu, a ta k ż e in n e w c z e ś n ie j o p is y w a n e przez W ie s e r a (1957), Ekierta (1957), B u k o w e g o i C eb u lak a (1964, 1971), J u śk o w ia k a , P en d ia sa i R y k ę (1978), z M rzygłodu, Z aw iercia, K r z y w o p ło tó w i S u ło szo w ej.
IL P rz ed d e w o ń sk i p lu ton izm p o śred n i i k w a śn y , n io s ą c y starszą m i
n e ra liza cję p a leo zo iczn ą . N a le ż ą tutaj intruzje g r a n o d io r y tu z Pi- lic y -K o cik o w ej oraz D o lin y B ę d k o w sk ie j, granitoid u (gran om onzo- nitu) i porfirów m o n z o n ito w y c h i d a c y t o w y c h z Z a w ie rc ia oraz ż y ły p orfirów d a c y t o w y c h z G órek B y d liń skich . D o t e g o etap u ro zw o ju m a g m a ty zm u k a le d o ń s k ie g o n a leżą z a p e w n e o p isa n e w c z e ś n ie j przez B u k o w e g o i C eb u la k a (1964) tak z w a n e k eratofi- ry, a ta k że w s p o m n ia n e w y ż e j albitofiry i m ik ro g ra n ity z M rz y głodu, M y szk o w a , Ekiert (1957), W ie s e r (1957), J u śk o w ia k , P en d ias i R y k a (1978).
B. M a g m a ty zm w a r y s c y js k i
III. P o d e w o ń sk i r u d o n o śń y in tr u z y w n y m a g m a ty zm ż y ło w y , z k t ó rym zw ią za n a jest bliżej m ło d sza p a le o z o ic z n a m in era liza cja złóż p o r fir o w y c h Cu-M o. D o n ie g o z a lic z y ć trzeba p rzed e w s z y s tk im intruzje ż y ło w e , p rzeb ija ją ce sk a ły d e w o ń s k ie i k a r b o ń sk ie w e s t- falu, p orfirów r y o d a c y t o w y c h i rzadziej d a c y t o w y c h i a n d e z y tó w , faz in tr u z y w n y c h a i b (H arań czyk 1977c; H a ra ń cz y k 1978b, 1979b). N o w e sta n o w isk a p o zn a n o z Z aw iercia, P ilicy -K o cik o w ej, Ż elazka, K rz y w o p ło tó w , G órek B y d liń sk ich , D o lin y B ę d k o w sk ie j i o b rzeżen ia r o w u K r z e s z o w ic k ie g o (Zielona).
IV . P o d e w o ń s k i i zarazem p o r u d n y fin a ln y w u lk a n iz m z a s a d o w y i k w a ś n y , d a to w a n y na g ó r n y ka rb o n i perm. O p is y w a n y b y ł z n a tu r a ln y c h o d sło n ię n ć i z w ie r c e ń m ię d z y in n y m i przez R ozen a (1909), S a m so n o w ic za (1928), M a łk o w s k ie g o i K a ra siń sk ie g o (1928), B rodera (1931), B o le w s k ie g o (1939), S ie d le c k ie g o (1954), K o z ło w s k ie g o (1955), B u k o w e g o i C eb u la k a (1964), H a ra ń cz y k a (1977c).
W dużej liczb ie w u lk a n itó w t e g o eta p u w y r ó ż n ić m o żn a n a s tę p u ją c e g r u p y g e n e ty c z n e ;
1. D ia b a zy h ip e r s te n o w e i m ela firy z N ie d ź w ie d z ie j G óry, Rudna oraz n o w e s ta n o w isk a z w ie r c e ń w G o cz a łk o w ic a ch , T w a ro g u , Lublińcu;
2. P orfiry k w a r c o w e z M ięk in i i okolic;
3. Lamprofiry b io t y t o w e (minetta i kersan tyt) z S iew ierza , D z ie w e k , Z a w iercia i K rz y w o p ło tó w ;
4. T ra ch ity i r y o lity p o t a s o w e z S iedlca, D ubia i w ie r c e ń w D o li
n ie B ęd k o w sk iej.
7 R o c z n i k PTG
— 98 —
P rzed sta w io n y w y ż e j z esp ó ł p r z e ja w ó w m agm atyzm u p a le o z o ic z n e g o K ra k o w id ó w i str efy p r z y le g łe j p rzed sta w ia o b e c n ie już lep ie j p o z n a ną p ro w in cją petrograficzną. J est to ty p o w a p a c y ficz n a p r o w in c ja sk a ł m a g m o w y c h a lk a lic z n o -w a p ie n n y c h w c h o d z ą c a w sk ład p r o w in c ji z n a nej z d u ży ch o b sza ró w eu r o p e js k ic h na zach ód od linii T orn q u ista-T eis- se y re . W ob szarze str efy K ra k o w id ó w za u w a ża się n ie d o r o zw ó j p ie r w s z y c h o g n iw c y k lu m a g m o w e g o , a m ia n o w ic ie in ic ja ln e g o m a g m a ty zm u z a sa d o w e g o . N ie s tw ie rd zo n o do tej p o r y w ła ś c iw y c h e u g e o s y n k lin a l- n y c h form acji m a g m o w y c h , s z c z e g ó ln ie w a ż n y c h dla w c z e s n e g o r o zw o ju c y k lu m e ta lo g e n ic z n e g o , to jest form acji sp ilito w o -k er a to fir o w e j, la w p o d u s z k o w y c h i in n y ch c z ło n ó w k o m p lek su o fio lito w e g o , dob rze p o z n a n y c h z obszaru D o ln e g o Śląska. P rzy p u szcza ln ie w c za sie ich ro zw o ju o m a w ia n y obszar K ra k o w id ó w sta n o w ił już strefę łuku w y s p o w e g o . N a tom iast sp ec y fik ą r o zw o ju m a g m a ty zm u str efy K ra k o w id ó w b y ła b y rek u- rencja w c y k lu r o zw o ju m a g m a ty zm u p o ś r e d n ie g o i k w a ś n e g o , w z w ią zk u z k o ń c o w y m i rucham i k a le d o ń sk im i w y p ię tr z e n ia K ra k o w id ó w i w c y k lu w a r y s c y js k ic h jako rep erku sja z a k o ń c z en ia se d y m e n ta c ji g e o s y n k lin a l- nej i w y p ię tr z e n ia s tr efy ślą sk o -m o ra w sk iej. R ek u ren cja ta m iała n a j
w ię k s z e z n a c ze n ie dla p a le o z o ic z n e g o r o zw o ju m e ta lo g e n ic z n e g o s tr efy K rakow idów .
PARAGENEZY MINERALNE
M in era ły w y s tę p u ją c e w u tw o ra ch g e o lo g ic z n y c h b y w a ją z g r u p o w a n e w z e s p o ła c h r ó ż n ią c y c h s ię w ie k ie m , w arun kam i i sp o s o b e m p o w s t a w a n ia oraz p r o w e n a c ją su bstancji, z której z o s ta ły u tw o rzo n e. M in er a ły w s p ó łw y s t ę p u j ą c e w c h a r a k te r y s ty c z n y c h z e s p o ła c h z w ią z a n y c h z sob ą w s p ó ln y m p o c h o d ze n ie m i p r o c e se m g e n e ty c z n y m n a z y w a m y p a r a g e n e zą m ineralną. T erm in te n w p r o w a d z ił Breithaupt (1849). W ję z y k u p o lsk im J. M o ro z ew ic z z a p r o p o n o w a ł dla p a r a g e n e z y m in era ln ej n a z w ę „ w s p ó l
n ość w y s tę p o w a n ia " (Tscherm ak, 1900 s. 284). Ż y ły s z c z e lin o w e z a w i e rające p o s p o lite p a r a g e n e z y m in era ln e B reithaupt (1857) n a z w a ł form a
cjam i ż y ło w y m i.
W m iarę stu d io w a n ia z a g a d n ie n ia p a r a g e n e z z a r y s o w a ły się ro zb ież
n o ści m ię d z y m a teria łem o b s e r w a c y jn y m i p o ję c ia m i oraz u w y p u k liły się n ie ś c is ło ś c i d efin icji i ro zb ie żn o śc i r ó ż n y c h u ję ć t e g o za g a d n ien ia . T ak na przykład g e o lo g o w ie a n g lo s a s c y u w a ża ją p a r a g e n e z ę m in era ln ą jako zesp ó ł, k tó ry s ta n o w i s e k w e n c j ę m in e ra łó w , a w ię c p e w ie n w y c in e k su k c es ji m ineralnej. P rzeciw n ie, w p r a k ty c e e u r o p e jsk ie j, p a r a g e n e za m ineralna jest c zę sto rozum iana ja k o z e sp ó ł m in e r a łó w j e d n o c z e ś n ie p o w s ta ły c h w ty m s a m y m śr o d o w is k u g e o c h e m ic z n y m , w je d n a k o w y c h w a runkach fiz y k o -c h e m ic z n y c h z t e g o sa m e g o su ro w ca w y j ś c io w e g o . T ak ie z e s p o ły m in era łó w , sta n o w ią c e n a jw a ż n ie jsz e jed n o stk i g e n e ty c z n e
k a ż d e g o złoża m in e ra ln e g o H. S c h n eid erh ó h n (1955) n a z w a ł iz o g e n e ty c z - ną p a ra g en ezą m ineralną. W p racach K om isji IA GO D p o d ję to w la ta ch s z e ś ć d z ie s ią ty c h p róbę u je d n o lic e n ia ter m in o lo g ii i defin icji p o ję ć w z a k r e sie nauki o złożach. N i e p r z y n io sły o n e d e f in it y w n e g o ro zw ią za n ia z u w a g i na brak ła tw o sp r a w d z a ln y c h k r y te r ió w (Bernard, 1979). O b e c n ie s t o s o w a n e są trzy różn e ter m in y w y r a ż a ją c e w zra sta ją cy ud ział z w ią zk u g e n e ty c z n e g o w s p ó łw y s t ę p u j ą c y c h m in e ra łó w . Są to term iny: m inerał a ssem b la g e , a ss o cia tio n i p a r a g e n e sis. P ie r w s z y o d p o w ia d a łb y p o lsk im term inom w sp ó ln o ś ć , zg ro m a d zen ie lub in w en ta rz m in era ln y . D rugi m ó w i o b liższy m zw ią zk u w s p ó łw y s t ę p u j ą c y c h m in e r a łó w i dob rze o d p o w ia d a m u term in z e sp ó ł g e n e ty c z n y lub w p ro st a so c ja cja m in era ln a i w r e s z c ie trzeci d o t y c z y m in e ra łó w p o z o s ta ją c y c h w śc is ły m zw ią zk u g e n e ty c z n y m . Dla n ie g o z a c h o w a n o n a z w ę p a ra g en eza m ineraln a, d od ając przym iotn ik o k r e śla ją cy charakter p o w ią za n ia g e n e ty c z n e g o , np. p a ra g en eza izo g e n e - ty czn a , p a ra g en eza r ó w n o w a g o w a , p a ra g en eza stacjonarna, p a ra g en eza n iesta b iln a itp., zg o d n ie z d efinicjam i sta n ó w s ta c jo n a r n e g o i n ie sta b iln e g o dla sta n ó w r ó w n o w a g o w y c h i n ie r ó w n o w a g o w y c h . Dla o g ó ln ie js z y c h ro zw a ża ń w y s ta rc za s t o s o w a n ie term inu p a r a g e n e za iz o g e n e ty c z n a .
W p ra cy nin iejszej p r z ed sta w io n o zgrom adzenia m in e r a łó w z łó ż pa leo - z o ic z n y c h i m ło d sz y c h p od ając dla p o s z c z e g ó ln y c h t y p ó w m in era liza cji a so c ja c je m in era ln e i o ile b ę d z ie to m o ż liw e , w p o s z c z e g ó ln y c h p r z y p a d k a ch w y r ó ż n io n e p a r a g e n e z y m ineralne.
1 P a r a g e n e z y m i n e r a l n e w z ł o ż a c h w t r z o n i e K r a k o w i d ó w
Sk arny a n d ra d y to w o -silim a n ito w e (Skarn Fe-Zn-Cu)
Skarn a n d r a d y to w o -silim a n ito w y z R y c z o w a (fig. 1) r o z w in ię ty j e s t w sk a r o p a le o z o ic z n y c h s e ria c h m e ta p e lito w y c h , g łó w n ie m eta a rg ilito - w y c h , o d e r w a n y c h od intruzji m a c ie r z y ste j dla sk arn u i n a s u n ię ty c h na zb u d in a ż o w a n e s k a ły p rek a m b ry jsk ie (otw ór w ie r tn ic z y W B-111 w R y - czo w ie). Skała silim a n ito w a w y s t ę p u j e b e z p o śr ed n io p o n a d ko n ta k tem te k to n ic z n e g o n asu n ięcia. Skarn a n d r a d y to w y tw o r z y zw artą litą, niem al m o n o m in era ln ą m a sę p on ad 1 0 0-m etrow ej m ią ższo ści, w d o ln ej c z ę ś c i m iejsc a m i siln ie sp ęk an ą, a n a w e t zb rek cjo w a n ą . G ru b ok rystaliczn a lita skała sk a rn o w a zło żo n a jest z k ilk u c e n ty m e tr o w y c h k r y s z ta łó w brunat
n e g o i z ie lo n e g o andradytu. T en ty p skarnu p rzechod zi lo k a ln ie w a g re
gat b ru n atnego d ro b n o zia rn isteg o an drad ytu o b u d o w ie p a s o w e j (PI. I, fig. 1, 2). M iejscam i a g regat te n spaja b r e k c ję s k a ły o ta cza ją cej (Harań- czy k , 1978b).
W kilku odcin k ach rdzenia za w iera on m ło d szą m in era liza cję hem a- ty to w o -m a g n e ty to w o -k w a r c o w ą . W in n y c h c z ę śc ia c h profilu na sk arn
7*
— 100 -
a n d r a d y to w y nak łada s ię je s zc z e m ło d sz e o k r u s z c o w a n ie i p o d rzęd n ie ch lo ry ty z a cja , a m e ta s o m a ty t z a w iera b la s ty c z n y piryt, karolit, cza rn y sfaleryt, ch a lk o p iry t i bornit (PI. I, fig. 3, 4 i fig. 3). L okaln ie n ap otk an o w sk a w e r n o w a n y m m e ta s o m a ty c ie je s z c z e m ło d szą n a ło ż o n ą m in e ra liza cję ja s n o m io d o w e g o sfa le ry tu i g a le n y o sk ła d zie iz o to p o w y m o ło w iu an a lo g iczn y m do g a le n y ze złóż rud Zn-Pb w sk a ła ch m e z o z o ic z n y c h . W sa m y m sk a rn ie a n d ra d y to w y m s p o ty k a n e są gniazdk a sz a r o z ie lo n e g o k w a rcu w raz ze sk u p ien ia m i te llu r k ó w B i-A g (H arańczyk, 1977a,b, 1978a).
M in era ły sk a rn o w e , g łó w n ie g ra n a ty n a p o tk a n o o sta tn io r ó w n ie ż w o tw o r a ch s ta r o p a le o z o ic z n y c h z M y sz k o w a , o tw ó r A -5 (informacja ustna J. Slósarz).
S z to k w er k o w a m ineralizacja a p o sk a rn o w a (Q (A u)-W -B i-A g-T e) W n a d le g ły c h s p ę k a n y c h sk a ła ch o s ło n y skarnu z R y c z o w a u tw o rz y ł się s z to k w e r k o w y s y s t e m ż y ł sza ro b ia łe g o m o z a ik o w e g o k w a rc u z ło t o n o ś n e g o , z a w ie r a ją c e g o do k ilk u n a stu ppm A u , oraz k ilk u n a sto m ilim e- tro w e sk u p ie n ia p iry tu i ch alk op irytu , m iejsc a m i r ó w n ie ż w olfram itu p a r a g e n e ty c z n e g o z s z elitem i je s z c z e m ło d sz e sia r k o so le w ittich en itu , em p lek ty tu , k o sa litu , m a ty ld y tu oraz b izm u ty n itu i te llu r k ó w B i-A g (PI. II, fig. 1, 2, 3 i fig 3). W śr ó d n ich z id e n ty fik o w a n o n a s tę p u ją c e m in e rały: tetradym it, tetra d y m it sreb ro n o śn y , tellu ro b izm u ty t, rucklid geit, csik lo v a it o ł o w i o w y i n o w e m in e r a ły o w z o ra c h Bi3T e 4, Bi3T e 5l BiTeS, Bi4T e2S2, Bi3T e2S2, h e s s y t, h e s s y t b izm u to w y , n o w e m in e r a ły A g7T e 2, (Ag, Bi, Cu)6T e2S i A g3CuBiTe2S2 oraz n ik łe ś la d y w e is s y tu , ałtaitu, a w e d łu g Slósarz (1975) w o tw o r z e w S m o le n iu r ó w n ie ż jo s e itu A .
Podob nej treści są na jsta rsze ż y ły k r u s z c o w e z o tw o r ó w w ie r tn ic z y c h w D o lin ie B ę d k o w sk ie j, tn ą c e d o ln o k a m b r y jsk ie m e ta a r g ility i k o n g lo - m er y ty . B uduje je r ó w n ie ż sz a r o z ie lo n y m o z a ik o w y k w a rc z ło to n o ś n y (do kilku ppm Au). B arw a k w a rc u p o c h o d zi od r o z sia n y c h łu s e k chlorytu.
W k w a rc u w y s tę p u ją k ilk u n a sto m ilim e tr o w e sk u p ie n ia piro ty n u , c h a lk o pirytu z e k so lu c ja m i sfa lery tu , cza r n e g o sfa lery tu , p iry tu i sp o r a d y c z n ie k o sa litu sr e b r o n o śn e g o (2,6°/o A g) (PI. II, fig. 4) i ś la d o w y c h sk u p ie ń tetra- dy m itu i bizm utu rodzim ego.
P ra w d o p o d o b n ie r ó w n o w ie k o w ą i w p o d o b n y c h o k o lic z n o ś c ia c h p o w sta łą , a w k a żd y m razie p o d o b n ą w treści, jest w y s o k o te m p e r a tu r o w a m in eralizacja k r u sz c o w a rozsian a w h o r n fe lsa c h k o n ta k tu ją c y c h z p n iem intruzji m o n z o n ito w e j w Z aw ierciu.
K o n ta k to w a m in era liza cja m e ta s o m a ty c z n a z Z a w iercia
(Fe-Zn-Cu-Pb-Bi-Ag-Te) W b ezp o śred n im k o n ta k c ie pnia k a le d o ń sk ie j intruzji m o n z o n ito w e j z Z aw iercia w h o rn felsa ch , łu p k a ch k r z e m io n k o w y c h , lid y ta c h i p s try c h
łu p k a ch k o n ta k to w y c h w y s t ę p u j e d o ś ć obfita, ch o ć n ie p r z e m y s ło w a , m i
n era liza cja m eta so m a ty cz n a . P o ja w ia s ię ona w p o s ta ci d r o b n y ch kilku- n a s to m ilim e tr o w y c h r o zsia n y ch w r o s tk ó w lub w ię k s z y c h , k ilk u n a s to
c e n ty m e t r o w y c h g n ia z d e k sk u p ie ń k r u s z c o w y c h i w r e s z c ie ż y ł i ż y łe k
M IN E R A Ł Y
Starsza Mineral. Paleozoiczna Młodsza Mineral. Paleozoiczna Mineral.
Mezozoicznc Irzecio rzęo
Hornfelsy-Skarny Ż y ły Melasom.
Potasowa Żyły iz x s s
CHaryt
SfWtrył I
£ £ £ * £
««On* I Krtorc
AnmMftryt
Tmtonti/t fSSSSS fti*
tuan&f**
ttmmrot Aęjtg (i wwńyi Katcyt
s
Spin»!
rorttm yt
tmnot TlrynaH nognftyt Hmmmtuf
Twmmn-Aktyn tlft Cnamapiryt i
HUimuty fr.humnu
n^ot tarpmnfyn
Tom
* •
Stootari-K Hmtroty iie tłt
K»ort
natnammt
P/rifTt
CAoMopśW 3 '
Amnopiry*
tnorfit
Trtrotdryt
Ankoryt-Omltmit SytJmn/f ' Mravo/t Katcift
AntHjWyt-
Ootam/t Boryt Sflo/*nf+X COW/10 Jj[
Harkouft KtHct/t
STARO-PALEOZ. TRZON KRAKOWIDÓW
Pokrywa Epikaledońska Pokrywa Epi wary - scyjska
MŁ0D0-PALE0Z MEZO-KENOZ.
MINERALI
ZACJA ZASIĘG MINERALIZACJI j
Fig. 2. Suk cesja m ineralna k ru szców strefy Zawiercia Fig. 2. Mineral su c c e s s io n of ores in the Z aw iercie zone
— 102 —
m e ta s o m a ty c z n y c h , r o z w ija ją c y c h s ię od lic z n y c h sp ę k a ń k r u c h y c h , por- c e la n o w a ty c h sk a ł m etam orfizm u k o n ta k to w e g o . N a jo b fic iej w y s t ę p u j e tutaj p ir o ty n i c ie m n y ż e la z is ty sfa lery t. C h alk op iryt z a w ie r a w r o stk i e k s o lu c y j n e g o sfa lery tu , c o św ia d c z y o p o w sta n iu w tem p era tu rze p o w y żej 500°C. G alena w y b itn ie a g r e s y w n ie z a stęp u je p ir o ty n w n ik a ją c w e ń ro zw in ięty m i sk up ien iam i. G alen a w y r ó ż n ia s ię zn a czn ą za w a rto ś cią s r e bra, bizm utu i telluru. Za p o m o c ą m ik r o so n d y e le k tr o n o w e j o z n a c zo n o m a k s y m a ln ie 6000 ppm A g , 7000 ppm Bi i l°/o Te, d ia d o c h o w o ro zp ro szo n y c h w g a len ie. O prócz t e g o w g a le n ie i p ir o ty n ie p o ja w ia ją się s k u p ie nia bizm utu ro d zim eg o i tellu rk u srebra o w z o r z e A g5T e 2, co od p o w ia d a sk ła d em s to e tz y to w i (fig. 2). N i e c o m niej obfitą, ro zsia n ą m in era liza cję k ru szco w ą o p o d o b n y m sk ła d z ie n a p o tk a n o r ó w n ie ż w k ilk u m e tr o w y c h in te rw a ła c h o k r u s z c o w a n y c h fr a g m e n tó w k ilk u d z ie się c io m e tr o w e j dajki sz a re g o porfiru d a c y t o w e g o , w y s t ę p u j ą c e g o na NE od w s p o m n ia n e g o pnia intruzji m o n z o n ito w e j. W ty m ty p ie jest r ó w n ie ż sta r o p a le o zo icz n a m in era liza cja im p reg n a cy jn a z le p ie ń c ó w d o ln o k a m b ry jsk ich z w ie r c e ń w D o lin ie B ęd k o w sk iej (H arańczyk, 1978b).
Ż y ły p ir y to w o -k w a r c o w e z tellu rk am i (Fe-Q -Bi-A g-Te) W p o k r y w ie intruzji m o n zo n itu z Z a w iercia p o ja w ia ją się lic z n e ż y ły p ir y to w o -k w a r c o w e p r z ec in a ją ce sfa łd o w a n e s k a ły s ta r o p a le o zo icz n e , lecz n ie w y b ie g a j ą c e w p o k r y w ę e p ik a le d o ń sk ą zb u d o w a n ą z e sła b o z a b u rz o n y c h o s a d ó w d o ln o - i śr o d k o w o d e w o ń sk ic h . G rubość ż y ł d ochod zi d o je d n e g o m etra. M ają o n e b u d o w ę s z c z e lin o w o -p a s m o w ą lub sz cz e lin o - w o -s z c z o tk o w ą . B y w a ją t e ż w y p e łn io n e m e ta k o lo id a ln y m a g r eg a te m p ir y to w y m z g n ia z d o w y m i sk u p ien ia m i m ark asytu . W p ir y c ie tk w ią o b łe m ilim e tr o w e w ro stk i p ir o ty n u i ch alk op irytu. S z e w ż y ł y w y p e łn ia k a lc y t.
W n ie r e g u la r n y c h p u stk a ch m e ta k o lo id a ln e g o a g reg a tu p ir y t o w e g o p o ja w ia ją się m iejsca m i m ilim e tr o w e sk u p ien ia ru ck lid g eitu , a p o zo sta łą c z ę ś ć przestrzeni w y p e łn ia ją s fe r o lito w o -ig ie łk o w e a g r e g a ty p o m a r a ń c z o w e g o z e o litu o c e c h a c h lauipon tytu. W s p o r a d y c z n y c h s k u p ie n ia c h w pa- r a g en ez ie z ch a lk o p ir y tem w y s t ę p u j e tellu ro b izm u ty n i tellu r e k srebra o sk ład zie o d p o w ia d a ją c y m w z o r o w i A g7T e2 (H arańczyk, 1978a).
K om in y i strefy b r e k c jo w e ze sk a len ia m i i turm alinem (K-B-Ti) W o k o lic y P ilic y w są s ie d z tw ie h y p a b y s a ln e j intruzji g ran od iorytu , w d o ść ro zleg łe j strefie s k a ły sta r o p a le o z o ic z n e u le g ły turm alin izacji (H arańczyk, 1975a). W c z ę śc i cen tralnej tej strefy na p o tk a n o w ie lo m e t r o
w e ciała brekcji tek to n iczn ej i sp ęk a ń w ty p ie shear zone. W strefie tej o k ru ch y brek cji u le g ły c z ę ś c io w e j feld sp a ty za cji, a n a s tę p n ie z o s ta ły s c e m e n to w a n e skorupam i sk a len i ż y ło w y c h , g łó w n ie albitem , po czy m
u l e g ły turm alinizacji. S k a le n ie ż y ło w e i m e ta s o m a ty c z n e , m ie jsc a m i r ó w n ie ż sam a sk ała, z o s ta ły p o p rzen ik a n e ig ie łk o w y m i lub s łu p k o w y m i k r y szta ła m i t e g o m in era łu (PI. III, fig. 2, 3). W m iarę n a sila n ia in t e n s y w n o ś c i tu rm alin izacji g rub ość i ilo ś ć ig ie ł ro śn ie tak, ż e m iejsc a m i sk a ła składa s i ę n iem a l z sa m e g o turm alinu. W o k ru ch a ch b rek cji p o ja w ia ją s ię też id io b la s ty c z n e s z e ś c ia n y p ir y to w e , a w ś ró d turm alin u a k c e s o r y c z n ie w y -
MINERAŁY
S t a r s a Mineral P a l e o z o i c z n a S k a rn Metasom. Żyły-Te
M in era l
Tur malin. M e la s o m . P o t a s o w a
Młodsza M i n e r a l Paleozoicznc SztoU-
werk. l ż y ł y 2-Żyty
Mineral.
M e zo - Kenoz.
Stoln* K S y lim a n it A n d m ó y t H tm o iu t
łtoęniĄ/ł
* wore
C h to n jt Mptdo*
P iry t / K orottt
Sfołeryt I
C h o ik c p iru t / B ornit
Chaikotun Ooi+no 7
tCmDr© Au-nośry
ttoto
HfpMnom#
Ćhh'*£płryt U MStmutynii
T*tr*dyrm+
TtU&ooitmutyn /tóirat ASjfr*
Minerał 3/g 7*§
C§4ktpvoit'*b
Mm tr o ł BfT*£
fiinmroł
Hinćroł
fia ty
iZtSZ"
Pintyn
s is m r r ---Turmotth
M u ty l-S b -S c < * K o t y f r y t Piryt III
fluoryt
Chlory*
— W F*-
SMaftrt *K Mpidot C h io ry ł
Kwarc
P iry t Pt
' aIŁ
AUtin/t
Sitmui \my
jjwiuwp
S faH rut ft Ai/ttnit Hommaryt tn te r u i*
D oum tł S ła ttr y t M
Boltna ni Horttaty*
K otcyt
Fiy. 3. Sukcesja mineralna kruszców z o k o lic y R y czo w a i Pilicy Fig. 3. Mineral s u c c es s io n of ores in the environ s of R y c z ó w and Pilica
— 104 —
s tę p u je k a s y te r y t tw o rzą c c h a r a k te r y sty c z n e k o la n k o w e zb liźniaczen ia p r z y łb ic o w y c h k r y s z ta łó w (PI. III, fig. 4). W n ie w ie lk ic h ilo ścia c h , ale e k s t e n s y w n ie w y s t ę p u j e też rutyl n io b o n o śn y z a w ie r a ją c y dq l°/o te g o p ie rw ia stk a (fig. 3). P ustk i b r e k c jo w e są w y p e łn io n e c z ę ś c io w o p ó ź n ie j
sz y m ch lo ry te m o c h a r a k te r y s ty c z n y c h su b n o rm a ln y c h b a r w a c h in te rfe r e n c y jn y c h . Trafia się r ó w n ie ż c z ę s to f io le t o w y flu o ry t i p r z e z r o c z y s ty k a lc y t (H arańczyk, 1974). N ie k tó r e b r e k c je z o s ta ły p o n o w n ie r o zw a rte i za b liźn io n e k w a rc em s z c z e lin o w y m . W strefie b r e k c jo w ej n ap otk an o też m ło d sz e k ilk u d z ie s ię c io c e n ty m e tr o w e j g ru b o ści ż y ły s y d e r y t o w e z j e s z c z e m ło d sz y m k aolin item . W ż y ła c h t y c h b iała zbita m a sa m in era łu ila s t e g o w y p e łn ia p u ste p rzestrzen ie p o m ię d z y m o za ik ą k ilk u n a sto m ilim e - tr o w y c h h ip id io m o rficzn y ch k r y sz ta łó w b ru n a tn eg o sy d e r y tu .
II. P a r a g e n e z y m i n e r a l n e w y s t ę p u j ą c e w t r z o n i e i w s t a r s z e j p o k r y w i e K r a k o w i d ó w
In filtracyjn y skarn M g-C a i k r u s z c e C u-M o (Skarn M g-C a + Cu-M o) Pod Z a w ierciem (fig. 1) na w s c h o d n im przedpolu intruzji m onzonito- w e j w p o lu d a jek p o r fir o w y c h w s fa łd o w a n y c h sk a ła c h sta r o p a le o zo icz - n y ch , a przede w s z y s tk im w n a d le g ły c h d e w o ń s k ic h s k a ła c h w ę g l a n o w y c h p o k r y w y e p ik a led o ń s k iej w y k r y to , z dala od intruzji m a g m o w e j, cia ło s k a rn o w e k ilk u d z ie się c io m e tr o w e j m ią ższo ści z c h a r a k ter y sty c zn ą bogatą p o sk a r n o w ą m in era liza cją c h a lk o p ir y to w ą i n ie c o p ó ź n ie jsz ą k w a rc o w o -m o lib d e n ito w ą (H arań czyk et al. 1980). J e st to skarn in filtra c y jn y słab o sk r y s ta liz o w a n y . C iało s k a r n o w e jes t r o z c ią g n ię te w z d łu ż w a r stw w a p ie n i i d o lo m itó w . W sk a rn ie ty m g radien t te m p e r a tu r o w y m a le je s y m e tr y c z n ie w d ó ł i w górę, idąc ód s t a n o w ią c e g o g ł ó w n y h o r y zont infiltracji sty k u w a r s tw w a p ie n i i niżej z a le g a ją c y c ji d o lo m itó w . W h o r y z o n c ie ty m w y s t ę p u j ą m in e r a ły p o w s ta ją c e w n a j w y ż s z y c h t e m peraturach. P o d s ta w o w ą a so c ja c ję sk a rn o w ą s ta n o w ią p o s p o lic ie w y stę p u ją c y d io p sy d i p o d rzęd n ie m iejsc a m i str e fo w o s k u p io n e g r a n a ty a n d r a d y to w e oraz forsteryt, ep id o t i s p in e le (PI. IV, fig. 1, 2, 3, 4, PI. V , fig. 1 i fig. 2). W s u k c e s ji p o w s ta w a n ia g ra n a ty są n ie c o p ó ź n ie jsz e od forsterytu, k tó r y c zę sto jest in k lu d o w a n y w ich strukturę (PI. IV, fig. 3).
P o d o b n ie in k lu d o w a n y b y w a epidot.
Z drugiej str o n y z d io p sy d e m z r e g u ły w s p ó łw y s t ę p u j ą w z n a c z n y c h ilo ś cia c h am fib ole z sz e r e g u tre m o lit-a k ty n o lit (PI. IV , fig. 2) i m ło d s z e c h lo r y ty tu r y n g ito w e i z w ią z a n y z nim i m a g n e ty t (PI. V , fig. 2) i k o s zte m je g o p o w s t a j ą c y m iejsc a m i piryt. C h a lk ó p iry t w y s t ę p u j e iz o g e n e t y c z n ie z am fibolem , tw o rzą c c h a r a k te r y sty c z n e z ro sty p rzen ik a n ia (PI. V , fig. 3). O bficiej jest on s k o n c e n tr o w a n y w sk a rn ie w a p n io w y m . T e n ty p m in era liza cji p osiad a n a jw ię k s z ą w a r to ść p r z e m y sło w ą . W ta k ic h m eta -
so m a ty ta c h p o ja w ia ją się a k c e s o r y c z n ie in n e m in e r a ły form acji sk a r n o - w ej jak w e z u w ia n , w o lla sto n it, antofylit, flogop it, oraz akcesorycznie- topaz, fluoryt, k a s y ter y t.
M in eralizacja m o lib d e n ito w a jest in te n s y w n ie j r o zw in ię ta w d o ln ej, m a g n e z o w e j c zę śc i skarnu z Z aw iercia. M olib d en it w y s t ę p u j e w p o s ta ci sk u p ie ń r o z e tk o w y c h (PI. V , fig. 4), c z ę ś c io w o w p a r a g e n e z ie z lo k a ln y mi gniazdk am i s e r y c y tu , k w a rc u i w tó r n e g o talku. M in era liza cja ta w y piera m iejsc a m i w c z e ś n ie j p o w s ta łe m in e ra ły , p rz em ieszc za ich tre ść p ro w a d zą c do u tw o rzen ia w nim i na p e r y fe r ia c h cia ła s k a r n o w e g o lic z n y c h ż y ł i stref im p reg n a cji n o w e j g e n e r a c ji m in e r a łó w w tó r n y c h , to jest p a r a g e n e z p o w s t a ły c h przy d egrad acji skarnu. O ry g in a ln e g r a n ice ciała sk a r n e g o tw o rzą k a lc y fir y , sp o śró d k tó r y c h m a g n e z o w y ty p o p isa ła C ie m n ie w sk a „(1976), a w e z u w ia n o w y G ó reck a (1978). N a p o tk a n o też p r z y s k a r n o w e m arm u ry g r a n a to w e , s p in e lo w e (PI. V , fig. 1). W s t r e f ie skarn u z Z a w iercia n a jm ło d szy m i utw o ra m i są ż y ły s y d e r y t o w e , anke- r y t o w e i d o lo m ito w e z p iry tem i b r a w o item (PI. V I, fig. 3), oraz ch a ra k te r y s t y c z n e dla złóż p o r fir o w y c h ż y ły a n h y d r y to w o -g ip s o w e , rzadko- n io s ą c e n ie c o pirytu. Z jaw isk a c e m e n ta c y jn e rep rezen tu ją n i e w i e l k i e sk u p ie n ia w tó r n e g o ch a lk o p iry tu w p a r a g e n e z ie z bornitąm , c h a lk o z y - nem , rzadkim d ig e n item i k o w e lin e m (PI. VII, fig. 4).
M a g n e z o w e m in e ra ły degradacji skarnu (Mg, F, OH)
N a ło ż e n ie p r o c e su o k w a r c o w a n ia i m in eralizacji m o lib d e n ito w e j, a je s z c z e w c z e ś n ie j p n eu m a to liz y flu o r o w ej s p o w o d o w a ło w sp o m n ia n ą w y ż e j d e g r a d a c y jn ą k o r o z ję w y s o k o te m p e r a tu r o w ą m in e r a łó w sk arn o- w y c h z u tw o rz en ie m w tó r n y c h im p regn acji m inerałam i n o w y c h para
g e n e z oraz r o z w le c z e n ie m c z ę ś c i sk arnu w n ie p r ze o b r a żo n e s k a ły o ta c z a ją c e i u tw o r z e n ie ż y ł i p r z y le g a ją c y c h stref im pregnacji. D o tej a s o cjacji m in e ra łó w tw o r z ą c y c h w s p o m n ia n e sk u p ienia n a le żą rzadko w y s tę p u ją c e topaz, flu o ry t i m in e r a ły g r u p y hum itu i b ru cyt, pow stające- k o sz te m forsterytu i sp in eli (PI. V , fig. 1) oraz znaczn ej in te n s y w n o ś c i i w r ó ż n y c h o d m ia n a ch w y s t ę p u j ą c e m in e r a ły t a lk o w e i s e r p e n ty n o w e . S p o ty k a się str efy o ta lk o w a n ia b ia ły m i ż ó łty m ta lk iem oraz str efy ser- p e n ty n iz a c ji i ż y ły s e r p e n t y n o w e u tw o r z o n e z s o c z y s t o c ie m n o z ie lo n e go a n ty g o r y tu (PI. VI, fig. 2). M in era ło m ty m t o w a r z y s z y w n ie w ie lk ie j ilo śc i w y s t ę p u j ą c y w tó r n y piryt.
P orfirow a m in eralizacja m ie d z io w o -m o lib d e n ito w a (Cu-Mo) D ajki p orfirów p r z ew a ż n ie r y o d a c y t o w y c h o d z n a c z a ją c y c h s ię c h a r a k ter y sty c zn y m i dla złóż p o r fir o w y c h p rzeob rażen iam i h y d ro te rm a ln y - mi i z a w ie r a ją c y c h rozsian ą m in era liza cję k r u s z c o w ą g łó w n ie p ir y to w ą ,
— 106 —
•chalkopirytow ą i p o d rzęd n ie m iejsc a m i m o lib d e n ito w ą n a p o tk a n o w w ie r c en ia c h w y k o n a n y c h przez P rz ed sięb io rstw o G e o lo g ic z n e K raków , w m ie js c o w o ś c ia c h Z a w ie rc ie , Ż elazko, P ilicy , K r z y w o p ło ty , K w a śn ió w , W z g ó r z a B y d liń sk ie i w D o lin ie B ę d k o w sk ie j (H arań czyk 1978b, 1979b,c), o b o k w c z e ś n ie j o d k r y ty c h w M rz y g ło d zie , M y s z k o w ie (Ekiert 1957, 1971), B anaś et al. (1972), G óreck a (1972, 1978), Ślósarz (1964, 1975). T e sa m e przeobrażenia i m in eralizacja k r u szc o w a n ak ładają s ię na p n ie intruzji s z to k o w y c h g r a n o d io r y tó w i p o rfiró w m o n z o n ito w y c h w y k r y t y c h w ie r cen iam i w P ilicy -K o c ik o w e j i Z aw ierciu . A c z k o lw ie k obraz n ie jes t je s z c z e p e łn y , z a o b s e r w o w a n o s tr e fo w o ś ć m in era ln ą p r z eo b ra żeń i ro z
m ie s z c z e n ia k r u s zc ó w , w której m in era liza cja m o lib d e n ito w ą p o s a d o w io n a jest c en tr a ln ie w strefie c h a lk o p ir y t o w e j , a na p e r y fe r ia c h r o z m ie s z c z o n e są strefy p ir y to w e . M in era liza cja p ir y to w a n ie o s ią g a j e d nak n ig d y dużej in t e n s y w n o ś c i i n ie tw o r z y w ie lo m e t r o w y c h cia ł m a s y w n y c h p ir y tó w (H arańczyk 1978b). W e d łu g inform acji ustn ej J. Sló- sarz — p od ob n ą str e fo w o ś ć m in era liza cji z a o b s e r w o w a n o w o k o lic y M rzy g ło d u -M y sz k o w a . C harakter p rzeo b ra żeń i o k r u sz c o w a n ia je s t r ó w nież z m ie n n y p rzestrzen nie. W c z ę ś c i cen tralnej dom in ują s tr e fy p r z e nikania i im pregn acji sk a ły , p o d cza s g d y w c zę śc i d y sta ln ej p rzech o d zą w s y s te m sz to k w e r k o w y , s z c z e g ó ln ie r o z w in ię ty w D o lin ie B ę d k o w sk ie j i w r e s z c ie w w ię k s z e ż y ł y p e r y fe r y jn e .
P a ra g e n e zy m in era ln e — k r u s z c o w e stref p rzeo b ra żen ia są proste, w ię k s z e b o g a c tw o g a tu n k ó w m in e r a ln y c h i w y r a ź n e n a s tę p s tw o od m i
n e r a łó w p o w s t a ły c h w w y s o k ic h tem p eraturach do n is k o tem p er a tu r o w y c h , o b s e r w u je się w k o le jn o p o w s t a ły c h g e n e r a c ja c h ż y ł. Ż y ły te z u w a g i na k o le jn o ś ć z u sk o k o w a n ia i r ó żn o ro d n o ść treści m in era ln ej m o żn a u z n a w a ć jako o d d zie ln e fo rm a cje ż y ło w e , j a k k o lw ie k n a leżą c z ę sto d o je d n e g o pola sp ęk a ń s z to k w e r k o w y c h nad s t y g n ą c y m o śr o d k ie m m a g m o w y m .
P ro d u k ty m e ta s o m a to z y p o ta s o w e j grupują s ię w d w ó c h strefa ch m i
n era ln y ch , feld sp a ty z a cji p o ta s o w e j i s e r y c y ty z a c ji, rzadziej b io ty ty z a c ji.
P ierw sza ro zw in ęła się sz c z e g ó ln ie in te n s y w n ie w g r a n o d io r y c ie z P ili
c y i to w a r z y s z y jej albityzacja. R ó w n ie ż in te n s y w n a , a le w y łą c z n ie p o ta s o w a m eta so m a to za zazn acza się w D o lin ie B ę d k o w sk ie j, c h o ć rozw ija się g łó w n ie od sp ęk a ń sk a ły . N a to m ia st w Z a w ierciu d o m in u je s e r y c y - tyzacja, a le na w s c h ó d od intruzji m o n z o n ito w e j, w p o lu d a jk o w y m , w n a jn iższ y c h p o zio m a ch z a o b s e r w o w a n o in te n s y w n ą fe ld sp a ty z a c ję i b ió ty ty z a c ję sk a ł sta r o p a le o z o ic z n y c h .
Strefy s e r y c y t y z a c j i są dobrze r o z w in ię te z a r ó w n o w pniu p orfirów m on zon itu k w a r c o w e g o , jak i porfirach r y o d a c y t o w y c h z Z a w iercia oraz w g ra n o d io r y cie z P ilicy. P o n ie w a ż w p r z e c iw ie ń s tw ie d o stref s e r y c y t y zacji w strefach w ię k s z e j in t e n s y w n o ś c i feld sp a ty z a cji w c a ło ś c i u leg a ją zre so r b o w a n iu k r y s z ta ły k w a rc u za w a rte w sk a le n ie z m ie n io n e j sądzić m ożna, ż e m eta so m a to za ta p rzeb ieg a ła p o d d zia ła n iem flu id ó w lub ro z
t w o r ó w alk a liczn y ch . R o z tw o r y te p r z e m ie s z c z a ły w ie lk ie ilo ś c i k r z e m ion k i w s k a le i w c zę śc i p e r y fe r y jn e j s p o w o d o w a ły z a w ią z y w a n ie s ię
n a w et grubych, ż y ł k w a r c o w y c h , z r e g u ły zresztą k r u s z c o n o ś n y c h . J e d n o c z e ś n ie strefa p rzeob rażeń m e ta s o m a ty c z n y c h w ty p ie feld sp a ty z a cji z a w iera z r e g u ły p o k a źn e ilo ści r o z sia n y c h ziarn p irytu z a w ie r a ją c y c h w y r o stk i ch a lk o p iry tu lub w a le r y tu (H arań czyk 1978b). W in n y c h ziar
nach piryt jest w o ln y od w ro stk ó w , n atom iast sk a le n ie w s p ó łw y s tę p u ją z obficiej p o ja w ia ją c y m i się sa m o d zieln y m i sk up ien iam i ch alkop irytu.
W s p ó łw y s t ę p o w a n ie k r u szc ó w i n e o m o rfic zn y ch sk a len i n ie m ożna je d nak u zn a ć za p a r a g e n e z ę r ó w n o w a g o w ą , p o n ie w a ż kruszce, a c z k o lw ie k o g ó ln ie rzecz biorąc, są iz o g e n e ty c z n e , to jed n a k ich w z ra sta n ie k o szte m sk alen i, a nie ty lk o p ie r w o tn y c h m in e ra łó w sk a ło tw ó r c z y c h , w s k a z u je na n ie c o p ó ź n ie jsz e p o w sta n ie.
S tr efy s e r y c y t y z a c j i są je d n o c z e ś n ie m ie js c e m w y s t ę p o w a n ia r o z s ia n y c h w r o s tk ó w ch alk op irytu i pirytu, a n ie k ie d y r ó w n ie ż neo m o rficz- n e g o k w a rcu , k tó r y e p ita k ty c z n ie obrasta ziarna p ir y to w e , jak to z a o b se r w o w a n o w w ie lu p rzyp ad k ach w p rzeo b ra żo n y m g r a n o d io r y c ie z P ilicy - -K ocik ow ej. S e r y c y t, piryt, chalk op iryt, k w a r c m e ta s o m a ty c z n y tw o rzą w ó w c z a s c h a r a k ter y sty c zn ą p a r a g e n e z ę m in eraln ą z a p e w n e r ó w n o w a gow ą. Z k o le i m o lib d en it jest je s z c z e bliżej z w ią z a n y bądź z w c z e s n ą c h lo ry ty z a cją s k a ły w u lk a n ic zn ej, co z a o b s e r w o w a n o w D o lin ie B ę d k o w skiej lub o k w a rc o w a n ie m , co jest p o w s z e c h n ie jsz e , a z a o b s e r w o w a n e r ó w n ie ż w tej m ie js c o w o ś c i (PI. V, fig. 4), a so c ju je z k w a r c e m m eta so - m a ty cz n y m , p r z y p u szc za ln ie jed nak innej g e n e r a c ji niż w y ż e j w z m ia n k o w a n y .
Z e w n ę trz n e strefy argilizacji i p ro p ility za cji śą słabiej r o z w in ię te w o m a w ia n y c h o śro d k a ch m ineralizacji p o rfiro w ej, c o m o ż e b y ć w y n i k iem w ię k s z e j h e r m e ty c z n o śc i układu, zw ią za n ej z p o k a źn ą g łę b o k o ś c ią i izo la cją w m o m e n c ie u m ie js c o w ie n ia intruzji. Stąd p r z e w a ż n ie m in e ralizacja k r u s zc o w a poza o m ó w io n y m przy p a d k iem ro zm ieszc zo n a jest w s k a le w m iejsc u z a jm o w a n y m p ie r w o tn ie przez fe n o k r y sz ta ły , z w ła s z cza m in e r a łó w m aficzn ych .
Im p regnacje k r u s z c o w e s ta r o p a le o z o ic z n y c h p ia s k o w c ó w a r k o z o w y c h
z Z a w iercia (Cu-Mo)
W y łą c z n ie w Z aw ierciu nap otkan o w iercen ia m i, w ob rębie p o d g rz a nej w są s ie d z tw ie intruzji m a g m o w e j, na jej w s c h o d n im przed p olu, w z r o g o w c o w a n e j serii m eta p e lito w e j i k w a r c y to w e j — w ie lo m e t r o w e strefy s k a ły in te n s y w n ie z fe ld s p a ty z o w a n e oraz kilka w a r s tw w y b itn ie p o r o w a ty c h p ia s k o w c ó w a r k o z o w y c h , c o n a jw y ż e j 2 -m etro w ej m ią ż szości, k tó re z o s ta ły o k r u sz c o w a n e te le sk o p o w o - kruszcam i p o w s ta ły m i w r ó ż n y c h tem p eraturach i z ró żn o ro d n y c h r o z tw o r ó w h y d ro term a ln y ch . O b ser w u je się n a ło ż e n ie k r u s z c ó w od etapu s k a r n o w e g o do n a jn iż
