Spis treści
KS. WALDEMAR GLIŃSKI, Wprowadzenie 7
Wystąpienie Ambasador Kanady w Polsce JE Alexandry Bugailiskis na inaugu- racji międzynarodowej konferencji naukowej: ,,Kongres Polonii Kana- dyjskiej – 70 lat w Służbie Narodowi, Ojczyźnie i Polonii”, Uniwersytet Kardynała Stefana Wyszyńskiego, Warszawa, 7 listopada 2014 roku 13 TERESA BEREZOWSKA, Polonia i kraj pochodzenia – o podmiotowość
we wzajemnych relacjach 19
Część I
Działalność Kongresu Polonii Kanadyjskiej na rzecz Ojczyzny, Narodu i Polonii świata
TERESA BEREZOWSKA, Dorobek Kongresu Polonii Kanadyjskiej w służ- bie Ojczyźnie, Narodowi oraz Polonii w perspektywie historycznej
i współczesnej 27
ANNA RECZYŃSKA, Osiągnięcia i problemy Kongresu Polonii Kanadyjskiej 35 PIOTR KARDELA, Konferencja „Polonia 78 – Polonia Jutra” – geneza, prze-
bieg i skutki 67
JAN CYTOWSKI, Kongres Polonii Kanadyjskiej i Rada Polonii Świata 79
Część II
Polonia kanadyjska w aspektach społeczno-politycznych oraz kulturalno-naukowych
SŁAWOMIR MOĆKUN, Przeciw wspólnemu wrogowi? Współpraca polsko- -ukraińska w Kanadzie podczas drugiej wojny światowej 89 KRZYSZTOF LANGOWSKI, Generał Kazimierz Sosnkowski a Instytut Józefa
Piłsudskiego w Ameryce w latach 1943–1968 97
6
Spis treści ANNA ŚLIZ, MAREK SZCZEPAŃSKI, Społeczeństwo wielokulturowe i Kon-gres Polonii. Przypadek Kanady 127
PATRYK PLESKOT, „Solidarność” w cieniu Klonowego Liścia. Postawy po- lityczne Kanady wobec PRL w latach 1980–1989 (z uwzględnieniem
działań Kongresu Polonii Kanadyjskiej) 147
MIROSŁAW JACEK KUCHARSKI, Rola Kongresu Polonii Kanadyjskiej w kształtowaniu tożsamości kulturowej poprzez promowanie sztuki 175 KS. RAFAŁ LEŚNICZAK, Polonijne media w Kanadzie – historia i teraźniej-
szość 183
ANNA POPIELARCZYK-PAŁĘGA, Społeczna rola kobiet w życiu Polonii kanadyjskiej na przykładzie działalności Marii Zaścińskiej – prezeski Komitetu Pomocy Dzieciom Polskim w Montrealu 199 ZBIGNIEW TOMASZ KLIMASZEWSKI, Działalność Federacji Polek w Ka-
nadzie w aspekcie społecznym 211
KS. WALDEMAR GLIŃSKI, Obchody Milenium Chrztu Polski wśród Polonii
kanadyjskiej 241
Część III
Duszpasterstwo polonijne w Kanadzie
KS. JAROSŁAW RÓŻAŃSKI, Polscy oblaci wśród kanadyjskich Indian
i Inuitów 255
KS. WOJCIECH NECEL, Struktury polskojęzycznego duszpasterstwa w Kana-
dzie wobec procesów integracji 291
KS. BERNARD KOŁODZIEJ, TCh, Chrystusowcy w służbie Polonii kanadyj-
skiej 311
KS. WOJCIECH KLUJ OMI, Komitet Pomocy Polskim Misjom – unikatowa
inicjatywa polonijna z Ottawy 319
KS. JAN WALKUSZ, Konferencja polskich księży na wschodnią Kanadę i jej integracyjna działalność wśród Polonii 331 KS. DAMIAN SZCZEPANIK, Wizyta kardynała Karola Wojtyły w Kanadzie
w 1969 roku 361
Wprowadzenie
W 70. rocznicę obrad zjazdu ponad stu organizacji i towarzystw polo- nijnych (od 2 do 4 września 1944 r.) w Toronto, na którym utworzono rodzaj federacji i wspólnej reprezentacji społeczności polskiej żyjącej w Kanadzie, odbyła się na Uniwersytecie Kardynała Stefana Wyszyńskie- go w Warszawie konferencja naukowa poświęcona dziejom Kongresu Po- lonii Kanadyjskiej. Formalnie nowa polonijna organizacja kontynuowała działalność Zjednoczenia Zrzeszeń Polskich w Kanadzie istniejącego już od 1931 r. Organizatorami konferencji były – oprócz wspomnianej już uczelni wyższej – Światowa Rada Badań nad Polonią, Kongres Polonii Kanadyjskiej (KPK) oraz Kanadyjsko-Polski Instytut Badawczy.
Obrady konferencji były okazją do przedstawienia na tle dziejów polskiego wychodźstwa do Kraju Klonowego Liścia dorobku Kongresu Polonii Kanadyjskiej, a w szczególności jego działalności na rzecz Pola- ków w kraju oraz rodaków mieszkających w Kanadzie, a także na rzecz Kanady – nowej ojczyzny emigrantów, którzy zdecydowali się zamieszkać w tym kraju i uczestniczyć w jego rozwoju. Zaprezentowana została ak- tywność Kongresu w okresie komunistycznego zniewolenia, zmierzająca do nagłaśniania sprawy wolnej Polski na arenie międzynarodowej, pomoc udzielana opozycji antykomunistycznej w kraju, wspieranie aspiracji polskich w akcesji do struktur Paktu Północnoatlantyckiego. Konfe- rencja była okazją do egzemplifikacji pomocy Kongresu Polonii Kana- dyjskiej udzielanej Polakom w kraju i w Kanadzie, realizowanej przez United Polish Relief Fund, Fundusz Wieczysty Millenium, Fundację
8
Wprowadzenieim. A. Mickiewicza, Fundację Charytatywną KPK i inne instytucje, a także pomocy polskim wychodźcom przyjeżdżającym do Kanady, ze szczególnym uwzględnieniem uchodźców przyjeżdżających do Kraju Klonowego Liścia na fali imigracji postsolidarnościowej. Ukazano dzia- łalność Kongresu w zakresie podtrzymywania tożsamości narodowej Polonii kanadyjskiej, a więc wspierania polskiej kultury i nauki, oraz w zakresie kultywowania polskich tradycji przez cykliczne organizowa- nie uroczystości rocznicowych związanych z obchodami świąt: 3 Maja, 11 Listopada, rocznicy mordu katyńskiego i innych. Podkreślona została aktywność Kongresu w zakresie obrony dobrego imienia Polski i Polaków (aktywność Komisji Propagowania i Obrony Dobrego Imienia Polski i Polaków) oraz promocji Polski w społeczeństwie kanadyjskim.
Obrady konferencji zainspirowały wiele środowisk do twórczej dys- kusji i wymiany poglądów, które odbywały się już po zakończeniu obrad.
Ich efektem jest oddawana do Państwa rąk publikacja książkowa. Organi- zatorzy konferencji oraz redakcja tej książki pragną gorąco podziękować wszystkim autorom. Szczególne wyrazy wdzięczności adresujemy pod adresem Jej Ekscelencji Alexandry Bugailiskis – Pani Ambasador Kanady w Rzeczypospolitej Polskiej – za zaszczycenie swoją obecnością naszych obrad oraz wygłoszone słowo wprowadzające. Dziękujemy także Pani Teresie Berezowskiej, Prezes Kongresu Polonii Kanadyjskiej, oraz Panu Janowi Cytowskiemu, Prezesowi Rady Polonii Świata, za współpracę w przygotowaniu obrad konferencyjnych.
Niniejsza publikacja obejmuje 21 wystąpień i artykułów, zgrupowa- nych w trzech częściach.
W części I „Działalność Kongresu Polonii Kanadyjskiej na rzecz Oj- czyzny, Narodu i Polonii świata”, w artykule autorstwa Anny Reczyńskiej zatytułowanym Osiągnięcia i problemy Kongresu Polonii Kanadyjskiej w drugiej połowie XX wieku, przedstawiono działalność Kongresu od początków jego istnienia do chwili obecnej. Podkreślono rolę Kongre- su w niesieniu pomocy polskiej emigracji powojennej, adresowanej
Wprowadzenie
9
szczególnie do środowisk kombatanckich, które powołały własne Sto- warzyszenie Polskich Kombatantów – organizację tak znaczącą, że jej akces do KPK w zdecydowany sposób wpłynął na zmianę charakteru tej organizacji. W omawianym artykule wiele miejsca poświęcono ini- cjatywom KPK podejmowanym podczas obchodów Milenium Chrztu Polski. Przypomniano wkład Kongresu w budowanie polityki wielokul- turowości, prowadzonej w Kanadzie od 1971 r. Nie pominięto trudnych wątków w historii Kongresu związanych z wystąpieniem w 1972 r. Związ- ku Polaków w Kanadzie. Zrekapitulowano działania Kongresu zmierza- jące do respektowania w PRL praw człowieka oraz w zakresie pomocy udzielanej emigracji politycznej po 1981 r., a także bardzo znaczącą pomoc organizowaną przez Fundację Charytatywną KPK. Omówio- no inicjatywy podejmowane przez KPK na rzecz integracji środowisk polonijnych na całym świecie (Rada Koordynacyjna Polonii Wolnego Świata). Przypomniano wkład Kongresu w zakresie wspierania starań III Rzeczypospolitej o akcesję do struktur Paktu Północnoatlantyckiego.
Nie przemilczano trudnych problemów z najnowszej historii Kongresu łączących się z działalnością Polish-Canadian Action Group, Polonii Przyszłości i dziennikiem „Gazeta” wydawanym w Toronto.
W kolejnym artykule, autorstwa Piotra Kardeli, omówiono genezę, przygotowania oraz przebieg konferencji „Polonia 78 – Polonia jutra” – jednej z najważniejszych inicjatyw polonijnych mających na celu inte- grację organizacji i środowisk polonijnych. Pomysł jej przeprowadze- nia pojawił się już w 1964 r. podczas konsultacji prowadzonych przez prezesa Stowarzyszenia Kombatantów Polskich w USA – Stanisława Gierata z gen. Karolem Ziemskim z Londynu. Ze względu na rezerwę, z jaką odniesiono się do tej inicjatywy w różnych środowiskach, jej realizacja nastąpiła dopiero w 1975 r., kiedy to w dniach 7–9 listopada odbyła się w Waszyngtonie konferencja „Polonia 1975”. Następnym etapem realizacji tej inicjatywy było przeprowadzenie w maju 1978 r.
konferencji „Polonia 78 – Polonia jutra” w Toronto oraz ustanowienie
10
WprowadzenieRady Koordynacyjnej Polonii Wolnego Świata, przekształconej w 1993 r.
w Radę Polonii Świata. Wybitną rolę w finalizacji tych przedsięwzięć odegrał KPK.
Waszyngtońskiej Konferencji „Polonia 1975” oraz obradującej w To- ronto Konferencji „Polonia 78 – Polonia jutra” został poświęcony ar- tykuł Jana Cytowskiego. Tekst ten ma szczególny charakter – jest nie tylko streszczeniem genezy i aktywności Rady Polonii Świata, lecz tak- że szkicem programu działania na przyszłość przedstawionym przez osobę najbardziej kompetentną, bo pełniącą obecnie funkcję Prezesa RPŚ. Omówiono w nim rolę Tadeusza Brzezińskiego, konsula polskie- go w Montrealu, w inicjowaniu dążeń integracyjnych różnych środo- wisk polonijnych funkcjonujących w wielu krajach świata. Ich efektem było powołanie Komitetu Organizacyjnego Światowego Zjazdu Polonii Wolnego Świata (na którego czele stanął Stanisław Brodzki) oraz Rady Koordynacyjnej Polonii Wolnego Świata. Stały się one zalążkiem reak- tywowanej w 2013 r. Rady Polonii Świata. Autor zrekapitulował rolę, zadania i działalność tejże Rady.
Część II publikacji, zatytułowana „Polonia kanadyjska w aspektach społeczno-politycznych oraz kulturalno-naukowych”, obejmuje artykuły dotyczące aktywności Polonii kanadyjskiej na różnych płaszczyznach życia społecznego, kulturalnego i politycznego.
W tekście Sławomira Moćkuna ukazano kontakty i współpracę ukraiń skich i polskich organizacji, co w kontekście wielu rozbieżności dzielących te dwie narodowości w okresie międzywojennym było pew- nego rodzaju fenomenem.
W kolejnym artykule – autorstwa Krzysztofa Langowskiego – szcze- gółowo omówiono współpracę mieszkającego po zakończeniu wojny w Arungel gen. Kazimierza Sosnkowskiego z Instytutem Józefa Piłsud- skiego w Nowym Jorku.
W artykule Anny Śliz oraz Marka S. Szczepańskiego Społeczeństwo wielokulturowe i Kongres Polonii. Przypadek Kanady autorzy na tle
Wprowadzenie
11
dziejów polskiej emigracji do Kraju Klonowego Liścia ukazali realiza- cję w tym kraju zasad państwa wielokulturowego oraz wkład Kongresu Polonii Kanadyjskiej we wdrażanie tego modelu społeczno-politycznego.
Bardzo cenne są także rozważania Patryka Pleskota zawarte w arty- kule „Solidarność” w cieniu Klonowego Liścia. Postawy polityczne Kanady wobec PRL w latach 1980–1989 (z uwzględnieniem działań Kongresu Polonii Kanadyjskiej). Autor na podstawie unikatowych materiałów archiwalnych znajdujących się w zasobach Instytutu Pamięci Narodo- wej, a także NATO Archives przedstawił ewolucję polityki premierów Pierre Trudeau i Briana Mulroneya wobec PRL i NSZZ „Solidarność”
oraz znaczenie działań podejmowanych przez KPK, których celem było przyspieszenie takiej ewolucji.
O znaczeniu KPK dla promocji polskich artystów mieszkających w Kanadzie traktuje artykuł Mirosława Jacka Kucharskiego, w którym zaprezentowano też działalność takich artystów, jak: Wojciech Strahl, Kuba Bryzgalski, Kazimierz Głaz czy Kinga Mitrowska.
Sytuacja mediów polskich w Kanadzie od początków ich istnienia do chwili obecnej została natomiast ukazana w tekście ks. Rafała Leśniczaka.
Z działalnością Komitetu Pomocy Dzieciom Polskim w Montrealu oraz jego wieloletniej prezeski Marii Zaścińskiej Czytelnik będzie mógł się zapoznać tekście Anny Popielarczyk-Pałęgi. Jego wartość ma cha- rakter unikatowy, gdyż został opracowany na podstawie prywatnego archiwum Marii Zaściańskiej, do którego dotarła autorka tekstu.
W artykule Zbigniewa Tomasza Klimaszewskiego została natomiast omówiona działalność wybitnych przedstawicielek Polonii kanadyjskiej:
Wandy Stachiewicz, Zofii Romer, Wandy Szczawińskiej, Zofii Brodzkiej, Jadwigi Wandy Jurkszus-Tomaszewskiej, Alicji Poznańskiej-Parizeau, Genowefy Staroń i Jadwigi Dobruckiej. Autor zaprezentował też dzia- łalność poszczególnych ogniw Federacji Polek w Kanadzie.
Ostatni artykuł tej części książki dotyczy obchodów Milenium Chrztu Polski wśród Polonii kanadyjskiej. Omawia on dwie najważniejsze
12
Wprowadzenieinicjatywy podjęte w ramach tych obchodów: powołanie Funduszu Wieczystego „Milenium” oraz budowę pomnika Mikołaja Kopernika.
Ostatnią, trzecią część prezentowanej książki, zatytułowaną „Dusz- pasterstwo polonijne w Kanadzie”, stanowi sześć artykułów ilustrujących znaczenie pracy i działalności polskich księży dla podtrzymywania toż- samości narodowej Polonii kanadyjskiej oraz rozwoju chrześcijaństwa wśród Indian i Inuitów.
Ks. Waldemar Gliński
